មុខវិជ្ជា:មនុស្សសាស្ត្រ

ពីWikibooks

មនុស្សសាស្ត្រ=ដំណើររឿង​របស់​មនុស្សជាតិ​=

ដំណើររឿង​របស់​មនុស្សជាតិ​[កែប្រែ]

ជាទូទៅ កាលណា​និយាយ​អំពី​ “ប្រវត្តិសាស្រ្តពិភពលោក” គេ​ច្រើន​​​និយាយត្រឹម​តែ​អំពី​​ដំណើររឿង​របស់​មនុស្ស​ជាតិ​យើង។ ក៏ប៉ុន្តែ តាមការ​ពិតទៅ ប្រវត្តិ​របស់​មនុស្ស​ជាតិ​យើង ទាំង​ប្រវត្តិ​ជា​សំណេរ និង​​បុរេប្រវត្តិ (ប្រវត្តិ​​មុន​ពេលមាន​​សំណេរ) គឺ​គ្រាន់តែ​ជា​ផ្នែក​ដ៏​តូចល្អិត​មួយ​ប៉ុណ្ណោះ បើធៀបទៅនឹង​ប្រវត្តិ​របស់​ភពផែនដី​របស់​យើង ហើយ​កាន់តែ​តូចល្អិត​ណាស់​ទៅទៀត​ បើធៀប​ទៅនឹង​ប្រវត្តិ​របស់​ចក្រវាល​ទាំងមូល។

មនុស្ស​ជាតិ​យើង​មាន​វត្តមាន​នៅលើ​ភពផែនដី តាំង​ពី​ប្រមាណ​ជា ២០ម៉ឺន​ឆ្នាំ​​មុន ហើយ​សម្រាប់​មនុស្ស​​​យើង​ម្នាក់ៗ ដែល​គិតជា​មធ្យម​មាន​ជីវិត​រស់នៅ​មិនដល់ ១០០ឆ្នាំផងនោះ ២០ម៉ឺនឆ្នាំ អាច​រាប់ថា​​​ជា​រយៈពេល​ដ៏​យូរ​អង្វែងមួយ ក៏ប៉ុន្តែ តាម​ការពិត​ទៅ វា​គ្រាន់តែ​ជា​ផ្នែក​ដ៏​តូចមួយ​តែ​ប៉ុណ្ណោះ បើ​ធៀប​ទៅនឹង​អាយុកាល​របស់​ភពផែនដី ដែល​បាន​ចាប់កំណើតឡើង​តាំង​ពី​ ៤ពាន់៥០០លាន​ឆ្នាំមុន ហើយ​វាកាន់តែ​​តិចតួច​ខ្លាំង​ណាស់​ទៅទៀត បើ​ធៀប​ទៅនឹង​អាយុកាល​របស់​ចក្រវាល​ទាំងមូល ដែល​បាន​ចាប់កំណើតឡើង​តាំង​ពី​ជិត ១៤ពាន់លាន​ឆ្នាំមុន។

ដើម្បី​ឲ្យ​ងាយស្រួល​យល់​អំពី​រយៈពេល​ដ៏ខ្លី​នៃ​ប្រវត្តិ​របស់​មនុស្ស​ជាតិ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិ​របស់​ចក្រវាល គេ​អាច​ធ្វើ​ការ​ពិចារណា ដោយ​​យក​ប្រវត្តិ​​ចលក្រវាល​​ទាំង ១៤ពាន់​លាន​ឆ្នាំ​មក​បង្រួញ​​ឲ្យ​នៅ​ត្រឹម​រយៈពេល​១ឆ្នាំ ហើយ​បង្កើត​ទៅ​​ជា​ប្រតិទិន​១២ខែ គឺ​​ចាប់ផ្តើម​ពីថ្ងៃ​ទី១​​ខែ​មករា ហើយ​បញ្ចប់​ត្រឹម​ថ្ងៃ​ទី៣១​ខែ​ធ្នូ ដែល​ត្រូវ​នឹង​សម័យកាល​បច្ចុប្ប​ន្ន​នេះ។

នៅ​ក្នុង​ប្រតិទិន​នេះ ចក្រវាល​ចាប់កំណើត​នៅថ្ងៃ​ទី១​មករា ប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ និង​ភពផែនដី​ចាប់កំណើត​នៅ​ក្នុង​ខែ​កញ្ញា ហើយ​រហូត​ទាល់តែ​ដល់​ថ្ងៃ​ទី៣១​ធ្នូ ពោលគឺ​ថ្ងៃ​ចុងក្រោយ​បង្អស់​​នៃ​ប្រតិទិន នៅម៉ោង១១ និង​៥២នាទី​យប់ ពោលគឺ មិនត្រឹមតែ​នៅ​ម៉ោង​ចុងក្រោយ​បង្អស់​នោះទេ តែ​គឺ​ស្ទើរតែ​ដល់​នាទី​ចុងក្រោយ​បង្អស់ ទើប​មនុស្ស​ជាតិ​យើង​ចាប់​មាន​វត្តមាន​លើ​ភពផែនដី។

បើ​និយាយ​ត្រឹម​ប្រវត្តិ​ជា​សំណេរ​​វិញ ពោលគឺ ចាប់ពី​សម័យកាល​បដិវត្តន៍​កសិកម្ម ប្រវត្តិ​ជា​សំណេរ​របស់​មនុស្ស​ជាតិ​យើង​ទាំងមូល ទើប​នឹង​ចាប់ផ្តើម​ឡើង នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ប្រមាណ​ជា ៣០វិនាទី​ចុងក្រោយ​នេះ​ប៉ុណ្ណោះ (ថ្ងៃ៣១ធ្នូ ម៉ោង១១ ៥៩នាទី និង​៣២វិនាទី) នៅ​ក្នុង​ប្រតិទិន​១២ខែ​ នៃ​ប្រវត្តិ​ចក្រវាល។

នេះ​បើ​និយាយ​អំពី​ពេល។ បើនិយាយ​អំពី​លំហ ឬ​ទំហំ​វិញ ប្រសិនបើ​មនុស្ស​គ្រប់គ្នា​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក​​​​មកឈរ​​ជាប់ៗគ្នា​នៅ​នឹង​កន្លែងតែមួយ​ មនុស្សទាំង ៧ពាន់លាន​នាក់​ នៅលើ​ភពផែនដី​យើង​ទាំងមូល​មិនទាំងអាច​ឈរ​ពេញផ្ទៃដី​ស្មើ​នឹង​ខេត្ត​របស់​កម្ពុជា​មួយ​ផង (ខេត្ត​ទំហំមធ្យម) ដែលនេះ​ គឺ​​ជា​ទំហំ​ដ៏តូច​មួយ​បើធៀប​នឹង​ផ្ទៃក្រឡា​របស់​ភពផែនដី​​ទាំងមូល។ ភពផែនដី​យើង​នេះ​ទៀតសោត ក៏​គ្រាន់តែ​ជា​ភព​មួយ​ដែរ ក្នុង​ចំណោម​ភព​ទាំង ៨​ នៅ​ក្នុង​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ ហើយ​ព្រះអាទិត្យ​របស់​យើង​នេះ គឺ​គ្រាន់តែ​ជា​ផ្កាយ​មួយ​ដួង​ប៉ុណ្ណោះ ក្នុង​ចំណោម​ផ្កាយ​​ប្រមាណ​ពី ២០០ ទៅ ៤០០​ពាន់លាន នៅ​ក្នុង​កាឡាក់ស៊ី​មីលគីវេ (Milky Way) ចំណែក​ឯ​មីលគីវេ​នេះ​ក៏​គ្រាន់តែ​ជា​កាឡាក់ស៊ី (បណ្តុំផ្កាយ)​ មួយដែរ ក្នុង​ចំណោម​កាឡាក់ស៊ី​ប្រមាណ​ជា ១០០ពាន់លាន នៅ​ក្នុង​ចក្រវាល ដែល​គេ​អាច​សង្កេតឃើញ នៅ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។

តាំង​ពី​រាប់ពាន់​ឆ្នាំ​មក​ហើយ ដែល​មនុស្សជាតិ​យើង តែងតែ​ធ្វើការ​សង្កេត ពិចារណា ចង់ដឹង​ចង់​យល់ អំពី​ចក្រវាល។ មនុស្ស​យើង​បាន​ចាប់ផ្តើម​​ធ្វើការ​សង្កេត សិក្សា និង​តាមដាន​មើល​ដំណើរ​នៃ​ដួងតារា​នៅលើ​មេឃ តាំង​ពី​សម័យ​បុរាណ​មក​ម៉្លេះ ដោយ​ខ្លះ​​ធ្វើការ​សង្កេត​ដើម្បី​​​ទស្សន៍ទាយ​ពី​ជោគជតា​រាសី រីឯខ្លះ​ទៀត ដើម្បី​ធ្វើ​ជា​ការ​សម្គាល់ទិស​ក្នុងការ​ធ្វើ​ដំណើរ ឬ​ជា​ការ​សម្គាល់​ឆ្នាំ ខែ ឬ​រដូវ ដើម្បី​កំណត់​ពេល​ដាំដុះ ឬ​បរបាញ់ ជាដើម។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ​ការយល់ដឹង​របស់​​មនុស្ស​យើង​ទៅលើ​​ចក្រវាល តាំង​ពី​សម័យ​បុរាណ រហូ​ត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ ​ក៏តែងតែ​មាន​ការ​វិវឌ្ឍ​ជាប់​ជា​ប្រចាំ​ផងដែរ។

ពីដំបូង គេនាំគ្នា​ជឿ​ថា ផែនដី​មាន​រាង​សំប៉ែត ហើយ​ជា​ចំណុច​កណ្តាល​នៃ​ចក្រវាល ពោលគឺ ផែនដី​ស្ថិត​នៅ​នឹងថ្កល់ ហើយ​គ្រប់អ្វីៗ​ទាំងអស់​ ដែល​នៅ​លើ​មេឃ សុទ្ធតែ​ធ្វើ​ដំណើរ​វិល​ជុំវិញ​ផែនដី​ទាំងអស់។

ជំនឿ​ថា​ផែនដី​ជា​ចំណុច​កណ្តាល​នៃ​ចក្រវាលនេះ​ត្រូវ​បាន​ចាក់​គ្រឹះ​យ៉ាងមាំ នៅ​ក្នុង​ការ​យល់​ដឹង​របស់​មនុស្ស​ទូទៅ ក៏ដូចជា​នៅ​ក្នុង​ទ្រឹស្តី​វិទ្យាសាស្រ្ត ចាប់តាំង​ពី​សម័យកាល​របស់​​អារីស្តូត (ជាង៣០០ឆ្នាំមុនគ.ស.) និង​ផ្តូលេមី (Ptolemy សតវត្សរ៍ទី២​គ.ស.) រហូត​មកទល់​នឹង​សតវត្សរ៍​ទី១៦គ.ស ​ទើប​មាន​ការ​ផ្លាស់ប្តូរ។

នៅ​ឆ្នាំ១៥១៤ អ្នកប្រាជ្ញ​ប៉ូឡូញ ឈ្មោះ នីកូឡា កូពែរនិក បាន​បង្កើត​នូវ​ទ្រឹស្តី​ថ្មី​មួយ​ទៀត ដោយ​កំណត់​ថា គ្រប់អ្វីៗ​ទាំងអស់​មិនមែន​សុទ្ធតែ​វិល​ជុំវិញ​ផែនដីនោះទេ ផ្ទុយទៅវិញ ផែនដី​ទៅវិញទេ ដែល​​រួមជាមួយ​នឹង​​ភព​ផ្សេងទៀត សុទ្ធតែ​ធ្វើ​ដំណើរ​វិល​ជុំវិញ​ព្រះអាទិត្យ។ ទ្រឹស្តី​នេះ ដែល​កាល​ពីដំបូង​មិនទាន់​ជា​សូវមាន​គេ​ស្គាល់​ច្រើន បាន​ចាប់ផ្តើម​ល្បី និង​មាន​ឥទ្ធិពល​រីកសាយភាយ​ខ្លាំង ក្រោយ​ពី​ទទួ​ល​បាន​នូវ​ការគាំទ្រ​ពី​សំណាក់​អ្ន​កប្រាជ្ញ​ដ៏​ល្បី​ឈ្មោះ​ពីរូប នៅ​ក្នុង​សតវត្សរ៍​ទី១៧ គឺ​អ្នក​​ប្រាជ្ញ​អាល្លឺម៉ង់ ឈ្មោះ យ៉ូហានេស កេព្ល័រ (Johannes Kepler) និង​អ្នក​ប្រាជ្ញ​អ៊ីតាលី ឈ្មោះ កាលីលេ។

ក្រោយៗ​មក​ទៀត នៅ​ពេល​ដែល​ទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្ត​កាន់តែ​រីកចម្រើន ហើយ​បច្ចេកវិទ្យា​ក៏​កាន់តែ​ជឿនលឿន ដែល​អាច​ឲ្យ​យើង​ផលិត​តេឡេស្កុបកាន់តែ​ល្អ មើល​ឃើញ​កាន់តែ​ច្បាស់ និង​បាន​ឆ្ងាយ​ទៅ​ក្នុង​លំហ​អវកាស ការយល់ដឹង​របស់​យើង​​ទៅលើ​ចក្រវាល ក៏​មាន​ការ​វិវឌ្ឍ​កាន់តែ​លឿន​​ទៅ​តាម​នោះ​ដែរ។ ចុងក្រោយ គេ​អាច​កំណត់​បាន​ថា កុំថាឡើយ​ត្រឹម​ភពផែនដី​មិនមែន​ជា​ចំណុច​កណ្តាល​នៃ​ចក្រវាល សូម្បីតែ​ព្រះអាទិត្យ និង​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ​របស់​យើង​ក៏មិនមែន​ជា​ប្រព័ន្ធតែមួយ​នៅ​ក្នុង​ចក្រវាល​នោះដែរ។ ផ្ទុយ​ទៅវិញ​ នេះ​គ្រាន់តែ​ជា​ប្រព័ន្ធ​ផ្កាយ​មួយ ក្នុង​ចំណោម​ផ្កាយដ៏​ច្រើន​​រាប់មិនអស់ នៅ​ក្នុង​ចក្រវាល ហើយ​ការ​យល់ដឹង​របស់​មនុស្ស ទៅលើ​ព្រំដែន​នៃ​ចក្រវាល ក៏​ត្រូវ​បាន​ពង្រីក​កាន់តែ​ធំផងដែរ ដោយ​ចេញ​ពី​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ ទៅ​ដល់​កាឡាក់ស៊ី​មីលគីវេ រួចហើយ​ពង្រីក​​ចេញ​ពី​មីលគីវេ ទៅកាន់​កាឡាក់ស៊ី​​ដ៏​ច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​ផ្សេងទៀត។

នៅ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ គេ​កំណត់​ថា ទំហំ​នៃ​ចក្រវាល​ដែល​គេ​អាច​សង្កេតឃើញ​បាន គឺ​មាន​រហូតដល់​ទៅ​ ១៤ពាន់​លាន​ឆ្នាំ​ពន្លឺ មើលចេញ​ទៅ​គ្រប់ទិស​ពី​ភពផែនដី។ គេហៅថា​ “ចក្រវាល​ដែល​គេ​អាច​សង្កេតឃើញបាន” (Observable Universe) ពីព្រោះ​គេ​ជឿ​ថា ទំហំ​ពិតប្រាកដ​នៃ​ចក្រវាល គឺ​មាន​ច្រើន​ជាងនេះ គ្រាន់តែគេ​មិន​អាច​មើល​ឃើញ​បាន ដោយ​សារ​តែ​ចក្រវាល​យើងនេះ​មាន​អាយុកាល​ត្រឹមតែ​ជិត ១៤ពាន់​លាន​ឆ្នាំ​ ដូច្នេះ ​ពន្លឺ​ដែល​ចេញ​ពី​ផ្កាយ ឬ​កាឡាក់ស៊ី​ ដែល​ស្ថិត​នៅ​ឆ្ងាយ​ជាង ១៤ពាន់លានឆ្នាំ​ពន្លឺ​​ពី​ភព​ផែនដី មិនមាន​ពេល​គ្រប់គ្រាន់ ដើម្បី​ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់​ភពផែនដី ដែល​អាច​ឲ្យ​យើង​សង្កេត​ឃើញ​បាន។

ភាព​ធំល្វឹងល្វឺយ​មិនអាច​ពិពណ៌នា​បាន​នៃ​ចក្រវាល​ គឺ​ជា​ការ​បញ្ជាក់​ឲ្យ​យើង​ដឹង​ខ្លួន​ថា មនុស្ស​ជាតិ​យើង​គ្រាន់តែ​ជា​ផ្នែក​ដ៏​តូច​ល្អិត​បំផុត​មួយ​ប៉ុណ្ណោះ នៅ​ក្នុង​ចក្រវាល​ដ៏​ធំធេង​នេះ ហើយ​ជាពិសេស​ជាងនេះ​ទៅទៀត ឲ្យ​យើង​ដឹងខ្លួន​ថា បើទោះបីជា​ទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្ត និង​បច្ចេកវិទ្យា​របស់​យើង​មាន​ការ​រីកចម្រើន​ជឿនលឿន​ច្រើន ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​ចក្រវាល​ដ៏ធំធេង​នេះ នៅមាន​រឿងជាច្រើន​ទៀត ដែល​យើង​មិនទាន់​ដឹង ហើយ​ដែល​យើង​ត្រូវ​ស្វែងយល់។

អ្នក​ប្រាជ្ញ​ដ៏ល្បីល្បាញ​របស់​អង់គ្លេស គឺ​សាស្រ្តាចារ្យ ស្ទីវិន ហកឃីង (Stephen Hawking) ដែល​ទើប​នឹង​ទទួល​មរណភាព កាល​ពីថ្ងៃ​ទី១៤ ខែមីនា ឆ្នាំ២០១៨​កន្លងទៅ ធ្លាប់​បាន​លើកឡើង កាល​ពី​ពេល​លោក​នៅ​រស់​ថា យើង​​មិនគួរ​​សំឡឹង​ចុះ​ទៅដី​មើល​តែ​ត្រឹមចុងជើង​ខ្លួនឯង​​នោះទេ ប៉ុន្តែ​​​គួរតែ​ងើបក្បាល​សំឡើង​មើល​ទៅ​​​ដួងតារា​ដែល​នៅលើ​មេឃ ហើយ​ធ្វើការ​ពិចារណា​ ចង់ដឹង​ចង់យល់ អំពី​ចក្រវាល​របស់​យើង៕

បុរេប្រវត្តិ៖ ដំណើររឿង​មនុស្សជាតិ​នៅមុន​ប្រវត្តិ​ជា​សំណេរ[កែប្រែ]

រូបភាពតូច|cave painting ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ពិភពលោក​​ចាប់ផ្តើម​​ឡើង​ កាលពី​ប្រមាណ​ជា ៦ពាន់​ឆ្នាំមុន ជាមួយ​នឹង​ការ​​បង្កើត​សំណេរ ដើម្បី​កត់ត្រា​ហេតុការណ៍​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ ក៏ប៉ុន្តែ ដំណើររឿង​របស់​មនុស្សជាតិ​យើង​ បាន​ចាប់ផ្តើម​ឡើង​តាំងពី​យូរយារ​ ​មុន​ប្រវត្តិ​ជា​សំណេរ​នេះ​ទៅទៀត ដែល​គេ​ហៅថា​ជា​សម័យកាល​បុរេប្រវត្តិ។

នៅមុនពេល​មាន​ការ​បង្កើត​អក្សរ យើង​​មាន​ត្រឹមតែ​ឯកសារ​បែបបុរាណវិទ្យាប៉ុណ្ណោះ ដើម្បី​សិក្សា​ស្វែងយល់​អំពី​ដំណើររឿង​បុព្វបុរស​ដើម​​របស់​យើង ដូចជា ឆ្អឹង ឧបករណ៍ប្រើប្រាស់ ឬ​រូបគំនូរ​ ជាដើម ដែល​គេ​រក​ឃើញ​តាមរយៈ​កំណាយ​បុរាណវិទ្យា។ តាមរយៈ​ឯកសារ​បុរាណវិទ្យាអស់ទាំងនេះ គេ​អាច​រកឃើញ​ថា តាមការពិត សម័យកាល​បុរេប្រវត្តិ​មាន​រយៈពេល​វែង​ជាង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ជា​សំណេរ​ឆ្ងាយ​ណាស់។

បើ​និយាយ​អំពី​ប្រវត្តិ​នៃ​ភពផែនដី​យើង​ទាំងមូល​យើង​ឃើញ​ថា ភពផែនដី​បាន​ចាប់កំណើត​ឡើង តាំងពី​ប្រមាណ​ជា​ជាង ៤ពាន់​លាន​ឆ្នាំមុន។ គឺ​ជា​ភពមួយ ក្នុង​ចំណោម​ភពទាំង ៨ នៅ​ក្នុង​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ ក៏ប៉ុន្តែ ផែនដី គឺ​ជា​ភព​ ដែល​មិនស្ថិត​នៅ​​ជិត​ព្រះអាទិត្យ​​ពេក ដែល​នាំ​ឲ្យ​មានកម្តៅខ្លាំងជ្រុល ហើយ​ក៏​មិននៅ​ឆ្ងាយ​ពីព្រះអាទិត្យ​ពេក ដែល​នាំ​ឲ្យ​មាន​ត្រជាក់ខ្លាំង ប៉ុន្តែ ស្ថិត​​នៅ​ក្នុងរយៈចម្ងាយ​ដ៏​សមស្របមួយ ប្រកបដោយ​​អំណោយផល​ដល់​ការ​ចម្រើន​លូតលាស់​នៃ​ជីវចម្រុះ ដែល​ក្នុង​នោះ​ក៏​រួមទាំង​មនុស្ស​ជាតិ​យើង​ផងដែរ។

តាមរយៈការសិក្សា​ទៅលើ​តម្រ៉ុយ​បុរាណវិទ្យា គេ​រកឃើញ​ថា មនុស្ស​ដើមដំបូង​​បាន​ចាប់ផ្តើម​មាន​វត្តមាន​នៅលើ​ភពផែនដី នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាហ្វ្រិក​ប៉ែក​ខាង​កើត ក្បែរ​តំបន់​ដើមបូព៌ា​បច្ចុប្បន្ន។ ក៏ប៉ុន្តែ ចំពោះ​សំណួរ​ថា តើ​មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​មាន​វត្តមាន នៅលើ​ផែនដី ជាដំបូង នៅពេលណា? ចម្លើយ​អាច​មាន​ខុសៗគ្នា ដោយ​ខ្លះ​ថា រហូតដល់​ទៅ​រាប់លាន​ឆ្នាំ​មុន ខ្លះ​ថា ២០ម៉ឺន​ឆ្នាំមុន ឬ​ក៏ ៥ម៉ឺន​ឆ្នាំ​មុន អាស្រ័យ​ទៅ​តាម​ទ្រឹស្តី​ខុសៗគ្នា។

ទោះជាយ៉ាងណា អ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវ​ផ្នែក​បុរាណវិទ្យា និង​នរវិទ្យា​បាន​ព្រមព្រៀង​គ្នា​ជាទូទៅ​ថា មនុស្ស​ដើមដំបូង ដែល​មាន​លក្ខណៈ​ជាមនុស្ស ពិសេស​ខុសប្លែក​ពីសត្វ​ មាន​វត្តមាន នៅលើ​ផែនដី កាល​ពី​ប្រមាណ ៥ម៉ឺន​ឆ្នាំមុន។ ហើយ​​លក្ខណៈពិសេស​ ដែល​បែងចែក​ខុសគ្នា​ស្រឡះ​រវាង​មនុស្ស និង​សត្វ គឺ​មិនមាន​ស្ថិត​នៅ​ត្រង់​ការ​ដើរជើងពីរ ការ​ចេះយក​វត្ថុ​មក​ប្រើ​ជាឧបករណ៍​ប្រើប្រាស់ ឬ​ការ​មាន​មនោសញ្ចេតនា​នោះទេ។ លក្ខណៈពិសេស​របស់​មនុស្ស គឺ​ភាសា។

សត្វ​ ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​សំឡេង មាន​សម្រែក​ខុសៗគ្នា ដែល​អាច​ឲ្យ​ពួកគេ​យល់គ្នា​បាន​ខ្លះៗ ក៏ប៉ុន្តែ វា​មិនមែន​ជា​ភាសា​ ដែល​មាន​លក្ខណៈ​ជឿនលឿន ​អាច​ឲ្យ​មាន​ការ​និយាយ​យល់គ្នា​បាន​ដូចជា​ភាសា​របស់​មនុស្ស​នោះទេ។ ការ​ដែល​មិនមាន​ភាសា​និយាយ​គ្នា​បាន​នេះ​ ធ្វើ​ឲ្យ​សត្វ មាន​ការវិវឌ្ឍ​ជឿនលឿន​ទៅមុខ​យ៉ាង​យឺតបំផុត។

ឆ្កែ សេះ ខ្លា ឬ​តោ​ចំណាស់ មាន​បទពិសោធន៍​ច្រើន​ ពី​មេរៀន​ក្នុង​ជីវិត ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេល​សត្វ​ទាំងនេះ​ស្លាប់ទៅ បទពិសោធន៍​ទាំងនេះ​នឹង​ត្រូវ​បាត់បង់​ទៅ​ជាមួយទាំងអស់ ដោយសារ​តែ​គ្មាន​ភាសា ដើម្បី​អាច​និយាយ​ពន្យល់ ផ្ទេរ​បទពិសោធន៍​នេះ​បាន​ ហើយ​សត្វ​ជំនាន់ថ្មី​ត្រូវ​ចាប់ផ្តើម​រៀនសូត្រ​ពីជីវិត​សាជាថ្មី​ ពីចំណុច​សូន្យ​សុទ្ធសាធ។

មនុស្សវិញ គឺ​ផ្ទុយ​ពីនេះ! ដោយសារ​តែមនុស្ស​មាន​ភាសា ដែល​អាច​និយាយ​រ៉ាយរ៉ាប់​រឿង​ប្រាប់គ្នា​បាន មនុស្ស​ចាស់ ដែល​មាន​បទពិសោធន៍​ក្នុង​ជីវិត អាច​រៀបរាប់​ពីបទ​ពិសោធន៍​របស់​ខ្លួន ទៅ​ឲ្យ​ក្មេងៗ​ជំនាន់ក្រោយ​អាច​រៀនសូត្រ​ពីបទពិសោធន៍​នេះ​បាន។ ​ផ្អែក​លើ​មេរៀន និង​បទពិសោធន៍ ដែល​ទទួលបាន​ពី​មនុស្ស​ចាស់​ជំនាន់មុន ក្មេងជំនាន់ក្រោយ​អាច​សិក្សា​ស្វែងយល់​និង​រកឃើញ​នូវ​បទពិសោធន៍​កាន់តែ​ថ្មីៗ និង​កាន់តែ​​ជឿនលឿន​ជាង​មនុស្ស​ជំនាន់មុន​ រួចហើយ​​​ផ្ទេរ​បទពិសោធន៍​អស់ទាំងនេះ​​ទៅ​ឲ្យ​ក្មេង​ជំនាន់ក្រោយៗ​ជា​បន្ត​ទៅទៀត។

ដូច្នេះ ភាសា, ការប្រាស្រ័យទាក់ទង, ​ចែកចាយ និង​ផ្ទេរបទពិសោធន៍, ទំនាក់ទំនង​គ្រូ និង​សិស្ស គឺ​ជា​លក្ខណៈ​ពិសេស​​របស់​មនុស្ស ដែល​គេ​មិនឃើញ​មាន នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ពពួកសត្វ។ ដោយសារ​​តែ​ភាសានេះ​ហើយ ដែល​ជួយ​ឲ្យ​​មនុស្ស​មាន​ការ​វិវឌ្ឍ​ទៅមុខ​យ៉ាងលឿន​បំផុត បើ​ធៀប​នឹង​ការ​វិវឌ្ឍ​របស់​សត្វ។ ការវិវឌ្ឍ​របស់​សត្វ គឺ​ជា​ការ​វិវឌ្ឍ​តាមបែប “ធម្មជាតិ”។ ចំណែក​ការវិវឌ្ឍ​របស់​មនុស្ស គឺ​ជា​ការ​វិវឌ្ឍ​តាមបែប “វប្បធម៌” ពោលគឺ ការ​វិវឌ្ឍ​ តាមរយៈ​ចំណេះដឹង, បទពិសោធន៍, វិទ្យាសាស្រ្ត, សិល្បៈ និង​បច្ចេកវិទ្យា។


ភាសា ជួយ​ឲ្យ​មនុស្ស​មាន​ការ​វិវឌ្ឍ​ខាង​ចំណេះដឹង និង​ប្រាជ្ញាស្មារតី ​ទៅមុខ​បាន​យ៉ាងលឿន​ខុសពីសត្វ ហើយ​ក៏ដោយសារ​តែ​ភាសា​នេះ​ដែរ ដែលបង្កើត​ឲ្យ​​មាន​ចំណុច​ពិសេស​មួយទៀត​របស់​មនុស្ស ដែល​ខុសស្រឡះពីសត្វ គឺ​ការ​ខ្វល់ខ្វាយ ថប់បារម្ភ ពី​អនាគត។

សត្វអាច​មាន​ការ​ចងចាំ​ពី​​​អ្វី​ដែល​វា​បាន​ឆ្លងកាត់​ពី​អតីតកាល ក៏ប៉ុន្តែ វា​គ្មាន​គំនិត​គិត​គូរ ឬ​ការខ្វល់ខ្វាយ ថប់បារម្ភ សម្រាប់​​​ថ្ងៃ​អនាគត​នោះទេ។ សត្វ​រស់នៅ​មួយថ្ងៃ​សម្រាប់​តែ​មួយថ្ងៃ។ ឲ្យ​តែ​វា​មាន​ចំណី​គ្រប់គ្រាន់​សម្រាប់​ថ្ងៃនេះ វា​អាច​រស់នៅ​បាន​ដោយ​រីករាយ ហើយ​វា​មិនដែល​គិតខ្វាយខ្វល់ បារម្ភ ឬ​ភ័យព្រួយ​ថា ថ្ងៃណាមួយ​​វា​នឹង​ត្រូវ​ស្លាប់​នោះទេ។

​ភាសា​បង្កើត​ឲ្យ​មនុស្ស​មាន​ការ​បារម្ភ​ពីថ្ងៃ​អនាគត ពីព្រោះ តាមរយៈភាសា មនុស្ស​អាច​ជជែក​គ្នា និយាយ​រ៉ាយរ៉ាប់​ប្រាប់គ្នា​ពី​អ្វី​ដែល​បាន​កើតឡើង ឬ​អ្វី​ដែល​យើង​គិតឃើញ។ យើងអាច​គិតស្រមៃ​ឃើញ​បាន​ថា នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​បុរេប្រវត្តិ ដែល​មនុស្ស​រស់​នៅ​ដោយ​ការ​បរបាញ់ នៅ​ពេល​ត្រឡប់​ពី​ការ​បរបាញ់​វិញ យប់ឡើង មនុស្ស​អាច​ជជែក​គ្នា រ៉ាយរាប់​ប្រាប់គ្នា អំពី​ការបរបាញ់​កាល​ពីថ្ងៃ។ នៅ​ក្នុងការ​ជជែក​គ្នា​នេះ ពួកគេ​ក៏ដឹង​ថា មាន​គ្នា​គេ​ម្នាក់​ត្រូវ​បាត់ខ្លួន​មិន​វិលត្រឡប់​មកវិញ... បាត់ខ្លួន ដោយ​សារ​ត្រូវ​ខ្លាស៊ី... មានន័យថា ត្រូវ​ស្លាប់។

ការដែល​អាច​ជជែក​រ៉ាយរ៉ាប់​ប្រាប់គ្នា ពី​ការបរបាញ់​ពីថ្ងៃ ធ្វើ​ឲ្យ​មនុស្ស​ដឹងខ្លួន​ថា មនុស្សយើង​អាច​ស្លាប់ នៅ​ក្នុង​ពេល​បរបាញ់។ ដូច្នេះ នៅថ្ងៃ​ស្អែក នៅពេល​ដែល​យើង​ចេញ​ទៅ​បរបាញ់​ យើង​ក៏​អាច​ស្លាប់បានដែរ។

ការដឹង ការ​យល់ ការ​បារម្ភ​ អំពី​ថ្ងៃអនាគត ធ្វើ​ឲ្យ​មនុស្ស​ចេះ​គិតគូរ ប្រុងប្រៀប​រៀបចំ​ផែនការ ត្រៀម​ទុក​ សម្រាប់​ថ្ងៃ​អនាគត។ ការ​ដឹង​ខ្លួន​ថា ថ្ងៃណាមួយ​ខ្លួន​នឹង​ស្លាប់ ធ្វើ​ឲ្យ​មនុស្ស​យើង​​មាន​តម្រូវការ​ដ៏សំខាន់​មួយទៀត​ដែរ ដែល​យើង​តែងតែ​ចង់​ធ្វើ​នៅ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន គឺ​រ៉ាយរ៉ាប់ និទាន ដំណាល​សាច់រឿង ឬហេតុការណ៍ ដែល​ខ្លួន​បាន​ឃើញ​ បាន​ជួប ប្រាប់​ទៅ​អ្នក​ដទៃ។ ការរ៉ាយរាប់​ ដំណាល​សាច់​រឿង ឬ​ហេតុការណ៍​នេះហើយ ដែល​ជា​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ បើទោះបីវា​គ្រាន់តែ​ជា​ការ​ដំណាល​ដោយ​ផ្ទាល់​មាត់​ ដោយ​គ្មាន​សំណេរ​ក៏ដោយ។

ដូច្នេះ មនុស្ស​ជាតិ នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​បុរេប្រវត្តិ ក៏​មាន​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​របស់​ខ្លួន​ដែរ ពីព្រោះ​មនុស្ស​មាន​ភាសា ដែល​អាច​និយាយ​រ៉ាយរ៉ាប់​ហេតុការណ៍​​ប្រាប់គ្នាទៅវិញទៅមក។ មនុស្ស​រៀបរាប់​រឿងរ៉ាវ​ពី​អតីតកាល ដើម្បី​ស្វែងយល់​ពី​បច្ចុប្បន្ន​កាល និងត្រៀមខ្លួន​ សម្រាប់​ថ្ងៃ​អនាគត។ មនុស្ស​ ដែល​ដឹង​ថា ខ្លួន​នឹង​ត្រូវ​ស្លាប់ នៅថ្ងៃ​ណាមួយ ក៏​មាន​គំនិត​ចង់​ចែកចាយ​ ផ្ទេរ​ចំណេះដឹង និង​បទពិសោធន៍ ទៅ​ឲ្យ​មនុស្ស​ជំនាន់ក្រោយ។

និយាយ​សរុបជារួមមកវិញ ភាសា ការ​ជជែកគ្នា ការ​រ៉ាយរ៉ាប់រឿងរ៉ាវ​ពី​អតីតកាល គិតគូរ​សម្រាប់​ថ្ងៃអនាគត ការ​ចែកចាយ និង​ផ្ទេរ​ចំណេះដឹង និង​បទពិសោធន៍ ទាំងអស់​នេះ គឺ​ជា​លក្ខណៈពិសេស​របស់​មនុស្ស​ជាតិ។ លក្ខណៈពិសេស ដែល​មាន​ជាប់​នឹង​កំណើតដើម​របស់​មនុស្ស តាំង​ពី​សម័យកាល​បុរេប្រវត្តិ ហើយ​បន្ត​រហូតមក​ទល់នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។

ការដែល​ខ្ញុំ​កំពុង​រៀបរាប់​អំពី​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​របស់​មនុស្ស​ជាតិ ហើយ​លោក​អ្នក​ស្តាប់ ដែល​កំពុង​តាមដានស្តាប់​ ចង់ដឹង ចង់​យល់ អំពីដំណើរឿង​ពី​អតីតកាល​របស់​មនុស្សជាតិ​នេះ ក៏​ជា​ផ្នែក​មួយ​ដែរ នៃ​បុគ្គលិក​លក្ខណៈ​​របស់​មនុស្ស។ គឺជា​លក្ខណៈពិសេស ដែល​មាន​ជាប់នឹង​ “ធម្មជាតិ” ​របស់​មនុស្ស ឬ​គួរ​និយាយ​ថា ជាប់នឹង “វប្បធម៌” របស់​មនុស្ស ព្រោះ​មនុស្ស​មាន​ការ​វិវឌ្ឍ​តាមបែប “វប្បធម៌” មិនមែន​​វិវឌ្ឍ​តាមតែ​ “ធម្មជាតិ” ដូចជា​សត្វនោះទេ៕មនុស្សសាស្ត្រ

កសិកម្ម៖ បដិវត្តន៍​ដ៏សំខាន់​នៃ​មនុស្សជាតិ​ដែល​នាំ​ទៅរក​ការ​បង្កើត​រដ្ឋ​ដំបូង[កែប្រែ]

រូបភាពតូច|farmer មនុស្ស​សម័យ​បុរេប្រវត្តិ ដែល​បាន​ចាប់វត្តមាន​ដំបូងនៅ​លើ​ភពផែនដី ក្នុង​តំបន់​អាហ្រ្វិក​ខាង​កើត បាន​ចាប់ផ្តើម​ផ្លាស់ទី រីកសាយភាយ​បន្តិចម្តងៗ ទៅកាន់​តំបន់​ដើមបូព៌ា អាស៊ី និង​អឺរ៉ុប ហើយ​នៅ​ចុងយុគសម័យទឹកកក (Ice Age) ប្រមាណ​ជា ១ម៉ឺន ២ពាន់​ឆ្នាំមុន វត្តមាន​របស់​មនុស្ស​ជាតិ​បាន​រីកសាយភាយ​ទៅ​ស្ទើរតែ​គ្រប់​ទីកន្លែង នៅ​​ទូទាំង​ពិភពលោក។

នៅ​ក្នុង​អំឡុង​យុគសម័យទឹកកក ​ទឹកសមុទ្រ​នៅលើ​ភពផែនដី​មាន​កម្រិតកម្ពស់​ទាប​ជាង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ​ ពោលគឺ ជា​កម្រិត​ទាបបំផុត​ដែល​នៅ​​កន្លែង​ខ្លះ​​ ដូចជា ច្រក​សមុទ្រ​រវាង​រុស្ស៊ី និង​រដ្ឋ​អាឡាស្កា​សហរដ្ឋ​អាមេរិក (Bering Sea) ជាដើម តាមពិត ​គឺ​ជា​ដីគោក ដែល​អាច​ឲ្យ​មនុស្ស​ធ្វើ​ដំណើរ​ឆ្លងកាត់​ដោយ​ថ្មើ​ជើងបាន។ គឺ​នៅត្រង់​កន្លែង​នេះ​ហើយ ដែល​កាល​ពី​ប្រមាណ​ជា ២ម៉ឺន​ឆ្នាំមុន មនុស្ស​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ដោយ​ថ្មើរ​ជើង​ ចេញ​​ពី​តំបន់​អាស៊ី​ ឆ្ពោះ​ទៅកាន់​ទ្វីបអាមេរិក។

ដូច្នេះ ជនជាតិ​ដើម​នៅ​អាមេរិក ដែល​បច្ចុបន្ន​យើង​ច្រើន​ហៅថា​ជា​ជនជាតិ​ឥណ្ឌា​ស្បែកក្រហម តាមការ​ពិត គឺ​ជា​មនុស្ស ដែល​មាន​ដើមកំណើត​មក​ពី​អាស៊ី។ បុគ្គលិក​លក្ខណៈ​ជា​ប្រជាជន​មក​ពី​អាស៊ី ទាំង​ខាង​រូបរាងកាយ និង​ទាំង​ឫសគល់​នៃ​ភាសា ដែល​គេ​នៅតែ​អាច​មើល​ឃើញ​នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ជនជាតិ​ឥណ្ឌា​អាមេរិក នាពេល​បច្ចុប្បន្ន។

នៅ​ក្នុង​មួយផ្នែក​ដំបូង​នៃ​សម័យកាលបុរេប្រវត្តិ ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “យុគថ្មបំបែក” (Paléolitique) មនុស្ស​ដើមដំបូង​ចេះ​ប្រើ​ឈើ និង​ថ្ម ជា​ឧបករណ៍ ហើយ​បរិភោគ​សាច់ឆៅ។ ក៏ប៉ុន្តែ បន្តិចម្តងៗ មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​ចេះច្នៃ​ឧបករណ៍​ប្រើប្រាស់ ដែល​មាន​លក្ខណៈ​កាន់តែ​ទំនើប​ជាងមុន ហើយ​ចាប់ផ្តើម​ចេះ​ប្រើ​ភ្លើង ដើម្បី​ចម្អិន​អាហារ។

មនុស្ស​ នៅ​ក្នុង “យុគថ្មបំបែក” រស់នៅ​ដោយ​ពឹងផ្អែក​ទាំងស្រុង​ទៅលើ​ការ​បរបាញ់ និង​ការ​បេះផ្លែឈើព្រៃ​ជា​អាហារ។ នៅពេលនោះ មនុស្ស​មាន​កន្លែង​ច្រើន​ក្នុង​ការ​បរបាញ់។ តំបន់​សាហារ៉ា នៅ​ទ្វីបអាហ្វ្រិក ដែល​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​ដំបូង នៃ​វត្តមាន​របស់​មនុស្ស​ជាតិ​ នៅ​ជា​តំបន់សម្បូរ​ស្មៅ និង​ព្រៃ ហើយ​​មិនទាន់​ក្លាយ​ជា​វាលខ្សាច់​ខ្សោះហួតហែង​ដូច​ជាពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ​នៅឡើយទេ។

ក៏ប៉ុន្តែ ការ​ប្រែប្រួល​នៃ​អាកាសធាតុ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​តំបន់​ដែល​ធ្លាប់​តែ​សម្បូរព្រៃ ត្រូវ​ក្លាយ​ជា​វាលខ្សាច់។ ​មនុស្ស​ត្រូវ​ជួប​នឹង​គ្រោះ​អត់ឃ្លាន ហើយ​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​រត់ទៅ​រក​កន្លែង​ដែល​មាន​ព្រៃ ជាពិសេស ទៅនៅ​តាម​ដងទន្លេ​ធំៗ​មួយចំនួន ដែល​ជា​ប្រភព​ទឹក ដូចជា ដងទន្លេ​នីល (Nile) នៅ​អាហ្វ្រិក, ទន្លេ​អឺហ្វ្រាត (Euphrates) និង​ទន្លេ​ទីហ្រ្គីស (Tigris/Tigre) នៅ​ក្នុង​តំបន់​មេសូប៉ូតាមី (Mesopotamie) ពោលគឺ នៅ​ប្រទេស​អ៊ីរ៉ាក់​បច្ចុប្បន្ន, ទន្លេ​សិន្ធុ (ឬ Indus) នៅ​ប៉ាគីស្ថាន និង​ឥណ្ឌា​បច្ចុប្បន្ន និង​ទន្លេ​ហ៊័ងហេ ឬ​ទន្លេលឿង នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន។

ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​គេ​សង្កេតឃើញ​ថា អរិយធម៌​ធំៗ​ដំបូង​បង្អស់​នៃ​មនុស្ស​ជាតិ គឺ​ចាប់កំណើត​ នៅ​ក្នុង​តំបន់​ជាប់​នឹង​ដងទន្លេ​ទាំងនេះ គឺ​ អេហ្ស៊ីប មេសូប៉ូតាមី ឥណ្ឌា និង​ចិន។

ចំនួន​មនុស្ស​ដែល​គេ​ចេញ​ពី​តំបន់​វាលខ្សាច់ ​មក​ប្រមូលផ្តុំគ្នា នៅ​តាម​តំបន់​ជាប់​នឹង​ដង​ទន្លេធំៗ​ទាំងនេះ ​មាន​កាន់តែច្រើន​ឡើងៗ រហូត​​ដល់​ពេលមួយ ​កន្លែង​ដ៏តូចចង្អៀត​នេះ ក៏​លែង​អាច​ទ្រទ្រង់​​ជីវភាព​របស់​មនុស្ស​ទាំងនេះ​បាន ដោយសារ​តែ​កន្លែង​បរបាញ់​មាន​តិច​ជាង​មាត់​ដែល​ត្រូវ​ចិញ្ចឹម។

ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​នេះ នៅ​ប្រមាណ​ជា ៨ពាន់​ឆ្នាំ​មុន​គ្រឹស្ត​សករាជ ពោលគឺ ប្រមាណ​ជា ១ម៉ឺន​ឆ្នាំមុន មនុស្ស​ក៏​ចាប់ផ្តើម​បែក​គំនិត​បង្កើត​​របៀបរស់​នៅ​ថ្មី​ស្រឡាង​មួយទៀត ដែល​ជា​បដិវត្តន៍​ដ៏​សំខាន់​បំផុត​របស់​មនុស្ស​ជាតិ ហើយ​ដែល​គេឲ្យឈ្មោះ​ថា​ជា​ “បដិវត្តន៍​នៃ​យុគថ្មរំលីង” (Néolitique) នោះ​ គឺ​ការ​បង្កើត​របរ​កសិកម្ម។

នៅ​ក្នុង​តំបន់​វាលទំនាប​តាម​ដងទន្លេ គេ​ឃើញ​មាន​ប្រភេទ​ធញ្ញជាតិ​ ដែល​ដុះ​តាម​​លក្ខណៈ​ជា​ស្មៅព្រៃ ហើយ​ដែល​មនុស្ស​យើង​ធ្លាប់​​តែ​​ទៅបេះបោច យក​​មក​ធ្វើ​ជា​អាហារ ទៅតាម​លក្ខណៈ​ធម្មជាតិ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​មក​ មនុស្ស​បាន​បែក​គំនិត​ដ៏​អស្ចារ្យ​មួយ ដែល​មិន​ធ្លាប់មាន​ពីមុន គឺ​មនុស្ស​ទៅ​បេះ​សម្រាំង​គ្រាប់​ធញ្ញជាតិ​ដែល​ល្អៗ ហើយ​យក​វា​ទៅ​ដាំ​បន្ត ដើម្បី​រង់ចាំ​ប្រមូលផល​។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា មនុស្ស​ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​បង្វែ​ពីការ​បរបាញ់ ទៅ​ជា​ការ​ចាប់សត្វព្រៃ​មក​ចិញ្ចឹម។

ការ​ដាំដុះ និង​ការ​ចិញ្ចឹមសត្វ​នេះ​ គឺ​ជា​ការ​វិវឌ្ឍ​ដ៏​សំខាន់​បំផុត​របស់​មនុស្សជាតិ ពីព្រោះ​ថា នៅ​ក្នុង​ផ្ទៃដី ដែល​មាន​ទំហំ​ដូចគ្នា ការប្រកប​របរ​កសិកម្ម​អាច​ចិញ្ចឹម​មនុស្ស​បាន​ច្រើន​ជាង​ការ​បរបាញ់ ​រហូតដល់​ទៅ ១រយដង មានន័យថា បើ​កាលពីមុន ដែល​មនុស្ស​ពឹងផ្អែក​លើ​ការបរបាញ់ ផ្ទៃដី​ដ៏តូចចង្អៀត​មួយ អាច​ចិញ្ចឹម​ជីវិត​បាន​ត្រឹមតែ ១ម៉ឺននាក់ ការ​បង្កើត​របរ​កសិកម្ម​អាចផ្តល់​ផល សម្រាប់​ចិញ្ចឹម​​មនុស្ស​រហូតដល់​ទៅ ១លាននាក់។

ក្រោយ​ពី​មនុស្ស​ចេះ​ប្រកប​របរ​កសិកម្ម ចំនួន​ប្រជាជន​សរុប​នៅលើ​ភពផែនដី បាន​កើនឡើង ពី​រាប់លាន​នាក់ ទៅ​រាប់រយលាននាក់ ក្នុងរយៈពេល​ដ៏ខ្លី។ មនុស្សជាតិ ដែល​ពីមុន​ទទួលរង​នូវ​ការ​គំរាមកំហែង​ពី​ធម្មជាតិ ក៏បាន​ប្រែក្លាយ​ទៅ​ជា​ការ​គំរាម​កំហែង​ដល់​ធម្មជាតិ​វិញ ពីព្រោះ​ថា ការ​ដាំដុះ និង​ចិញ្ចឹម​សត្វ គឺ​ជា​សកម្មភាព ដែល​មាន​ការបំពុល​បរិយាកាស​ខ្លាំង​បំផុត ជាពិសេស គឺ​ការ​បញ្ចេញ​ឧស្ម័ន​មេតាន (CH4) ដែល​ជា​ដើមហេតុ​ដ៏​សំខាន់មួយ ដែល​បង្ក​ឲ្យ​ផែនដី​ឡើងកម្តៅ។

អរិយធម៌​ដ៏ចំណាស់​បំផុត​របស់​មនុស្សជាតិ៖ អេហ្ស៊ីប មេសូប៉ូតាមី ឥណ្ឌា និង​ចិន[កែប្រែ]

រូបភាពតូច|pyramid ប្រមាណ​ជា ៨ពាន់ឆ្នាំ​មុនគ្រឹស្តសករាជ (ប្រមាណ​ជា ១ម៉ឺន​ឆ្នាំ​មុន) មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​ចេះ​ធ្វើ​កសិកម្ម ដើម្បី​ចិញ្ចឹម​ជីវិត​ ជំនួស​ឲ្យ​ការ​បរបាញ់។ បដិវត្តន៍​កសិកម្ម​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​មាន​តម្រូវការ​សំខាន់មួយ គឺ​ត្រូវការ​ឲ្យ​មាន​អ្នកដឹកនាំ និង​រចនាសម្ព័ន្ធ​សហគមន៍​ត្រឹមត្រូវ ដែល​ជា​ទម្រង់​ដំបូង​នៃ​រដ្ឋ ដើម្បី​ចាត់ចែង​បែងចែក​ធនធានទឹក​ឲ្យ​បាន​ស្មើភាព​គ្នា ដើម្បី​ប្រើប្រាស់​ក្នុងការ​ប្រកប​របរ​កសិកម្ម ព្រមទាំងរក្សា​សណ្តាប់ធ្នាប់ និង​ការ​ពារ​សុវត្ថិភាព​របស់​ប្រជាកសិករ។

រដ្ឋ និង​អរិយធម៌​បាន​ចាប់កំណើត​ឡើង​មុនគេ នៅ​តាម​តំបន់​ដែល​មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​បង្កើត​របរ​កសិកម្ម គឺ​តំបន់​​ទាំង ៤ ដែល​ជាប់​នឹង​ទន្លេ​សំខាន់ៗ រួមមាន អេហ្ស៊ីប ជាប់នឹង​ទន្លេ​នីល មេសូប៉ូតាមី ជាប់នឹង​ដងទន្លេ​អឺហ្រ្វាត និង​ទន្លេ​ទីហ្រ្គីស ឥណ្ឌា ជាប់នឹង​ដងទន្លេ​ឥណ្ឌុស និង​ចិន​ ជាប់នឹង​ដងទន្លេ​លឿង។

ដោយសារ​តែ​សកម្មភាព​ដាំដុះ និង​ចិញ្ចឹម​សត្វ ជា​សកម្មភាព​ដែល​អាច​ផ្តល់​ផល​បាន​យ៉ាងច្រើន​លើសពី​តម្រូវការ​ប្រចាំថ្ងៃ រដ្ឋត្រូវ​​មាន​ភារៈ​ដ៏សំខាន់មួយទៀត គឺ​ចាត់ចែង​ស្តុក​ផលិតផល​កសិកម្ម ដើម្បី​បម្រុង​ទុក​សម្រាប់​ឆ្នាំណា​ដែល​​ការដាំដុះ​មិន​សូវ​ផ្តល់​ផល​ច្រើន។ ដើម្បី​ចាត់ចែង​ស្តុក​ផលិតផល​ដ៏​ច្រើន និង​ក្នុងរយៈពេល​យូរ​អង្វែង​​បែបនេះ គេ​ចាំបាច់​ត្រូវការ​ឲ្យ​មាន​បញ្ជី​កត់ត្រា​ចំណាំឲ្យ​បាន​ច្បាស់លាស់ ហើយ​ដើម្បី​​អាច​កត់ត្រា​បាន គេ​ចាំបាច់​ត្រូវ​បង្កើត​អក្សរ។

ការបង្កើត​អក្សរ​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ដែនកំណត់​ ពី​សម័យកាល​បុរេប្រវត្តិ ឈាន​ចូល​ក្នុង​សម័យកាល​ប្រវត្តិសាស្រ្ត។ ក៏ប៉ុន្តែ ដែនកំណត់​នៃ​បុរេប្រវត្តិ មិនដូចគ្នា​ទាំងអស់ នៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង​​ទូទាំង​ពិភពលោក​នោះទេ ពីព្រោះថា ក្រុមមនុស្ស​ដែល​នៅ​កន្លែង​ផ្សេងៗ​គ្នា មិនបាន​ចាប់ផ្តើម​បង្កើត​អក្សរ​ក្នុង​ពេល​ព្រមគ្នា​នោះទេ។ នៅកន្លែងណា ដែល​មិនទាន់​មាន​ការ​បង្កើត​អក្សរ មនុស្ស​បន្ត​រស់នៅ ក្នុង​សម័យកាល​បុរេប្រវត្តិ។ ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ ​នៅ​កន្លែង​ផ្សេងទៀត ដែល​មាន​ការ​បង្កើត​អក្សរ​ មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​បោះជំហាន​ចូល​ក្នុង​សម័យកាល​នៃ​ប្រវត្តិសាស្រ្ត។

នៅ​អេហ្ស៊ីប មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​បង្កើត​អក្សរ​ នៅ​ប្រមាណ​ជា ៣ពាន់ ទៅ៤ពាន់​ឆ្នាំ​មុន​គ្រឹស្តសករាជ (៥ពាន់ ទៅ៦ពាន់ឆ្នាំ​មុនសម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន) ហើយ​ទម្រង់​រដ្ឋ​ដំបូង​បង្អស់​ក្នុង​ប្រវត្តិ​មនុស្ស​ជាតិ គឺ​បាន​ចាប់​កំណើត​ឡើង នៅ​អេហ្ស៊ីប​នេះ​ឯង។

រដ្ឋ​ចាប់កំណើត​ដំបូង​នៅ​អេហ្ស៊ីប តាម​ដងទន្លេនីល គឺ​មក​ពី​តម្រូវការ​ចាំបាច់​នៃ​អាកាសធាតុ។ អេហ្ស៊ីប ដែល​ស្ថិត​នៅ​ក្បែរ​វាលខ្សាច់​សាហារ៉ា ជា​តំបន់​ដែល​កម្រ​នឹង​មាន​ភ្លៀងធ្លាក់ ហើយ​ប្រជាកសិករ​ដែល​រស់នៅទីនោះ ត្រូវ​ការ​ឲ្យ​មេដឹកនាំ និង​រចនាសម្ព័ន្ធ​រដ្ឋ ដើម្បី​ជួយចាត់ចែង​បែងចែក​ធនធានទឹក​ប្រើប្រាស់ឲ្យ​បាន​ស្មើ​ភាព​គ្នា ចៀសវាង​វិវាទ។

អេហ្ស៊ីប​នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​នោះ គឺ​ជា​អាណាចក្រ​ដែល​មាន​ប្រជាជន​យ៉ាងច្រើន គឺ​ប្រមាណ​ពី ៧ ទៅ ៨លាន​នាក់ ហើយអាណាចក្រ​អេហ្ស៊ីប​បាន​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រុងរឿង​ និង​ឯករាជ្យ អស់រយៈពេល​ប្រមាណ​ជា ២៥សតវត្សរ៍។ គឺ​នៅ​ក្នុង​អាណាចក្រ​អេហ្ស៊ីប​សម័យបុរាណ និង​សម័យកាល​រុងរឿង​នេះ​ហើយ​ ដែល​​មាន​ការ​សាងសង់​ពីរ៉ាមីត​ជាច្រើន​ បន្សល់ទុក​ជា​អច្ឆរិយវត្ថុ​របស់​មនុស្ស​ជាតិ​រហូតមកទល់នឹង​ពេល​បចុប្បន្ន។

អាណាចក្រ​​អេហ្ស៊ីប​ឯករាជ្យ​ ​ត្រូវ​បាន​បញ្ចប់ នៅ​ឆ្នាំ​៥២៥​មុនគ.ស. នៅ​ពេល​ដែល​អេហ្ស៊ីប​ត្រូវ​បាន​​អាណាចក្រ​ពែរ្ស៍​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់។ ចាប់ពីពេលនោះ​មក អេហ្ស៊ីប​ក៏​ត្រូវ​ធ្លាក់​ដុនដាប លែង​ស្គាល់​ឯករាជ្យ រហូត​ទាល់តែ​ដល់​អំឡុង​ឆ្នាំ​១៩៥០​ថ្មីៗនេះ​ប៉ុណ្ណោះ ទើប​អេហ្ស៊ីប​សម័យ​ទំនើប​ និង​ឯករាជ្យ​បាន​ចាប់កំណើត​ឡើងវិញ។

បន្ទាប់​ពី​អេហ្ស៊ីប រចនាសម្ព័ន្ធ​រដ្ឋ​ក៏​បាន​ចាប់​ផ្តើម​ចេញ​ជារូបរាង​ឡើង​ដែរ នៅ​​មេសូប៉ូតាមី (អ៊ីរ៉ាក់​បច្ចុប្បន្ន)។ នៅតាម​ដងទន្លេ​អឺហ្វ្រាត និង​ទីហ្គ្រីស គេ​ឃើញ​មាន​អាណាចក្រ​ជាច្រើន​បាន​ចាប់កំណើត​ឡើង​ជា​បន្ត​បន្ទាប់ ដែល​ក្នុងនោះ អាណាចក្រ​មួយ ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ទូទៅ​ច្រើន​ជាងគេ គឺ​បាប៊ីឡូន។ អាណាចក្រ​បាប៊ីឡូន មាន​រាជធានី នៅ​ក្បែរ​រដ្ឋធានី​បាកដាដ​របស់​អ៊ីរ៉ាក់​នាពេលបច្ចុប្បន្ន ហើយ​អាណាចក្រ​បាប៊ីឡូន​សម័យបុរាណ មាន​មហាក្សត្រ​​​​មួយ​​​អង្គ​ គឺ​​ព្រះចៅ​ហាមូរ៉ាប៊ី (Hammourabi) ដែល​មាន​ឈ្មោះ​ល្បី​ក្នុង​ការ​យក​មាត្រា​ច្បាប់​មក​ចងក្រង​ធ្វើ​ជា​ក្រម​ច្បាប់​ដ៏ពេញលេញ​មួយ ដែល​គេ​ស្គាល់​ជាទូទៅ​ថា​ជា “ក្រម​ហាមូរ៉ាប៊ី” បង្កើត​ឡើង តាំង​ពីប្រមាណ​ជា​ ១៧៥០​ឆ្នាំ​មុន​គ.ស ហើយ​ជា​ក្រមច្បាប់​ដ៏ពេញលេញ​ដំបូង​គេ​បង្អស់​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​មនុស្ស​ជាតិ។

អាណាចក្រ​នៅ​ក្នុង​តំបន់​មេសូប៉ូតាមី​ក៏​ជា​អាណាចក្រ​ដែល​មាន​ស្ថាបត្យកម្ម​ដ៏រុងរឿង​មិនចាញ់​អេហ្ស៊ីប​ប៉ុន្មាន​ដែរ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​មេសូប៉ូតាមី សំណង់​ភាគច្រើន​ សង់​ពី​ដីឥដ្ឋ ដែល​មិន​អាច​នៅគង់វង់​បាន​យូរ​ដល់​ពេល​បច្ចុប្បន្ន ​ដូចជា​សំណង់​​នៅ​អេហ្ស៊ីប ដែល​សង់​ពី​ថ្ម។

កាល​ពី​សម័យដើម អេហ្ស៊ីប និង​មេសូប៉ូតាមី​ ដែល​មាន​ព្រំប្រទល់ដែន​ជាប់គ្នា នៅ​ប៉ាឡេស្ទីន គឺ​ជា​គូប្រជែង​នឹង​គ្នា​យ៉ាង​ស្រួចស្រាវ។

ចេញ​ពី​មេសូប៉ូតាមី បើ​គេ​ធ្វើ​ដំណើរ​ឆ្ពោះ​ទៅ​ទិសខាងកើត ហើយ​ធ្វើដំណើរ​ឆ្លងកាត់​ពេលវេលា ប្រមាណ​ជា ១ពាន់ ៥រយឆ្នាំ​ក្រោយ​មកទៀត គេ​នឹង​ឃើញ​មាន​អរិយធម៌​ពីរ​ទៀត គឺ​ឥណ្ឌា នៅតាម​ដងទន្លេ​ឥណ្ឌុស (Indus) និង​ចិន នៅ​តាម​ដងទន្ល​លឿង។

ហេតុអ្វី​បាន​ជា ១ពាន់ ៥រយឆ្នាំ ក្រោយមក​ ទើប​​រដ្ឋ​ចាប់កំណើត​នៅ ឥណ្ឌា និង​ចិន? នៅ​ក្នុង​តំបន់​នេះ ថ្វីដ្បិត​តែ​ ការប្រែប្រួល​អាកាសធាតុ​បណ្តាល​ឲ្យ​បាត់បង់​ព្រៃឈើ បង្ក​ជា​វាលខ្សាច់​ច្រើន ក៏ប៉ុន្តែ ខុស​ពី​អេហ្ស៊ីប និង​មេសូប៉ូតាមី តំបន់​ជុំវិញ​ដងទន្លេ​ឥណ្ឌុស និង​ទន្លេ​លឿង គឺ​ជា​តំបន់​ដែល​សម្បូរ​ភ្លៀង។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​ដំណើរវិវឌ្ឍ ឆ្ពោះ​ទៅ​ការ​បង្កើត​រដ្ឋ នៅ​ឥណ្ឌា និង​ចិន បាន​ធ្វើឡើង​ដោយ​សន្សឹមៗ ដោយសារ​តែ​ មនុស្ស​នៅ​ក្នុង​តំបន់​នេះ មិនសូវ​ជា​មាន​តម្រូវការ​ចាំបាច់ និងបន្ទាន់​ខ្លាំង ក្នុងការ​បង្កើត​ជា​រចនាសម្ព័ន្ធ​រដ្ឋ ដើម្បី​គ្រប់គ្រង​បែងចែក​ធនធានទឹក ដូចជា នៅ​អេហ្ស៊ីប និង​មេសូប៉ូតាមី​នោះទេ។

១ពាន់ឆ្នាំមុន​គ.ស (ជាង ៣ពាន់​ឆ្នាំ​មុន​សម័យកាល​យើង​បច្ចុប្បន្ន) អរិយធម៌​ចំនួន ៤ បាន​ចាប់​កំណើត​នៅលើ​ភពផែនដី៖ អេហ្ស៊ីប មេសូប៉ូតាមី ឥណ្ឌា និង​ចិន ដោយ​មួយៗ មាន​ប្រជាជន​សរុប​ប្រមាណ​ជា ១០លាន​នាក់ ហើយ​មាន​ទំនាក់ទំនង​ជាមួយគ្នា​ច្រើន ​ទាំង​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម និង​ការ​ជួញដូរ។​

សូត្រ ដែល​ពេលនោះ​ មាន​ផលិត​តែ​នៅ​ចិន ត្រូវ​បាន​គេ​នាំ​យក​ទៅលក់​រហូត​ទៅដល់​អេហ្ស៊ីប ដោយ​ឆ្លងកាត់​តាម​ផ្លូវគោក​ដ៏វែងឆ្ងាយ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “ផ្លូវសូត្រ” ចេញ​ពី​ឆាងអាន កាត់តាម​ឥណ្ឌា និង​មេសូប៉ូតាមី រហូត​ទៅដល់​អេហ្ស៊ីប។

និយាយ​ពី​សង្រ្គាមវិញ ចិន និង​ឥណ្ឌា ក្នុង​សម័យបុរាណ មិនសូវ​ជាធ្វើ​សង្រ្គាម​នឹង​គ្នា​ដោយ​ផ្ទាល់ ច្រើន​ដូចជា អេហ្ស៊ីប និង​មេសូប៉ូតាមី​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ ​រដ្ឋ និង​បុរី នៅ​ខាង​​ផ្ទៃក្នុង​អាណាចក្រ​ចិនវិញ មាន​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ស៊ីសាច់​ហុតឈាម​រវាង​គ្នា​និងគ្នា ដោយ​ឥត​ត្រាប្រណី រហូតដល់​ជាប់ឈ្មោះ​ថា​ជា “អាណាចក្រ​សង្រ្គាម”។ រហូតដល់​ឆ្នាំ​២២០​មុនគ.ស. ទើប​អាណាចក្រ​ចិន​បាន​ស្គាល់​ការ​រួបរួមគ្នា ក្រោមការ​ដឹកនាំ​របស់​អធិរាជ “ឈីន” (Qin)។

នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ចិន​សម័យបុរាណ គេ​ឃើញ​មាន​យុគសម័យកាលរួបរួម និង​រុងរឿង គឺ​សម័យ​រាជវង្ស​ហាន (ពី​ឆ្នាំ​២០០​មុនគ.ស ដល់​ឆ្នាំ​២០០​គ.ស.) រាជវង្ស​ថាង (នៅ​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី៧ ដល់​ទី១០) រាជវង្ស​សុង (ចុងសតវត្សរ៍​ទី១០ ដល់​សតវត្សរ៍​ទី១៣) រាជវង្ស​មីង (ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី១៤ ដល់​ទី១៧) ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​សម័យកាល​រុងរឿង​បំផុត​មួយ ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ចិន ក៏ដូចជា​ប្រវត្តិមនុស្ស​ជាតិ។

នៅ​ចន្លោះ​សម័យកាល​ដ៏រុងរឿង​អស់ទាំងនេះ ចិន​ធ្លាក់​ក្នុង​សម័យកាល​ខ្មៅងងឹត ដែល​​ប្រជាជន​ស្គាល់​នូវ​ភាព​បាក់បែក ប្រកាប់ប្រចាក់គ្នា​ និង​​ភាព​អនាធិបតេយ្យ ដូចជា សម័យកាល​នគរ​ទាំងបី​ ជាដើម ដែល​ជា​សម័យកាលមួយ​មាន​ការ​បង្ហូរ​ឈាម​ខ្លាំង​បំផុត ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ចិន និង​ដែល​គេ​ច្រើន​យក​មក​សរសេរ​ជារឿង ជា​ល្ខោន ឬ​ផលិត​ជាកុន ដូចជា រឿង​ “សាមកុក” ជាដើម។

ក្រៅ​ពី​ហេតុការណ៍​បះបោរ រដ្ឋប្រហារ ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ផ្ទៃក្នុង​គ្នា​ឯង អាណាចក្រ​ចិន​សម័យ​បុរាណ ក៏​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​គំរាម​កំហែង​ដ៏​ធំមួយ​ទៀត​ដែរ គឺ​ការ​ឈ្លានពាន​ពី​សំណាក់​ពួក​ក្រុម​កុលសម្ព័ន្ធ ដែល​បន្ត​រស់​នៅ​តាម​របៀប​សម័យ​បុរេប្រវត្តិ។ ដើម្បី​ការពារ​ខ្លួន​ពី​ការ​ឈ្លានពាន ពី​សំណាក់​ពួកទាំងនេះ​ហើយ ដែល​ចិន​បាន​សង់​ជា​មហាកំផែង ដែល​បន្ត​ទុក​រហូត​មក​ទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃនេះ។

អេហ្ស៊ីប មេសូប៉ូតាមី ឥណ្ឌា ចិន... នេះ​ហើយ​គឺ​ជា​អរិយធម៌​ដំបូង​បង្អស់​នៃ​មនុស្ស​ជាតិ។ គឺ​ជា​ទីកន្លែង​ចាប់កំណើត​នៃ​កសិកម្ម តាំង​ពី​រាប់ពាន់​ឆ្នាំ​មុន។ ​របៀបរស់​នៅ ដែល​​យើង​នៅ​តែ​បន្ត​ឃើញ​មាន​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។​ គំនិត​ច្នៃប្រឌិត និង​របកគំហើញ​មួយ​ចំនួន ដូចជា ត្រីវិស័យ រំសេវ​ផ្ទុះ ក្រមច្បាប់ ជាដើម គឺ​សុទ្ធសឹង​ជា​​មរតក ដែល​បន្សល់​ទុក​ដោយ​អរិយធម៌​ដ៏​ចំណាស់​ទាំង ៤​នេះ ឲ្យ​​មនុស្ស​ជាតិ​យើង​បន្ត​ប្រើប្រាស់ រហូតមកទល់នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ នៅ​ពេល​ដែល​យើង​អាន ស្តាប់ និង​មើល​ព័ត៌មាន​​ជារៀងរាល់ថ្ងៃ យើង​នៅតែ​ឃើញ​ ចិន ឥណ្ឌា អេហ្ស៊ីប និង​តំបន់​​ដើមបូព៌ា ​​បន្ត​ជា​ប្រធានរឿង​ធំៗ ជា​ចំណុច​ចាប់​អារម្មណ៍​​នៃ​មនុស្ស​ជាតិ​សម័យ​បច្ចុប្បន្ន៕

អរិយធម៌​មេឌីទែរ៉ាណេ៖ កោះក្រែត ក្រិក និង​ហ្វេនីស៊ី(លីបង់)[កែប្រែ]

រូបភាពតូច|Partheon អេហ្ស៊ីប មេសូប៉ូតាមី ឥណ្ឌា ចិន... រដ្ឋ និង​អរិយធម៌​ដ៏ចំណាស់​ទាំង ៤ នៃ​មនុស្ស​ជាតិ មានទំនាក់ទំនង​​រកស៊ី​ជាមួយ​គ្នា​ច្រើន តាំង​ពី​យុគសម័យ​បុរាណ ក៏ប៉ុន្តែ ប្រជាជន​​នៅ​ក្នុង​តំបន់​ទាំង ៤នេះ ច្រើន​តែ​ជា​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​ការ​ដឹកជញ្ជូន​ផ្លូវគោក ឬ​ក៏​មាន​ការដឹកជញ្ជូន​តាមផ្លូវ​ទឹក​ខ្លះ​ដែរ តែ​ជា​ការ​ដឹកជញ្ជូន​តាម​ដង​ទន្លេ។ បើ​និយាយ​ពីអ្នកជំនាញខាង​ដើរ​សមុទ្រ​វិញ គេ​ត្រូវ​ទៅ​មើល​​បណ្តា​រដ្ឋ ដែល​ចាប់កំណើតឡើង​ជា​បន្តបន្ទាប់​គ្នា នៅ​ជុំវិញ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ។

យើង​នៅ​ក្នុងអំឡុង​យុគសម័យ​លង្ហិន (ប្រមាណ ពី​​​៣ពាន់​ឆ្នាំ រហូត​ទៅ​ដល់​ប្រមាណ​ ១ពាន់​ឆ្នាំ​មុនគ.ស)។ នៅខាងជើង​ឆ្នេរសមុទ្រ​អេហ្ស៊ីប ក្នុង​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ មានកោះ​ដ៏ធំមួយ ឈ្មោះ​ថា “កោះក្រែត” (បច្ចុប្បន្ន ជា​ផ្នែកមួយ​នៃប្រទេស​ក្រិក)។ គឺ​អ្នកកោះក្រែត​នេះ​ហើយ ដែល​ជា​អ្នក​ដុះគំនិត​ និង​មាន​ជំនាញ​ខាង​នាវាចរណ៍​តាមផ្លូវ​សមុទ្រ​មុនគេ ដោយពួកគេ​បាន​បង្កើត​នាវា​សមុទ្រ​មួយប្រភេទ ដែលមានឈ្មោះ​បោះសំឡេង​ពាសពេញផ្ទៃសមុទ្រ​ តាំង​ពី​យុគសម័យបុរាណ រហូតដល់​សតវត្សរ៍​ទី១៤​គ.ស.។

នាវាសមុទ្រ​បង្កើត​ឡើង​ដោយ​អ្នក​កោះក្រែត​នេះ ត្រូវបាន​​​​​​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​តាមភាសាក្រិក​បុរាណ​ថា “ហ្កាឡេអា” (Galéa) ហៅតាម​ភាសាបារាំង​បច្ចុប្បន្ន​ថា “ហ្កាលែរ” (Galère) គឺ​ជា​ប្រភេទ​នាវា​សមុទ្រ​ដែល​មាន​ក្តោងផង និង​មាន​ដងចែវ​ផង ដែល​តម្រៀបជាជួរ​ទាំងសងខាង​ តាំងពី​ក្បាល​រហូតដល់​កន្ទុយ។ ដោយសារតែ​នៅ​សម័យកាលនោះ មនុស្ស​នៅ​មិនទាន់​រកឃើញ​ទ្រឹស្តី​រូបវិទ្យា ដើម្បី​អាច​ប្រើ​កម្លាំង​ទល់នឹង​កម្លាំង​បាន​នៅឡើយ ដូច្នេះ នៅ​ក្នុងការបើកបរ​នាវាហ្កាលែរ គេអាច​បើក​ក្តោងប្រើ តែ​នៅពេលណា ដែល​មាន​ខ្យល់បក់​មក​ពី​ខាងក្រោយប៉ុណ្ណោះ ក្រៅពីនេះ ត្រូវមាន​មនុស្ស​ចែវ ទើប​នាវា Galère អាច​ធ្វើ​ដំណើរទៅមុខ​បាន។

ដោយសារតែ​ហេតុនេះ​ហើយ​ទើប វានាហ្កាលែរ​ ដែល​ជា​នាវា​ដ៏​មាំ មិនខ្លាច​ព្យុះ មិនខ្លាច​រលក ក៏ប៉ុន្តែ មិនអាច​ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ឆ្ងាយ​ពី​ឆ្នេរបាន​យូរ​នោះទេ ដោយសារ​តែ​ចំនួន​មនុស្ស​ដែល​ត្រូវ​ចែវវា​មាន​ចំនួន​ច្រើន ហើយ​ប្រើ​កម្លាំង​ចែវច្រើន ដូច្នេះ ​ត្រូវការ​ផឹកទឹកច្រើន ដែល​គេ​មិន​អាច​ដឹកយក​តាមគ្រប់គ្រាន់​សម្រាប់​ច្រើន​ថ្ងៃបាន ទើប​ចាំបាច់​ត្រូវ​តែ​ចូល​សំចត​នៅ​មាត់ឆ្នេរ​ជារៀងរាល់យប់។

​ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជាយ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ​ នាវាហ្កាលែរ គឺ​ជា​មធ្យោបាយ​ដឹកជញ្ជូន​ដ៏​សំខាន់​មួយ សម្រាប់​ឲ្យ​អ្នក​កោះក្រែត​ធ្វើជំនួញជួញដូរ​តាមផ្លូវ​សមុទ្រ នៅ​ជុំវិញ​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ ចាប់តាំង​ពី​អេហ្ស៊ីប រហូត​ទៅដល់​ក្រិក។

យើងធ្លាប់​បាន​ឃើញ​ហើយ​ថា របរកសិកម្ម​ជួយ​ឲ្យ​មនុស្ស​បង្កើន​សមត្ថភាព​ផលិត​បាន​​ច្រើន​ជាង​ការបរបាញ់​រហូតដល់​ទៅ​រាប់រយដង។ របរ​ជួញដូរ​​រឹតតែ​ជួយ​ឲ្យ​មនុស្ស​​មានបាន​កាន់តែ​ឆាប់​ជាង​របរ​កសិកម្ម​ទៅទៀត។ ហេតុដូច្នេះហើយ​បាន​ជា​អ្នកកោះក្រែត​សម័យដើម គឺ​ជា​អ្នកមាន​ដ៏ស្តុកស្តម្ភបំផុត។

ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ចុងយុគសម័យ​លង្ហិន ប្រមាណ​ជា ១ពាន់​ឆ្នាំ​មុន​គ.ស (ជាង ៣ពាន់ឆ្នាំ​មុនសម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន) អ្នកកោះក្រែត ដែល​ជា​អ្នក​ពូកែខាងជំនួញ ក៏​ចាប់​ធ្លាក់​ចុះ​ដុនដាប។ ម្យ៉ាង ប្រហែល​ជា​មក​ពី​ពួកគេ​​​ត្រូវ​ទទួលរងនូវ​​ចំហាយ​នៃ​ការ​ផ្ទុះភ្នំភ្លើង​ដ៏ធំមួយ នៅ​កោះដែល​ក្បែរ​នោះ ហើយ​ម្យ៉ាងទៀត ពួក​គេ​ត្រូវ​ទទួល​ការ​ឈ្លានពាន​ពី​សំណាក់ក្រិក និង​ហ្វេនីស៊ី (មានទីតាំង​នៅ​ម្តុំ​ប្រទេស​លីបង់​បច្ចុប្បន្ន)។

នៅពេលនោះ ក្រិក និង​ហ្វេនីស៊ី (Phénicie) ដែល​បាន​រៀនសូត្រ​ច្រើន​ពី​កោះក្រែត ក៏​សុទ្ធតែ​ជា​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​ដើរសមុទ្រដែរ។ ក្រិក​កាន់កាប់​ដែនសមុទ្រ​ ដែល​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ជើង​កោះក្រែត ចំណែក​ហ្វេនីស៊ី​វិញ កាន់កាប់​ដែនសមុទ្រ​ដែល​នៅ​ក្បែរ​លីបង់​សព្វថ្ងៃ។

ក្រិក និង​ហ្វេនីស៊ី ជា​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​នាវាចរណ៍​ និង​ការជួញដូរ​ផ្លូវសមុទ្រ​ដូចគ្នា ក៏ប៉ុន្តែ មាន​វប្បធម៌​ខុសគ្នា។ ប្រជាជន​ក្រិក​​និយាយ​ភាសា​ក្នុង​អម្បូរអឺរ៉ុប ចំណែក​អ្នកស្រុក​ហ្វេនីស៊ី​វិញ និយាយ​ភាសាមួយ ដែល​ក្រោយមក​បាន​ក្លាយ​ទៅជា​ភាសាអារ៉ាប់​បច្ចុប្បន្ន។

អ្នកស្រុក​ហ្វេនីស៊ី ដែល​ជា​អ្នក​ពូកែ​ខាង​មុខជំនួញ បាន​បង្កើត​​នូវ​ស្នាដៃ​ដ៏សំខាន់​មួយ ដែល​បន្សល់​ទុក​ជា​កេមរតក​ដល់​មនុស្សជាតិ​ភាគច្រើន នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន គឺ​អក្ខរក្រម (ប្រព័ន្ធ​សំណេរ​ដោយ​ផ្អែក​លើ​ព្យញ្ជនៈ និង​ស្រៈ)។

ប្រព័ន្ធ​សំណេរ​ជា​សញ្ញា (Idéogrammes) ដូចជា ភាសា​​​ចិន និង​អេហ្ស៊ីប នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​នោះ មិនឆ្លើយតប​នឹង​តម្រូវការ​​ជាក់ស្តែង​របស់​អ្នក​ជំនួញនោះទេ ដោយសារ​តែ​​វា​មាន​សញ្ញា​ច្រើន​ពេក រហូតដល់​ទៅ​រាប់ម៉ឺន​សញ្ញា។ ដើម្បី​​បង្កើន​ប្រសិទ្ធភាព​ក្នុងការ​ចាត់ចែង​មុខជំនួញ​​របស់​ពួកគេ អ្នកស្រុក​ហ្វេនីស៊ី​ក៏​បាន​បែក​គំនិត​​ពី​ការ​ប្រើ​​សំណេរ​ជា​សញ្ញា​រាប់ម៉ឺន​ បែរ​ទៅប្រើ​អក្សរ​ (ឬ​អក្ខរៈ) ដែល​មាន​ចំនួន​តែ​ជាង​ ២០ ដោយ​អក្សរនីមួយៗ​មិនមាន​អត្ថន័យ​អ្វី​ទាំងអស់ ប៉ុន្តែ គេ​អាច​យក​វា​ទៅ​ផ្គុំ និង​ផ្សំ បង្កើត​ជា​ពាក្យ​​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹក ទៅតាម​ចិត្តចង់។

តាមការពិត អ្នកជំនាញ​ខាងបុរាណវិទ្យា និង​ភាសាវិទ្យា បាន​រកឃើញ​អត្ថបទ​ដែល​សរសេរ​ដោយ​ប្រើ​ប្រព័ន្ធ​អក្ខរក្រម ដែល​មាន​អាយុ​កាល​តាំង​ប្រមាណ​ជា ១ពាន់៤រយ​ឆ្នាំ​មុន​គ.ស ពោលគឺ តាំង​ពី​មុន​សម័យកាល​​ហ្វេនីស៊ី​ទៅទៀត។ ប្រព័ន្ធ​អក្ខរក្រម​ដ៏​ចំណាស់​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​រកឃើញ នៅ​ក្នុង​តំបន់​មួយ ដែល​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ស៊ីរី​បច្ចុប្បន្ន។ ​នេះ​មានន័យថា ការសរសេរ​តាម​ប្រព័ន្ធ​អក្ខរក្រម​ ត្រូវ​បាន​គេ​ប្រើប្រាស់​តាំង​ពី​មុន​សម័យកាល​ហ្វេនីស៊ី​ទៅទៀត ក៏ប៉ុន្តែ គឺ​​​អ្នកស្រុក​ហ្វេនីស៊ី ដែល​យក​សំណេរ​បែបនេះ​មក​អភិវឌ្ឍ​ទៅជា​ប្រព័ន្ធ​សំណេរ​ដ៏​ទូលំទូលាយ​ និង​ពេញលេញ។ ប្រព័ន្ធ​សំណេរ​ដែល​ត្រូវបាន​យើង​ប្រើប្រាស់​យ៉ាងទូលំទូលាយ​បំផុត នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន។ សព្វថ្ងៃនេះ ក្រៅពី​ចិន និង​ជប៉ុន គ្រប់ភាសា​ទាំងអស់​នៅលើ​ភពផែនដី​នេះ សុទ្ធតែ​ប្រើ​ប្រព័ន្ធ​សំណេរ​អក្ខរក្រម​ ក្នុងនោះ ក៏​រួមទាំង​ភាសា​ខ្មែរ​ផងដែរ។

នៅ​ក្នុង​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ​សម័យបុរាណ ក្រិក និង​ហ្វេនីស៊ី មិន​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នឹង​គ្នា​នោះទេ ប៉ុន្តែ ពួកគេ​ធ្វើការ​បែងចែក​ដែន​ឥទ្ធិពល​​គ្នា​ ដើម្បី​បោះទីតាំង​ ធ្វើ​អាណានិគម​ទៅតាម​ទិសដៅ​រៀងៗ​ខ្លួន គឺ​ក្រិក នៅ​ឆ្នេរប៉ែក​ខាង​ជើង​ នៃ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ចំណែក ហ្វេនីស៊ី នៅ​ឆ្នេរប៉ែក​ខាង​ត្បូង។ អាណានិគម​ក្នុងន័យនេះ គឺ​ខុស​ពី​អាណានិគម​ក្នុង​សម័យ​ទំនើប​។ សម្រាប់​ពួកក្រិក និង​ពួក​ហ្វេនីស៊ី​នៅ​សម័យដើម នៅពេលណា ដែល​ទីក្រុង​មួយ​មាន​មនុស្ស​ច្រើន​ពេក ក្រុមគ្រួសារ​ខ្លះ ក៏​ចាកចេញ​ពី​ក្រុងនេះ ទៅ​កាន់​ទីកន្លែង​ថ្មី ដែល​នៅ​តាម​កោះ ឬ​តាម​​បណ្តោយ​ឆ្នេរសមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ដើម្បី​បង្កើត​ជា​ក្រុង​ថ្មី ដែល​មានរចនាសម្ព័ន្ធ​គ្រប់គ្រង​ឯករាជ្យ​ពី​ក្រុង​ចាស់។

ទាំង​ក្រិក ទាំង​ហ្វេនីស៊ី និង​បណ្តា​អាណាចក្រ​ផ្សេងៗ​ទៀត នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​នោះ មិនមាន​ការ​បង្កើត​ជា​ប្រទេស​ក្នុង​ទម្រង់​ជា​ប្រជាជាតិ ដូចជា សព្វថ្ងៃ​នេះ​ទេ។ ពួកគេ​ គ្រាន់តែ​​ជា​ប្រជាជន​ដែល​​ចេញ​ពី​អម្បូរ​តែមួយ និយាយ​ភាសា​ដូចគ្នា មាន​វប្បធម៌​ដូចគ្នា ហើយ​រស់នៅ​ជា​អាណាចក្រ​ធំមួយរួមគ្នា ប៉ុន្តែ មានអំណាច​ដឹកនាំ​ឯករាជ្យ​ដាច់ៗ​ពីគ្នា ទៅតាម​​ទីក្រុង​ផ្សេងៗ​គ្នា ប្រៀបបាន​នឹង​​កូនរដ្ឋ​តូចៗ​ឯករាជ្យ​ដាច់ចេញ​ពី​គ្នា។

អាណានិគមក្រិក​ភាគច្រើន​ស្ថិត​នៅ​ឆ្នេរ​ប៉ែក​ខាងជើង​នៃ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ក៏ប៉ុន្ត ក៏​មាន​ផងដែរ​នៅ​​​ជុំវិញ​សមុទ្រ​ខ្មៅ អ៊ីតាលី និង​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​បារាំង។ រហូតមកទល់នឹង​សព្វថ្ងៃនេះ គេនៅតែ​អាច​សង្កេតឃើញ​ពី​សំណល់​ពី​អាណានិគម​ក្រិក​សម័យបុរាណ តាមរយៈ​ឈ្មោះ​នៃ​ក្រុង​ខ្លះ ក្នុង​​ប្រទេស​បារាំង និង​អ៊ីតាលី។

ជាអាទិ៍ ទីក្រុង Nice ដែល​​ស្ថិត​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​បារាំង​ ជាប់​នឹង​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ គឺ​ជាឈ្មោះ​​ដែល​មាន​ឫសគល់​ពី​ភាសាក្រិក Nikaia ដែល​មាន​ន័យថា “ជ័យជម្នះ”។ ទីក្រុង​ Napoli នៅ​អ៊ីតាលី ជា​ឈ្មោះ​ក្លាយ​ពី​ភាសាក្រិក Neapolis ដែលមានន័យថា “ក្រុងថ្មី”។

នៅ​ឆ្នេរ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង នៃ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ក្រិក​បាន​បោះទីតាំង​ធ្វើ​អាណានិគម តែ​នៅ​ក្នុង​តំបន់ Cyrénaïque មួយប៉ុណ្ណោះ។ តំបន់ Cyrénaïque ដែល​ស្ថិត​ នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​លីប៊ី​សព្វថ្ងៃ។

ក្រៅ​ពី​តំបន់​ Cyrénaïque នេះ នៅ​តាម​បណ្តោយ​ឆ្នេរ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​នៃ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ គឺ​ជា​ដែន​អាណានិគម​របស់​ហ្វេនីស៊ី។ នៅ​ឆ្នាំ​ ៨០០​មុន​គ.ស ហ្វេនីស៊ី​បាន​បង្កើត​ទីក្រុង​មួយ នៅ​ក្នុង​តំបន់ ដែល​ស្ថិត​នៅ​ក្បែរ​រដ្ឋធានី​របស់​ទុយនីស៊ី​សព្វថ្ងៃ។ ទីក្រុង​នោះ​​មាន​ឈ្មោះ​ថា Carthage ហើយ​ដែល​ក្រោយ​មក​បាន​រីកដុះដាល រហូត​ក្លាយ​ទៅជា​អាណាចក្រ​មួយ​ឯករាជ្យ ហើយ​មាន​អំណាចប្រណាំង​ប្រជែង​ជាមួយ​នឹង​​ពួក​ហ្វេនីស៊ី​វិញ​ទៀតផង។

ក្រិក និង​ហ្វេនីស៊ី ថ្វីដ្បិត​តែ​នាវា​ហ្កាលែរ​របស់​ពួកគេ ពិបាក​នឹង​ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ឆ្ងាយ​ពី​ឆ្នេរ​ក្នុងរយៈពេល​វែង ក៏ប៉ុន្តែ ពួកគេ​នៅតែ​អាច​ធ្វើ​ដំណើរ​តាម​ផ្លូវ​សមុទ្រ ចេញ​ពី​មេឌីទែរ៉ាណេ​ ទៅ​កាន់​តំបន់​ឆ្ងាយៗ​​ផ្សេងទៀត ដោយ​ធ្វើ​ដំណើរ​សសៀរ​តាម​ឆ្នេរ។

ពួកក្រិក​ ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ពី​មេឌីទែរ៉ានេ ដោយ​ឆ្លងកាត់​ច្រក​សមុទ្រ​​ហ្ស៊ីប្រាល់តា (Gibraltar) ដែល​ស្ថិត​នៅ​ចន្លោះ​ប្រទេស​អេស្ប៉ាញ និង​ប្រទេស​ម៉ារ៉ុក។ នៅ​ពេល​ចេញ​ពី​ច្រក​សមុទ្រ​ហ្ស៊ីប្រាល់តា ពួកគេ​​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅ​ទិស​ខាងជើង ទៅ​ដល់​អង់គ្លេស ហើយ​បន្ត​រហូត​ទៅដល់​សមុទ្រ​បាល់ទិក (Baltique)។

ពួកហ្វេនីស៊ីវិញ ធ្វើដំណើរ​កាត់​តាម​សមុទ្រ​ក្រហម (ចន្លោះ​អេហ្ស៊ីប និង​អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត) ចាក់ចុះ​ទៅទិសខាង​ត្បូង រហូតដល់​ឥណ្ឌា។ នៅ​អំឡុង​ឆ្នាំ​៦០០​មុនគ.ស ពួក​ហ្វេនីស៊ី​​មួយក្រុម​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​តាមនាវា​ហ្កាលែរ ចេញ​ពី​អេហ្ស៊ីប សសៀរ​តាម​ឆ្នេរ​សមុទ្រ​នៃ​ទ្វីបអាហ្វ្រិក ចុះ​ទៅទិស​ខាង​ត្បូង។ នៅរៀងរាល់យប់​ ពួកគេ​តែងតែ​ចូល​ទៅ​សំចត​នៅ​មាត់ឆ្នេរ ដើម្បី​យក​ទឹកផឹកផង និង​ដើម្បី​​ធ្វើការជួញដូរ​ផង​។ ក្រោយ​ពី​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​អស់រយៈពេល​ជាច្រើន​ខែ អ្នកដើរ​នាវា​ហ្វេនីស៊ី​ក៏​ចាប់ផ្តើម​សង្កេតឃើញ​ថា ឆ្នេរសមុទ្រ នៅតែ​ស្ថិត​នៅ​ខាង​ស្តាំដៃ​របស់​ពួកគេដដែល ក៏ប៉ុន្តែ ព្រះអាទិត្យ​ ដែល​កាល​ពី​ពេល​ចេញ​ដំណើរ​រះ​នៅ​ខាង​ឆ្វេងដៃ ឥឡូវនេះ ស្រាប់តែ​រះនៅ​ខាង​ស្តាំ​ដៃ​វិញ។ ពួកគេ​ក៏​ដឹង​ខ្លួន​ថា ពួកគេ​បាន​​មក​ដល់​ផ្នែក​​ម្ខាងទៀត​នៃ​ទ្វីបអាហ្វ្រិក (នៅ​ខាង​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក) ហើយ​កំពុង​តែ​ធ្វើដំណើរ​ឆ្ពោះទៅ​ទិសខាងជើងវិញ។ មិនយូរប៉ុន្មាន ពួកគេ​ក៏​ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់​ច្រក​សមុទ្រ​ហ្ស៊ីប្រាល់តា ហើយ​ក៏​ឆ្លងកាត់​ច្រកសមុទ្រ​នេះ ចូល​ទៅ​ក្នុង​សមុទ្រ​កាលណា​គេ​និយាយ​ពី​អរិយធម៌​នៃ​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ​សម័យបុរាណ គេ​មិន​អាច​មិននិយាយ​​បានទេ អំពី​ប្រវត្តិ​របស់​ជនជាតិ​តូចមួយ ក៏ប៉ុន្តែ ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​មនុស្ស​ជាតិ ជាពិសេស ឥទ្ធិពល​ខាង​មនោគមន៍វិជ្ជា​សាសនា។ នោះគឺ ជនជាតិជ្វីហ្វ។ ការស្វែងយល់​អំពី​ជនជាតិជ្វីហ្វ​សម័យបុរាណ​ក៏​ជា​មូលដ្ឋាន​ដ៏សំខាន់​ដែរ ដើម្បីយល់​ពី​ជម្លោះ​​នៅ​ដើមបូព៌ា​នាពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។

ជនជាតិជ្វីហ្វ​សម័យបុរាណ​នោះ ថ្វីដ្បិត​តែ​រស់នៅ​ក្បែរឆ្នេរសមុទ្រ ក្នុង​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ ក៏ប៉ុន្តែ មិនមែន​ជា​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​ដើរសមុទ្រ​ ដូចអរិយធម៌​មេឌីទែរ៉ាណេផ្សេងទៀត ដូចជា ក្រិក កោះក្រែត និង​ហ្វេនីស៊ី​នោះទេ។ ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​សម័យដើម គឺ​ជា​ជាជនជាតិ​ដែល​រស់នៅ​តាម​បែប​កុលសម្ព័ន្ធនៃ​​មនុស្ស​សម័យបុរេប្រវត្តិ ដោយផ្លាស់ទី​ពី​កន្លែងមួយ ទៅកន្លែងមួយ នៅ​ចន្លោះ​​​ប្រទេស​អេហ្ស៊ីប​ និង​មេសូប៉ូតាមី។

ប្រវត្តិ​នៃ​​​ប្រជាជាតិ​ជ្វីហ្វ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ឡើង កាល​ពី​ជាង ៣ពាន់ឆ្នាំ​មុន នៅពេលដែល​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​ភៀសខ្លួន​ចេញ​ពី​ភាព​ជា​ទាសករ​នៅ​អេហ្ស៊ីប ហើយ​ធ្វើ​ដំណើរ​កាត់តាម​វាលរហោស្ថាន​ ឆ្ពោះទៅកាន់​ទឹកដី​កាណាន (អ៊ីស្រាអែល និង​ប៉ាឡេស្ទីន​បច្ចុប្បន្ន)។ ដំណើររឿង​ ដែល​ត្រូវ​បាន​រ៉ាយរ៉ាប​យ៉ាង​ក្បោះក្បាយ នៅ​ក្នុង​គម្ពីរ​តូរ៉ា (Torah) របស់​ពួក​ជ្វីហ្វ និង​នៅ​ក្នុង​សញ្ញាចាស់​នៃ​គម្ពីរប៊ីប​របស់​គ្រឹស្ត​សាសនា។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ត និង​អ្នក​បុរាណវិទ្យា​នៅតែ​មិនទាន់​មាន​ការឯកភាព​គ្នា​នៅឡើយ ជុំវិញ​ដំណើររឿងនេះ។

នៅ​ក្នុងទឹកដី​កាណាន ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ (ឬ​ហេព្រើ) បាន​ចាប់​របរ​កសិកម្ម បង្កើត​ជា​រដ្ឋ រួចហើយ​បាន​សាងសង់​បុរី​ជាទីសក្ការៈមួយ គឺ​ទីក្រុង​យេរូសាឡឹម។ នៅ​ខាងត្បូង​ទីតាំង​ដែល​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​រស់នៅ មាន​ជនជាតិ​មួយទៀត​ ដែល​ជា​សត្រូវ​របស់​ពួក​ជ្វីហ្វ គឺ​ជនជាតិ​ហ្វ៊ីលីស្ទីន។

ក្រុងយេរូសាឡឹម​របស់​ពួកជ្វីហ្វ​​ត្រូវ​បាន​ពួក​បាប៊ីឡូន​កម្ទេច​ចោល នៅ​ឆ្នាំ​៥៨៨​មុនគ.ស ហើយ​ជនជាតិជ្វីហ្វ​ទាំងអស់​ត្រូវ​បាន​គេជម្លៀស​ចេញ​ពី​ទឹកដី​កំណើត យក​ទៅ​បាប៊ីឡូន រហូតក្រោយ​ពេល​ដែល​អាណាចក្រ​ពែរស៍​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់​បាប៊ីឡូន ទើប​អធិរាជ​ពែរស៍​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​វិលត្រឡប់​ទៅ​ប្រទេស​កំណើត​របស់​ពួកគេវិញ។


រូបគំនូរ​បង្ហាញ​ពី​ការ​កម្ទេច​ក្រុងយេរូសាឡឹម ដោយ​អាណាចក្រ​រ៉ូម ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ឆ្នាំ​៦៣​មុនគ.ស ទឹកដីអ៊ីស្រាអែល​ ក៏​ដូចជា​ទឹកដី​ភាគច្រើន​ផ្សេងទៀត នៅ​ក្នុង​តំបន់ ត្រូវ​បាន​​អាណាចក្រ​រ៉ូម​ចូល​កាន់កាប់​ត្រួតត្រា។ ​ជនជាតិ​​ជ្វីហ្វ​មិនសុខចិត្ត​ទ្រាំ​រស់នៅ​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​អាណាចក្រ​រ៉ូម ក៏​​​បាន​នាំគ្នា​ងើបឡើង​​បង្កើត​ជា​ចលនា​បះបោរ​នឹង​អាជ្ញាធរ​នៃ​អាណានិគម​រ៉ូម។ ក៏ប៉ុន្តែ ចលនាបះបោរ​នេះ​ត្រូវ​បាន​ទាហាន​រ៉ូម​វាយបំបាក់។ ក្រុងយេរូសាឡឹម​ត្រូវ​បាន​វាយកម្ទេច​ចោល។ ​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​ទាំងអស់​ត្រូវ​បាន​បណ្តេញ​ចេញ​ពី​ទឹកដី​កំណើត​សាជាថ្មីម្តងទៀត ហើយ​​ដែនដី​អ៊ីស្រាអែល​ទាំងមូល​ត្រូវ​បាន​អាណាចក្រ​រ៉ូម​ប្តូរ​ឈ្មោះ​​​​ទៅជា​ដែនដី​ប៉ាឡេស្ទីនវិញ។ ការ​ដែល​អាណាចក្រ​រ៉ូម​ប្តូរឈ្មោះ​ដែនដី​អ៊ីស្រាអែល​ទៅ​ជា​ប៉ាឡេស្ទីន​នេះ ទំនង​ជា​មាន​បំណង​ចង់​ដាក់ទោស​ដល់​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ ដោយសារ​តែ​ “ប៉ាឡេស្ទីន” គឺ​ជា​ឈ្មោះ​ក្លាយ​ពី “ហ្វ៊ីលីស្ទីន” ដែល​​ជា​ជនជាតិ​រស់នៅ​ខាងត្បូង​ជាប់នឹង​ទឹកដី​​អ៊ីស្រាអែល ហើយ​​ជា​​សត្រូវ​ចាស់ឆ្នាំ​របស់​ពួក​ជ្វីហ្វ។

ចាប់តាំង​ពី​ត្រូវ​បាន​បណ្តេញ​ចេញ​ដោយ​អាណាចក្រ​រ៉ូម កាល​ពី​ជាង ២ពាន់​ឆ្នាំមុន ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​​ត្រូវ​បែកខ្ចាត់ខ្ចាយ​​ទៅ​​រស់នៅ​ជា​សហគមន៍​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​នៅ​បរទេស ហើយ​លែងអាច​វិលត្រឡប់​ទៅកាន់​ទឹកដី​កំណើត បង្កើត​ជា​ប្រទេស​ជាតិវិញ​ជារៀងរហូត។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ អស់រយៈពេល​ប្រមាណ​ជា ២ពាន់​ឆ្នាំ​ ទឹកដី​អ៊ីស្រាអែល (ដែល​ប្តូរឈ្មោះ​ទៅជា​ប៉ាឡេស្ទីន) លែង​ស្គាល់​ឯករាជ្យ ដោយ​ត្រូវ​មហាអំណាច​ប្តូរដៃគ្នា​គ្រប់គ្រង​ពីមួយ​ទៅមួយ ក្នុងនោះ​ភាគច្រើន​គឺ​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​មហាអំណាច​កាន់សាសនា​អ៊ីស្លាម។ ចុងក្រោយ នៅ​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី២០​ ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន​នេះ ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​អាណាព្យាបាល​របស់​ចក្រភព​អង់គ្លេស។

រហូត​ដល់​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២ សហគមន៍​ជ្វីហ្វ​​នៅ​បរទេស​បាន​នាំគ្នា​​វិលត្រឡប់​ទៅទឹកដី​កំណើតវិញ ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៧​ ក្រោយ​ពី​អង់គ្លេស​បាន​សម្រេច​បញ្ចប់​​អាណាព្យាបាលលើ​ដែនដី​ប៉ាឡេស្ទីន មហាសន្និបាត​អ.ស.ប​បាន​ចេញ​សេចក្តីសម្រេច បែងចែក​ដែនដី​ប៉ាឡេស្ទីន​ជា​រដ្ឋ​ឯករាជ្យពីរ គឺ​រដ្ឋ​មួយ​សម្រាប់​ជនជាតិ​អារ៉ាប់​ប៉ាឡេស្ទីន និង​រដ្ឋមួយ​ទៀត​ សម្រាប់​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ។

សេចក្តីសម្រេច​បែងចែក​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន​នេះ ត្រូវ​បាន​អនុម័ត​ដោយ​សំឡេង​ភាគច្រើន ២ភាគ៣ ប៉ុន្តែ គ្រប់​ប្រទេស​អារ៉ាប់​ទាំងអស់ សុទ្ធតែ​បោះឆ្នោត​ប្រឆាំង ដោយ​ពួកគេ​ជំទាស់​​មិន​ចង់​ឲ្យ​បង្កើត​រដ្ឋ​សម្រាប់​ពួកជ្វីហ្វ ដែល​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ជន​បរទេស​រស់​នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន ពីព្រោះ​ថា នៅ​ពេលនោះ នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន​ មាន​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​រស់នៅ​តែ​ប្រមាណ​ជា ៣៧%​ប៉ុណ្ណោះ។

ផ្ទុយ​ពី​ជនជាតិ​អារ៉ាប់ សហគមន៍​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​វិញ​បាន​នាំគ្នា​អបអរ​សាទរ​ចំពោះ​សេចក្តីសម្រេច​​បែងចែក​ទឹកដី​​ប៉ាឡេស្ទីន​នេះ ហើយ​នៅខែ​ឧសភា ​ឆ្នាំ​១៩៤៨ ពួកជ្វីហ្វ​នៅ​ប៉ាឡេស្ទីន​ក៏​បាន​ប្រកាស​បង្កើត​រដ្ឋ​ឯករាជ្យ​ជាផ្លូវការ ដោយ​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា “រដ្ឋ​អ៊ីស្រាអែល”។ មួយថ្ងៃ​ក្រោយ​អ៊ីស្រាអែល​ប្រកាស​បង្កើត​រដ្ឋឯករាជ្យ​ កងទ័ព​មក​ពី​បណ្តា​ប្រទេស​អារ៉ាប់​នៅ​ក្នុង​តំបន់ រួមមាន លីបង់ ស៊ីរី ហ្សកដានី អ៊ីរ៉ាក់ អេហ្ស៊ីប រួមជាមួយ​កងកម្លាំង​ប្រដាប់​អាវុធ​អារ៉ាប់​ប៉ាឡេស្ទីន ក៏​បាន​បើក​ការ​វាយប្រហារ​លើ​រដ្ឋ​អ៊ីស្រាអែល ដែល​ទើប​នឹង​បង្កើត​ថ្មី​នេះ។

សង្រ្គាម​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “សង្រ្គាមឯករាជ្យ” ហើយ​វា​ជា​សង្រ្គាម​មួយ ក្នុង​ចំណោម​សង្រ្គាម​ធំៗ​ទាំង ៤ រវាង​អ៊ីស្រាអែល និង​អារ៉ាប់។ ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​ចំនួន​ទ័ព​តិចជាង​គូសត្រូវ អ៊ីស្រាអែល​តែងតែ​យក​ឈ្នះ​លើ​ប្រទេស​អារ៉ាប់ នៅ​គ្រប់​សង្រ្គាម​ទាំងអស់នេះ ហើយ​នៅរៀងរាល់​លើក​​ដែល​អ៊ីស្រាអែល​ឈ្នះ​សង្រ្គាម អ៊ីស្រាអែល​បានដណ្តើម​កាន់កាប់​ដែនដី​មួយផ្នែក​របស់​គូសត្រូវ។ ចាប់ពីពេលនោះ​មក គឺ​ដល់​វេន​អ៊ីស្រាអែល​ម្តង ដែល​ច្រានចោល​ដំណោះស្រាយ​ស្នើ​ឡើង​ដោយ​អ.ស.ប ដែល​ជាហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​ជម្លោះ​នៅដើមបូព៌ា​ត្រូវ​អូសបន្លាយ​ពេល​រហូតមកទល់នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។


រូបគំនូរ​បង្ហាញ​ពី​ម៉ូសេ​លើក​ផ្ទាំងថ្ម ដែល​មាន​ចែង​ពី​បញ្ញត្តិ​​ទាំង ១០​របស់​ព្រះ នៅមុន​សម័យកាល​ជ្វីហ្វ គ្រប់សាសនា​ទាំងអស់ នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក គឺ​ជា​សាសនា​ដែល​មានតួអង្គ​​ព្រះ​ច្រើនអង្គ។ មនុស្ស​ជាតិ​នាំគ្នា​គោរព​ព្រះអាទិត្យ ព្រះចន្ទ ផ្កាយ ឬ​សមុទ្រ ថា​ជា​ព្រះ ហើយ​នាំគ្នា​សង់​រូបសំណាក​តំណាង​តួអង្គ​ព្រះ ដើម្បី​ជា​ទីសក្ការៈ។

​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​​បាន​​បង្កើត​មនោគមន៍​វិជ្ជា​សាសនាថ្មីមួយ​​ ដែល​​មាន​ជំនឿ​ថា ព្រះ​មាន​តែ​មួយ​អង្គ​គត់ គឺ “​ព្រះជាម្ចាស់” ​ដែល​ជា​អ្នក​បង្កើត និង​​មាន​អំណាច​លើ​អ្វីៗ​ទាំងអស់​នៅក្នុង​ចក្រវាល​ទាំងមូល។ ព្រះអាទិត្យ ព្រះចន្ទ ផ្កាយ ឬ​សមុទ្រ ដែល​គេ​ធ្លាប់តែ​គោរព​បូជា​ពីមុន​មក​នោះ មិនមែន​ជា​ ​ព្រះ​នោះទេ ហើយ​ថា មនុស្ស​ត្រូវ​តែ​បោះបង់​ការ​គោរព​រូបសំណាក​ព្រះ ហើយ​បែរ​មក​គោរពបូជា​ “ព្រះពិត” វិញ។

ការបង្កើត​​សាសនា​ថ្មីនេះ គឺ​ជា​របត់​ថ្មី​ដ៏សំខាន់​​មួយ នៅ​ក្នុង​ការ​ផ្លាស់ប្តូរ​ផ្នត់គំនិត​របស់​មនុស្ស។ តាមជំនឿថ្មីនេះ ធម្មជាតិ​​លែង​​ជា​ព្រះ​ដូចជា​គេ​ធ្លាប់​ជឿពីមុន​ទៀត​ហើយ។ ធម្មជាតិ គឺ​ជា​អ្វី​ដែល​ព្រះពិត​បាន​បង្កើត​ឡើង ហើយ​ដែល​ព្រះ​ដាក់​ឲ្យ​ស្ថិត​ក្រោម​អំណាច​របស់​មនុស្ស។ ពេលវេលា​​មិនមែន​ជា​វាលវដ្តសង្សា ​វិលវល់​ដូចកង់រទេះ កើតចាស់​ឈឺស្លាប់​ ហើយ​ចាប់ជាតិ​មកវិញ​នោះទេ។ ពេលវេលា​​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅមុខ​ជានិច្ច ដោយ​មិន​អាច​វិលត្រឡប់​ថយក្រោយ​វិញ​បានទេ ហើយ​នៅ​ថ្ងៃអនាគត អ្វីៗ​អាច​នឹង​ប្រសើរ​ឡើង ប្រសិនបើ​គេ​ខិតខំ​ប្រឹងប្រែង។​ ដូច្នេះ មនុស្ស​មិន​ត្រូវ​ផ្តេកផ្តួល​រង់ចាំ​វាសនា ហើយ​ក៏​មិនត្រូវ​​ផ្អែក​លើ​ទស្សនៈ "កម្មផល" ដោយ​មើល​ទៅលើ​ភាព​អយុត្តិធម៌​ក្នុង​សង្គម​ថា​ជា​ផល​ ដែល​បាន​ពី​កម្ម​ ដែល​បាន​ប្រព្រឹត្ត​ពី​មុន​នោះដែរ។ មនុស្ស​ចាំបាច់​ត្រូវ​តែ​ចេះ​រើបម្រះ ងើបឡើង​ប្រឆាំង​នឹង​អំពើ​អយុត្តិធម៌ ដោយ​មិន​ត្រូវ​នៅ​ស្ងៀម ទ្រាំ​ទទួល​រងការ​ជិះជាន់ ដោយ​ចាត់ទុក​ថា​វា​ជា​កម្មផល​របស់​ខ្លួន​ពី​ជាតិមុន​នោះទេ។

ដោយសារ​តែ​មាន​ផ្នត់គំនិត​បែបនេះ​ហើយ ទើប​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ ដែល​ជា​ជនជាតិ​តូចមួយ​ហ៊ាន​ងើបឡើង​តវ៉ា​ប្រឆាំង​នឹង​ការជិះជាន់​របស់​អាណាចក្រ​រ៉ូម។ ការតវ៉ា​បះបោរ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​ត្រូវ​អាណាចក្រ​រ៉ូម​បណ្តេញ​ចេញ​ពីទឹកដី​កំណើត ទៅរស់នៅ​រប៉ាត់រប៉ាយ គ្មាន​ស្រុក គ្មាន​ទេស​នឹងគេ​អស់រយៈពេល​រាប់ពាន់​ឆ្នាំ។ ក៏ប៉ុន្តែ ផ្នត់គំនិត​នេះ​បាន​ជះឥទ្ធិពល​​ដល់​មនុស្ស​យ៉ាងច្រើន​រហូត​​មកដល់​សព្វថ្ងៃ​នេះ ជាពិសេស ចំពោះ​ប្រជាជន​នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​លោកខាងលិច ដែល​មាន​ជំនឿ និង​វប្បធម៌​តាមបែប​ជ្វីហ្វ ឬ​​គ្រឹស្តសាសនា៕មេឌីទែរ៉ាណេវិញ ដោយ​ធ្វើ​ដំណើរ​គ្រប់មួយជុំទ្វីបអាហ្វ្រិក៕

អរិយធម៌​មេឌីទែរ៉ាណេ៖ ប្រវត្តិ​នៃ​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ (អ៊ីស្រាអែល)[កែប្រែ]

រូបភាពតូច|siege distruction កាលណា​គេ​និយាយ​ពី​អរិយធម៌​នៃ​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ​សម័យបុរាណ គេ​មិន​អាច​មិននិយាយ​​បានទេ អំពី​ប្រវត្តិ​របស់​ជនជាតិ​តូចមួយ ក៏ប៉ុន្តែ ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​មនុស្ស​ជាតិ ជាពិសេស ឥទ្ធិពល​ខាង​មនោគមន៍វិជ្ជា​សាសនា។ នោះគឺ ជនជាតិជ្វីហ្វ។ ការស្វែងយល់​អំពី​ជនជាតិជ្វីហ្វ​សម័យបុរាណ​ក៏​ជា​មូលដ្ឋាន​ដ៏សំខាន់​ដែរ ដើម្បីយល់​ពី​ជម្លោះ​​នៅ​ដើមបូព៌ា​នាពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។

ជនជាតិជ្វីហ្វ​សម័យបុរាណ​នោះ ថ្វីដ្បិត​តែ​រស់នៅ​ក្បែរឆ្នេរសមុទ្រ ក្នុង​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ ក៏ប៉ុន្តែ មិនមែន​ជា​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​ដើរសមុទ្រ​ ដូចអរិយធម៌​មេឌីទែរ៉ាណេផ្សេងទៀត ដូចជា ក្រិក កោះក្រែត និង​ហ្វេនីស៊ី​នោះទេ។ ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​សម័យដើម គឺ​ជា​ជាជនជាតិ​ដែល​រស់នៅ​តាម​បែប​កុលសម្ព័ន្ធនៃ​​មនុស្ស​សម័យបុរេប្រវត្តិ ដោយផ្លាស់ទី​ពី​កន្លែងមួយ ទៅកន្លែងមួយ នៅ​ចន្លោះ​​​ប្រទេស​អេហ្ស៊ីប​ និង​មេសូប៉ូតាមី។

ប្រវត្តិ​នៃ​​​ប្រជាជាតិ​ជ្វីហ្វ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ឡើង កាល​ពី​ជាង ៣ពាន់ឆ្នាំ​មុន នៅពេលដែល​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​ភៀសខ្លួន​ចេញ​ពី​ភាព​ជា​ទាសករ​នៅ​អេហ្ស៊ីប ហើយ​ធ្វើ​ដំណើរ​កាត់តាម​វាលរហោស្ថាន​ ឆ្ពោះទៅកាន់​ទឹកដី​កាណាន (អ៊ីស្រាអែល និង​ប៉ាឡេស្ទីន​បច្ចុប្បន្ន)។ ដំណើររឿង​ ដែល​ត្រូវ​បាន​រ៉ាយរ៉ាប​យ៉ាង​ក្បោះក្បាយ នៅ​ក្នុង​គម្ពីរ​តូរ៉ា (Torah) របស់​ពួក​ជ្វីហ្វ និង​នៅ​ក្នុង​សញ្ញាចាស់​នៃ​គម្ពីរប៊ីប​របស់​គ្រឹស្ត​សាសនា។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ត និង​អ្នក​បុរាណវិទ្យា​នៅតែ​មិនទាន់​មាន​ការឯកភាព​គ្នា​នៅឡើយ ជុំវិញ​ដំណើររឿងនេះ។

នៅ​ក្នុងទឹកដី​កាណាន ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ (ឬ​ហេព្រើ) បាន​ចាប់​របរ​កសិកម្ម បង្កើត​ជា​រដ្ឋ រួចហើយ​បាន​សាងសង់​បុរី​ជាទីសក្ការៈមួយ គឺ​ទីក្រុង​យេរូសាឡឹម។ នៅ​ខាងត្បូង​ទីតាំង​ដែល​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​រស់នៅ មាន​ជនជាតិ​មួយទៀត​ ដែល​ជា​សត្រូវ​របស់​ពួក​ជ្វីហ្វ គឺ​ជនជាតិ​ហ្វ៊ីលីស្ទីន។

ក្រុងយេរូសាឡឹម​របស់​ពួកជ្វីហ្វ​​ត្រូវ​បាន​ពួក​បាប៊ីឡូន​កម្ទេច​ចោល នៅ​ឆ្នាំ​៥៨៨​មុនគ.ស ហើយ​ជនជាតិជ្វីហ្វ​ទាំងអស់​ត្រូវ​បាន​គេជម្លៀស​ចេញ​ពី​ទឹកដី​កំណើត យក​ទៅ​បាប៊ីឡូន រហូតក្រោយ​ពេល​ដែល​អាណាចក្រ​ពែរស៍​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់​បាប៊ីឡូន ទើប​អធិរាជ​ពែរស៍​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​វិលត្រឡប់​ទៅ​ប្រទេស​កំណើត​របស់​ពួកគេវិញ។


ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ឆ្នាំ​៦៣​មុនគ.ស ទឹកដីអ៊ីស្រាអែល​ ក៏​ដូចជា​ទឹកដី​ភាគច្រើន​ផ្សេងទៀត នៅ​ក្នុង​តំបន់ ត្រូវ​បាន​​អាណាចក្រ​រ៉ូម​ចូល​កាន់កាប់​ត្រួតត្រា។ ​ជនជាតិ​​ជ្វីហ្វ​មិនសុខចិត្ត​ទ្រាំ​រស់នៅ​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​អាណាចក្រ​រ៉ូម ក៏​​​បាន​នាំគ្នា​ងើបឡើង​​បង្កើត​ជា​ចលនា​បះបោរ​នឹង​អាជ្ញាធរ​នៃ​អាណានិគម​រ៉ូម។ ក៏ប៉ុន្តែ ចលនាបះបោរ​នេះ​ត្រូវ​បាន​ទាហាន​រ៉ូម​វាយបំបាក់។ ក្រុងយេរូសាឡឹម​ត្រូវ​បាន​វាយកម្ទេច​ចោល។ ​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​ទាំងអស់​ត្រូវ​បាន​បណ្តេញ​ចេញ​ពី​ទឹកដី​កំណើត​សាជាថ្មីម្តងទៀត ហើយ​​ដែនដី​អ៊ីស្រាអែល​ទាំងមូល​ត្រូវ​បាន​អាណាចក្រ​រ៉ូម​ប្តូរ​ឈ្មោះ​​​​ទៅជា​ដែនដី​ប៉ាឡេស្ទីនវិញ។ ការ​ដែល​អាណាចក្រ​រ៉ូម​ប្តូរឈ្មោះ​ដែនដី​អ៊ីស្រាអែល​ទៅ​ជា​ប៉ាឡេស្ទីន​នេះ ទំនង​ជា​មាន​បំណង​ចង់​ដាក់ទោស​ដល់​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ ដោយសារ​តែ​ “ប៉ាឡេស្ទីន” គឺ​ជា​ឈ្មោះ​ក្លាយ​ពី “ហ្វ៊ីលីស្ទីន” ដែល​​ជា​ជនជាតិ​រស់នៅ​ខាងត្បូង​ជាប់នឹង​ទឹកដី​​អ៊ីស្រាអែល ហើយ​​ជា​​សត្រូវ​ចាស់ឆ្នាំ​របស់​ពួក​ជ្វីហ្វ។

ចាប់តាំង​ពី​ត្រូវ​បាន​បណ្តេញ​ចេញ​ដោយ​អាណាចក្រ​រ៉ូម កាល​ពី​ជាង ២ពាន់​ឆ្នាំមុន ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​​ត្រូវ​បែកខ្ចាត់ខ្ចាយ​​ទៅ​​រស់នៅ​ជា​សហគមន៍​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​នៅ​បរទេស ហើយ​លែងអាច​វិលត្រឡប់​ទៅកាន់​ទឹកដី​កំណើត បង្កើត​ជា​ប្រទេស​ជាតិវិញ​ជារៀងរហូត។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ អស់រយៈពេល​ប្រមាណ​ជា ២ពាន់​ឆ្នាំ​ ទឹកដី​អ៊ីស្រាអែល (ដែល​ប្តូរឈ្មោះ​ទៅជា​ប៉ាឡេស្ទីន) លែង​ស្គាល់​ឯករាជ្យ ដោយ​ត្រូវ​មហាអំណាច​ប្តូរដៃគ្នា​គ្រប់គ្រង​ពីមួយ​ទៅមួយ ក្នុងនោះ​ភាគច្រើន​គឺ​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​មហាអំណាច​កាន់សាសនា​អ៊ីស្លាម។ ចុងក្រោយ នៅ​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី២០​ ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន​នេះ ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​អាណាព្យាបាល​របស់​ចក្រភព​អង់គ្លេស។

រហូត​ដល់​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២ សហគមន៍​ជ្វីហ្វ​​នៅ​បរទេស​បាន​នាំគ្នា​​វិលត្រឡប់​ទៅទឹកដី​កំណើតវិញ ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៧​ ក្រោយ​ពី​អង់គ្លេស​បាន​សម្រេច​បញ្ចប់​​អាណាព្យាបាលលើ​ដែនដី​ប៉ាឡេស្ទីន មហាសន្និបាត​អ.ស.ប​បាន​ចេញ​សេចក្តីសម្រេច បែងចែក​ដែនដី​ប៉ាឡេស្ទីន​ជា​រដ្ឋ​ឯករាជ្យពីរ គឺ​រដ្ឋ​មួយ​សម្រាប់​ជនជាតិ​អារ៉ាប់​ប៉ាឡេស្ទីន និង​រដ្ឋមួយ​ទៀត​ សម្រាប់​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ។

សេចក្តីសម្រេច​បែងចែក​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន​នេះ ត្រូវ​បាន​អនុម័ត​ដោយ​សំឡេង​ភាគច្រើន ២ភាគ៣ ប៉ុន្តែ គ្រប់​ប្រទេស​អារ៉ាប់​ទាំងអស់ សុទ្ធតែ​បោះឆ្នោត​ប្រឆាំង ដោយ​ពួកគេ​ជំទាស់​​មិន​ចង់​ឲ្យ​បង្កើត​រដ្ឋ​សម្រាប់​ពួកជ្វីហ្វ ដែល​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ជន​បរទេស​រស់​នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន ពីព្រោះ​ថា នៅ​ពេលនោះ នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​ប៉ាឡេស្ទីន​ មាន​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​រស់នៅ​តែ​ប្រមាណ​ជា ៣៧%​ប៉ុណ្ណោះ។

ផ្ទុយ​ពី​ជនជាតិ​អារ៉ាប់ សហគមន៍​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​វិញ​បាន​នាំគ្នា​អបអរ​សាទរ​ចំពោះ​សេចក្តីសម្រេច​​បែងចែក​ទឹកដី​​ប៉ាឡេស្ទីន​នេះ ហើយ​នៅខែ​ឧសភា ​ឆ្នាំ​១៩៤៨ ពួកជ្វីហ្វ​នៅ​ប៉ាឡេស្ទីន​ក៏​បាន​ប្រកាស​បង្កើត​រដ្ឋ​ឯករាជ្យ​ជាផ្លូវការ ដោយ​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា “រដ្ឋ​អ៊ីស្រាអែល”។ មួយថ្ងៃ​ក្រោយ​អ៊ីស្រាអែល​ប្រកាស​បង្កើត​រដ្ឋឯករាជ្យ​ កងទ័ព​មក​ពី​បណ្តា​ប្រទេស​អារ៉ាប់​នៅ​ក្នុង​តំបន់ រួមមាន លីបង់ ស៊ីរី ហ្សកដានី អ៊ីរ៉ាក់ អេហ្ស៊ីប រួមជាមួយ​កងកម្លាំង​ប្រដាប់​អាវុធ​អារ៉ាប់​ប៉ាឡេស្ទីន ក៏​បាន​បើក​ការ​វាយប្រហារ​លើ​រដ្ឋ​អ៊ីស្រាអែល ដែល​ទើប​នឹង​បង្កើត​ថ្មី​នេះ។

សង្រ្គាម​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “សង្រ្គាមឯករាជ្យ” ហើយ​វា​ជា​សង្រ្គាម​មួយ ក្នុង​ចំណោម​សង្រ្គាម​ធំៗ​ទាំង ៤ រវាង​អ៊ីស្រាអែល និង​អារ៉ាប់។ ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​ចំនួន​ទ័ព​តិចជាង​គូសត្រូវ អ៊ីស្រាអែល​តែងតែ​យក​ឈ្នះ​លើ​ប្រទេស​អារ៉ាប់ នៅ​គ្រប់​សង្រ្គាម​ទាំងអស់នេះ ហើយ​នៅរៀងរាល់​លើក​​ដែល​អ៊ីស្រាអែល​ឈ្នះ​សង្រ្គាម អ៊ីស្រាអែល​បានដណ្តើម​កាន់កាប់​ដែនដី​មួយផ្នែក​របស់​គូសត្រូវ។ ចាប់ពីពេលនោះ​មក គឺ​ដល់​វេន​អ៊ីស្រាអែល​ម្តង ដែល​ច្រានចោល​ដំណោះស្រាយ​ស្នើ​ឡើង​ដោយ​អ.ស.ប ដែល​ជាហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​ជម្លោះ​នៅដើមបូព៌ា​ត្រូវ​អូសបន្លាយ​ពេល​រហូតមកទល់នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។

រូបគំនូរ​បង្ហាញ​ពី​ម៉ូសេ​លើក​ផ្ទាំងថ្ម ដែល​មាន​ចែង​ពី​បញ្ញត្តិ​​ទាំង ១០​របស់​ព្រះ នៅមុន​សម័យកាល​ជ្វីហ្វ គ្រប់សាសនា​ទាំងអស់ នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក គឺ​ជា​សាសនា​ដែល​មានតួអង្គ​​ព្រះ​ច្រើនអង្គ។ មនុស្ស​ជាតិ​នាំគ្នា​គោរព​ព្រះអាទិត្យ ព្រះចន្ទ ផ្កាយ ឬ​សមុទ្រ ថា​ជា​ព្រះ ហើយ​នាំគ្នា​សង់​រូបសំណាក​តំណាង​តួអង្គ​ព្រះ ដើម្បី​ជា​ទីសក្ការៈ។

​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​​បាន​​បង្កើត​មនោគមន៍​វិជ្ជា​សាសនាថ្មីមួយ​​ ដែល​​មាន​ជំនឿ​ថា ព្រះ​មាន​តែ​មួយ​អង្គ​គត់ គឺ “​ព្រះជាម្ចាស់” ​ដែល​ជា​អ្នក​បង្កើត និង​​មាន​អំណាច​លើ​អ្វីៗ​ទាំងអស់​នៅក្នុង​ចក្រវាល​ទាំងមូល។ ព្រះអាទិត្យ ព្រះចន្ទ ផ្កាយ ឬ​សមុទ្រ ដែល​គេ​ធ្លាប់តែ​គោរព​បូជា​ពីមុន​មក​នោះ មិនមែន​ជា​ ​ព្រះ​នោះទេ ហើយ​ថា មនុស្ស​ត្រូវ​តែ​បោះបង់​ការ​គោរព​រូបសំណាក​ព្រះ ហើយ​បែរ​មក​គោរពបូជា​ “ព្រះពិត” វិញ។

ការបង្កើត​​សាសនា​ថ្មីនេះ គឺ​ជា​របត់​ថ្មី​ដ៏សំខាន់​​មួយ នៅ​ក្នុង​ការ​ផ្លាស់ប្តូរ​ផ្នត់គំនិត​របស់​មនុស្ស។ តាមជំនឿថ្មីនេះ ធម្មជាតិ​​លែង​​ជា​ព្រះ​ដូចជា​គេ​ធ្លាប់​ជឿពីមុន​ទៀត​ហើយ។ ធម្មជាតិ គឺ​ជា​អ្វី​ដែល​ព្រះពិត​បាន​បង្កើត​ឡើង ហើយ​ដែល​ព្រះ​ដាក់​ឲ្យ​ស្ថិត​ក្រោម​អំណាច​របស់​មនុស្ស។ ពេលវេលា​​មិនមែន​ជា​វាលវដ្តសង្សា ​វិលវល់​ដូចកង់រទេះ កើតចាស់​ឈឺស្លាប់​ ហើយ​ចាប់ជាតិ​មកវិញ​នោះទេ។ ពេលវេលា​​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅមុខ​ជានិច្ច ដោយ​មិន​អាច​វិលត្រឡប់​ថយក្រោយ​វិញ​បានទេ ហើយ​នៅ​ថ្ងៃអនាគត អ្វីៗ​អាច​នឹង​ប្រសើរ​ឡើង ប្រសិនបើ​គេ​ខិតខំ​ប្រឹងប្រែង។​ ដូច្នេះ មនុស្ស​មិន​ត្រូវ​ផ្តេកផ្តួល​រង់ចាំ​វាសនា ហើយ​ក៏​មិនត្រូវ​​ផ្អែក​លើ​ទស្សនៈ "កម្មផល" ដោយ​មើល​ទៅលើ​ភាព​អយុត្តិធម៌​ក្នុង​សង្គម​ថា​ជា​ផល​ ដែល​បាន​ពី​កម្ម​ ដែល​បាន​ប្រព្រឹត្ត​ពី​មុន​នោះដែរ។ មនុស្ស​ចាំបាច់​ត្រូវ​តែ​ចេះ​រើបម្រះ ងើបឡើង​ប្រឆាំង​នឹង​អំពើ​អយុត្តិធម៌ ដោយ​មិន​ត្រូវ​នៅ​ស្ងៀម ទ្រាំ​ទទួល​រងការ​ជិះជាន់ ដោយ​ចាត់ទុក​ថា​វា​ជា​កម្មផល​របស់​ខ្លួន​ពី​ជាតិមុន​នោះទេ។

ដោយសារ​តែ​មាន​ផ្នត់គំនិត​បែបនេះ​ហើយ ទើប​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ ដែល​ជា​ជនជាតិ​តូចមួយ​ហ៊ាន​ងើបឡើង​តវ៉ា​ប្រឆាំង​នឹង​ការជិះជាន់​របស់​អាណាចក្រ​រ៉ូម។ ការតវ៉ា​បះបោរ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ​ត្រូវ​អាណាចក្រ​រ៉ូម​បណ្តេញ​ចេញ​ពីទឹកដី​កំណើត ទៅរស់នៅ​រប៉ាត់រប៉ាយ គ្មាន​ស្រុក គ្មាន​ទេស​នឹងគេ​អស់រយៈពេល​រាប់ពាន់​ឆ្នាំ។ ក៏ប៉ុន្តែ ផ្នត់គំនិត​នេះ​បាន​ជះឥទ្ធិពល​​ដល់​មនុស្ស​យ៉ាងច្រើន​រហូត​​មកដល់​សព្វថ្ងៃ​នេះ ជាពិសេស ចំពោះ​ប្រជាជន​នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​លោកខាងលិច ដែល​មាន​ជំនឿ និង​វប្បធម៌​តាមបែប​ជ្វីហ្វ ឬ​​គ្រឹស្តសាសនា៕

ពិភពក្រិក​ទល់នឹង​អាណាចក្រ​ពែរស៍៖ ជ័យជម្នះ​នៃ​ប្រជាធិបតេយ្[កែប្រែ]

រូបភាពតូច|Periscles ប្រមាណ​ជា ៦រយឆ្នាំ មុន​គ.ស (ប្រមាណ​ជា ២ពាន់ ៦រយឆ្នាំ​មុន​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន) មនុស្ស​បាន​ប្រមូលផ្តុំគ្នា បង្កើត​ជា​រដ្ឋ និង​អរិយធម៌​ធំៗ នៅ​អេហ្ស៊ីប មេសូប៉ូតាមី ឥណ្ឌា និង​ចិន ព្រមទាំង​នៅតាម​តំបន់​​ដែល​ជាប់​នឹង​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ។ ក្រោយមក គេឃើញ​មាន​អាណាចក្រ​មួយទៀត​បាន​លេចធ្លោឡើង នៅ​ក្នុង​តំបន់​ក្បែរ​ឈូងសមុទ្រ​ពែរស៍ ត្រង់​ប្រទេស​អ៊ីរ៉ង់​បច្ចុប្បន្ន នោះ គឺ​អាណាចក្រ​ពែរស៍។ អាណាចក្រ​ពែរស៍ ដែល​មាន​ជំនាញ​ខាង​ទ័ព​សេះ។

ក្រោមការដឹកនាំ​របស់​អធិរាជ​ស៊ីរូស (Cyrus) អាណាចក្រ​ពែរស៍​បាន​​វាតទីពង្រីក​ដែនដី​របស់​ខ្លួន ដោយ​វាយកាន់កាប់​រដ្ឋ​ដែល​នៅ​ជិតខាង ដែល​ក្នុងនោះ​ក៏រួមមាន​ទាំង​អាណាចក្រ​បាប៊ីឡូន នៅ​មេសូប៉ូតាមី​ផងដែរ។ គិតត្រឹម​ឆ្នាំ​ ៥០០​មុន​គ.ស មេសូប៉ូតាមី អេហ្ស៊ីប ឥណ្ឌា ព្រមទាំង​តំបន់​អាស៊ី​កណ្តាល និង​មួយផ្នែក​នៃ​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​អាណាចក្រ​ពែរស៍។

ក៏ប៉ុន្តែ អធិរាជ​​ពែរស៍​មិន​​សុខចិត្ត​បញ្ចប់​​ការពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន​ត្រឹមនេះ​ទេ។ នៅឆ្នាំ​៤៩៩​មុនគ.ស ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​អធិរាជដារីយូស (Darius) អាណាចក្រ​ពែរស៍​ ដែល​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ទ័ពជើងទឹក​របស់​លីបង់ (ហ្វេនីស៊ី) ក៏បាន​បញ្ជូន​ទូកចម្បាំង និង​ទាហាន​របស់​ខ្លួន​ ទៅ​វាយ​លុកចូល​ក្នុង​ប្រទេស​​ក្រិក។ ក៏ប៉ុន្តែ កងទ័ព​ពែរស៍​ត្រូវ​កងទ័ព​ក្រិក​វាយបំបាក់ នៅ​ប្រមាណ​ជា ៤០គីឡូម៉ែត្រ​ពី​បុរី​អាថែន នៅត្រង់​កន្លែងមួយឈ្មោះ​ថា “ម៉ារ៉ាតុង”។

ទាក់ទង​នឹង​សមរភូមិ​នៅ​ម៉ារ៉ាតុង​នេះ មាន​​ដំណើររឿង​ ដែល​គេនិទានតៗ​គ្នា​មក​ថា ក្រោយ​ពី​កងទ័ព​ក្រិក​បាន​​បង្រ្កាប​​ទ័ព​ពែរស៍ អ្នកនាំសារ​ក្រិក​ម្នាក់​បាន​រត់​ពី​ម៉ារ៉ាតុង ដោយ​ឥតឈប់​ ដើម្បី​នាំ​ដំណឹង​ល្អ​នេះ​ទៅប្រាប់​រដ្ឋាភិបាល​នៅ​អាថែន។ ពេលទៅដល់​អាថែន ដោយ​មានការ​នឿយហត់​ខ្លាំងពេក ​អ្នកនាំសារ​រូបនេះ​និយាយ​បានតែ​មួយម៉ាត់ថា “យើង​ឈ្នះហើយ!” ក៏​ដួលស្លាប់ទៅ​។ ទៅតាម​ដំណើររឿង​នេះ​ហើយ បាន​ជា​គេ​ដាក់ឈ្មោះ​កីឡា​រត់ចម្ងាយ​មួយប្រភេទ ក្នុង​ការ​ប្រកួតកីឡាអូឡាំពិច​សម័យ​បច្ចុប្បន្ន​ថា “កីឡារត់ម៉ារ៉ាតុង”។

ក្រោយ​ពី​ទទួល​បរាជ័យ​នៅ​ម៉ារ៉ាតុង អាណាចក្រ​ពែរស៍​​មិន​អស់​ចិត្ត ក៏​បាន​លើក​ទ័ព​មក​​វាយលុក​លើ​ក្រិក​សាជាថ្មីទៀត។ សង្រ្គាម​រវាង​ពែរស៍ និង​ក្រិក​បាន​អូសបន្លាយ​ពេល​រហូតដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា​កន្លះ​សតវត្សរ៍។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ចុងបំផុត​ទៅ កងទ័ព​អាណាចក្រ​​ពែរស៍ ដែល​មាន​ចំនួន​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់ ​​នៅតែ​ត្រូវ​ទទួលបរាជ័យ ដោយ​មិន​អាច​វាយកាន់កាប់​ក្រិកបាន។

តាមការពិត ក្នុង​ចំណោម​ទាហាន​ដែល​អាណាចក្រ​ពែរស៍​បញ្ជូន​ទៅ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នៅ​ក្រិក មាន​មួយ​ផ្នែកធំ មិនមែន​ជា​ទាហាន​ពែរស៍​នោះទេ ប៉ុន្តែ ​ជា​​ទាហាន​ដែល​​មាន​ប្រភព​ចេញ​ពី​រដ្ឋ ដែល​​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​​អាណាចក្រ​ពែរស៍​។ ទាហាន​ទាំងនេះ​មិនមាន​ទឹកចិត្ត​ក្នុង​ការ​​ច្បាំង​​​ទល់​នឹង​ទាហាន​ក្រិក​នោះទេ ពីព្រោះ​វា​​មិនមែន​ជា​សង្រ្គាម ដើម្បី​ផលប្រយោជន៍​របស់​ពួកគេ​ តែ​ជា​សង្រ្គាម​ ដើម្បី​​​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ​អាណាចក្រ​ពែរស៍។ ផ្ទុយទៅវិញ ទាហាន​ក្រិក​​ច្បាំង​ទល់នឹង​ទាហាន​ពែរស៍ ក្នុង​ស្មារតី​ស្នេហាជាតិ និង​ប្តូរផ្តាច់​ ដើម្បី​ការពារ​​សេរីភាព និង​ឯករាជ្យ​របស់​ខ្លួន ពី​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​បរទេស។ បុរីរដ្ឋ​​ទាំងអស់​របស់​ក្រិក ដែល​ខ្លះ​ជា​គូប្រជែង​នឹង​គ្នា ក៏​សុខចិត្ត​ទុក​វិវាទ​របស់​ខ្លួន​មួយ​អន្លើ ដោយងាក​មក​ពួតដៃ​គ្នា ដើម្បី​ប្រយុទ្ធ​ទល់នឹង​កងទ័ព​ពែរស៍។

អាណាចក្រ​ពែរស៍​ ដែល​ជា​មហាអំណាច ធ្លាប់​វាយបង្ក្រាប​​កងទ័ព​ធំៗ ហើយ​ត្រួតត្រា​ទឹកដី ចាប់តាំង​ពី​ឥណ្ឌា មេសូប៉ូតាមី រហូតដល់​អេហ្ស៊ីប ក៏ប៉ុន្តែ បែរ​ជា​មក​បរាជ័យ​នៅ​ចំពោះ​មុខ​បុរីរដ្ឋ​តូចៗ​ប៉ុន្មាន​រដ្ឋ​របស់​ក្រិក។

ក្រោយ​ពី​បាន​ទទួលជ័យជម្នះ​លើ​កងទ័ព​នៃ​អាណាចក្រ​ពែរស៍ អាថែន ដែល​ជា​បុរីរដ្ឋ​ដ៏សំខាន់​មួយ​របស់​ក្រិក បាន​ស្គាល់នូវ​ភាព​រុងរឿង មាន​ឈ្មោះ​ល្បីល្បាញ ហើយ​បាន​ពង្រីក​ឥទ្ធិពល​នៃ​វប្បធម៌​របស់​ខ្លួន​ ទៅកាន់​បុរីរដ្ឋ​ផ្សេងទៀត​របស់​ក្រិក ក៏ដូចជា ទៅកាន់​រដ្ឋ​ផ្សេងទៀត​នៅ​ក្បែរៗ​នោះ។

អាថែន ​គឺ​ជា​អ្នក​បង្កើត​របប​ដឹកនាំ​បែបប្រជាធិបតេយ្យ​ជាលើក​ដំបូង​គេ​បង្អស់​ក្នុង​ប្រវត្តិ​មនុស្ស​ជាតិ។ ពលរដ្ឋ​អាថែន​ ដែល​មាន​អាយុ​ចាប់ពី ១៨ឆ្នាំ​ឡើងទៅ មានសិទ្ធិ​​ចូលរួម​ប្រជុំ ដើម្បី​ជ្រើសរើស​សមាជិក​សភា ហើយ​សមាជិក​សភា​​ ជា​អ្នក​ជ្រើសរើស​សមាសភាព​រដ្ឋាភិបាល។ ជា​ដំណើរការ​ប្រជាធិបតេយ្យ ដែល​បាន​បន្សល់​ទុក​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។

នៅ​ក្រិក​​សម័យ​បុរាណ យុវជន​​​ទទួល​បាន​នូវការ​អប់រំ​យ៉ាងទូលំទូលាយ។ ពលរដ្ឋ​ក្រិក​​ភាគច្រើន​ចេះអាន និង​ចេះសរសេរ។ ពួកគេ​ចូលចិត្ត​ជជែកគ្នា ចែកចាយ និង​ផ្លាស់ប្តូរ​គំនិត​គ្នា​ទៅវិញទៅមក។ គឺ​ក្រិក​នេះ​ឯង ដែល​ជាអ្នក​ដុះគំនិត​ បង្កើតជា​សិល្បៈ​ល្ខោន និង​​ទស្សនវិជ្ជា។ សូក្រាត ទស្សនវិទូ​ ដែល​គេ​ស្គាល់​គ្រប់គ្នា នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក រហូត​មក​ទល់នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ គឺ​ជា​ពលរដ្ឋ​ក្រិក។ ក្រៅពីសូក្រាត ទស្សនវិទូ​ល្បីៗ​ផ្សេងៗ​ទៀត ដូចជា ផ្លាតុង និង​អារីស្តូត ជាដើម ក៏​សុទ្ធតែ​ជា​ជនជាតិ​ក្រិក។

ក្រៅពី​ប្រជាធិបតេយ្យ និង​ទស្សនវិជ្ជា ក្រិក​ក៏​បាន​​បង្កើត​គំនិត​ថ្មីៗជាច្រើន​ផ្សេងទៀត​ដែរ ដែល​បន្សល់​ទុក​ជា​កេរមរតក​​សម្រាប់​មនុស្ស​ជាតិ រហូតដល់​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។ ទ្រឹស្តីបទ​គណិតវិទ្យា​ជាច្រើន​ មាន​ប្រភព​ចេញ​ពី​ក្រិក ហើយ​​ដែល​​គេនៅតែ​បន្ត​យក​មក​បង្រៀន​នៅ​តាម​សាលារៀន​នៅទូទាំង​ពិភពលោក​សព្វថ្ងៃ​នេះ (Pythagore, Thalès, Archimède សុទ្ធសឹង​ជា​ជនជាតិ​ក្រិក)។ ពី (តាម​អក្សរក្រិក π) ដែល​គេ​យក​មក​ប្រើ ដើម្បី​គណនា​បរិមាត្រ​នៃរង្វង់ គឺ​បង្កើតឡើង​ដោយ​ក្រិក។ នៅ​ក្នុង​ភាសា​នៃ​បណ្តា​ប្រទេស​ក្នុង​ទ្វីបអឺរ៉ុប​បច្ចុប្បន្ន គេ​សង្កេតឃើញ​ថា ពាក្យ​បច្ចេកទេស ដែល​អ្នក​ចេះដឹង​ច្រើន​តែ​យក​មក​ប្រើ ភាគច្រើន​ជា​ពាក្យ​ ដែល​មាន​ឫសគល់​ចេញ​ពី​ភាសា​ក្រិក។

កាលពី​ប្រមាណ​ជា​ជិត ២ពាន់ ៥រយឆ្នាំមុន រដ្ឋបុរស​ក្រិក​ដ៏ល្បីម្នាក់ ឈ្មោះ “ពេរីគ្លែស” (Périclès) បាន​ថ្លែង​ក្នុង​សុន្ទរកថា​របស់​លោក​ថា៖


“របបនយោបាយ​របស់​យើង​គឺ​ជា​គំរូ​ដល់​អ្នក​ដទៃ។ សម្រាប់​ប្រទេស​របស់​យើង រដ្ឋ​ធ្វើការ ដើម្បី​ផលប្រយោជន៍​របស់​មនុស្ស​ភាគច្រើន មិនមែន​ សម្រាប់​ផលប្រយោជន៍​របស់​មនុស្ស​មួយ​ក្តាប់តូច​នោះទេ។ ដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​យើងហៅ​របបនយោបាយ​នេះថា​ជា​របប​ប្រជាធិបតេយ្យ។ ប្រជាជន​ទាំងអស់​មាន​សិទ្ធិ​ស្មើគ្នា នៅ​ចំពោះ​មុខ​ច្បាប់។ ច្បាប់​ ដែល​ការពារ​អ្នក​ទន់ខ្សោយ។

ជាការពិត​ថា អ្វីៗ​មិនអាច​ស្ថិត​នៅ​ជា​អមតៈ​បាន​នោះទេ។ នៅថ្ងៃ​ណាមួយ ប្រជាជាតិ​យើង​នឹង​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ​ទន់ខ្សោយ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ អស់លោក​អ្នក​ដែល​រស់នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​រាប់សតវត្សរ៍ ទៅថ្ងៃ​អនាគត អាច​នឹង​និយាយ​ពីពួកយើង​ថា ពួកយើង​បាន​​បង្កើត​បុរីដ៏ល្បីល្បាញ និង​ប្រកប​ដោយ​សុភមង្គល​បំផុត”។

ជិត ២៥សតវត្សរ៍​ក្រោយ​មក យើងអាច​និយាយបាន​ថា អ្វី​ដែល​​ Périclès ​បាន​ប្រមើលមើល​ខាងលើ​នេះ ពិតជា​បាន​កើតឡើង​មែន។

ជាការពិត​ថា ប្រជាធិបតេយ្យ​ក្រិក​សម័យបុរាណ ខុសពី​ប្រជាធិបតេយ្យ​នៅ​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន។ របៀបរបបដឹកនាំ​​របស់​ក្រិក​សម័យបុរាណ​ត្រូវបាន​រៀបចំ​ទៅតាម​លក្ខណៈ​ជា​បុរីរដ្ឋ​តូចៗ​ ដែល​មាន​ប្រជាជន​តិច ប្រជាធិបតេយ្យ​ក្រិក​សម័យនោះ គឺ​ប្រជាធិបតេយ្យ​ដោយ​ផ្ទាល់ ហើយ​​មានតែ​ពលរដ្ឋជា​បុរស​ប៉ុណ្ណោះ​​​ ដែល​អាច​ចូលរួម​​សម្រេច​កិច្ចការ​រដ្ឋ និង​ជ្រើសរើស​តំណាងរាស្រ្ត​បាន ដោយ​ផាត់ស្រ្តី​ចេញ​ពី​កិច្ចការ​រដ្ឋ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ គោលគំនិត​រួម​នៃ​ប្រជាធិបតេយ្យ​ក្រិក គឺគោលការណ៍​​​យក​ប្រជាជន​ជាធំ (រដ្ឋាភិបាល​របស់​រាស្រ្ត ជ្រើសរើស​ដោយ​រាស្រ្ត និង​ដើម្បីរាស្រ្ត) គឺ​ជា​គោលការណ៍​ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង​បំផុត នៅ​ក្នុង​គំនិត​នយោបាយ​នា​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន៕

ការធ្លាក់ដុនដាប​របស់​ក្រិក​និង​ការ​លេចមុខ​មហាអំណាច​ថ្មី​របស់ ​Alexandre ​le ​Grand[កែប្រែ]

រូបភាពតូច|Battle of issus នៅពេល​ដែល​ប្រទេស​មួយ​មាន​ការ​រួបរួមគ្នា ប្រទេស​នោះ​ច្រើន​តែ​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រុងរឿង។ ផ្ទុយទៅវិញ ប្រសិនបើ​មាន​ការ​បែកបាក់​គ្នា ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ហែកហួរ​គ្នាឯង ប្រទេស​ប្រាកដ​ជា​នឹង​ធ្លាក់ចុះ​ទន់ខ្សោយ ហើយ​អាច​នឹង​ត្រូវ​រលំរលាយ​ ធ្លាក់​ទៅក្នុងការ​ត្រួតត្រា​របស់​បរទេស។ នេះ​គឺ​ជា​ភាពពិតជាក់ស្តែង ដែល​កើតមាន​ឡើង នៅ​គ្រប់កន្លែង ទាំង​នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន ក៏ដូចជា​​កាលពី​សម័យបុរាណ។

កាលពី​ប្រមាណ​ជា ២ពាន់ ៥រយ​ឆ្នាំមុន ក្រិក​ ដែល​មាន​ការ​រួបរួមគ្នា អាច​ច្បាំង​ឈ្នះ​មហាអំណាច​ពិភពលោក គឺ​អាណាចក្រ​​ពែរស៍ រួចហើយ​ក្រិក​ខ្លួនឯង​ក៏​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រុងរឿង​ ជា​ប្រទេស​មហាអំណាច​ដ៏សំខាន់​មួយ នៅលើ​ពិភពលោក។ ក៏ប៉ុន្តែ ភាពរុងរឿង​របស់​ក្រិក​បាន​ឈាន​មក​ដល់​ទីបញ្ចប់ នៅ​ពេល​ដែល​ក្រិក​បែកបាក់គ្នា ហើយ​គិត​តែ​ពី​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ហែកហួរ​គ្នាឯង គឺ​នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម ដែល​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា “សង្រ្គាម​ប៉េឡូប៉ូនែស” (Peloponnèse)។

ក្រិកសម័យបុរាណ គឺ​ជា​បណ្តុំ​នៃ​បុរី​តូចៗ​ជាច្រើន ដែល​មាន​រចនាសម្ព័ន្ធដឹកនាំ​ឯករាជ្យ​ដាច់ចេញ​ពីគ្នា​ប្រៀបបាន​នឹង​កូនរដ្ឋ ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “បុរីរដ្ឋ”​ (City-State/Cité-Etat)។ សង្រ្គាម​ប៉េឡូប៉ូនែស ដែល​ចាប់ផ្ទុះឡើង ពី​ឆ្នាំ​៤៣១​មុន​គ.ស ហើយ​អូសបន្លាយ​ពេល​រហូត​ដល់​ឆ្នាំ​៤០៤​មុន​គ.ស គឺ​ជា​សង្រ្គាម​រវាង​បក្សសម្ព័ន្ធ​ពីរ​នៃ​បុរីរដ្ឋ​ក្រិក៖ បក្ស​សម្ព័ន្ធ​ម្ខាង​​ដឹកនាំ​ដោយ​​អាថែន (Athènes) និង​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​ម្ខាងទៀត​ដឹកនាំ​ដោយ​ស្ប៉ាត (Sparte)។

នៅ​ទីបញ្ចប់ គឺ​ខាង​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​របស់​​ស្ប៉ាត ដែល​ជា​អ្នក​ទទួល​ជ័យជម្នះ ក៏ប៉ុន្តែ សង្រ្គាម​​ ៣០ឆ្នាំ​នេះ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ក្រិក​ទាំងមូល​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ​ទន់ខ្សោយ។ អាថែន ដែល​ចាញ់​សង្រ្គាម ​ត្រូវ​វិនាស​ហិនហោច ហើយ​របប​ប្រជាធិបតេយ្យ​ត្រូវ​ដួលរលំ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា បក្ស​សម្ព័ន្ធ​របស់​ស្ប៉ាត ដែល​ជា​អ្នក​ឈ្នះ​សង្រ្គាម ក៏​បាន​ជួប​ប្រទះ​នឹង​​ភាពក្រីក្រ​នៅ​ស្ទើរតែ​គ្រប់ទីកន្លែង​ដែរ។

សង្រ្គាម​ប៉េឡូប៉ូនែស​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ភាព​រុងរឿង​នៃ​មហាអំណាច​ក្រិក​ត្រូវ​បញ្ចប់​ជា​ស្ថាពរ ហើយ​មិនយូរ​ប៉ុន្មាន​ អតីត​មហាអំណាច​មួយនេះ​ក៏​​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​មហាអំណាច​ថ្មីមួយទៀត គឺ​អាណាចក្រ​ម៉ាសេដ្វាន (Macédoine) ដឹកនាំ​ដោយ​អធិរាជ​ដ៏ល្បីល្បាញ​មួយរូប គឺ Alexandre le Grand (តាមភាសា​អង់គ្លេស Alexander the Great)។

ម៉ាសេដ្វាន តាមពិតទៅ​ ក៏​​ជា​នគរ​មួយ ដែល​ទទួល​ឥទ្ធិពល​ពី​វប្បធម៌​ក្រិក​ដែរ ហើយ​បច្ចុប្បន្ន​នេះ ម៉ាសេដ្វាន គឺ​ជា​តំបន់​ស្វ័យ័ត​មួយ​របស់​ក្រិក​។ Alexandre ដែល​ជា​អធិរាជ​ដ៏ល្បីល្បាញ​​របស់​ម៉ាសេដ្វាន គឺ​ជា​កូនសិស្ស​របស់​អារីស្តូត ដែល​ជា​ទស្សនវិទូ​ក្រិក។

Alexandre le Grand ដែលមាន​វ័យត្រឹមតែ ២០ឆ្នាំ បាន​ឡើង​គ្រងរាជ​ជា​ស្តេច​របស់​ម៉ាសេដ្វាន ក្រោយ​ពី​ស្តេច​ហ្វីលីព ដែល​ជា​បិតា ត្រូវ​គេ​លបធ្វើ​ឃាត នៅ​ឆ្នាំ​៣៣៦​មុនគ.ស។ Alexandre គឺ​ជា​បញ្ញវន្ត​មួយរូប​ដែល​ពូកែ​ខាង​កំណាព្យ និង​ទស្សនវិជ្ជា ហើយ​ក៏​ជា​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​ទ័ព​សេះ​ផងដែរ។ នៅ​ពេល​ឡើង​គ្រងរាជ​ភ្លាម បញ្ហា​ដែល​​ Alexandre le Grand ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​មុនគេ គឺ​ការ​រកវិធី​បញ្ចប់​វិវាទ​ផ្ទៃក្នុង​ ដើម្បី​​បង្រួបបង្រួម​បុរីរដ្ឋ​ក្រិក​ឡើងវិញ ហើយ​វិធី​ដ៏ល្អបំផុត​ក្នុងការ​បង្រួបបង្រួម​គូប្រជែង​អស់ទាំងនេះ គឺ​ស្វែងរក​សត្រូវ​រួម​មួយ។ Alexandre le Grand ក៏​គិតឃើញ​គំនិត​មួយ គឺ​ប្រមែរប្រមូល​ទ័ព​ម៉ាសេដ្វាន រួម​ជាមួយ​នឹង​ទ័ព​ក្រិក​ទាំងអស់ ប្រកាស​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​អាណាចក្រ​ពែរស៍ ដើម្បី​ជា​ការ​សងសឹក ចំពោះ​អំពើ​ឈ្លានពាន​របស់​ពែរស៍​ ទៅលើ​ក្រិក កាល​ពី​មុន។

ដោយសារតែ​អាណាចក្រ​ពែរស៍​គឺ​ជា​សត្រូវ​ចាស់​របស់​ក្រិក ហើយ​​​ម៉ាសេដ្វាន គឺ​ជា​ផ្នែក​មួយ​នៃ​វប្បធម៌​ក្រិក កងទ័ព​ក្រិក​បាន​​ប្រមូល​គ្នា ចេញ​ទៅតាម​ Alexandre le Grand ក្នុង​ការ​ធ្វើ​​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​អាណាចក្រ​ពែរស៍ ដោយ​គេ​ចាត់ទុក​ថា​នេះ​គឺ​ជា​សង្រ្គាម ​​រវាង​ក្រិក និង​ពែរស៍។

ចេញ​ពី​ក្រិក កងទ័ព​របស់​ Alexandre le Grand បាន​វាយ​បំបាក់​កងទ័ព​របស់​អាណាចក្រ​ពែរស៍ នៅតួកគី ហើយ​បន្ទាប់មក​ វាយ​ចុះ​ទៅ​ទិស​ខាង​ត្បូង ចូលកាន់កាប់​​លីបង់ ស៊ីរី អ៊ីស្រាអែល អេហ្ស៊ីប បាប៊ីឡូន (អ៊ីរ៉ាក់) និង​ចុងក្រោយ​ ទឹកដី​ពែរស៍​ផ្ទាល់ (អ៊ីរ៉ង់)។ នៅ​ឆ្នាំ​៣៣១​មុន​គ.ស កងទ័ព​ពែរស៍ ដែល​នៅ​សេសសល់​ចុងក្រោយ​​ ត្រូវបាន​កងទ័ព​ Alexandre le Grand វាយ​កម្ទេច ​អាណាចក្រ​ពែរស៍​ត្រូវ​ដួលរលំ ហើយ​ Alexandre le Grand ក៏​ប្រកាស​ខ្លួន​ថា​ជា​អធិរាជ​របស់​ពិភពលោក។

អាណាចក្រ​ម៉ាសេដ្វាន ដែលដឹកនាំ​ដោយ​ Alexandre le Grand ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​អធិរាជ​របស់​ក្រិក​ដែរ​នោះ បាន​ជំនួស​អាណាចក្រ​ពែរស៍ ក្នុង​ឋានៈ​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក គ្រប់គ្រង​ដែនដី​ ដែល​លាតសន្ធឹង​ចាប់តាំង​ពី​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ កាត់តាម​ដើមបូព៌ា​ រហូតដល់​អាស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ Alexandre le Grand មិន​ស្កប់​ចិត្ត​តែ​ត្រឹមនោះទេ ដោយ​បាន​បែកគំនិត​មាន​មហិច្ឆតា​ថ្មីមួយទៀត គឺ​​ចង់វាតទី​គ្រប់គ្រង​ពិភពលោក​ទាំងមូល។

Alexandre le Grand បាន​​លើកទ័ព​ចេញ​ពីពែរស៍​វាយលុក​ឆ្ពោះទៅ​ទិសខាងកើត រហូតដល់​ឥណ្ឌា។ ក៏ប៉ុន្តែ ទៅដល់​​កន្លែង​មួយ ក្បែរ​ក្រុងញូវដេលីបច្ចុប្បន្ន Alexandre le Grand ត្រូវ​គាំង​ដំណើរ​ ទៅមុខ​ទៀត​លែង​បាន ដោយសារ​តែ​កងទ័ព​នាំគ្នា​ធ្វើ​កូដកម្ម​លែង​ប្រយុទ្ធ។ ទាហាន​ក្រិក​​ចាប់ផ្តើម​ធុញទ្រាន់​នឹង​សង្រ្គាម​​ ម្យ៉ាង គឺ​ដោយសារតែ​ពួកគេ​​បាន​ចាកចេញ​ឆ្ងាយ​​ពី​ស្រុក​កំណើត​អស់រយៈពេល ៩ឆ្នាំ​មកហើយ។ ម្យ៉ាងទៀត អាណាចក្រ​ពែរស៍ ដែល​ជា​គូសត្រូវ​របស់​ក្រិក​ និង​ដែល​ជា​គោលដៅ​ចម្បង​នៃ​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នេះ ក៏​ត្រូវបាន​ពួកគេ​វាយ​កម្ទេច​​រួចហើយ​ដែរ។ ដូច្នេះ សម្រាប់​ពួកក្រិក វា​គ្មាន​ន័យអ្វី ដែល​ត្រូវ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​វាតទី​តទៅមុខ​ទៀត​នោះទេ។

នៅពេល​ដែល​កងទ័ព​ឈប់​ស្តាប់​បញ្ជា លែង​ចង់​ធ្វើ​ដំណើរ​តទៅមុខទៀត Alexandre le Grand បាន​ត្រឹមតែ​ខឹង​សម្បារ តែ​ធ្វើ​អ្វី​មិន​កើត ក៏​សុខចិត្ត​ស្តាប់​តាម​ការទាមទារ​​របស់​កងទ័ព​ខ្លួន។ ពីសាច់រឿងនេះ គេ​អាច​ទាញ​បាន​មេរៀន​ដ៏សំខាន់​មួយ​ថា គ្រប់អំណាច​ទាំងអស់ មាន​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ នៅលើ​​ការព្រមព្រៀង​ស្តាប់​បង្គាប់​របស់​រាស្រ្ត មិនថា ក្នុង​របប​ផ្តាច់ការ ឬ​របប​ប្រជាធិបតេយ្យ​នោះទេ។ នៅពេល​ដែល​រាស្រ្ត​លែង​ស្តាប់​បង្គាប់ ទោះបី​ជា​អំណាច​ផ្តាច់ការ ឬអំណាច​យោធា ​ក៏​ត្រូវ​តែ​ដួលរលំ​ដែរ។

រូបភាពតូច|Alexandre le grand ដោយ​គ្មាន​ជម្រើស Alexandre le Grand ក៏​បាន​ដក​កងទ័ព​ចេញ​ពី​ឥណ្ឌា ហើយ​ធ្វើ​ដំណើរ​ត្រឡប់​ក្រោយវិញ ទៅដល់​បាប៊ីឡូន ទី​ដែល​ព្រះអង្គ​ចង់​តាំង​រាជធានី សម្រាប់​អាណាចក្រ​របស់​ព្រះអង្គ គឺ​រាជធានី​របស់​ពិភពលោក។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅឆ្នាំ​៣២៣​មុនគ.ស ក្រោយ​ពី​គ្រងរាជ្យ​បាន​តែ ១៣ឆ្នាំ​ Alexandre le Grand បាន​ចូល​ទិវង្គត ក្នុងវ័យ ៣២ឆ្នាំ។ មូលហេតុ​នៃ​ការ​ស្លាប់​នេះ ត្រូវបាន​គេ​យល់​ឃើញ​ផ្សេងៗ​ពី​គ្នា ខ្លះ​ថា​​​មក​ពី​ការ​ផឹកស្រា​ច្រើន​ហួសហេតុ​​ ឬ​ក៏ដោយសារ​តែ​មាន​គេ​ដាក់​ថ្នាំបំពុល​ក្នុងស្រា ហើយ​ខ្លះ​ទៀត​ថា មក​ពី​ជំងឺ​គ្រុនចាញ់ ឬ​ជំងឺ​គ្រុនពោះវៀន។ សាកសព​របស់​ Alexandre le Grand ត្រូវ​បាន​គេ​ដង្ហែ​យក​ទៅ​បញ្ចុះ នៅ​អេហ្ស៊ីប ក្នុង​ទីក្រុងមួយ​ដែល​យក​ឈ្មោះ​តាម Alexandre le Grand គឺ​ទីក្រុង​អាឡិចសង់ឌ្រី (Alexandrie)។

ជាង ១០ឆ្នាំ ក្រោមការ​ដឹកនាំ​របស់​ Alexandre le Grand ម៉ាសេដ្វាន និង​ក្រិក បាន​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រុងរឿង ក្នុងឋានៈ​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក ដែល​គ្រប់គ្រង​ផ្ទៃដី​លាតសន្ធឹង​ជាង ៥លាន​​គីឡូម៉ែត្រក្រឡា ហើយ​វប្បធម៌ និង​អរិយធម៌​ក្រិក​បាន​ជះឥទ្ធិពល​​ទៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង ចាប់តាំង​ពី​​អឺរ៉ុប និង​មេឌីទែរ៉ាណេ រហូតដល់​ឥណ្ឌា។ មានតែ​ចិន​មួយប៉ុណ្ណោះ ដែល​មិន​ទទួល​ឥទ្ធិពល​ពី​ក្រិក។

ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្រោយ​ពេល​ដែល Alexandre le Grand ចូល​ទិវង្គត ដោយសារតែ​ការ​ឈ្លោះ​ដណ្តើម​រាជបល្ល័ង្ក​ រវាង​មេទ័ពកំពូលៗ អាណាចក្រ​ម៉ាសេដ្វាន ក៏​ត្រូវ​បាក់បែក​គ្នា ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​២៨១​មុនគ.ស ក្រោយ​ពី​មាន​សង្រ្គាម​ដណ្តើម​រាជបល្ល័ង្ក​​​អស់រយៈពេល ៤០ឆ្នាំ អាណាចក្រ​របស់ Alexandre le Grand ក៏​ត្រូវ​ពុះ​ជាបួន​ចំណែក បង្កើតទៅជា​អាណាចក្រ​បួនផ្សេងគ្នា ​នៅ​អេហ្ស៊ីប នៅ​បាប៊ីឡូន ​នៅ​ក្រិក និង​នៅ​ម៉ាសេដ្វាន៕ រូបភាពតូច|Greed King Cesar

ការងើបឡើង​នៃ​អរិយធម៌​អឺរ៉ុប និង​ចក្រភព​រ៉ូម[កែប្រែ]

កាលពីជាង​២ពាន់​ឆ្នាំមុន នៅក្នុង​អំឡុង​ពេល​ដែល​ម៉ាសេដ្វាន់ ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់ Alexandre le Grand កំពុង​វាតទី​កាន់កាប់​ដែនដី តាំង​ពី​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ រហូតដល់​​តំបន់​អាស៊ី នៅ​ទិស​ខាងកើត នៅ​ប៉ែក​ខាងលិច​មេឌីទែរ៉ាណេ​ឯណេះវិញ គឺ​នៅ​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប ក្រុម​កុលសម្ព័ន្ធ​បុរេប្រវត្តិ​មួយ​ចំនួន បាន​​​ផ្លាស់ប្តូរ​របៀបរស់​នៅ​ ពី​ការ​បរបាញ់​ មក​ប្រកប​របរ​កសិកម្ម​វិញ។ ក្នុង​ចំណោម​នោះ មាន​ប្រជាជន​មួយក្រុម​ ដែល​មាន​ការ​វិវឌ្ឍ​លឿន​ជាងគេ បង្កើត​ទៅជា​រដ្ឋ ហើយ​រហូត​ឈាន​ទៅ​បង្កើត​អរិយធម៌​ដ៏រុងរឿង​ថ្មីមួយ​ទៀត គឺ​អរិយធម៌​រ៉ូម។

តាមពិត ពួករ៉ូម​បាន​បង្កើត​ជា​រដ្ឋ តាំង​ពី​ឆ្នាំ​៧៥៣​មុនគ.ស​​ម៉្លេះ ដោយ​នៅពេលដំបូង រ៉ូម​ប្រកាន់​យក​របបដឹកនាំ​បែប​រាជានិយម ដូចជា​បណ្តា​រដ្ឋ​ភាគច្រើន​ផ្សេងទៀត នៅ​សម័យកាល​នោះ។ ប៉ុន្តែ ប្រជាជន​រ៉ូម​ជាទូទៅ មិនចូលចិត្ត​ស្តេច ក៏​បាន​ផ្លាស់ប្តូរ​របបដឹកនាំ​ទៅ​ជា​របប​សាធារណរដ្ឋ​វិញ នៅ​អំឡុង​ឆ្នាំ​៥០០​មុនគ.ស។ សាធារណរដ្ឋ​រ៉ូម​ នៅ​ពេលនោះ ប្រកាន់​យក​របៀបដឹកនាំ​ស្រដៀង​នឹង​ប្រជាធិបតេយ្យ​ក្រិក​ដែរ ដោយ​មាន​​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ជា​ច្បាប់​កំពូល ដែល​មាន​ចែង​ពី​ការ​បែងចែក​អំណាចរដ្ឋ។ ប្រមុខដឹកនាំ​អំណាច​នីតិប្រតិបត្តិ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “កុងស៊ុល” ត្រូវ​បាន​ជ្រើស​តាំង​ឡើង តាមរយៈ​ការ​បោះឆ្នោត ដោយ​មាន​អាណត្តិ ១ឆ្នាំ។

អរិយធម៌​រ៉ូម ស្ថិត​ក្នុង​ចំណោម​អរិយធម៌​ធំៗ ដែល​បន្សល់​ទុក​នូវ​ឥទ្ធិពល និង​កេរមរតក​ដល់​មនុស្ស​ជាតិ​រហូតដល់​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន។ ក្រិក​បង្កើត​ទស្សនវិជ្ជា និង​សិល្បៈ​ល្ខោន។ ហ្វេនីស៊ី (លីបង់) បង្កើត​ប្រព័ន្ធ​សំណេរ​បែប​អក្ខរក្រម។ ចំណែក​រ៉ូមវិញ បង្កើត​ប្រព័ន្ធ​ច្បាប់ និង​សិទ្ធិ ជាពិសេស សិទ្ធិ​លើ​កម្មសិទ្ធិ​ឯកជន។

សាធារណរដ្ឋ​រ៉ូម​ ដែល​មាន​កម្លាំង​ខ្លាំងឡើងៗ បាន​ចាប់ផ្តើម​វាតទី​ពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន ដោយ​បាន​គ្រប់គ្រង​អ៊ីតាលី​ទាំងមូល នៅ​ឆ្នាំ​២៧២​មុន​គ.ស។ មិនយូរ​ប៉ុន្មាន ការកើនឡើង​នៃ​អំណាច​របស់​រ៉ូម ក៏​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ប៉ះទង្គិច​ទៅដល់​រដ្ឋ​មួយទៀត គឺ​ការតាហ្ហ្ស (Carthage)។ Carthage ដែល​មាន​ទីតាំង​នៅ​ម្តុំ​ប្រទេស​ទុយនីស៊ី​បច្ចុប្បន្ន គឺ​ជា​​អតីត​បុរីរដ្ឋ​របស់​លីបង់ ដែល​នៅពេលនោះ បាន​ក្លាយទៅជា​រដ្ឋ​ឯករាជ្យមួយ ហើយ​ជា​មហាអំណាច​មួយ​នៅ​ក្នុង​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ។

សង្រ្គាម​រវាង​រ៉ូម និង​ Carthage ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះថា សង្រ្គាម​ពុយនិក (​Punique) ក៏​បាន​ផ្ទុះឡើង នៅ​ឆ្នាំ​២៦៤​មុនគ.ស ហើយ​បាន​អូសបន្លាយ​ពេល​​រហូតដល់​ឆ្នាំ​១៤៦​មុនគ.ស។ នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ជាង​១សតវត្សរ៍​នេះ រ៉ូម និង Carthage ច្បាំងគ្នា ដើម្បី​ដណ្តើម​កាន់កាប់​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ។

នៅពេលមួយ កងទ័ព Carthage ដែល​ស្ថិត​ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​​មេទ័ពដ៏ល្បី​មួយរូប ឈ្មោះ​ហានីបាល (Hannibal) និង​ដែល​មាន​ទ័ព​ដំរី​នាំចូល​មក​ពី​ឥណ្ឌា មាន​ប្រៀប​យ៉ាងខ្លាំង លើ​ទាហាន​រ៉ូម ដោយ​បាន​វាយ​កាន់កាប់​អេស្ប៉ាញ និង​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ហ្គោល (Gaule) ពោលគឺ​ប្រទេស​​បារាំងបច្ចុប្បន្ន​ ហើយ​វាយលុក​រហូតដល់​ប៉ែក​ខាង​ជើង​អ៊ីតាលី ដែល​ជា​មូលដ្ឋាន​ធំ​របស់​រ៉ូម។

នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​កងទ័ព Carthage កំពុង​ឡោមព័ទ្ធ​អ៊ីតាលី កងទ័ព​រ៉ូម ក៏​បាន​បញ្ជូន​ទ័ព​របស់​ខ្លួន​តាម​កប៉ាល់ ចេញ​ពី​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​អ៊ីតាលី ឆ្លងកាត់​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ឲ្យ​វាយលុក​ចូល​ទៅ​ក្នុង​​ទុយនីស៊ី ដែល​ជា​មូលដ្ឋាន​ធំ​របស់ Carthage។ ដោយ​មាន​ការភិតភ័យ Carthage ក៏​បាន​បញ្ជា​ឲ្យហានីបាល ដកទ័ព​ចេញ​ពី​អ៊ីតាលី​មកវិញ ដើម្បី​មក​ជួយ​ការពារ​ទុយនីស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ ពេល​មកដល់​ទុយនីស៊ី កងទ័ព​របស់​ហានីបាល​​ត្រូវ​ទាហាន​រ៉ូម​វាយបំបាក់។ Carthage ក៏​បាន​សុំចុះចាញ់ ហើយរ៉ូម​ក៏​ដណ្តើម​កាន់កាប់​អេស្ប៉ាញ និង​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​នៃ​ដែនដី​របស់​ពួក​ហ្គោល (បារាំង)។

លទ្ធផល​នៃ​សង្រ្គាម រវាង​​​រ៉ូម និង Carthage គឺ​ជា​ចំណុច​របត់​ដ៏សំខាន់​មួយ នៃ​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​លោក​ខាងលិច។ បើសិន​ណា​​ជា​រ៉ូម​ចាញ់​ Carthage​ វិញ ពេលនេះ ប្រជាជន​នៅ​អឺរ៉ុប​​ប្រហែល​​ជា​កំពុង​ប្រើ​ភាសា​ ដែល​មាន​ដើមកំណើត​ពី​អារ៉ាប់ ហើយ​មិនមែន​និយាយ​ភាសា ដែល​មាន​ដើម​កំណើត​ឡាតាំង (បារាំង អ៊ីតាលី អេស្ប៉ាញ) ​ដូចជា​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ​ទេ។

ក្រោយពីបាន​ឈ្នះសង្រ្គាម​លើ​ Carthage អំណាច​របស់​សាធាណរដ្ឋ​រ៉ូម​ក៏​បាន​កើនឡើង​កាន់តែ​ខ្លាំង ហើយបន្តិចម្តងៗ ​បាន​វាតទី​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ទឹកដី​​កាន់តែ​ច្រើន នៅ​ក្នុង​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ​។ អាណាចក្រ​ម៉ាសេដ្វាន់ ដែល​បន្សល់ទុក​ពី​ Alexandre le Grand ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​រ៉ូម ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៦៨​មុនគ.ស រ៉ូម​ក៏​បាន​ដាក់​អាណានិគម​លើ​ក្រិកទាំងមូល។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ វប្បធម៌ និង​អរិយធម៌​ក្រិក នៅតែ​​មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង​ជាងគេ នៅ​ក្នុង​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ ពីព្រោះ​ថា ពួករ៉ូម​ខ្លួនឯង​ក៏​ទទួល​ឥទ្ធិពល​ពី​វប្បធម៌​ក្រិក​តាំង​ពី​យូរ​ណាស់​មក​ហើយ​ដែរ ហើយ​នៅ​ទីបំផុត​ទៅ វប្បធម៌ក្រិក និង​វប្បធម៌​រ៉ូម​ត្រូវ​រលាយចូល​គ្នាតែមួយ ហើយ​គឺ​មហាអំណាច​រ៉ូម ដែល​ជា​អ្នក​ចែកចាយ​បន្ត​នូវ​ឥទ្ធិពល​វប្បធម៌​ក្រិក។ រ៉ូម​ពង្រីក​ទឹកដី​ទៅដល់​ទីណា ឥទ្ធិពល​នៃ​វប្បធម៌​របស់​ក្រិក​ក៏​រីកសាយភាយ​ទៅដល់​ទីនោះ។

គិតត្រឹមឆ្នាំ​សតវត្សរ៍​ទី២ មុនគ.ស ជាលើក​ទីមួយ និង​ជាលើក​ចុងក្រោយ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​តំបន់​នៅ​ជុំវិញ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ​ទាំងមូល ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​រដ្ឋ​ និង​អរិយធម៌​តែមួយគត់ គឺ​សាធារណរដ្ឋ​រ៉ូម។ នៅពេលនោះ គ្មាន​សត្រូវ​​​ណា ពី​ខាង​ក្រៅ ដែល​ហ៊ាន​ងើបឡើង​ប្រឈមមុខ​ជាមួយ​នឹង​រ៉ូម​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ រ៉ូម​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​សត្រូវ​មួយ​ផ្សេងទៀត គឺ​ជម្លោះ​ផ្ទៃក្នុង។


ប្រជាជនរ៉ូម​មាន​ចំនួន​កើនឡើង​យ៉ាង​ឆាប់រហ័ស ហើយ​មាន​ចំនួន​កាន់តែ​ច្រើន ចំណែក​ឯ​ស្ថាប័ន​នយោបាយ​នៃ​សាធារណរដ្ឋ​រ៉ូម ដែល​បង្កើតឡើងដំបូង សម្រាប់​គ្រប់គ្រង​​រដ្ឋ​តូចមួយ ក៏​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា ហើយ​លែង​អាច​គ្រប់គ្រង​​រដ្ឋ​ដ៏ធំ និង​​ដែល​មាន​ប្រជាជន​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​បែបនេះ​តទៅទៀតបាន។ រ៉ូម​ក៏​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្នុង​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​ និង​ការ​បះបោរ​របស់​ប្រជាជន ដូចជា ការបះបោរ​នៅ​ក្រិក និង​នៅ​អេស្ប៉ាញ​ ជាដើម ហើយ​ចលាចល​ផ្ទៃក្នុង​រ៉ូម​នេះ បាន​អូសបន្លាយ​ពេល​រហូតដល់​ទៅ​​១​សតវត្សរ៍។

ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​មាន​វិវាទ​ផ្ទៃក្នុង​រ៉ាំរ៉ៃ​បែបនេះ​ក៏ដោយ អំណាច​រ៉ូម​នៅ​ក្នុង​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ​មិនបាន​ធ្លាក់ចុះ​នោះទេ។ រ៉ូម​នៅតែ​បន្ត​ជា​មហាអំណាច​នៅ​ក្នុង​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ​ដដែល។

នៅ​ប្រមាណ​ជា​ពាក់​កណ្តាល​សតវត្សរ៍​ទី១​មុន​គ.ស នៅពេល​ដែល​រ៉ូមកំពុង​ស្ថិត​ក្នុង​ភាព​ចលាចល​ផ្ទៃក្នុង ឥស្សរជន​ដ៏សំខាន់​មួយ​ក៏​បាន​លេចមុខឡើង នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​រ៉ូម គឺ​ហ្ស៊ុលស៍ សេហ្សា (Jules César)។

សេហ្សា​​ បាន​ជាប់ឆ្នោត​ជា​កុងស៊ុល​រ៉ូម (​អំណាច​នីតិប្រតិបត្តិ​​នៃ​សាធារណរដ្ឋ​រ៉ូម) នៅ​ឆ្នាំ​៥៩​មុន​គ.ស។ ក្រោយមក សេហ្សា បាន​ដឹកនាំ​កងទ័ព​រ៉ូម​ធ្វើ​សង្រ្គាម​វាតទី​កាន់កាប់​តំបន់​ជាច្រើន នៅ​ក្នុង​ទ្វីបអឺរ៉ុប។​ នៅ​ឆ្នាំ​៥២​មុន​គ.ស សេហ្សា បាន​វាយបំបាក់​ពួក​ហ្គោល (ប្រទេស​បារាំងបច្ចុប្បន្ន)​ នៅត្រង់​កន្លែងមួយ ដែល​គេ​ហៅ​ថា សមរភូមិ​អាលេស៊ីយ៉ា (Alésia)។

ក្រោយ​ពី​ជ័យជម្នះ​នេះ សេហ្សា​បាន​នាំទ័ព​​វិលត្រឡប់​ទៅកាន់​រ៉ូមវិញ ដោយ​បាន​ប្រើ​កម្លាំង​ទ័ព​វាយ​ដណ្តើម​អំណាច​ទាំងអស់​មក​កាន់កាប់។ ក្រោយ​ពី​បាន​ក្តាប់​អំណាច​ពេញដៃ សេហ្សា បាន​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ពង្រីក​ទឹកដី​រ៉ូម​ ហើយ​បាន​ប្រកាស​ខ្លួនឯង​ជា​មេដឹកនាំ​ផ្តាច់ការ​​នៃ​សាធារណរដ្ឋ​រ៉ូម។ ក៏ប៉ុន្តែ សេហ្សា​ត្រូវ​បាន​គេ​លបធ្វើឃាត នៅ​ឆ្នាំ​៤៤​មុន​គ.ស។

មរណភាព​របស់​ហ្ស៊ុល សេហ្សា គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​មួយ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​របបសាធារណរដ្ឋ​ នៅ​រ៉ូម ឈាន​ទៅ​រក​ការ​ដួលរលំ ដោយ​ជំនួស​មកវិញ ដោយ​របប​ដឹកនាំ​ថ្មីមួយ​ទៀត គឺ ចក្រភព​​រ៉ូម។ ចក្រភព​រ៉ូម​ ដែល​ចាប់កំណើតឡើង នៅ​ឆ្នាំ​២៧​មុន​គ.ស ហើយ​បន្ត​ជា​មហាអំណាច​គ្រប់គ្រង​ពិភពលោក​ រហូតដល់​ឆ្នាំ​៤៧៦​នៃ​គ.ស។ គិតជា​សរុប​ទៅ រ៉ូម (ទាំង​ក្នុង​សម័យកាល​សាធារណរដ្ឋ និង​ក្នុង​សម័យកាល​​ជា​ចក្រភព​រ៉ូម) បាន​​ធ្វើ​ជា​មហាអំណាច​គ្រប់គ្រង​ពិភពលោក​ អស់រយៈពេល ជិត ៧០០​ឆ្នាំ៕

ភាពរុងរឿង​និង​ការ​ធ្លាក់​ដុនដាប​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម[កែប្រែ]

រូបភាពតូច|colosseum ចក្រភព​រ៉ូម ដែល​ធ្លាប់​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក​ដ៏សម្បើម​ ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​មនុស្ស​ជាតិ ហើយ​ធ្លាប់​គ្រប់គ្រង​ពិភពលោក អស់រយៈពេល​រាប់រយឆ្នាំ។


ឆ្នាំ​២៧​មុន​គ.ស (២០៤០​ឆ្នាំ​មុន​សម័យកាលបច្ចុប្បន្ន) រ៉ូម​បោះបង់​របបដឹកនាំ​បែប​សាធារណរដ្ឋ ដែលមាន​តុល្យភាព​អំណាច​ រវាង​ព្រឹទ្ធសភា និង​កុងស៊ុល ហើយងាក​មក​​ចាប់យក​របៀបដឹកនាំ​បែប​ចក្រភព ដែល​អំណាច​ទាំងអស់​ត្រូវ​ប្រមូលផ្តុំ​នៅលើ​មនុស្ស​តែម្នាក់ គឺ​អធិរាជ។ អធិរាជដំបូងបង្អស់​ នៃ​ចក្រភពរ៉ូម មានឈ្មោះថា អូហ្គូស (Auguste) ឬ​តាម​ភាសា​ឡាតាំង Augustus។

នៅក្នុងរយៈពេល ៥៦​ឆ្នាំ ដែល​លោក​កាន់អំណាច អធិរាជ​អូហ្គូសបាន​ស្តារ​ប្រទេសជាតិ​ឡើងវិញ ឲ្យ​ចេញ​ពី​ភាព​ប្រេះឆា នៃ​វិវាទ​ផ្ទៃក្នុង ដែល​បាន​អូសបន្លាយ​ពេល​អស់រយៈពេល​ប្រមាណ​ជា ១​សតវត្សរ៍​កន្លងទៅ ហើយ​ដឹកនាំ​ចក្រភព​រ៉ូម ឆ្ពោះទៅរក​សុខសន្តិភាព និង​វិបុលភាព។ កំណែទម្រង់​សង្គម​ជាច្រើន​ត្រូវ​បាន​រៀបចំ​ធ្វើ។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ការ​ការច្បាំង​វាតទី​ពង្រីក​ទឹកដី​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម ក៏​ចេះតែ​បន្ត។

ទាក់ទង​នឹង​វិស័យ​យោធា រ៉ូម​បាន​បង្កើត​នូវ​រចនាសម្ព័ន្ធកងទ័ព​ថ្មី​ស្រឡាង​មួយ ដែល​មិនមាន​អ្នកណា​ធ្លាប់​ធ្វើ​ពីមុន គឺ​កងទ័ព​អាជីព។ ទាហាន​រ៉ូម មិនមែន​ជា​កសិករ​​ដែល​គេ​កេណ្ឌ​យក​មកច្បាំង នៅ​ក្នុង​ពេល​មាន​តម្រូវការ ហើយ​ពេល​ចប់ចម្បាំង​ វិលត្រឡប់​ទៅ​ធ្វើ​ស្រែចម្ការ​វិញ ដូច​អ្វី​ដែលប្រទេស​ផ្សេងទៀត​ធ្លាប់​ធ្វើ​ពីមុន​នោះទេ។ នៅ​រ៉ូម ទាហាន​បំពេញ​មុខងារ​ក្នុង​ជួរ​កងទ័ព​ជា​អចិន្រ្តៃយ៍៖ ចេញ​ច្បាំង​នៅ​ពេល​មានចម្បាំង ហើយ​នៅ​ពេល​គ្មានចម្បាំង ត្រូវ​​ទទួល​ការ​ហ្វឹកហ្វឺន ​ដោយ​ទទួល​ប្រាក់បៀរវត្សរ៍​ ដូចជា​ការ​បំពេញ​មុខរបរ​ផ្សេងទៀត​ដែរ។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា នៅ​ក្នុង​សម័យកាលនោះ រ៉ូម​មាន​កងទ័ព​ដែល​មាន​ជំនាញ​បំផុត ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​ទៀត​មាន​ការ​ខ្លបខ្លាច​គ្រប់ៗគ្នា។

តាមរយៈ​ទាហាន​អាជីព​នេះ ចក្រភពរ៉ូម ទាំង​នៅ​ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​អធិរាជ​អូហ្គូស និង​អធិរាជ​ក្រោយៗ​មកទៀត បាន​ទទួល​ជ័យជម្នះ​នៅ​ស្ទើរតែ​គ្រប់​សមរភូមិ ហើយ​ច្បាំង​វាតទី​ពង្រីក​ទឹកដី​របស់ខ្លួន ចាប់តាំង​ពី​អង់គ្លេស និង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ មកដល់​តំបន់​ជុំវិញ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ហើយ​ចាក់ចុះ​ទៅ​ទិស​ខាងកើត រហូត​ទៅដល់​អ៊ីរ៉ាក់​បច្ចុប្បន្ន​។ ក៏ប៉ុន្តែ ផ្ទុយ​ពី​ម៉ាសេដ្វាន់ របស់​ Alexandre le Grand ចក្រភពរ៉ូម​មិនមាន​មហិច្ឆតា​ចង់​ច្បាំង​កាន់កាប់​ពិភពលោក​ទាំងមូល​នោះទេ។ ចក្រភពរ៉ូម​ចេះ​កម្រិត​ដែនកំណត់​នៃ​ការ​ពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន។

ទឹកដី​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម​​បាន​លាតសន្ធឹង​​ដល់​កម្រិត​អតិបរមា នៅក្នុងអំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី១ និង​សតវត្សរ៍​ទី២ នៃ​គ.ស។ ​នៅពេលនោះ ចក្រភពរ៉ូម​មាន​ផ្ទៃដី​សរុប​រហូតដល់​ទៅ ៥លាន​គីឡូម៉ែត្រ​ក្រឡា ដែលក្នុង​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ ត្រូវ​បាន​បែងចែក​បង្កើតទៅ​ជា​ប្រទេស​ប្រមាណ​ជា ៤០​ប្រទេស​ខុសៗ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប អាហ្វ្រិក​ខាង​ជើង និង​តំបន់​មជ្ឈិមបូព៌ា៖ អង់គ្លេស បារាំង ប៊ែលហ្ស៊ិក ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​អាល្លឺម៉ង់ ស្វ៊ីស អេ្សប៉ាញ ព័រទុយហ្កាល់ អ៊ីតាលី អូទ្រីស ហុងគ្រី ក្រូអាស៊ី ស៊ែរប៊ី អាល់បានី បូស្នី ក្រិក ប៊ុលហ្ការី រ៉ូម៉ានី តួកគី ស៊ីរី លីបង់ ប៉ាឡេស្ទីន អ៊ីស្រាអែល ហ្សកដានី អ៊ីរ៉ាក់ អេហ្ស៊ីប លីប៊ី ទុយនីស៊ី អាល់ហ្សេរី និង​ម៉ារ៉ុក សុទ្ធសឹង​តែ​ជា​អតីតទឹកដី​របស់​ចក្រភព​រ៉ូម។

ប្រជាជន​សរុប​របស់​ចក្រភព​រ៉ូម ត្រូវ​បាន​គេ​ប៉ាន់ស្មាន​ថា មាន​ចន្លោះ​ពី ៥០លាន ទៅ​១០០លាន​នាក់ ពោលគឺ ប្រមាណ​ជា ១ភាគ៣ នៃ​ប្រជាជន​សរុប​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក នៅ​ក្នុង​សម័យកាលនោះ។ នៅ​ជុំវិញ​ចក្រភព​រ៉ូម គេ​ឃើញ​មាន​ប្រជាជន​ភាគច្រើន គឺ​ជា​កុលសម្ព័ន្ធ​ ដែលបន្ត​រស់​នៅ​តាម​លក្ខណៈ​បុរេប្រវត្តិ​​ ឬ​ទើប​នឹង​បោះជំហាន​ចេញ​ពី​បុរេប្រវត្តិ មក​ប្រកប​របរ​កសិកម្ម តែ​នៅ​មិនទាន់​បង្កើត​ជា​រដ្ឋ​​នៅឡើយ។ លើកលែង​តែ​​នៅ​​​ទិស​ខាង​កើត ដែល​គេ​ឃើញ​មាន​រដ្ឋ​ និង​អរិយធម៌​ធំៗ​មួយ​ចំនួន រួមមាន ពែរស៍ ចិន និង​ឥណ្ឌា។

នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ ពែរស៍ ​គ្រាន់តែ​ជា​រដ្ឋ​តូចមួយ​ប៉ុណ្ណោះ លែង​ជា​អាណាចក្រ​ដ៏​សម្បើម​ដូចពីមុន​ទៀត​ហើយ។ ​ឥណ្ឌា​វិញ បន្ត​មាន​បញ្ហា​បាក់បែក​ផ្ទៃក្នុង​ច្រើន ក៏ប៉ុន្តែ ​នៅតែ​អាច​​ចាប់​ផ្តើម​​ពង្រីក​ឥទ្ធិពល​នៃ​អរិយធម៌​​របស់​ខ្លួន ទៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ (នគរ​ជ្វា ខ្មែរ ម៉ាឡេ និង​ចំប៉ា ជាដើម)។ ចំណែក​ចិន ដែល​បាន​បង្រួបបង្រួម​គ្នា ក្រោមការ​ដឹកនាំ​របស់​រាជវង្ស​ហាន គឺ​ជា​អាណាចក្រ​ដ៏សំខាន់​មួយ​ដែរ គ្រាន់តែ​មិនមែន​ជា​មហាអំណាច​​កម្រិត​ពិភពលោក ដូច​ជា​ចក្រភព​រ៉ូម។ អាណាចក្រ​ទាំងពីរ ចិន និង​​​រ៉ូម មាន​ទំនាក់ទំនង​​ជាមួយគ្នា​ច្រើន ទាំង​ទំនាក់ទំនង​ផ្នែក​ការទូត និង​ខាង​ផ្នែក​ជំនួញ ជាពិសេស ការ​ជួញដូរ​សូត្រ​ពី​ចិន។

ចក្រភពរ៉ូម ត្រូវ​បាន​គេ​កត់ត្រា​ឈ្មោះ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​​​ថា ជា​មហាអំណាច​​ដ៏​សម្បើម​មួយ ក្នុង​ប្រវត្តិ​នៃ​មនុស្សជាតិ។ ជាការពិត​ថា នៅមុន​ចក្រភព​រ៉ូម ពិភពលោក​​ធ្លាប់​បាន​ស្គាល់​មហាអំណាច​​ធំៗ​ ដូចជា ពែរស៍ និង​មាសេដ្វាន់​​របស់​ Alexandre le Grand ហើយ​ក្រោយ​​ចក្រភព​រ៉ូម ក៏​មាន​មហាអំណាច​ពិភពលោក​ដ៏​សម្បើម​ផ្សេងទៀត ដូចជា អាណាចក្រ​ម៉ុងហ្គោល​របស់​ Gengis Khan និង​ចក្រភព​អង់គ្លេស ជាដើម ដែល​ខ្លះ​ជា​មហាអំណាច​ដែល​មាន​ផ្ទៃដី​ធំ​ជាង​ចក្រភព​រ៉ូម​ទៅទៀត ក៏ប៉ុន្តែ មិនមាន​អាណាចក្រ​ណា​ ដែល​អាច​រក្សា​ភាព​រុងរឿង​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក បាន​យូរ​ដូចជា​ចក្រភព​រ៉ូម​នោះទេ។

ក៏ប៉ុន្តែ ដូច​មេដឹកនាំ​ក្រិក​ ឈ្មោះ ពេរីគ្លែស (Périclès) ធ្លាប់​ឡើង​ កាលពី​ប្រមាណ​ជា ២ពាន់ ៥រយ​ឆ្នាំ​មុន​​​ថា អ្វីៗ​ក៏​ត្រូវ​មាន​ទី​បញ្ចប់​របស់វាដែរ។ យ៉ាងណា​មិញ អំណាច​របស់​ចក្រភព​រ៉ូម បើទោះបី​ជា​ធំសម្បើម​ប៉ុណ្ណា ក៏​ត្រូវ​មាន​ទី​បញ្ចប់​របស់​វាដែរ។

រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​នៅ​តែ​មិន​ទាន់​មាន​ការ​ឯកភាព​គ្នា​នៅឡើយទេ អំពី​ដើមហេតុ ដែល​នាំ​ឲ្យ​ចក្រភព​រ៉ូម​ធ្លាក់​ចុះ​ដុនដាប ហើយ​ពេលវេលា​ពិតប្រាកដ នៃ​ការ​បញ្ចប់​អំណាច​រ៉ូម ក្នុង​ឋានៈ​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក ក៏​គេ​ពិបាក​នឹង​កំណត់​ឲ្យ​បាន​ជាក់​លាក់​ដែរ ដោយសារ​តែ​ការ​ធ្លាក់​ចុះ​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម បាន​កើតឡើង​ដោយ​សន្សឹមៗ ដោយ​អូសបន្លាយពេល​រហូតដល់​ទៅ​រាប់រយឆ្នាំ​ឯណោះ។

នៅ​ក្នុងការសិក្សា​អំពី​ដើមហេតុ ដែល​នាំ​ឲ្យ​ចក្រភព​រ៉ូម​ធ្លាក់​ដុនដាប អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ច្រើន​នាំគ្នា​ផ្តោត​ទៅលើ​កត្តា​ធំៗ​មួយចំនួន ដូចជា វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច និង​សង្គម បូករួម​ជាមួយនឹង​វិបត្តិ​នយោបាយ ដែល​កើត​ពី​ជម្លោះ​ដណ្តើមស្នងតំណែង នៅ​ក្រោយ​ការស្លាប់​របស់​អធិរាជ​រ៉ូម​ម្តងៗ និង​ការ​វាយប្រហារ​ពី​កុលសម្ព័ន្ធ​​ខាងក្រៅ។

នៅចុងសតវត្សរ៍​ទី៣ នៃ​គ.ស ចក្រភព​រ៉ូម​ត្រូវ​បាន​គេ​ពុះចែក​ជា​ពីរ​ចំណែក គ្រប់គ្រង​ដោយ​អធិរាជ​ពីរ​ផ្សេងគ្នា៖ ចក្រភព​រ៉ូម​ខាងកើត និង​ចក្រភពរ៉ូម​ខាងលិច។ ចាប់ពីពេលនោះមក​ ស្ថាប័ន​នយោបាយ និង​កងទ័ព​រ៉ូម​ បាន​ចាប់ផ្តើម​បាត់បង់​ស្ថិរភាព​បន្តិចម្តងៗ។ ជម្លោះផ្ទៃក្នុង​រ៉ូម​ចេះតែ​បន្ត​កើតមាន​ឥតឈប់ឈរ។ ក្នុងពេល​ដែល​រ៉ូម​កំពុង​ជួប​នឹង​អស្ថិរភាព​ផ្ទៃក្នុង ក្រុម​កុលសម្ព័ន្ធ​ពី​ខាងក្រៅ ជាពិសេស ក្រុម​កុលសម្ព័ន្ធ​​មក​ពី​អាល្លឺម៉ង់ និង​តួកគី បាន​បង្កើន​ការ​វាយប្រហារ​កាន់តែ​ខ្លាំង​ ទៅលើ​ចក្រភព​រ៉ូម។

នៅ​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី៥ ចក្រភព​រ៉ូម​ក៏​ចាប់ផ្តើម​បាត់បង់​ទឹកដី​បន្តិចម្តងៗ ទៅ​ក្នុង​ដៃ​ពួក​កុលសម្ព័ន្ធ ដោយ​ចាប់ផ្តើម​ពី​​ទឹកដី​​​អង់គ្លេស​ នៅ​អំឡុង​ឆ្នាំ​៤១០​នៃ​គ.ស អេស្ប៉ាញ និង​អាហ្វ្រិក​ខាងជើង នៅ​ឆ្នាំ​៤៣០ ហ្គោល (បារាំង) នៅ​ឆ្នាំ​៤៥០ ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​៤៧៦ ក្រុមកុលសម្ព័ន្ធ​មក​ពី​អាល្លឺម៉ង់​បាន​វាយលុក​ចូល​កាន់កាប់​អ៊ីតាលី រួចហើយ​ទម្លាក់​អធិរាជនៃ​ចក្រភពរ៉ូម​ខាងលិច​ពីអំណាច​។

ថ្វីដ្បិត​តែ​ចក្រភព​រ៉ូម​មិនទាន់​ដួលរលំ​ទាំងស្រុង ដោយ​នៅ​សល់​​ចក្រភព​រ៉ូម​ខាងកើត​មួយទៀត ដែល​គេច្រើន​ហៅ​ថា ​ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង (Byzantin) ក៏ប៉ុន្តែ រ៉ូម ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក​បាន​ឈាន​ដល់​ទីបញ្ចប់ នៅ​ត្រឹមឆ្នាំ​៤៧៥​នេះ។

អាណាចក្រ​​ប៊ីហ្សង់តាំង ដែល​មាន​រាជធានី នៅ​កុងស្តង់ទីណូប (Constantinoble) គឺ​នៅត្រង់​ទីក្រុង​អ៊ីស្តង់ប៊ុល ប្រទេស​តួកគី​បច្ចុប្បន្ន បាន​បន្ត​អំណាច​រ៉ូម រហូតដល់​​សតវត្សរ៍​ទី១៥​នៃ​គ.ស។ នៅ​ឆ្នាំ​១៤៥៣ តួកគី​បាន​វាយលុក​កាន់កាប់​​ទីក្រុង​កុងស្តង់ទីណូប ផ្ដួលរលំ​ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង ហើយ​បង្កើត​ជា​​​ចក្រភព​ភព​ថ្មី​មួយទៀត គឺ​ចក្រភព​​អូតូម៉ង់ (ឬចក្រភព​តួកគី)៕ រូបភាពតូច|ផែនទីចក្រភពរូម

គ្រឹស្តសាសនា៖ ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​នៃ​សករាជ​ថ្មី ​គឺ​គ្រឹស្តសករាជ[កែប្រែ]

រូបភាពតូច|ព្រះគ្រឹស្តនៅលើឈើឆ្កាងចងដោយពួករូម៉ាំង កកើត​នៃ​គ្រឹស្តសាសនា ដែល​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​ នៃ​សករាជថ្មី ក្នុង​ប្រតិទិន​របស់​ពិភពលោក​បច្ចុប្បន្ន គឺ​គ្រឹស្តសករាជ។


យើងដឹងហើយ​ថា ប្រជាជន​ជ្វីហ្វ ដែល​ជា​ប្រទេស​តូចមួយ នៅ​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ ត្រង់​ដែនដី​ប៉ាឡេស្ទីន និង​អ៊ីស្រាអែល​សម័យកាលបច្ចុប្បន្ន គឺ​ជា​ប្រជាជន ដែល​បាន​​បង្កើត​មុនគេ នូវ​មនោគមន៍​វិជ្ជា​សាសនា​ដ៏ថ្មីស្រឡាង​មួយ ដោយ​មាន​មូលដ្ឋាន​លើ​ជំនឿ​ថា ព្រះពិត​មាន​តែមួយ គឺ​ព្រះជា​ម្ចាស់ ដែល​បាន​បង្កើត​ និង​មាន​អំណាច​លើ​អ្វីៗ​ទាំងអស់​នៅលើ​ចក្រវាល​ទាំងមូល​។ មនោគមន៍​វិជ្ជា​សាសនា​របស់​ពួកជ្វីហ្វ​នេះ គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “សាសនា​យូដា”។

ក៏ប៉ុន្តែ កាលពី​២ពាន់​ឆ្នាំមុន សាសនា​យូដា​នេះ​បាន​បែកមែកធាង ទៅ​ជា​សាសនា​ថ្មី​មួយទៀត គឺ ​គ្រឹស្តសាសនា។

យូដា និង​គ្រឹស្តសាសនា៖ ដំណើររឿង​រួម

សាសនាយូដា របស់​ជនជាតិ​ជ្វីហ្វ និង​គ្រឹស្តសាសនា ដែល​​ជា​សាសនា​គោរព​ដោយ​ប្រជាជន​ភាគច្រើន​លើសលុប នៅលើ​ពិភពលោក​នាពេល​បច្ចុប្បន្ន តាមពិត​មាន​ដំណើររឿង​ដើម​រួមគ្នា គឺ​ដំណើរ​រឿង​ ដែល​មាន​កត់ត្រា​ទុក​នៅ​ក្នុង​​សញ្ញាចាស់​នៃ​គម្ពីរប៊ីប​ ឬ​គម្ពីរ​តូរ៉ា​របស់​ពួក​ជ្វីហ្វ។

សាសនាយូដា និង​គ្រឹស្តសាសនា​មាន​ជំនឿ​ដូចគ្នា​ភាគច្រើន ដូចជា ជំនឿ​ទៅលើ​ព្រះតែមួយ ដែល​បង្កើត​គ្រប់​អ្វីៗ​ទាំងអស់។ ជំនឿ​បែប​សុទិដ្ឋិនិយម​ថា ថ្ងៃ​អនាគត​អ្វីៗ​អាច​នឹង​ប្រសើរ​ឡើង ហើយ​មនុស្ស​​ជាតិ​ចាំបាច់​ត្រូវ​តែ​ខិតខំ​ប្រឹងប្រែង ដើម្បី​​ឲ្យ​ស្ថានភាព​របស់​ខ្លួន​បាន​ប្រសើរ​ឡើង។ មនុស្ស​ចាំបាច់​ត្រូវ​តែ​ចេះងើប​ឡើង​រើបម្រះ​ពី​ការ​ជិះជាន់ ដោយ​មិន​ត្រូវ​ដេករង់ចាំ​វាសនា ឬ​ផ្តេកផ្តួល​ទទួល​ភាព​អយុត្តិធម៌​ ដោយ​ចាត់ទុក​ថា​ ជា​ផល ដែល​បាន​មក​ពី​កម្ម ដែល​ខ្លួន​បាន​ធ្វើ​ពីមុន។ ទាំង​សាសនាយូដា ទាំង​គ្រឹស្តសាសនា សុទ្ធតែ​មាន​ជំនឿ​ដូចគ្នា​ថា ព្រះ​បាន​បង្កើត​មនុស្ស​ទាំងអស់​​ឲ្យ​មាន​សិទ្ធិ​ស្មើគ្នា​​ មិនថា​ស្រី មិនថា​ប្រុស មិន​ថា​ជាតិសាសន៍​​ ឬពណ៌​សម្បុរ​អ្វី​នោះទេ ដែល​នេះ​គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម ដែល​ឈាន​ទៅ​បង្កើត​ទស្សនាទាន​នៃ​សិទ្ធិមនុស្ស​ជា​សកល ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។

ក៏ប៉ុន្តែ សាសនា​យូដា និង​គ្រឹស្តសាសនា​ បាន​ដើរ​មក​ដល់​ផ្លូវ​បំបែក ជាមួយ​នឹង​ការ​ចាប់កំណើត​របស់​ព្រះយេស៊ូវ នៅ​ស្រុក​ណាសារ៉ែត ដែនដី​អ៊ីស្រាអែល។ ការ​ចាប់កំណើត ដែល​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​នៃ​សករាជ​ថ្មី​ ក្នុង​ប្រតិទិន​របស់​ពិភពលោក​បច្ចុប្បន្ន គឺ​ “គ្រឹស្តសករាជ”។

យូដា និង​គ្រឹស្តសាសនា៖ ផ្លូវ​បំបែក

សម្រាប់​អ្នក​កាន់​គ្រឹស្ត​សាសនា​ គេ​មាន​ជំនឿ​ថា ព្រះយេស៊ូវ គឺ​ជា​ព្រះ​សង្រ្គោះ (ដែល​គេ​ហៅថា “យេស៊ូវគ្រីស្ត”) ដែល​មក​ជួយ​រំដោះ​មនុស្ស​ពី​អំពើ​បាប និង​ពី​ទំនៀមទម្លាប់​ដ៏ចាស់​គំរឹល និង​ដ៏តឹងតែង​របស់​សាសនា​យូដា ដូចជា ការ​កាត់ស្បែក និង​ការ​ហាមឃាត់​មិន​ឲ្យ​ទទួលទាន​សាច់នេះ ឬ​សាច់សត្វនេះ ឬ​សត្វនោះ​ ជាដើម។ ម្យ៉ាងទៀត តាម​សេចក្តីបង្រៀន​របស់​ព្រះយេស៊ូវ ព្រះជាម្ចាស់​ទ្រង់​គឺ​ជា​វិញ្ញាណ ដែល​មាន​វត្តមាន​ នៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង​ទាំងអស់ មិនមែន​នៅ​តែ​ក្នុង​វិហារ​នោះទេ។ ដូច្នេះ មនុស្ស​គ្រប់គ្នា​ទាំងអស់​អាច​អធិស្ថាន​​ទៅ​ព្រះ ពី​គ្រប់​ទីកន្លែង​ទាំងអស់ ហើយ​អាច​ទាក់ទង​ដោយ​ផ្ទាល់​ជាមួយ​នឹង​ព្រះជា​ម្ចាស់ ដោយមិនចាំបាច់​ឆ្លងកាត់​តាម​មន្រ្តី​សង្ឃ ដូច​​ជា​ទំនៀមទម្លាប់​របស់​សាសនា​យូដា​នោះទេ។

ការ​បង្រៀន​ទាំងអស់​នេះ​ហើយ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​មន្រ្តី​សង្ឃ​នៃ​សាសនា​យូដា ដែល​មិន​ត្រឹមតែ​បដិសេធ​មិន​ទទួល​ស្គាល់​ព្រះយេស៊ូវ​ថា​ជា​ព្រះ​សង្រ្គោះ​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ ថែម​ទាំង​ចាត់ទុក​ព្រះអង្គ​ថា​ជា​អ្នក​បះបោរ​ប្រឆាំង​នឹង​សាសនា​យូដា​ទៀត​ផង។ ដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​ពួកគេ​ចាប់បញ្ជូន​ព្រះអង្គ​ទៅ​ឲ្យ​អាជ្ញាធររ៉ូម​ប្រហារ​ជីវិត នៅលើ​ឈើឆ្កាង។

សាវ័ក​របស់​ព្រះយេស៊ូវ ដែល​មាន​ជំនឿ​ថា ព្រះអង្គ​បាន​រស់​ពី​សុគតឡើង​វិញ នៅ​ថ្ងៃ​ទីបី បាន​នាំគ្នា​បន្ត​ចែកចាយ​សេចក្តីបង្រៀន​របស់​ព្រះអង្គ ទៅ​ដល់​មនុស្ស​គ្រប់គ្នា ហើយ​បាន​បង្កើត​ជា​វិហារ ឬ​ក្រុមជំនុំ និង​សហគមន៍ ដែល​គេ​ហៅថា គ្រីស្ទាន គឺ​អ្នក​ដែល​មាន​ជំនឿ​លើ​ព្រះយេស៊ូវ​គ្រីស្ត។ សហគមន៍​ដែល​បាន​រីកសាយ​កាន់តែ​ធំឡើងៗ រហូត​ទៅ​ស្ទើរតែ​ពាសពេញ​ពិភពលោក។

គ្រឹស្តសាសនា​ និង​ចក្រភព​រ៉ូម

នៅ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ គ្រឹស្តសាសនា គឺ​ជា​សាសនា​ ដែល​មាន​អ្នក​​គោរព​ច្រើន​ជាង​គេ​បង្អស់ នៅលើ​ពិភពលោក។ បើគិតជា​សរុប គ្រប់​ក្រុម និង​និកាយ​ទាំងអស់ គ្រឹស្តសាសនិកជន​នៅទូទាំង​ពិភពលោក មាន​ចំនួន​​​ជាង ២ពាន់​លាន​នាក់ ធៀប​នឹង​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម ដែល​មាន​ប្រមាណ​ជា ១ពាន់ ៥រយ​លាន​នាក់ និង​អ្ន​កកាន់​ពុទ្ធសាសនា ប្រមាណ​ជា ១ពាន់ ២រយ​លាន​នាក់។

មានអ្នកខ្លះ​បាន​ចោទជាសំណួរ​ឡើង​ថា តើ​ហេតុអ្វី​បាន​ជា​គ្រឹស្តសាសនា​អាច​ពង្រីក​ឥទ្ធិពល​របស់​ខ្លួន រហូតក្លាយ​ទៅជា​សាសនា​ដ៏ធំបំផុត​នៅលើ​ពិភពលោក នាពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ? សម្រាប់​អ្នក​កាន់គ្រឹស្តសាសនា ចម្លើយ​ គឺ​សាមញ្ញ​បំផុត៖ ដោយសារ​តែ​​​នេះ​ជា​សាសនា​នៃ​សេចក្តីពិត ជឿទៅលើ​ព្រះពិត ដែល​មាន​តែមួយ។ សម្រាប់​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ខ្លះ​ទៀត គេ​​បាន​ព្យាយាម​បកស្រាយ​តាម​បែប​ប្រវត្តិសាស្រ្ត ដោយ​គេ​គិត​ថា ការរីកសាយភាយ​នៃ​គ្រឹស្តសាសនា ក៏​មិនខុស​ពី​ការ​រីកសាយភាយ​នៃ​អរិយធម៌​ក្រិកដែរ គឺ​មាន​កត្តា​ចម្បង​ដូចគ្នា នោះ​គឺ​ចក្រភព​រ៉ូម។

ចក្រភព​រ៉ូម ដែល​ពី​ដំបូង​បាន​ធ្វើ​ការ​បៀតបៀន ធ្វើ​​ទុក្ខបុកម្នេញ ពួក​អ្នក​កាន់​គ្រឹស្តសាសនា បាន​ក្លាយបន្តិចម្តងៗ​ទៅជា​ចក្រភព​នៃ​គ្រឹស្តសាសនា។ នៅ​សតវត្សរ៍​ទី​៤គ.ស អធិរាជ​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម​ ឈ្មោះ កុងស្តង់តាំង (Constantin) ដែល​កាន់​អំណាច​ពី​ឆ្នាំ​៣០៦ ដល់​ឆ្នាំ​៣៣៧​គ.ស បាន​ប្រែខ្លួន​ជា​គ្រឹស្តសាសនិកជន ហើយ​បាន​កំណត់​ឲ្យ​ចក្រភព​រ៉ូម​​យក​គ្រឹស្តសាសនា ​ជាសាសនា​របស់​រដ្ឋ ហើយ​ឥទ្ធិពល​នៃ​គ្រឹស្តសាសនា​​ក៏​បាន​រីកសាយភាយ​ ទៅតាម​អំណាច​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម។

ក៏ប៉ុន្តែ ដោយសារ​តែ​ចក្រភព​រ៉ូមត្រូវ​បាន​ពុះចែក​ជាពីរ គឺចក្រភពរ៉ូម​ខាង​លិច មាន​រាជធានី នៅ​រ៉ូម និង​ចក្រភព​រ៉ូម​ខាង​កើត មាន​រាជធានី​នៅ​កង់ស្តង់ទីណូប អាជ្ញាធរ​គ្រប់គ្រង​វិហារ​​គ្រឹស្តសាសនា​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម​ក៏​មាន​ការ​បែងចែក​ជាពីរ​ដែរ គឺ​ខាង​កើត និង​ខាងលិច។

គ្រឹស្តសាសនា៖ កាតូលិក និង​អ័រតូដុក្ស៍

នៅ​ពេល​ដែល​ចក្រភព​រ៉ូម​ត្រូវ​ដួលរលំ នៅ​ឆ្នាំ​៤៧៦ គ្រឹស្តសាសនា​​ខាងកើត និង​ខាងលិច ក៏​ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​អំណាច​នយោបាយ​ដាច់ពី​គ្នា​ស្រឡះ ហើយ​​គ្រឹស្តសាសនា​ទាំងពីរ​ក៏​ចាប់ផ្តើម​ដើរ​តាម​គន្លង​ផ្លូវ​ផ្សេងគ្នា​​បន្តិចម្តងៗ រហូតដល់​ឆ្នាំ​១០៥៤ ក៏​​បែក​ទៅ​​ជា​និកាយ​ពីរ​ដាច់​ពីគ្នា​ស្រឡះ គឺ​គ្រឹស្តសាសនា​នៃ​អតីត​ចក្រភព​រ៉ូម​ខាង​លិច បង្កើត​ទៅជា​និកាយ​រ៉ូម៉ាំងកាតូលិក ដែល​មាន​សម្តេច​ប៉ាប នៅ​បុរីវ៉ាទីកង់ គឺ​ជា​ប្រមុខដឹកនាំ ហើយ​គ្រឹស្តសាសនា​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម​ខាងកើត (ប៊ីហ្សង់តាំង) បង្កើត​ទៅជា​និកាយ​អ័រតូដុក្ស៍ (Orthodox) ដែល​​បច្ចុប្បន្ន​មាន​វត្តមាន​ច្រើន​នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​អឺរ៉ុប​ខាង​កើត​ និង​នៅ​តំបន់​មជ្ឈិមបូព៌ា។

នៅ​ដើមសតវត្សរ៍​ទី១៦ គ្រឹស្តសាសនា​និកាយ​រ៉ូម៉ាំង​កាតូលិក​​ក៏​បាន​បែក​ទៅ​ជា​និកាយថ្មីមួយទៀត ដែល​ជា​និកាយ​ធំ​ទី៣ នៃ​គ្រឹស្តសាសនា​បច្ចុប្បន្ន គឺ​និកាយ​ប្រូតេស្តង់៕

យុគខ្មៅងងឹត​នៅ​អឺរ៉ុប​ក្រោយ​ការ​ដួលរលំ​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម[កែប្រែ]

រូបភាពតូច|rome ​​​យុគ​ខ្មៅងងឹត​នៃ​តំបន់​អឺរ៉ុប ក្រោយ​ពី​​អំណាច​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម​​ត្រូវ​ដួលរលំ នៅ​សតវត្សរ៍​ទី៥​ នៃ​គ.ស។


នៅឆ្នាំ​៤៧៦​គ.ស ចក្រភពរ៉ូម ដែល​ត្រួតត្រាពិភពលោក​រាប់​រយឆ្នាំ​មក​ហើយ​នោះ ត្រូវ​ដួលរលំ។ ចក្រភព​រ៉ូមខាងកើត នៅ​បន្ត​អត្ថិភាព​របស់​ខ្លួន​តទៅទៀត ដែល​គេ​ច្រើន​តែ​ហៅ​ថា ជា​ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង ដែល​មាន​រាជធានី​ នៅ​កុងស្តង់ទីណូប។ ក៏ប៉ុន្តែ ចក្រភពរ៉ូម​ខាងលិចវិញ ត្រូវ​រលំ​បាត់រូប ក្រោយ​ពី​អធិរាជ​រ៉ូម​ចុងក្រោយ ឈ្មោះ រ៉ូមូលូស អូហ្គូសទូស (Romulus Augustus) ត្រូវបាន​ក្រុមសម្ព័ន្ធ​​មក​ពី​អម្បូរ​ហ្ស៊ែរម៉ានិក (Germanique) ផ្តួលរំលំ។

តំបន់​អឺរ៉ុប ដែល​ធ្លាប់​តែ​ស្ថិត​ក្នុង​មហារដ្ឋ​តែមួយ គឺ​ចក្រភពរ៉ូម ត្រូវ​បាន​បំបែក​ទៅ​ជា​នគរ​តូចៗ​ជាច្រើន។ ​ស្តេចដែល​គ្រប់គ្រង​​​នគរ​អស់ទាំងនោះ ភាគច្រើន​​ជា​ប្រជាជន​ចេញ​ពី​អម្បូរ​ហ្ស៊ែរម៉ានិក​ដូចគ្នា ក៏ប៉ុន្តែ ស្ថិត​ក្នុង​កុលសម្ព័ន្ធ​ផ្សេងគ្នា ហើយ​​តែងតែ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នឹង​គ្នា​ទៅវិញទៅមក​​ជារឿយៗ។

​ក្នុង​ចំណោម​កុលសម្ព័ន្ធ នៃ​អម្បូរ​ហ្ស៊ែរម៉ានិក ដែល​គ្រប់គ្រង​ដែនដី​អឺរ៉ុប ក្រោយ​ការ​ដួលរលំ​នៃ​ចក្រភពរ៉ូម គេឃើញ​មាន​ ​ពួក​ហ្វ្រង់ (Franc) គ្រប់គ្រង​អឺរ៉ុប​ខាង​លិច ដែល​​ក្រោយមក ត្រូវបាន​គេ​យក​ឈ្មោះ​មក​ដាក់​ឲ្យ​ប្រទេស​ និង​ប្រជាជន​បារាំង (La France/Les français)។ ពួក​​អង់គ្លី (Anglii) និង​ពួក​សាក់សុង (Saxon) ដែល​ក្រោយ​មក​បាន​រំលាយ​បញ្ចូល​គ្នា ជា​ពួក អង់ហ្គ្លោ-សាក់សុង (Anglo-Saxon) បានចេញ​ពី​អឺរ៉ុប​ដីគោក ​ទៅបោះ​ទី​តាំង នៅលើ​កោះ​ដ៏ធំមួយ នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​អឺរ៉ុប គឺដែនដី​នៃ​​រាជាណាចក្រ​អង់គ្លេស​បច្ចុប្បន្ន។ ឯពួក​ស្កង់ឌីណាវ (Scandinave) គ្រប់គ្រង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ប៉ែក​ខាង​ជើង នៅត្រង់​ម្តុំ ប្រទេស​​ន័រវែស ដាណឺម៉ាក និង​ស៊ុយអែដ​បច្ចុប្បន្ន។

នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ប្រជាជន ក្នុង​អម្បូរ​ហ្ស៊ែរម៉ានិក​នេះ គេ​សង្កេតឃើញ​ថា ពួក​ហ្វ្រង់​ គឺ​ជា​ក្រុម​ដែល​មាន​អំណាច​ខ្លាំង​ជាងគេ នៅក្នុង​យុគសម័យ​កណ្តាល (Moyen Age/Middle Age)។ អំណាច​របស់​ពួកហ្វ្រង់​បាន​ស្គាល់​ភាព​រុងរឿង​បំផុត នៅ​ក្នុង​រជ្ជកាល​នៃ​អធិរាជ​ស្ហាឡឺម៉ាញ (Charlemagne) ក្នុង​អំឡុង​ឆ្នាំ​៨០០​គ.ស។ ដែនដី​របស់​ពួក​ហ្វ្រង់ នៅ​ក្នុង​យុគសម័យ​កណ្តាល​នោះ លាតសន្ធឹង​នៅ​​ស្ទើរតែ​ពាសពេញ​​តំបន់​អឺរ៉ុប​ខាង​លិច​ទាំងមូល។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្រោយ​រជ្ជកាល​នៃ​អធិរាជ​ស្ហាឡឺម៉ាញ អាណាចក្រ​ហ្វ្រង់​ ត្រូវ​បាន​បែងចែក​ជា​ពីរ​ផ្នែក​ គឺ​​ហ្វ្រង់​ខាងលិច (Francie occidentale) និង​ហ្វ្រង់ខាងកើត (Francie orientale)។ ក្រោយ​មក ហ្វ្រង់​ខាង​លិច​​បាន​បង្កើត​ទៅជា​រាជាណាចក្រ​​បារាំង ដែល​មាន​ទីតាំង​ស្ថិត​នៅ​ម្តុំ​​ប្រទេស​បារាំង​សម័យ​បច្ចុប្បន្ន។ ចំណែក​​​ហ្វ្រង់ខាងកើត​បានបង្កើត​ជា​​​រាជាណាចក្រ​អាល្លឺម៉ង់ ដែល​មាន​ទីតាំង​នៅ​ម្តុំ​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់​សម័យបច្ចុប្បន្ន។

ការដួលរលំ​នៃ​ចក្រភពរ៉ូម គឺ​ជា​របត់​ដ៏​សំខាន់​មួយ ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​អឺរ៉ុប។ ដែនដី​អឺរ៉ុប​ដែល​ធ្លាប់តែ​រួបរួម​គ្នា ក្រោម​ចក្រភព​រ៉ូម ត្រូវ​បែកជា​ចំណែកៗ។ សង្រ្គាម និង​ភាពចលាចល​បាន​កើតមាន​ឡើង​ឥតឈប់ ដែល​នាំ​ឲ្យ​អឺរ៉ុប​ធ្លាក់​ក្នុង​ភាព​អនាធិបតេយ្យ គ្មាន​ច្បាប់ គ្មានទម្លាប់ ហើយ​ប្រជាជន​គ្មាន​ការ​អប់រំ។

ចាប់តាំង​ពី​ពេល​ចាប់ផ្តើម​នៃប្រវត្តិសាស្រ្ត គេ​សង្កេតឃើញ​ថា មនុស្សជាតិ​តែងតែ​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រីកចម្រើន​ជឿនលឿន​ទៅមុខ​ជា​លំដាប់។ ក្នុងរយៈពេល ៣៥​សតវត្សរ៍ ចាប់តាំង​ពី​ការ​ចាប់កំណើត​នៃ​អរិយធម៌​អេហ្ស៊ីប​មក មនុស្សជាតិ​មាន​ចំណេះដឹង​កាន់តែ​ប្រសើរ​ឡើង ហើយ​​របៀបរស់​នៅ​​កាន់តែ​មាន​លក្ខណៈ​ទំនើបឡើង ពី​សតវត្សរ៍មួយ ទៅ​សតវត្សរ៍​មួយ តាមរយៈ​ភាព​ឆ្លាតវៃ និង​គំនិត​ច្នៃប្រឌិត​របស់​ប្រជាជន​អេហ្ស៊ីប ចិន ក្រិក ហ្វេនីស៊ី និង​ពួក​រ៉ូម៉ាំង។ ដោយសារ​ប្រជាជន​អស់ទាំងនេះ​ មនុស្ស​មាន​ប្រព័ន្ធ​សំណេរ​តាមបែប​អក្ខរក្រម​(បង្កើត​ឡើង​ដោយ​ពួក​ហ្វេនីស៊ី) មាន​ត្រីវិស័យ (បង្កើតឡើង​ដោយ​ចិន) មាន​រូបមន្ត​ធរណីមាត្រ និង​​ទស្សនវិជ្ជា (ក្រិក) មាន​ប្រព័ន្ធ​ច្បាប់​ជា​សំណេរ (បង្កើតឡើង​ដោយ​ពួក​រ៉ូម៉ាំង) ។ល។ និង ។ល។

ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​អឺរ៉ុប​ ភាព​រីកចម្រើន​ជឿនលឿន​អស់ទាំងនេះ​ត្រូវ​បាន​បញ្ចប់ ជាមួយ​នឹង​ការ​ដួលរលំ​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម នៅ​សតវត្សរ៍​ទី៥ នៃ​គ.ស ជំនួស​មកវិញ​ដោយ​ភាព​អនាធិបតេយ្យ សង្រ្គាម និង​ការ​កាប់សម្លាប់​គ្នាឥតឈប់។ ស្ថិត​ក្នុង​ស្ថានភាព​សង្រ្គាម​ឥតឈប់​បែបនេះ ស្តេចនីមួយៗ ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប នាំគ្នា​គិតតែ​ពី​ការ​ពង្រឹង​កងទ័ព​រៀងៗ​ខ្លួន ដោយ​បំភ្លេច​ចោល លែង​គិតគូរ​​ពី​ការអប់រំ និង​សុខមាលភាព​​របស់​ប្រជាជន។

នៅ​ស្ទើរតែ​គ្រប់​នគរ​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប គេឃើញ​មាន​សង្រ្គាម​ដណ្តើម​រាជបល្ល័ង្ក​បាន​កើតមាន​ឡើង​ឥតឈប់ឈរ។ ការស្នងរាជ្យ​ពី​ក្សត្រ​មួយ​ទៅ​ក្សត្រ​មួយទៀត ច្រើន​តែ​កើតមាន​ឡើង ដោយ​ការ​បង្ហូរ​ឈាម។

ម្យ៉ាងទៀត គេ​សង្កេតឃើញ​ថា នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ ស្ទើរតែ​គ្រប់រដ្ឋ​ទាំងអស់ នៅ​ទូទាំង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ទាំងមូល អំណាច​នៃ​រដ្ឋបាល​កណ្តាល​​មាន​ការ​ធ្លាក់ចុះ​ខ្សោយ។ ចំណែក​ឯ​មេកន្ទ្រាញ​នៅតាម​ខេត្ត​វិញ មាន​អំណាច​កំពូលៗ ដោយ​ខ្លះស្ទើរតែ​មាន​អំណាច​លើស​ស្តេច​ទៅទៀត។ ទាំងនេះ​ ធ្វើ​ឲ្យរដ្ឋ​នីមួយៗ កាន់តែ​ធ្លាក់​ក្នុង​ភាព​អនាធិបតេយ្យ​កាន់តែ​ខ្លាំង។ ប្រទេស​លែងមាន​ច្បាប់។ អ្នកណា​ខ្លាំង អ្នក​នោះឈ្នះ។

តាមការ​សិក្សា​របស់​អ្នកបុរាណវិទ្យា​ គេឃើញ​ថា ​អឺរ៉ុប​ក្រោយ​ការ​ដួលរលំ​នៃ​ចក្រភពរ៉ូម ខុសគ្នា​ពី​​អឺរ៉ុប​នៅ​ក្រោម​ចក្រភព​រ៉ូម ដូចមេឃ​និង​ដី។ នៅ​ក្រោម​ចក្រភព​រ៉ូម អឺរ៉ុប​គឺ​ជា​តំបន់​មាន​ច្បាប់ (ច្បាប់​ដែល​មាន​ការ​ចងក្រង​ជា​សំណេរ) មាន​សកម្មភាព​ជំនួញ មាន​ការ​រៀបចំ​ដែនដី​ ជា​ទីប្រជុំជន ឬ​ទីក្រុង​ ដែល​មាន​សណ្តាប់ធ្នាប់ មាន​អគារ​ប្រកប​ដោយ​ស្នាដៃ​ស្ថាបត្យកម្ម​ដ៏វិចិត្រ ប្រជាជន​មាន​ការអប់រំ មានការ​ចេះដឹងខ្ពង់ខ្ពស់។ នៅ​ក្រោយ​ការ​ដួលរលំ​​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម​ អ្វីៗ​ទាំងអស់​នេះ​ត្រូវ​រលុបបាត់​រូប​ទាំងស្រុង ពី​អឺរ៉ុប៖ ​ប្រជាជន​មាន​​ សកម្មភាព​សំខាន់ៗ​តែ​​ពីរ​ប៉ុណ្ណោះ គឺ​ធ្វើ​ស្រែ និង​ធ្វើ​សង្រ្គាម។ អរិយធម៌​នៅ​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ត្រូវ​លិចលង់​បាត់​ទាំងស្រុង។ ​​មាន​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ខ្លះ​​បាន​ឲ្យ​ឈ្មោះ​សម័យកាលនោះ​ថា​ជា​យុគខ្មៅ​ងងឹត (Age Sombre/Dark Age)។

យុគខ្មៅ​ងងឹត​នៃ​អរិយធម៌​អឺរ៉ុប បាន​អូសបន្លាយ​ពេល​​ជាច្រើន​សតវត្សរ៍ ពោលគឺ​ ចាប់តាំង​ពីការដួលរលំ​នៃ​ចក្រភពរ៉ូម (សតវត្សរ៍​ទី៥) រហូតដល់​សម័យកាល ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា ឲ្យឈ្មោះ​ថា La Renaissance (អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី​១៤) ​នៅ​ពេល​ដែល​អរិយធម៌​អឺរ៉ុប​បាន​ចាប់ផ្តើម​លេចធ្លោ​ឡើងវិញ ជាមួយ​នឹ​ង​អ្នកប្រាជ្ញ​ល្បីៗ​នៅ​អ៊ីតាលី ដូចជា Léonard de Vinci (វិចិត្រករ ស្ថាបត្យករ វិស្វករ ទស្សនវិទូ) Machiavel (អ្នកជំនាញ​ខាង​យុទ្ធសាស្រ្ត និង​នយោបាយ) និង​ Michel-Angle (ស្ថាបត្យករ និង​វិចិត្រករ)៕

ការ​ចាប់កំណើត​នៃ​សាសនា​អ៊ីស្លាម[កែប្រែ]

ក្រោយការ​ដួលរលំ​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​អឺរ៉ុប​កំពុង​ធ្លាក់​ក្នុង​ភាព​អនាធិបតេយ្យ នៅ​ខាង​ត្បូង​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ​ឯណោះវិញ ពិភពអារ៉ាប់​បាន​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រីកចម្រើន ជាមួយ​នឹង​ការ​ចាប់កំណើត​នៃសាសនា​ថ្មីមួយ គឺ​សាសនា​អ៊ីស្លាម ដោយ​មាន​មហាម៉េដ​ជា​ព្យាការី។

មហាម៉េដ​កើតនៅ​អំឡុង​ឆ្នាំ​៥៧០​គ.ស នៅ​ទីក្រុង​ម៉ិកកា (Mecca) ក្នុង​ឧបទ្វីបអារ៉ាប់ (ប្រទេស​អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត​​បច្ចុប្បន្ន)។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ ទីក្រុង​ម៉ិកកា គឺ​ជា​ក្រុង​ជំនួញ​ដ៏​សំខាន់មួយ ដែល​ជា​ចំណុច​កណ្តាល​ភ្ជាប់​ផ្លូវ​ជំនួញ ពី​អឺរ៉ុប រហូតដល់​អាស៊ី។

ដំណើរជីវិត​ពិត​របស់​មហាម៉េដ មាន​ភាព​ស្រពិចស្រពិល​ច្រើន ដែល​គេ​ពិបាក​នឹង​ធ្វើការ​បែងចែក​ឲ្យ​បាន​ច្បាស់​រវាង​អ្វី​ដែល​បាន​កើតឡើង​ពិតប្រាកដ និង​អ្វី​ដែល​ជា​សាច់រឿង ដែល​គេ​និទាន​តៗ​គ្នា។

ជាទូទៅ មហាម៉េដ ​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ថា​ជា​អ្នក​ជំនួញ​ដ៏​ចំណានម្នាក់ ដែល​ធ្វើដំណើរ​ចុះឡើង ចាប់តាំង​ពី​តំបន់​ជុំវិញ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ រហូតទៅដល់​មហាសមុទ្រ​ឥណ្ឌា ដើម្បី​ធ្វើការ​ជួញដូរ។ ក៏ប៉ុន្តែ តាមជំនឿ​របស់​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម នៅ​ឆ្នាំ​៦១០ មហាម៉េដ ដែ​លមាន​វ័យ​​ ៤០ឆ្នាំ បាន​ទទួលនូវ​សេចក្តីបង្រៀន​ពីព្រះ​ជា​ម្ចាស់ នៅ​ក្នុង​ល្អាង​ភ្នំមួយ ក្បែរ​ទីក្រុង​ម៉ិកកា។ មហាម៉េដ បាន​យក​សេចក្តីបង្រៀន​អស់ទាំងនោះ ទៅ​បង្រៀន​បន្ត​ដល់​បណ្តាជន​ផ្សេងទៀត។

មាន​អ្នកខ្លះ​​បាន​ចាប់ផ្តើម​ជឿ​ថា មហាម៉េដ គឺ​ជា​ព្យាការី​របស់​ព្រះ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​ មហាម៉េដ ក៏​មាន​សត្រូវ​ច្រើន​ដែរ ដោយសារ​តែ​មាន​ការ​ប្រឆាំង​ជំទាស់​នឹង​សេចក្តីបង្រៀន​របស់​មហាម៉េដ ដែល​ថា ព្រះពិត​មានតែមួយ ហើយ​ការ​ថ្វាយបង្គំ​រូបសំណាក គឺ​ជា​ការ​ខុសឆ្គង។ ការគោរព​ និង​ថ្វាយបង្គំ​ព្រះ​ ដែល​មាន​ច្រើន​បែប ច្រើន​ប្រភេទ តំណាង​ដោយ​រូបសំណាក គឺ​ជា​ជំនឿសាសនា​របស់​អ្នក​ក្រុង​ម៉ិកកា នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ។

ដោយ​មាន​ការ​ប្រឆាំង និង​ការ​ធ្វើ​ទុក្ខ​បុកម្នេញ​ខ្លាំង នៅ​ឆ្នាំ​៦២២ មហាម៉េដ រួមជាមួយ​នឹង​​អ្នក​ស្មោះស្ម័គ្រ​មួយក្រុម​តូច ក៏​បាន​រត់​ភៀសខ្លួន​ចេញ​ពី​ម៉ិកកា ទៅកាន់ក្រុងមួយទៀត ឈ្មោះ​ថា មេឌីណា (Medina) ដែល​ស្ថិត​នៅ​ចម្ងាយ​ប្រមាណ​ជា ៣២០គីឡូម៉ែត្រ​ខាងជើង​ម៉ិកកា (ក្នុង​ប្រទេស​អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត​បច្ចុប្បន្ន​នេះ​ដែរ)។ នៅទីនោះ មហាម៉េដ​ បាន​ទាក់ទាញ​មនុស្ស​កាន់តែ​ច្រើន​ឲ្យ​ជឿលើ​សាសនា​អ៊ីស្លាម។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ ដោយសារ​តែ​ម៉ិកកា និង​មេឌីណា មាន​ជម្លោះ​ប្រដាប់អាវុធ​នឹង​គ្នា មហាម៉េដ ដែល​ជា​ព្យាការី និង​ជា​មេដឹកនាំ​សាសនា​អ៊ីស្លាម ក៏​បាន​ក្លាយទៅជា​មេដឹកនាំ​កងទ័ព​ផងដែរ។

៨ឆ្នាំ​ក្រោយ​ពី​បាន​ភៀសខ្លួន​ទៅ​មេឌីណា មហាម៉េដ បានវិលត្រឡប់​មកកាន់​ទីក្រុង​ម៉ិកកា​វិញ ក៏ប៉ុន្តែ មកជាមួយ​នឹង​កងទ័ព​យ៉ាងច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់ ហើយ​បាន​វាយលុកចូល​​កាន់កាប់​ក្រុង​ម៉ិកកា ទីកន្លែង​កំណើត​របស់​លោក និង​ជា​ទី​ដែល​លោក​ទទួលមរណភាព ២ឆ្នាំ​ក្រោយ​មកទៀត គឺ​នៅ​ឆ្នាំ​៦៣២។ ម៉ិកកា និង​មេឌីណា បានបន្ត​​ជា​ទីក្រុង​ដ៏​សក្ការៈ​ បំផុត​របស់​សាសនា​អ៊ីស្លាម​រហូតមកទល់​នឹង​ពេលបច្ចុប្បន្ននេះ។

សេចក្តីបង្រៀន​របស់​មហាម៉េដ ត្រូវបាន​គេ​កត់ត្រាទុក​នៅ​ក្នុង​គម្ពីរ​កូរ៉ាន ដែល​ជា​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​នៃ​សាសនា​អ៊ីស្លាម។ គោលជំនឿ​របស់​សាសនា​អ៊ីស្លាម មាន​លក្ខណៈ​ស្រដៀងគ្នា​ទៅនឹង​ជំនឿ​របស់​សាសនា​យូដា និង​គ្រឹស្តសាសនា​ដែរ គឺ​ជឿ​ថា ព្រះពិត​មានតែមួយ គឺ​ព្រះជាម្ចាស់ ដែល​បង្កើត​អ្វីៗ​ទាំងអស់​នៅ​ក្នុង​ចក្រវាលទាំងមូល។

តាមការពិត អ្នកកាន់សាសនា​អ៊ីស្លាម​ជឿថា ព្រះ​ជាម្ចាស់​ដែល​ពួកគេ​គោរព និង​ព្រះ​​របស់​ពួកជ្វីហ្វ និង​គ្រីស្ទាន គឺ​ជា​តួអង្គព្រះដូចគ្នា​តែមួយ គឺ​អាឡាហ៍ (Allah) ហៅ​តាម​ភាសា​អារ៉ាប់ ឬ​យេហូវ៉ា (Jehovah) ហៅតាម​ភាសាហេព្រើ ហើយ​ដំណើររឿង​នៃ​សាសនា​ទាំង៣នេះ មាន​ដើមកំណើត​ចេញ​ពី​ប្រភព​តែមួយ ចាប់តាំង​ពី​អាប្រាហាំ និង​ម៉ូសេ រហូតដល់​ព្រះយេស៊ូវ។

តាមជំនឿ​របស់​សាសនា​អ៊ីស្លាម ប្រជាជន​អារ៉ាប់ និង​ជ្វីហ្វ មាន​បុព្វបុរស​ដើមតែមួយ គឺ​អាប្រាហាំ (Abraham) ដែល​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម​ហៅថា អ៊ីប្រាហ៊ីម (Ibrahim)។ អាប្រាហាំ ឬ​អ៊ីប្រាហ៊ីម មាន​កូន​ប្រុសពីរនាក់ គឺ​​អ៊ីស្មាអែល (Ismaël) ជា​កូនច្បង ក៏ប៉ុន្តែ ជាកូនក្រៅច្បាប់​ជាមួយ​នឹង​ស្រីបម្រើ​ឈ្មោះ​ហាការ និង​អ៊ីសាក់ (Isaac) ជាកូនទីពីរ តែ​ជា​កូន​ស្របច្បាប់​។ អ្នកកាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម​ជឿ​ថា ពួក​អារ៉ាប់​គឺ​ជា​កូនចៅ​របស់​អ៊ីស្មាអែល ចំណែក​ឯពួកជ្វីហ្វ គឺ​ជា​កូនចៅ​របស់​អ៊ីសាក់។

ស្ទើរតែ​គ្រប់​ព្យាការី​ទាំងអស់ នៅ​ក្នុង​គម្ពីរ​តូរ៉ា​នៃ​សាសនាយូដា និង​គម្ពីរប៊ីប នៃ​សាសនា​គ្រឹស្ត ក៏​ត្រូវ​បាន​សាសនា​អ៊ីស្លាម​ទទួលស្គាល់​ថា​ជា​ព្យាការី ដែល​ជា​អ្នក​នាំសារ​​របស់​ព្រះ​ដូចគ្នា​ដែរ ដោយ​គ្រាន់តែ​ពួកគេ​យល់ថា សេចក្តីបង្រៀន​របស់​ព្យាការី​អស់ទាំងនេះ​ត្រូវ​បាន​​ពួក​ជ្វីហ្វ និង​ពួក​គ្រីស្ទាន​យក​មក​ផ្សព្វផ្សាយ និង​អនុវត្ត​​ខុស​ពី​ខ្លឹមសារ​ដើម។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​ព្រះ​បញ្ជូន​មហាម៉េដ ឲ្យ​មក​ធ្វើ​ជា​ព្យាការី​ចុងក្រោយបង្អស់ ដើម្បី​​​នាំបន្ទូល​ពិត​របស់​ព្រះ និង​កែតម្រូវ​សេចក្តីបង្រៀន​មុនៗ​។

នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិ​នៃ​សាសនា​អ៊ីស្លាម គេឃើញ​ថា មហាម៉េដ​មិនត្រឹមតែ​បាន​បង្កើត​សាសនា​អ៊ីស្លាម​ប៉ុណ្ណោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ ក៏​បាន​បង្រួបបង្រួម​ក្រុមកុលសម្ព័ន្ធ​អារ៉ាប់ ហើយ​បង្កើត​ទៅជា​រដ្ឋ​មួយ​​ផងដែរ។ មហាម៉េដ មាន​តួនាទី គឺ​ជា​មេដឹកនាំ​សាសនា​ផង ជា​មេដឹកនាំ​នយោបាយ​ផង និង​ជា​មេដឹកនាំ​កងទ័ព​ផង។ នៅ​ពេល​មហាម៉េដ​ទទួលមរណភាព នៅ​ឆ្នាំ​៦៣២ បញ្ហា​មួយ​ក៏​បាន​ផ្ទុះឡើង គឺ​​បញ្ហា​អ្នក​ស្នងតំណែង​ ជា​មេដឹកនាំ​រដ្ឋ​អ៊ីស្លាម ដែល​មហាម៉េដ​បាន​បង្កើត និង​បន្សល់ទុក។

នៅពេលនោះ សហគមន៍​អ៊ីស្លាម​ភាគច្រើន​​យល់ថា កាលនៅរស់ មហាម៉េដ​បាន​ជ្រើសរើស​​ អាប៊ូ បាគ័រ (Abu Bakr) ដែល​ជា​មនុស្ស​ជំនិត​ឲ្យ​​​ស្នងតំណែង​​ជា​មេដឹកនាំ​រដ្ឋ​អ៊ីស្លាម។ ក៏ប៉ុន្តែ មាន​សហគមន៍​អ៊ីស្លាម​មួយ​ផ្នែក​តូច​ជំទាស់ ដោយ​ពួកគេ​យល់ថា អ្នក​ដែល​​មហាម៉េដ​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​​​ស្នងតំណែង​មហាម៉េដ គឺ អាលី (Ali) ដែល​ជា​មនុស្ស​ជំនិតផង ជា​កូនប្រសារផង និង​ជា​បងប្អូន​ជីដូនមួយ​ផង​របស់​មហាម៉េដ។

នៅទីបំផុត គឺ​អាប៊ូ បាគ័រ ដែល​ត្រូវ​បានតែងតាំង​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​អ្នក​ស្នងតំណែង​មហាម៉េដ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការប្រេះឆា​គ្នា​ក៏​បាន​កើតឡើង​រវាង​សហគមន៍​អ៊ីស្លាម​ទាំងពីរ។ ភាពប្រេះឆា ដែល​បាន​រាលដាល​ រហូត​​ធ្វើ​ឲ្យ​សាសនាអ៊ីស្លាម​ត្រូវ​ពុះចែក​ជា​ពីរក្រុម​ផ្សេងគ្នា រហូតមកទល់នឹង​ពេលបច្ចុប្បន្ន គឺ​​និកាយ​ស៊ុននីត និង​និកាយ​ស្ហ៊ីអ៊ីត។ អ្នកកាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម​និកាយស៊ុននីត ដែល​មាន​ភាគច្រើន ជឿ​ថា អាប៊ូ បាគ័រ ជា​អ្នកដែល​មហាម៉េដ​បាន​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​ឡើង​មក​ស្នងតំណែង​ជាមេដឹកនាំ​រដ្ឋ​អ៊ីស្លាម។ ចំណែក​អ្នក​កាន់​សាសនាអ៊ីស្លាម​និកាយ​ស្ហ៊ីអ៊ីត ជឿ​ថា ​អ្នកដែល​មហាម៉េដ​បាន​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​ឡើង​មក​ស្នងតំណែង​ជាមេដឹកនាំ​រដ្ឋ​អ៊ីស្លាម គឺ​អាលី។ អ្នក​កាន់​និកាយ​ទាំងពីរ​នេះ នៅតែ​មើលមុខគ្នា​មិនចំ រហូតមកទល់នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ៕

ភាពរុងរឿង​នៃ​ចក្រភព​អារ៉ាប់ ពី​សតវត្សរ៍​ទី៧ ​ដល់​សតវត្សរ៍​ទី១៣[កែប្រែ]

នៅសតវត្សរ៍​ទី៧ សាសនា​ថ្មីមួយ បាន​ចាប់កំណើតឡើង នៅ​ក្នុង​ឧបទ្វីប​អារ៉ាប់ (ក្នុង​ប្រទេស​អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត​បច្ចុប្បន្ន) គឺ​សាសនា​អ៊ីស្លាម ដោយមាន​មហាម៉ាត់​ជា​ព្យាការី។ សម្រាប់​អ្នក​មិន​កាន់សាសនា​អ៊ីស្លាម មហាម៉ាត់ គឺ​ជា​អ្នក​បង្កើត​សាសនា​អ៊ីស្លាម​ ក៏ប៉ុន្តែ អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាមវិញ​យល់ថា អ៊ីស្លាម​មាន​តាំង​ពីយូរណាស់មកហើយ ចំណែក​មហាម៉ាត់ គ្រាន់តែ​ជា​ព្យាការីចុងក្រោយ ដើម្បី​នាំសារ​របស់​ព្រះ​មក​ផ្សព្វផ្សាយ​ដល់​មនុស្ស​តែប៉ុណ្ណោះ។

ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះជា​យ៉ាងណា​ក៏ដោយ ការលេចមុខ​របស់​មហាម៉ាត់ និង​សាសនា​អ៊ីស្លាម នៅ​ឧបទ្វីបអារ៉ាប់ គឺ​ជា​របត់ដ៏សំខាន់​មួយ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​របស់​ពិភព​អារ៉ាប់។

នៅមុន​មហាម៉ាត់ បណ្តាជន​អារ៉ាប់​នៅមិនទាន់​បង្កើត​ជា​រចនាសម្ព័ន្ធ​រដ្ឋ​ត្រឹមត្រូវ​នៅឡើយទេ ដោយពួកគេ​រស់នៅ​ជា​លក្ខណៈ​កុលសម្ព័ន្ធ​​ផ្សេងៗ​ដាច់ពី​គ្នា ហើយ​កុលសម្ព័ន្ធនីមួយៗ គោរព​បូជា​​ព្រះ​រៀងៗ​ខ្លួន​ផ្សេង​ពីគ្នា គឺ​ ព្រះ​ដែល​តំណាង​ដោយ​រូបសំណាក។

មហាម៉ាត់​បាន​នាំនូវ​សេចក្តីបង្រៀន​ថ្មីមួយ​ដល់​កុលសម្ព័ន្ធ​អារ៉ាប់ គឺថា ​ការ​ថ្វាយបង្គំរូបព្រះ​ជា​ការ​ខុសឆ្គង ពីព្រោះ​ថា ព្រះពិត​មិនត្រូវ​ការ​រូប​សំណាក​ជា​តំណាង ហើយ​ព្រះពិត​មាន​តែ​មួយអង្គគត់ ដែល​ជា​ព្រះ​របស់​មនុស្ស​គ្រប់គ្នា។ មនោគមន៍វិជ្ជា​សាសនា​ថ្មីនេះ គឺ​ជា​មូលដ្ឋាន​ដ៏សំខាន់មួយ ដែល​ឈាន​ទៅ​បង្រួបបង្រួម​ក្រុមកុលសម្ព័ន្ធ​អារ៉ាប់ ឲ្យ​ទៅ​ជា​សហគមន៍​តែមួយវិញ គឺ​សហគមន៍​អ៊ីស្លាម។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត មហាម៉ាត់​បាន​​រៀបចំ​​ឲ្យ​សហគមន៍​អ៊ីស្លាម​នេះ​មាន​រចនាសម្ព័ន្ធដឹកនាំ​ត្រឹមត្រូវ ក្នុង​លក្ខណៈ​​​ជា​រដ្ឋ​មួយ។

គិតត្រឹមឆ្នាំ ៦៣២ ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​មហាម៉ាត់ អារ៉ាប់​បាន​ពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន​ រហូត​បាន​កាន់កាប់​ឧបទ្វីប​អារ៉ាប់​ទាំងមូល ពោលគឺ ទឹកដី​នៃ​ប្រទេស​អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត កូវ៉ែត បារ៉ែន អារ៉ាប់រួម អូម៉ង់ និង​យេមែន នៃ​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន។

នៅក្រោយ​មរណភាព​របស់​មហាម៉ាត់ នៅ​ឆ្នាំ​៦៣២ ថ្វីដ្បិត​តែ​សហគមន៍​អ៊ីស្លាម​មាន​ការខ្វែងគំនិត​គ្នា​ ពីរឿង​អ្នក​ស្នងតំណែង​មហាម៉ាត់ ក៏ប៉ុន្តែ អារ៉ាប់​នៅតែ​មាន​កម្លាំង​ខ្លាំង ហើយ​បន្ត​ពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួនតទៅទៀត រហូត​ទៅដល់​ព្រំដែន​នៃ​ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង (ចក្រភពរ៉ូម​ខាង​កើត)។

សង្រ្គាម​រវាង​អារ៉ាប់ និង​ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង​ក៏​បាន​ផ្ទុះឡើង នៅ​ឆ្នាំ​៦៣៤។ នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​នេះ ចក្រភព​អារ៉ាប់​បានវាយ​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ខេត្តម្តងមួយៗ​របស់​ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង គឺ​ ស៊ីរី (៦៣៧) អេហ្ស៊ីប និង​អារមេនី (៦៣៩) និង​តំបន់​អាហ្វ្រិក​ខាងជើង (៧០៩)។ នៅ​ឆ្នាំ​៧១២ កងទ័ព​អារ៉ាប់​បាន​ឆ្លង​ច្រកសមុទ្រ​ហ្ស៊ីប្រាល់តារ (Gibraltar) ហើយ​វាយលុក​ចូល​ទៅដល់​អេស្ប៉ាញ។ ក្រោយ​ពី​វាយយក​អេស្ប៉ាញ កងទ័ព​អារ៉ាប់​ក៏​បាន​ឆ្លង​ជួរភ្នំ​ពីរ៉េណេ (Pyrénées) ចូល​ទៅដល់​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ហ្គោល (បារាំង​បច្ចុប្បន្ន)។

នៅប៉ែកខាងកើត​ឯណោះវិញ កងទ័ព​អារ៉ាប់​បាន​វាយ​កាន់កាប់​អាណាចក្រ​ពែរស៍​បាន​យ៉ាង​ស្រួល។ ប្រជាជន​ពែរស៍​បាន​ទទួល​យក​សាសនា​អ៊ីស្លាម ក៏ប៉ុន្តែ ប្រកាន់​យក​និកាយ​ស្ហ៊ីអ៊ីត។ ប្រជាជន​អ៊ីរ៉ង់ ដែល​ជា​តំណងវង្ស​នេះ​អាណាចក្រ​ពែរស៍​សម័យបុរាណ នៅតែ​បន្ត​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម​ និកាយ​ស្ហ៊ីអ៊ីត រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​សព្វថ្ងៃ​នេះ។

ការ​វាតទី​ពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ចក្រភព​អារ៉ាប់​ត្រូវបាន​ធ្វើឡើង ក្នុងល្បឿន​យ៉ាងលឿន​គួរ​ឲ្យ​កត់សម្គាល់ ប៉ុន្តែ ក៏​កងទ័ព​អារ៉ាប់​មិនចេះតែ​បាន​ទទួល​ជោគជ័យ​គ្រប់ពេលនោះដែរ។ កងទ័ព​អារ៉ាប់​ត្រូវ​ទទួលបរាជ័យ នៅ​កុងស្តង់ទីណូប នៅ​ឆ្នាំ​៧១៧ ដោយ​មិន​អាច​វាយកាន់កាប់​រាជធានី​នៃ​ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង​បាន។ នៅអឺរ៉ុប​វិញ កងទ័ព​អារ៉ាប់​ត្រូវ​កងទ័ព​របស់​ពួក​​ហ្វ្រង់ ដឹកនាំ​ដោយ​ស្ហាល ម៉ារទែល (Charles Martel) ​វាយបំបាក់ នៅ​ម្តុំ​ព័រជេរ (Poitiers) នៅ​ឆ្នាំ​៧៣២។ ពួក​ហ្វ្រង់ គឺ​ជា​​ប្រជាជន​ចេញ​ពី​អម្បូរ​ហ្ស៊ែរម៉ានិក ហើយ​គ្រប់គ្រង​ដែនដី​ហ្គោល (ប្រទេស​បារាំង​បច្ចុប្បន្ន)។


រូបគំនូរ​សតវត្សរ៍​ទី១៩ ដាក់តាំង​នៅ​វាំង​ Versailles ប្រទេស​បារាំង បង្ហាញ​អំពី​សមរភូមិ​រវាង​ពួក​ហ្វ្រង់ និង​កងទ័ព​អារ៉ាប់ នៅ​ព័រជេរ ឆ្នាំ​៧៣២ រូបគំនូរ​សតវត្សរ៍​ទី១៩ ដាក់តាំង​នៅ​វាំង​ Versailles ប្រទេស​បារាំង បង្ហាញ​អំពី​សមរភូមិ​រវាង​ពួក​ហ្វ្រង់ និង​កងទ័ព​អារ៉ាប់ នៅ​ព័រជេរ ឆ្នាំ​៧៣២ ជោគជ័យ​របស់​ពួកហ្វ្រង់ នៅ​ព័រជេរ គឺ​ជា​រនាំង​ដ៏​ធំមួយ ដែល​រារាំង​មិន​ឲ្យ​កងទ័ព​អារ៉ាប់​ឈ្លានពាន​ចូលកាន់តែ​ជ្រៅ ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប។ ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជាយ៉ាងណា គិតមក​ត្រឹមពាក់កណ្តាល​សតវត្សរ៍​ទី៨ ពោលគឺ ប្រើ​រយៈពេលតែ​មួយសតវត្សរ៍​ប៉ុណ្ណោះ ចក្រភពអារ៉ាប់​បាន​ពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន​រហូត​ទៅដល់​អាហ្វហ្កានីស្ថាន នៅ​ទិស​ខាងកើត និង​អេស្ប៉ាញ នៅ​ទិស​ខាងលិច។ ដែនដី​ទាំងអស់​នៅឆ្នេរ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ព្រមទាំង​តំបន់​មជ្ឈិមបូព៌ា​ទាំងមូល ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​ចក្រភព​អារ៉ាប់។

ក្នុងរយៈពេល​ប្រមាណ​ជា ៦សតវត្សរ៍ ចក្រភព​អារ៉ាប់​បាន​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រុងរឿង​បំផុត ដោយ​ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ អារ៉ាប់​​បាន​ពង្រីក​ផ្លូវ​ជំនួញ​របស់​ខ្លួន ទាំង​តាម​ផ្លូវគោក និង​ផ្លូវ​ទឹក ចាប់តាំង​ពី​តំបន់​អឺរ៉ុប រហូត​ដល់​អាស៊ី។ ខាង​ផ្នែក​ចំណេះ​ដឹង និង​ការ​ច្នៃប្រឌិត អ្នក​ប្រាជ្ញ​អារ៉ាប់​ក៏​មាន​ច្រើន​ដែរ រាប់ចាប់តាំង​ពី​ខាង​គណិតវិទ្យា រូបវិទ្យា និង​តារាវិទ្យា។

ចក្រភព​អារ៉ាប់​បាន​ចាប់ផ្តើម​ធ្លាក់ចុះ នៅ​សតវត្សរ៍ទី១៣ ដោយសារ​តែ​មាន​សង្រ្គាម​សាសនា​ជាមួយ​នឹង​កាតូលិក នៅ​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី១១ និង​ទី១២​ផង និង​ជាពិសេស ដោយសារ​តែ​មាន​ការឈ្លានពាន ពី​សំណាក់​​ពួកម៉ុងហ្គោល របស់​ហ្សិនហ្គីស ខាន់ (Genghis Khan) នៅ​សតវត្សរ៍​ទី១៣។ កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​បាន​វាយលុក​ចូលឈ្លាន​ពាន​ចក្រភព​អារ៉ាប់ ហើយ​បាន​វាយកម្ទេច​ទីក្រុង​បាកដាដ នៅ​ឆ្នាំ​១២៥៨។ បើទោះបីជា​ចក្រភព​អារ៉ាប់ មិនទាន់​ដួលរលំ​ ក៏ប៉ុន្តែ ការវាយកម្ទេច​ក្រុងបាកដាដ ដោយ​កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​​នៅ​ឆ្នាំ​១២៥៨នោះ​​ ​ត្រូវបាន​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ទូទៅ​ចាត់ទុក​ថា ជា​ចំណុច​បញ្ចប់​នៃ​ភាពរុងរឿង​របស់​ចក្រភព​អារ៉ាប់។

បើ​យើងពិនិត្យ​មើលទៅលើ​ស្ថានភាព​ភូមិសាស្រ្ត នយោបាយ ភាសា និង​សាសនា នៅ​ជុំវិញ​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ នាសម័យកាលបច្ចុប្បន្ន​នេះ យើងឃើញ​ថា ​ស្លាកស្នាម​នៃ​ការបែងចែក​ រវាង​អរិយធម៌​ចក្រភព​រ៉ូម ប៊ីហ្សង់តាំង និង​​អារ៉ាប់ នៅតែ​បន្ត​បន្សល់​ទុក​រហូតមកទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃ​នេះ។

នៅ​ប៉ែក​ខាង​ជើង​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ អឺរ៉ុប​ខាង​លិច​ស្ថិត​ក្រោម​ឥទ្ធិពល​នៃ​អរិយធម៌​​ នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម ដោយ​និយាយ​ភាសា​ឡាតាំង និង​កាន់សាសនា​គ្រឹស្ត​និកាយ​កាតូលិក។ អឺរ៉ុប​ខាងកើត រហូត​ដល់​ព្រំប្រទល់​នៃ​តំបន់​ដើមបូព៌ា ស្ថិត​ក្រោម​ឥទ្ធិពល​នៃ ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង ដែល​កាន់គ្រឹស្តសាសនា​និកាយ​អរតូដុក្ស៍ (Orthodox)។ ចំណែក​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​សមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេវិញ ចាប់តាំង​ពី​តំបន់​អាហ្វ្រិក​ខាង​ជើង កាត់តាម​មជ្ឈិមបូព៌ា​រហូតដល់​អាហ្វហ្កានីស្ថាន និង​ប៉ាគីស្ថាន គឺ​ជា​ប្រទេស​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម ចេញពី​ឥទ្ធិពល​របស់​ចក្រភព​អារ៉ាប់៕

ភាពរុងរឿង​និង​ការ​ធ្លាក់ចុះ​នៃ​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល​ក្រោយ​អធិរាជ​ជិនហ្គីស ខាន់[កែប្រែ]

​​​ភាពរុងរឿង និង​ការ​ធ្លាក់ដុនដាប​នៃ​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល ​ក្រោយ​ពី​បាន​វាតទី​ពង្រីកទឹកដី ដែល​លាតសន្ធឹង​​ក្នុង​ទំហំ​ធំបំផុត​មិន​ធ្លាប់​មាន ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​របស់​មនុស្សជាតិ។


នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សតវត្សរ៍ទី១៣​ ចក្រភពម៉ុងហ្គោល ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​អធិរាជ ជិនហ្គីស ខាន់ គឺ​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក ដែល​ត្រួតត្រា​ដែន​ដី​ដ៏​ធំ​បំផុត​មិន​ធ្លាប់​មាន ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​របស់​មនុស្ស​ជាតិ។ គិត​ត្រឹមឆ្នាំ​១២២៧ ដែល​អធិរាជ​ ជិនហ្គីស ខាន់ ចូលទិវង្គត ដែនដី​ដែល​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល លាតសន្ធឹង​ចាប់តាំង​ពី​មហាសមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក​ រហូត​ទៅដល់​អឺរ៉ុប​ខាង​កើត។ បើ​គិត​ជា​ទំហំ​ផ្ទៃដី ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល​មាន​ទំហំ​ធំជាង​ចក្រភព​ម៉ាសេដ្វាន់​របស់​អាឡិចសង់ ឡឺក្រង់ (Alexandre le Grand) រហូត​ដល់​ទៅ ៤ដង ហើយ​ធំជាង​ចក្រភព​រ៉ូម រហូតដល់​ទៅ ២ដង។

បើទោះបីជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ ការ​វាតទី​ពង្រីក​ទឹកដី​នៃ​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល មិនបាន​បញ្ចប់​ត្រឹម​ការ​ចូល​ទិវង្គត​របស់​អធិរាជ ​ជិនហ្គីស ខាន់ នោះទេ។ អហ្កឺដី ខាន់ (Ögedei Khan) កូនប្រុសទី៣​របស់​ ជិន​ហ្គីស ខាន់ ដែលឡើង​​ស្នងតំណែង​​ជា​អធិរាជបន្តពី​ឪពុក បាន​បន្ត​ធ្វើ​សង្រ្គាម​វាតទីពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន​តទៅទៀត។ កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​​បាន​វាយ​​ដណ្តើម​កាន់កាប់​នគរ​សៀ (Xia) នៅ​ប៉ែក​ខាងលិច​ប្រទេស​ចិន ​ហើយ​​បាន​បន្ត​ឈ្លានពាន​ចូល​ទៅ​ក្នុង​នគរ​សុង (Song) នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង។

ទៅទិស​ខាងលិច កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​បាន​ចូល​ឈ្លាន​ពាន​រុស្ស៊ី រួចហើយ​បន្ត​ដំណើរ​ទៅ​ប៉ូឡូញ មុននឹង​វាយលុក​ចូល​ឈ្លានពាន​ទៅដល់​ហុងគ្រី និង​ក្រូអាស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ ការឈ្លានពាន​របស់​កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​បាន​បញ្ឈប់​​ត្រឹមនោះ ដោយ​ពួកគេ​មិន​បាន​វាយលុក​ចូល​ទៅដល់​អឺរ៉ុប​ខាងលិច​នោះទេ។ អឺរ៉ុប​ខាងលិច រួមមាន​ អាល្លឺម៉ង់ បារាំង និង​អង់គ្លេស ជាដើម បាន​រួចផុត​ពី​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​ចក្រភពម៉ុងហ្គោល មិនមែន​ដោយសារ​តែ​ប្រទេស​ទាំងអស់​នេះ​មាន​យុទ្ធសាស្រ្ត ឬ​មាន​ទ័ព​ខ្លាំង​ពូកែ​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ គឺ​ដោយសារ​តែអធិរាជ​ម៉ុងហ្គោល ​អហ្កឺដី ខាន់ បាន​ចូល​ទិវង្គត នៅ​ឆ្នាំ​១២៤១ ហើយ​មេទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​បាន​បញ្ឈប់​រាល់​ប្រតិបត្តិការ​ទ័ព ដោយ​​នាំគ្នា​​ប្រញាប់ប្រញាល់​ធ្វើដំណើរ​ចេញពី​អឺរ៉ុប ត្រឡប់​ទៅ​ម៉ុងហ្គោលវិញ ដើម្បី​ចូលរួម​ក្នុង​ដំណើរការ​ជ្រើសរើស​អធិរាជ​ថ្មី។

នៅ​ការ៉ាកូរុំ (Karakorum) រាជធានី​ម៉ុងហ្គោល ជម្លោះ​ដណ្តើម​រាជបល្ល័ង្ក​បាន​ផ្ទុះឡើង នៅ​ក្រោយ​ការ​ចូលទិវង្គត​របស់​អធិរាជ​អហ្កឺដី ខាន់។ នៅ​ចុងបំផុត តំណែង​ជា​អធិរាជ​ម៉ុងហ្គោល ត្រូវ​បាន​គេ​ប្រគល់​ទៅ​ឲ្យ​កូនប្រុស​របស់​អហ្កឺដី ខាន់។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេល​ក្រោយៗ​មក​ទៀត ជម្លោះ​ដណ្តើម​រាជបល្ល័ង្ក តែងតែ​បាន​កើតឡើង​ជារឿយៗ នៅ​ពេលណា​ដែល​អធិរាជ​ចាស់​ចូល​ទិវង្គត។

ទោះជាយ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​នៅតែបន្ត​ធ្វើសង្រ្គាម​វាតទី​ពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន​តទៅទៀត គឺ​យុទ្ធនាការ​វាតទីទឹកដី​​ចុះ​ទៅ​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​ចិន និង​ទៅក្នុង​តំបន់​មជ្ឈិមបូព៌ា។ ទីក្រុង​បាកដាដ ដែល​ជា​ក្រុង​ដ៏សំខាន់​មួយ​របស់​ចក្រភព​អ៊ីស្លាម​ត្រូវ​បាន​ទាហាន​ម៉ុងហ្គោល​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់ នៅឆ្នាំ​១២៥៨។ បន្ទាប់មកទៀត ស៊ីរី ដែល​ជាទីតាំង​ដ៏សំខាន់​មួយ​ទៀត​របស់​ចក្រភព​អ៊ីស្លាម ក៏​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល​ដែរ។

នៅ​ឯ​ទិស​ខាង​ត្បូង​ឯណោះវិញ សង្រ្គាម​ជាមួយ​នគរ​សុង នៅ​ចុង​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​ចិន​នៅតែ​បន្ត​ធ្វើ។ រហូត​ដល់​ឆ្នាំ​១២៧៩ កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​បាន​វាយផ្តួលរំលំ​នគរ​សុង​បាន​ជាស្ថាពរ។ ប្រទេស​ចិន​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​អធិរាជ​ម៉ុងហ្គោល ឈ្មោះ គូប៊ីឡៃ ខាន់ (Kubilai Khan)។ ដើម្បី​ងាយស្រួល​ក្នុងការ​គ្រប់គ្រង​ប្រជាជន​ចិន ដែល​មាន​​ចំនួន​ច្រើន​រាប់លាន​នាក់ គូប៊ីឡៃ ខាន់ បាន​ប្រកាស​តាំងខ្លួន​ថា​ជា​អធិរាជ​​ចិន ហើយ​បាន​រៀបចំ​រចនាសម្ព័ន្ធ និង​របៀបដឹកនាំ ដែល​មាន​លក្ខណៈ​ស្រដៀងគ្នា​នឹង​រាជវង្ស​ចិន​ពីពេលមុន ដោយ​បង្កើត​ជា​សែរាជវង្សថ្មីមួយទៀត គឺ​រាជវង្ស​យ័ន។

បន្ទាប់​ពី​បាន​ពង្រឹង​អំណាច​ពេញដៃ នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន​រួចហើយ គូប៊ីឡៃ ខាន់ ក៏​បាន​ពង្រីក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន ចុះ​មក​ទិស​ខាងត្បូង​បន្ត​ទៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ ​យុទ្ធនាការ​វាតទី​ពង្រីក​ទឹកដី នៅ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ ដោយ​កងទ័ព​របស់​គូប៊ីឡៃ ខាន់ មិនសូវ​ជា​ទទួលបាន​ជោគជ័យ​ប៉ុន្មាន​ទេ។ កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល​ត្រូវ​ទទួលបរាជ័យ ​នៅ​កោះជ្វា នៅ​ឆ្នាំ១២៩៣។ នៅ​អាណ្ណាមវិញ កងទ័ព​របស់​គូប៊ីឡៃ ខាន់ ត្រូវ​ទទួលបរាជ័យ​ជាច្រើនលើក និង​ទទួលរងនូវ​ការខាតបង់​ច្រើន ទម្រាំ​តែ​អាច​គ្រប់គ្រង​ទឹកដី​អាណ្ណាម​បាន នៅ​អំឡុង​ឆ្នាំ​១២៨៨។


គូប៊ីឡៃ ខាន់ អធិរាជ​ម៉ុងហ្គោល ដែល​បាន​បង្កើត​រាជវង្សយ័ន​គ្រប់គ្រង​រាជបល្ល័ង្ក​ចិន គូប៊ីឡៃ ខាន់ អធិរាជ​ម៉ុងហ្គោល ដែល​បាន​បង្កើត​រាជវង្សយ័ន​គ្រប់គ្រង​រាជបល្ល័ង្ក​ចិន ក៏ប៉ុន្តែ អ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ត​ជាច្រើន​យល់ថា គោលដៅ​សំខាន់​របស់​អធិរាជ​ គូប៊ីឡៃ ខាន់ ​គឺ​គ្រាន់តែ​ចង់​ឲ្យ​នគរ​​នៅ​អាស៊ីអាគ្នេយ៍​សុខចិត្ត​រណប​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល​ ហើយ​យក​សួយសារ​អាករ​ទៅ​ថ្វាយ​ស្តេច​ម៉ុងហ្គោល​តែប៉ុណ្ណោះ ដោយ​មិន​ចង់​វាយដណ្តើម​យក​ទឹកដី​នគរ​ទាំងអស់​នេះ​ទៅ​គ្រប់គ្រង​ទាំងស្រុង​នោះទេ។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​ភាគច្រើន ម៉ុងហ្គោល​ច្រើន​តែ​បញ្ជូន​កងទ័ព​ក្នុង​ទ្រង់ទ្រាយ​តូច​​ ឬ​ក៏​ត្រឹម​រាជទូត​ឲ្យ​ទៅ​កាន់នគរ​នៅ​អាស៊ីអាគ្នេយ៍។

នៅ​ឆ្នាំ​១២៨៣ ​ម៉ុងហ្គោលបាន​បញ្ជូន​កងទ័ព​​មួយក្រុម​តូច​ កាត់​តាម​នគរ​ចម្ប៉ា ដែល​បាន​ក្លាយ​ជា​នគរ​ចំណុះ​អធិរាជ​ម៉ុងហ្គោលរួចទៅហើយ ឲ្យ​ឆ្លង​ចូល​ទៅ​នគរ​ខ្មែរ។ គេ​មិនឃើញ​មាន​ឯកសារ​ច្បាស់លាស់​​ដែល​រៀបរាប់​អំពី​ការ​វាយប្រយុទ្ធគ្នា រវាង​កងទ័ព​ម៉ុងហ្គោល ជាមួយ​នឹង​កងទ័ព​ខ្មែរ​នោះទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ ពីរ​ឆ្នាំ​ក្រោយ​មក គឺ​នៅ​ឆ្នាំ​១២៨៥ ស្តេចនគរ​ខ្មែរ គឺ​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័ន​ទី៨ បាន​ផ្ញើ​សួយសារអាករ​ទៅ​ថ្វាយ​អធិរាជ​ម៉ុងហ្គោល​ គូប៊ីឡៃ ខាន់ ហើយ​នៅឆ្នាំ​១២៩៦ រាជទូតចិន ឈ្មោះ ជីវ តាក្វាន់ ត្រូវ​បាន​បញ្ជូន​ឲ្យ​មក​បំពេញ​បេសកកម្ម នៅ​ក្នុង​នគរ​ខ្មែរ រហូតដល់​ពាក់​កណ្តាល​ឆ្នាំ​១២៩៧។ គឺ ជីវ តាក្វាន់​នេះ​ហើយ​ដែល​បាន​បន្សល់​ទុក​នូវ​កំណត់ត្រា​ជាច្រើន អំពី​ជីវភាព​ប្រចាំថ្ងៃ​របស់​ខ្មែរ នៅ​សម័យ​អង្គរ។ ជីវ តាក្វាន់ ថ្វីដ្បិត​តែ​ត្រូវ​បាន​បញ្ជូន​ពី​ចិន ហើយ​ត្រូវ​បានគេ​ហៅ​ថា​ជា​រាជទូត​ចិន ក៏ប៉ុន្តែ តាមពិត​ គឺ​ជា​រាជទូត​របស់អធិរាជ​ម៉ុងហ្គោល ពីព្រោះ​ថា នៅ​ពេលនោះ​ ចិន ស្ថិត​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​ម៉ុងហ្គោល ហើយ​​រាជបល្ល័ង្ក​របស់​ចិន ត្រូវ​កាន់កាប់ដោយ​អធិរាជ​ម៉ុងហ្គោល។

ចក្រភពម៉ុងហ្គោល ចាប់តាំង​ពី​សម័យកាលអធិរាជ​ ជិនហ្គីស ខាន់ មក គឺ​ជា​មហាអំណាច​ដ៏ធំសម្បើម​មួយ ដែល​មាន​កងទ័ព​ខ្លាំង​ក្លា ច្បាំង​ឈ្នះ​ស្ទើរតែ​គ្រប់ទិសទី ហើយ​ពង្រីក​ទឹកដី​រហូត​ស្ទើរតែ​ពាក់កណ្តាល​ពិភពលោក។ ក៏ប៉ុន្តែ ចក្រភព​ដ៏​ខ្លាំងក្លា​នេះ​មាន​សត្រូវ​ដ៏ធំមួយ គឺ​ជម្លោះ​ផ្ទៃក្នុង។

ដើម្បី​គ្រប់គ្រង​ទឹកដី​ដ៏ធំមហិមា​ ចក្រភពម៉ុងហ្គោ​លបាន​បែងចែក​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន​ជា​ចំណែកៗ ដោយ​ផ្នែកនីមួយៗ មាន​ស្តេច​សោយរាជ្យ​ផ្សេងៗ​គ្នា។ គិតត្រឹមឆ្នាំ​ ១២៦០ ចក្រភពម៉ុងហ្គោល​ត្រូវ​បាន​បែងចែក​ជា ៤ផ្នែក​ធំៗ។ ផ្នែកទីមួយ​​ គឺ​នៅ​ម៉ុងហ្គោល ទីបេ កូរ៉េ និង​ចិន។ ទឹកដី​ម៉ុងហ្គោល​មួយ​ចំណែក​នេះ គ្រប់គ្រង​ដោយ គូប៊ីឡៃ ខាន់ ដែល​មាន​ឋានៈ​​ជា​អធិរាជ​​ចិន​ផង និង​ជា​អធិរាជ​នៃ​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល​​ទាំងមូលផង។ ម៉ុងហ្គោល​ផ្នែក​ទី២ ស្ថិត​នៅ​អាស៊ី​កណ្តាល។ ផ្នែក​ទី៣ នៅ​រុស្ស៊ី។ ផ្នែក​ទី៤ នៅ​មជ្ឈិមបូព៌ា​ ត្រង់​ម្តុំ​ចក្រភពពែរស៍។

ដោយសារ​តែ​ចក្រភព​​ម៉ុងហ្គោល មាន​សារជាតិ​ដើម​ជា​ក្រុម​កុលសម្ព័ន្ថ​ដាច់ៗ​ពី​គ្នា ប្រជាជន​ម៉ុងហ្គោល​មាន​ការ​​ពិបាកក្នុង​ការ​រួបរួមគ្នា​ជា​ប្រជាជាតិ​តែមួយ។ ជម្លោះ​ផ្ទៃក្នុង​នៃ​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល កើតមាន​ក្នុង​​ពីរ​រូបភាព។ ទីមួយ គឺ​ជម្លោះ​ រវាង​ទឹកដី​ម៉ុងហ្គោល​ទាំង ៤ផ្នែក ដោយ​ស្តេច​នីមួយៗ​ប្រជែង​គ្នា​ធ្វើ​ជា​អធិរាជ​ធំ​នៃ​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល។ ជម្លោះទីពីរ គឺ​​ជា​ជម្លោះដណ្តើម​រាជបល្ល័ង្ក នៅ​ខាង​ក្នុង​ផ្នែក​នីមួយៗ។ ស្របជាមួយ​នឹង​ជម្លោះ​ផ្ទៃក្នុង​នេះ ប្រជាជន​ដែល​មិនមែន​ជា​ជនជាតិ​ម៉ុងហ្គោល ហើយ​ដែល​ត្រូវ​ម៉ុងហ្គោល​ឈ្លានពាន​យក​មក​កាន់កាប់ ក៏​ចាប់ផ្តើម​ឆ្លៀតពេល​ងើបឡើង​បះបោរ​ប្រឆាំង​នឹង​អំណាច​របស់​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល។

ជម្លោះ​ផ្ទៃក្នុង​អស់ទាំងនេះបាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល​ធ្លាក់ចុះខ្សោយ​បន្តិចម្តងៗ រហូត​​ដល់​អំឡុង​ឆ្នាំ​១៣៣៥ ចក្រភពម៉ុងហ្គោល នៅ​មជ្ឈិមបូព៌ា ត្រូវ​ដួលរលំ ហើយ​បំបែក​ទៅជា​នគរ​តូចៗ​ផ្សេងៗពីគ្នា។ ចាប់ពីពេលនោះ​មក​ដែនដី​ម៉ុងហ្គោល​ផ្សេងៗ​​ក៏​ចាប់ផ្តើម​រង្គោះរង្គើ ហើយ​ត្រូវ​ដួលរលំ​ម្តងមួយៗ​ជាបន្តបន្ទាប់។

នៅ​ឆ្នាំ​១៣៦៨ រាជវង្ស​យ័ន​របស់​ម៉ុងហ្គោល ដែល​គ្រប់គ្រង​ប្រទេស​ចិន ត្រូវ​ក្រុមបះបោរចិន​ផ្តួលរំលំ ហើយ​ពួកម៉ុងហ្គោល​ក៏​បាន​រត់ភៀសខ្លួន​ត្រឡប់​ទៅ​ម៉ុងហ្គោល ដែល​ជា​ទឹកដី​កំណើតវិញ។ ចិន​រួច​ផុត​ពី​ការ​ត្រួតត្រា​របស់​ម៉ុងហ្គោល ហើយ​បង្កើត​ជា​របបដឹកនាំ​ថ្មី​មួយ​ទៀត គឺ​រាជវង្សមីង (Ming)។ គឺ​ឆ្នាំ​១៣៦៨​នេះ​ហើយ ដែល​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ជាទូទៅ​កំណត់​ថា​ជា​ឆ្នាំ​ចុងក្រោយ​នៃ​សករាជ​របស់​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល។

គិតជាសរុប​ទៅ ចក្រភពម៉ុងហ្គោល​បាន​ស្គាល់ភាព​រុងរឿង​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក ក្នុងរយៈពេល ១៦២ឆ្នាំ (ពីឆ្នាំ​១២០៦ ដល់​ឆ្នាំ​១៣៦៨)។ ដូច្នេះ បើ​ប្រៀបធៀប​នឹង​ចក្រភពរ៉ូម ចក្រភពម៉ុងហ្គោល​មាន​ផ្ទៃដី​ធំជាង​ចក្រភព​រ៉ូម​ឆ្ងាយ ក៏ប៉ុន្តែ ម៉ុងហ្គោល​ត្រួតត្រា​ពិភពលោក​​បាន​តិច​ឆ្នាំ​ជាងរ៉ូម។ ចក្រភពរ៉ូម​​បាន​ស្គាល់​ភាព​រុងរឿង​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក រហូតដល់​ទៅ ជាង ៥០០ឆ្នាំ (ឆ្នាំ​២៧​មុន​គ.ស រហូត​ដល់​ឆ្នាំ​៤៧៦​គ.ស)៕

អរិយធម៌​អាមេរិក​មុន​គ្រីស្តូហ្វកូឡុំ[កែប្រែ]

អំពី​អរិយធម៌​នៃ​បណ្តាជន​ ដែលរស់​នៅ​លើ​ទឹកដី​អាមេរិក មុន​ការមកដល់របស់​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ នៅ​ចុង​សតវត្សរ៍​ទី​១៥។


នៅ​ចុងសវត្សរ៍​ទី១៥ នៅ​ពេល​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ធ្វើដំណើរ​មក​ដល់​ទ្វីបអាមេរិក មនុស្ស​រាប់​លាន​នាក់​កំពុង​តែ​រស់នៅលើ​ទឹកដី​នេះ​ស្រាប់ទៅហើយ។ ជនជាតិ​ដើម​អាមេរិក​ ដែល​យើង​តែងតែ​ហៅ​ថា​ជា​ជនជាតិ “ឥណ្ឌា​ស្បែកក្រហម” បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់​ទឹកដី​អាមេរិក តាំង​ពី​រាប់ម៉ឺនឆ្នាំមុនម៉្លេះ ដោយធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ពី​អាស៊ី​​ឆ្លងកាត់​តាម​ច្រកសមុទ្រ​នៅ​ចន្លោះ​រុស្ស៊ី និង​​អាឡាស្កា (​ច្រក​សមុទ្រ​ Bering) ដែល​កាលណោះ គឺ​ជា​ដីគោក ដែល​អាច​ធ្វើ​ដំណើរ​ដោយ​ថ្មើរ​ជើងបាន។

អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​បាន​ប៉ាន់ស្មាន​ថា គិត​ត្រឹម​សតវត្សរ៍​ទី ១៥ នៅ​ពេល​ដែល​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ​ ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់​ ទ្វីបអាមេរិក​ទាំងមូល​មាន​មនុស្ស​រស់​នៅ​សរុប​ប្រមាណ​ជា ៥០លាននាក់ ក្នុងនោះ ប្រមាណ​ជា ១០លាន​នាក់ រស់​នៅ​ត្រង់​ម្តុំ​ទឹកដី​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។

ជនជាតិ​ដើម​អាមេរិក ក៏​ដូចជា​មនុស្ស​នៅតំបន់​​ផ្សេងទៀត​ដែរ ​បាន​ស្គាល់​នូវ​ការ​វិវឌ្ឍ​ក្នុង​របៀបរស់នៅ​ ចាប់តាំង​ពី​ការរស់នៅ​ដោយ​ការបរបាញ់ និង​បេះផ្លែឈើ​ តាមរបៀប​បុរេប្រវត្តិ បន្ទាប់មក​បាន​ចាប់យក​របរ​កសិកម្ម បង្កើត​ជា​រដ្ឋ ដែល​​ខ្លះ​មាន​​អរិយធម៌​រុងរឿង​មិនចាញ់​មនុស្ស​នៅ​តំបន់​ផ្សេងទៀត​ប៉ុន្មាន​នោះទេ។ ពួកគេ​ចេះ​បង្កើត​អក្សរសរសេរ ហើយ​មាន​ចំណេះដឹង​​ខ្ពង់ខ្ពស់​ខាង​សិល្បៈ ស្ថាបត្យកម្ម តារាស្រ្ត​ គណិតវិទ្យា និង​កសិកម្ម។

រុក្ខជាតិ​មួយ​ចំនួន ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់ និង​បរិភោគ​ជាទូទៅ ទាំង​នៅ​អឺរ៉ុប ក៏ដូចជា នៅ​កន្លែង​ផ្សេងទៀត​នៅទូទាំង​ពិភពលោក ដូចជា ដំឡូងបារាំង, ដើម​កាកាវ ដែល​គេយក​មកធ្វើ​ជា​សូកូឡា (Chocolat), ស្លឹកកូកា ដែល​គេ​យក​មក​ធ្វើ​ជា​ភេស្ជៈ​កូកាកូឡា, ពោត, ប៉េងប៉ោះ ឬ​ថ្នាំជក់ ជាដើម សុទ្ធសឹង​ជា​រុក្ខជាតិ ដែល​មាន​ដើមកំណើតដំបូង​ចេញ​ពី​វប្បធម៌​កសិកម្ម​នៃ​ជនជាតិ​ដើម​អាមេរិក។

ជាទូទៅ គេ​សង្កេតឃើញ​ថា ជនជាតិដើមអាមេរិក ដែល​បាន​បង្កើត​ជា​រដ្ឋ​​មាន​អរិយធម៌​រុងរឿង​ខ្លាំង ច្រើន​តែ​ពួកអ្នក​​នៅក្នុង​តំបន់​អាមេរិកកណ្តាល និង​អាមេរិក​ខាងត្បូង។

ពួកម៉ាយ៉ា (Maya) បង្កើត​រដ្ឋ​នៅត្រង់​ម្តុំ​ទឹកដី​ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ក្លាយ​ទៅជា ប្រទេស​ក្វាតេម៉ាឡា (Guatemala), ហុងឌូរ៉ាស់ (Honduras), អេលសាល់វ៉ាឌ័រ (El Salvador) និង​មួយផ្នែក​នៃ​ប្រទេស​ម៉ិចស៊ិក។ ម៉ាយ៉ា​គឺ​ជា​អរិយធម៌​ដ៏ចំណាស់​ជាងគេ​បំផុតនៅ​អាមេរិក ដោយ​មាន​ដើមកំណើត​តាំងពី​ប្រមាណ​ជា​ ២៦០០ឆ្នាំ​មុនគ.ស ហើយ​បាន​ស្គាល់​នូវ​ភាពរុងរឿង​ខ្លាំង នៅ​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍ទី៦ ដល់ ​​ទី៩គ.ស មុននឹង​ត្រូវ​ធ្លាក់ដុនដាប រហូត​រលាយ​បាត់រូប នៅ​សតវត្សរ៍ទី១៦។

ជនជាតិ​ដើមអាមេរិក​ផ្សេង​ទៀត ដែល​មាន​អរិយធម៌​រុងរឿង​មួយដែរ គឺ​ពួក​អាស្ទែក (Aztèque) ​ដែល​មានទីតាំង​នៅ​ត្រង់ម្តុំ​ប្រទេស​ម៉ិចស៊ិក​បច្ចុប្បន្ន និង​ពួក​អ៊ីងកា (Inca) ដែល​មាន​ទឹកដី​លាតសន្ធឹង​ចាប់តាំង​ពី​ប្រទេស​អេក្វាទ័រ កាត់តាម​បូលីវី និង​ប៉េរូ រហូតដល់​ស៊្ហីលី។

បច្ចុប្បន្ន​ អរិយធម៌​នៃ​ជនជាតិដើមអាមេរិកអស់ទាំងនេះ​ត្រូវ​រលាយបាត់រូប ក៏ប៉ុន្តែ បាន​បន្សល់ទុក​នូវ​ស្លាកស្នាម​ជាច្រើន ដែល​បញ្ជាក់ពី​អរិយធម៌​របស់​ពួកគេ ក្នុងសម័យរុងរឿង ដូចជា ពីរ៉ាមីដ នៅ​ម៉ិចស៊ិក និង​អាមេរិក​កណ្តាល ដែល​បន្សល់ទុក​ដោយ​ពួក​ម៉ាយ៉ា និង​ពួក​អាស្ទែក និង​ក្រុងបុរាណ​​ ម៉ាឈូពីឈូ (Machu Pichu) នៅ​ប៉េរូ ដែល​បន្សល់ទុក​ដោយ​ពួក​អ៊ីងកា ហើយ​ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ ត្រូវបាន​គេ​ចាត់បញ្ចូល​ក្នុង​ចំណោម​អច្ឆរិយវត្ថុ​របស់​ពិភពលោក។

ដំណើរមកដល់ទ្វីបអាមេរិក​​របស់​គ្រីស្តូហ្វ​កូឡុំ នៅ​ចុងសតវត្សរ៍ទី១៥ គឺ​ជា​របត់​ដ៏សំខាន់​បំផុតមួយ នៃ​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​របស់​ជនជាតិដើម​អាមេរិក ពីព្រោះ​វា​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​នៃ​ការ​វាតទី​ធ្វើ​អាណានិគម​របស់​អឺរ៉ុប ជាពិសេស អេស្ប៉ាញ ទៅលើ​ទឹកដី​អាមេរិក។ ការ​ដាក់​អាណានិគម​ដោយ​កម្លាំង ដែលនាំ​ទៅរក​ការ​ស្លាប់​រង្គាល​ជនជាតិដើមអាមេរិក។

ក្រុងបុរាណ Machu Pichu បន្សល់ទុក​ដោយ​ពួក​អ៊ីងកា នៅ​ប្រទេស​ប៉េរូ​បច្ចប្បន្ន

ជាការពិត​ថា នៅ​ពេល​ទាហានអេស្ប៉ាញ ដែល​គេហៅ​ថា ពួក Conquestador ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់​អាមេរិក នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី១៥ អរិយធម៌​ម៉ាយ៉ា​បាន​ធ្លាក់ចុះខ្សោយ ស្ទើរតែ​រលាយ​បាត់រូប​ទៅហើយ។ ក៏ប៉ុន្តែ ពួក​អាស្ទែក និង​ពួក​អ៊ីងកា​វិញ នៅ​ជា​អាណាចក្រ​ធំ​មួយ​នៅឡើយ។

នៅចុង​ឆ្នាំ​១៥១៩ ទាហាន​អេស្ប៉ាញ​ ដែល​​​ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ពី​គុយបា បាន​ទៅដល់​រាជធានី​របស់​ពួក​អាស្ទែក (ដែលមានទីតាំង​នៅ​ត្រង់​រដ្ឋធានី​ម៉ិចស៊ិក​បច្ចុប្បន្ន)។ ​ស្តេច​អាស្ទែក ឈ្មោះ​ម៉ុងតេហ៊្សូម៉ា (Montezuma) បាន​ទទួល​ឲ្យ​ទាហាន​អេស្ប៉ាញ​ស្នាក់នៅ​ដោយ​សុខស្រួល ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​មក ទាហាន​អេស្ប៉ាញ​ក៏​បាន​វាយប្រហារ​​កាប់សម្លាប់មេដឹកនាំ​ជាច្រើន​របស់​ពួក​អាស្ទែក ក្នុងនោះ​ក៏រួមមាន​ទាំង​ស្តេច​ម៉ុងតេហ៊្សូម៉ា​ផងដែរ។ ក្រោយមកទៀត អេស្ប៉ាញបាន​នាំទ័ព​មក​​​វាយលុក​ចូល​​រាជធានី​របស់​ពួក​អាស្ទែក និង​ផ្តួលរំលំ​អាណាចក្រ​អាស្ទែក​ទាំងស្រុង នៅពាក់កណ្តាល​​ឆ្នាំ​១៥២១ មុននឹង​វាតទី​ចាក់ចុះ​ទៅទិស​ខាង​ត្បូង រហូតទៅដល់​ដែនដី​របស់​ពួក​ម៉ាយ៉ា។

នៅ​ឆ្នាំ​១៥៣១ ទាហាន​អេស្ប៉ាញ​មួយក្រុម​ផ្សេងទៀត បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​សសៀរ​តាម​ឆ្នេរ​ប៉ែក​ខាង​លិច​អាមេរិក ចាក់ចុះ​ទៅទិស​ខាង​ត្បូង សំដៅ​ទៅ​ប៉េរូ ទីតាំង​ធំ​របស់​អាណាចក្រ​អ៊ីងកា។ អេស្ប៉ាញ ដែល​មាន​គ្នា​មិនដល់ ២០០នាក់​ផង បាន​បើកការ​វាយប្រហារ និង​ចាប់​ខ្លួន​ស្តេច​អ៊ីងកា ធ្វើ​ឲ្យ​អាណាចក្រ​អ៊ីងកា​ត្រូវ​ដួលរលំ នៅ​ចុងឆ្នាំ​១៩៣២។

ការពង្រីក​អាណានិគម​របស់​អឺរ៉ុប​នៅលើ​ទ្វីបអាមេរិក​បាន​បង្កនូវ​វិនាសកម្ម​យ៉ាង​មហាធំធេង​ដល់​ជនជាតិដើម។ ក្រៅ​ពី​​រងគ្រោះ​ដោយ​ការ​កាប់សម្លាប់​រង្គាល​ ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​វាតទី​ពង្រីក​អាណានិគម​របស់​ពួក​អេស្ប៉ាញ​ ជនជាតិ​ដើមអាមេរិក​បន្ត​រងគ្រោះ​​រាប់​ទសវត្សរ៍​​ជា​បន្តបន្ទាប់​មកទៀត នៅ​ក្រោម​អាណានិគម​អឺរ៉ុប ជាពិសេស រងគ្រោះ​ដោយ​ការ​កេងប្រវ័ញ្ច​ការងារ​តាមបែប​ទាសករ និង ជាពិសេស ​រងគ្រោះ​ដោយ​ជំងឺ ដែល​ពួកអឺរ៉ុប​នាំ​យក​មក​តាមខ្លួន ដែល​សុទ្ធសឹងជា​ប្រភេទជំងឺ​ថ្មីៗ ដែល​ពួកជនជាតិ​ដើម​អាមេរិក​មិនមាន​អង់ទីគ័រ​ ដើម្បី​ការពារ​ខ្លួន។ មេរោគ​ដែល​ចម្លង​ពី​ពួកអឺរ៉ុប​បាន​រាតត្បាត​សម្លាប់​ជនជាតិ​ដើមអាមេរិក​ទាំងលានៗ​នាក់។

ប្រជាជន​អ៊ីងកា ដែល​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ប៉ាន់ប្រមាណ​ថា មាន​ចំនួន​ប្រហែល​ពី ១២លាន ទៅ ១៥លាន​នាក់ នៅ​មុន​អាណានិគម​អេស្ប៉ាញ បាន​ធ្លាក់ចុះ​មកនៅ​ត្រឹមតែ​ប្រមាណ​ជា ៦០ម៉ឺននាក់ប៉ុណ្ណោះ មួយសតវត្សរ៍​ក្រោយ​អាណានិគម។ ប្រជាជន​អាស្ទែកវិញ បាន​ធ្លាក់ចុះ ពី​ប្រមាណ​ជា ២០លាននាក់ មកនៅ​ត្រឹមតែ​ប្រមាណ​ ១,៦លាននាក់ ពោលគឺ ធ្លាក់ចុះ​រហូតដល់​ទៅ​ជាង ៩០%។

បច្ចុប្បន្ន​នេះ នៅតែ​មាន​ជនជាតិ​ដើម​អាមេរិក​ ប្រមាណ​ជា​ជាង ៥០លាន​នាក់ កំពុងរស់នៅ​លើ​ទ្វីបអាមេរិក។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅសល់តែ​មនុស្ស​ប៉ុណ្ណោះ ​ដែល​រស់នៅ​រាយប៉ាយ​ជា​ជនជាតិ​ភាគតិច នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេសផ្សេងៗ​គ្នា នៅ​ស្ទើរតែពាសពេញ​​ក្នុង​ទ្វីប​អាមេរិក ចាប់តាំង​ពី​កាណាដា រហូតទៅដល់​ស្ហ៊ីលី។ ចំណែកឯ​អរិយធម៌​ដ៏រុងរឿង​របស់​ពួកគេ​វិញ​ត្រូវ​រលាយ​បាត់បង់​អស់ទៅហើយ៕

សរីរាង្គមនុស្ស[កែប្រែ]

ប្រព័ន្ធធំៗនៃខ្លួនមនុស្ស Anatomy រូបភាពតូច|មនុស្ស

ខ្លួនមនុស្សត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយប្រព័ន្ធផ្សេងៗគ្នា ដែលអាចធ្វើឲ្យ យើងរស់នៅបាន។ មុនចាប់ផ្ដើមធ្វើការជាមួយជន ដែលមានបញ្ហា ត្រូវយល់ដឹង នូវដំណើរប្រព្រឹត្តទៅជាធម្មតា នៃខ្លួនមនុស្សសិន។ ១. សញ្ញាណយល់ដឹងអំពីសរីរាង្គ សរីរាង្គ គឺជាផ្នែកមួយនៃប្រព័ន្ធដែលបំពេញមុខងារមួយជាកំណត់។ សរីរាង្គនីមួយៗមានមុខងារផ្ទាល់របស់វាច្បាស់លាស់ពិតប្រាកដ។ ឧ. សរីរាង្គឆ្អឹង សន្លាក់ សាច់ដុំ បេះដូង សួត...។ល។


២. សញ្ញាណយល់ដឹងអំពី ជាលិកា និង កោសិកា សរីរាង្គនីមួយៗបង្កើតឡើងដោយជាលិកា។ ជាលិកា ? គឺជាការប្រមូលផ្ដុំនៃកោសិកាដែលមានចំនួនរាប់ពាន់ដូចៗគ្នា។ កោសិកា ? គឺជាឯកតាដើម ជាសំភារៈសំណង់របស់ខ្លួនមនុស្ស (ដូចជា អិដ្ឋសំរាប់សង់ផ្ទះ)។ ទំហំមាឌរបស់វាតូចណាស់ គេមិនអាចមើលវាដោយ ភ្នែកទទេបានទេ។ មានកោសិកាច្រើនបែប ដែលកោសិកានិមួយៗមានមុខងារពិសេសមួយ។ ឧ. កោសិកាឆ្អឹង បង្កើតឆ្អឹង ឧ. កោសិកាឈាមសំរាប់ដឹកនាំចំណីអារហារនិងខ្យល់អុកស៊ីសែន ទៅរាងកាយមនុស្ស។ កោសិកាទាំងអស់ស្លាប់ហើយកើតឡើងវិញ។ ដើម្បីរស់ កោសិកាត្រូវការថាមពល៖ – ចំណីអារហារ – ខ្យល់អុកស៊ីសែន – និងបញ្ចេញចោលនូវកាកសំណល់មកក្រៅវិញ តើតាមប្រព័ន្ធអ្វីខ្លះ ?



៣.ស្បែកមនុស្ស ខ្លួនមនុស្សត្រូវបានគ្របដណ្ដប់ ទៅដោយស្បែកដែលជាប្រព័ន្ធ ទន់និងយឺត។ មានមុខងារសំខាន់ បីយ៉ាង៖ ការការពារ ការរក្សាសីតុណ្ណភាព ការញាណដឹង


៣.១.ការការពារ ៖ ស្បែក គឺជារនាំងមួយរវាងផ្ទៃខាងក្នុងនិងផ្នែកខាងក្រៅនៃខ្លួនមនុស្ស វាទប់ស្កាត់នូវមេរោគទាំងឡាយនិងវត្ថុធាតុប្រកបដោយគ្រោះថ្នាក់ដ៏ទៃទៀតដែលអាចចូលក្នុងខ្លួនមនុស្សបាន ស្បែកមានកំរាសក្រាស់ដោយកន្លែងដូចជា៖ បាតជើង បាតដៃ កែងដៃ នៅពេលមានមុខចំហឬរន្ធប្រហោងនៅក្នុងស្បែកហៅថា មុខដំបៅ។ មានមេរោគជ្រៀតចូលហៅថាការបង្ករោគ ឬ ការចម្លងរោគ


៣.២.ការរក្សាសីតុណ្ណភាព ៖

– សីតុណ្ណភាពខាងក្នុងខ្លួនមនុស្សយើងគឺ 37ºC – សីតុណ្ណភាពប្រែប្រួលខ្លាំងពេក អាចបណ្ដាលឲ្យ ស្លាប់បាន (បណ្ដាលមកពីចុះទាបពេក / ឡើងខ្ពស់ពេក)។ – ស្បែកជួយក្នុងការរក្សាសីតុណ្ណភាពឲ្យនៅនឹងបាន (ថេរ) ជាពិសេសនៅពេលមានការកំដៅលើខ្លួនប្រាណ។ – ខ្លួនមនុស្សអាចប្រែជាក្ដៅនៅពេលណា ? – គឺនៅពេលៈ ធ្វើចលនា សីតុណ្ណភាពខាងក្រៅឡើងខ្ពស់ មានជំងឺ (ក្ដៅខ្លួន) – កាលណាមានការបង្ករោគឬមានជំងឺក្នុងខ្លួនសីតុណ្ណភាពរបស់ខ្លួន អាចឡើងខ្ពស់ជាង 37ºC ហៅថាគ្រុនក្ដៅ។ – នៅពេលយើងបែកញើស បានន័យថាខ្លួនមនុស្ស ទុកឲ្យទឹកចេញ មួយចំនួនធំកាត់តាមស្បែក ដើម្បីធ្វើឲ្យស្បែកត្រជាក់។


៣.៣.ការញាណដឹង៖ – ស្បែកផ្តល់ពត៌មានទាំងឡាយដល់យើង អំពីអ្វីៗដែលនៅជុំវិញ ខ្លួនយើង។ – វាអាចឲ្យយើងដឹង បើសិនជាវត្ថុដែលយើងប៉ះនោះ ៖ ក្តៅ/ត្រជាក់ រឹង/ទន់ មុត/ឈឺផ្សា ចុកចាប់...។ល។ – អាចឲ្យដឹងពីទំរង់ រូបរាងរបស់វត្ថុ ៖ ការេ/ជ្រុង មូល សំប៉ែត ក្រាស់/ស្តើង...។ល។


៤.ប្រព័ន្ធចលករ ប្រព័ន្ធចលករត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយ៖ ប្រព័ន្ធឆ្អឹង/គ្រោងឆ្អឹង ប្រព័ន្ធសន្លាក់ ប្រព័ន្ធសាច់ដុំ

៤.១. ប្រព័ន្ធឆ្អឹង/គ្រោងឆ្អឹង ការរួមផ្គុំរបស់ឆ្អឹងទាំងអស់បង្កើតបានជាគ្រោងឆ្អឹង។ ឆ្អឹងមានការរឹងមាំ មិនអាចបត់បាន ហើយជាផ្នែកមួយនៃប្រព័ន្ធចលករ (ឯផ្នែកដ៏ទៃទៀតមានសន្លាក់ សាចដុំ និងប្រព័ន្ធប្រសាទ)។ ឆ្អឹងទាំងអស់មាន ២០៦ ដែលមានរាងរៅនិងទំហំមិនដូចគ្នាទេ។ ឆ្អឹងកើតឡើងដោយពីរផ្នែកសំខាន់៖ ឆ្អឹងតាន់ នៅផ្នែកសើរមានភាពមាំ (ក្រៅ)។ ឆ្អឹងស្ពោត ស្ថិតនៅខាងក្នុងមានភាពមិនសូវរឹងមាំ។

ការផ្គុំឆ្អឹងទាំងអស់ចូលគ្នាបង្កើតបានជារូបរាងដូចៗគ្នាចំពោះមនុស្ស គ្រប់រូប។ មនុស្សខ្លះមានឆ្អឹងវែងនិងធំ ជាហេតុធ្វើឲ្យមនុស្សមានមាឌខុសៗគ្នា។ ឆ្អឹងមានប្រភេទផ្សេងៗគ្នា៖ ឆ្អឹងវែង ឆ្អឹងខ្លី ឆ្អឹងសំប៉ែត។

មុខងាររបស់ឆ្អឹងគឺ៖ ការពារ និងទ្រទ្រង់ខ្លួនមនុស្ស ហើយជាអ្នកផលិត គោលិកាក្រហមដោយខួរឆ្អឹង។ ដូចជាការពារ ខួរក្បាល បេះដូង សួត ខួរឆ្អឹងខ្នង។ ឆ្អឹងមានការលូតលាស់បណ្តោយ និងទទឹង។


   ឆ្អឹងលលាដ៏ក្បាល ៖

– ឆ្អឹងសំប៉ែត – មានចំនួនច្រើនហើយខុសៗគ្នា – គ្មានចលនា – លើកលែងតែឆ្អឹងថ្គាមដែលអាចទំពារអារហារបាន – ការរួមគ្នានៃឆ្អឹងក្បាលកើតបានជារាងប្រអប់មួយ – ឆ្អឹងលលាដ៏ក្បាល ផ្ទុកនិងការពារខួរក្បាល។

    សរសរឆ្អឹងខ្នង៖

– មានឆ្អឹង៣៣ ឆ្អឹងក = ៧ ឆ្អឹងខ្នង = ១២ ឆ្អឹងចង្កេះ = ៥ ឆ្អឹងកំប៉េះគូថ = ៥ ឆ្អឹងកុកស៊ីក = ៣ - ៤ – ឆ្អឹងខ្លី ភ្ជាប់ពីមួយៗទៅមួយត្រួតលើគ្នា – ការកំរើកឆ្អឹងកងនិមួយៗ អាចធ្វើឲ្យដងខ្លួនមានចលនា។ – លើកលែងតែឆ្អឹងថ្គាមដែលអាចទំពារអារហារបាន – ការរួមគ្នានៃឆ្អឹងក្បាលកើតបានជារាងប្រអប់មួយ – ឆ្អឹងលលាដ៏ក្បាល ផ្ទុកនិងការពារខួរក្បាល។

    ឆ្អឹងជំនីរ/ឆ្អឹងសន្ទះទ្រូង៖
                    

– ឆ្អឹងជំនី ជាឆ្អឹងសំប៉ែត – ការពារបេះដូង សួត និងចូលរួមក្នុងការដកដង្ហើម – មាន១២គូរ – ផ្នែកខាងក្រោយភ្ជាប់ទៅនឹងឆ្អឹងកងខ្នងនិមួយៗ – ផ្នែកខាងមុខភ្ជាប់ទៅនឹងឆ្អឹងសន្ទះទ្រូង – រួមគ្នានៃឆ្អឹងទាំងអស់នេះ បង្កើតបានជាប្រអប់ទ្រូង

     ឆ្អឹងដងខ្លួន =
ឆ្អឹងអវយវៈលើ ៖

– ដើមដៃ = ឆ្អឹង ១ – កំភួនដៃ = មាន ២ – ប្រអប់ដៃៈ ឆ្អឹងខ្លីតូចៗ=៨ ឆ្អឹងវែងតូចៗ=៥ ឆ្អឹងម្រាមដៃ=១៤ – ផ្នែកខាងក្រោយភ្ជាប់ទៅនឹងឆ្អឹងកងខ្នងនិមួយៗ – ផ្នែកខាងមុខភ្ជាប់ទៅនឹងឆ្អឹងសន្ទះទ្រូង – រួមគ្នានៃឆ្អឹងទាំងអស់នេះ បង្កើតបានជាប្រអប់ទ្រូង

ឆ្អឹងអវយវៈក្រោម៖

– ភ្លៅ = ឆ្អឹង ១ – អង្គុញ = ឆ្អឹង ១ – កំភួនជើង = ឆ្អឹង ២ – ប្រអប់ជើងៈ ឆ្អឹងខ្លី = ៧ ឆ្អឹងវែងតូចៗ = ៥ ឆ្អឹងម្រាមជើង = ១៤ រូបភាពតូច|មនុស្ស



៤.២. ប្រព័ន្ធសន្លាក់ សន្លាក់មួយ គឺការចងភ្ជាប់រវាងឆ្អឹងពីរ។ សន្លាក់មួយមានមុខងារពីរ៖ ភ្ជាប់ឆ្អឹងពីមួយទៅមួយយ៉ាងរឹងមាំបង្កើតបានជាគ្រោងឆ្អឹងមួយ។ សន្លាក់អាចធ្វើឲ្យឆ្អឹងនិងឆ្អឹងមានចលនាបានដោយយោលទៅតាមទិសនិងទំហំនៃចលនា។ រចនាសម្ព័ន្ធនៃសន្លាក់៖ ផ្ទៃរបស់សន្លាក់ (ចលនា) ស្រោមសន្លាក់ (លំនឹង) ភ្នាសស៊ីណូវីយ៉ាល (ផ្សើមរំអិលក្នុងការធ្វើចលនា) សរសៃរយាង ligament (លំនឹង) ទងសាច់ដុំ (ចលនា និង លំនឹង)

ប្រភេទខុសៗគ្នានៃសន្លាក់៖ – សន្លាក់ដែលមានការកំរើកតិចតួច

– សន្លាក់មានការកំរើកខ្លាំង សន្លាក់ដែលមានការកំរើកតិចតួច


សន្លាក់សរសរឆ្អឹងខ្នង រូបភាពតូច


សន្លាក់មានការកំរើកខ្លាំង ៤.៣. ប្រព័ន្ធសាច់ដុំ​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​ ​​ ​​​​​​​ ​ ​ ​ ​​ ​​ ​ ​​ ​ ​ ​​ ​​​​​ ​​ ​ ​​ ​​​ រូបភាពតូច|មនុស្ស សាច់ដុំ គឺជាសរីរាង្គសកម្មនៃចលនាប្រសិនបើគ្មានសាច់ដុំ វាក៏គ្មានចលនាដែរ យើងបានសិក្សារួចមកហើយអំពីឆ្អឹងនិងសន្លាក់ ដើម្បីឲ្យឆ្អឹងមានចលនារវាងគ្នានិងគ្នានៅត្រង់ សន្លាក់វាត្រូវតែមានសាច់ដុំភ្ជាប់ទៅនឹងឆ្អឹង ទាំងនោះធ្វើការកន្ត្រាក់។ សាច់ដុំ មានពីរប្រភេទ៖ – សាច់ដុំរលីង – សាច់ដុំឆ្នូតនៃគ្រោងឆ្អឹង សាច់ដុំរលីង៖ – មាននៅផ្ទៃខាងក្នុងនៃសរសៃឈាម ក្រពះ ពោះវៀន ប្លោកនោម ផ្លូវដង្ហើម បេះដូង... – ជាសាច់ដុំដែលកន្ត្រាក់ដោយអឆន្ទៈនិងស្វ័យប្រវត្តិ។ សាច់ដុំឆ្នូតនៃគ្រោងឆ្អឹង៖ – សាច់ដុំនៃគ្រោងឆ្អឹង ធ្វើឲ្យឆ្អឹងកំរើកនៅត្រង់សន្លាក់ ពីព្រោះយើងជាអ្នកបញ្ជាវា។ – គឺសាច់ដុំដែលធ្វើការកន្ត្រាក់ដោយឆន្ទៈ។ ឧ.លូកចាប់កែវទឹក រាំ ដើរ ធ្វើចលនាផ្សេងៗ...

តួសាច់ដុំ នៅកណ្តាល ទងសាច់ដុំ នៅចុងសងខាង

សាច់ដុំឆ្នូតនៃគ្រោងឆ្អឹង៖ – កាលណាសាច់ដុំកន្ត្រាក់ តួខ្លួនសាច់ដុំបានរួញខ្លី ហើយធ្វើឲ្យឆ្អឹងទាំងពីរខិតមកជិតគ្នា។ – សាច់ដុំអាចទាញឲ្យយឺតបាន ដែលអាចលាតសន្ធឹងឲ្យវែងបានដោយសារការទាញ។ – ភាពយឺតរបស់សាច់ដុំទាំងនេះធ្វើឲ្យការកន្ត្រាក់សាច់ដុំប្រព្រឹត្តទៅ បានយ៉ាងសមស្រប។


– ការកន្ត្រាក់សាច់ដុំជាអចិន្ត្រៃយ៏ ដែលមាននៅពេលសំរាកហៅថា តូនុស សាច់ដុំ។ – ប្រព័ន្ធប្រសាទជាអ្នកទទួលខុសត្រូវលើតូនុសនៃសាច់ដុំនេះ ព្រោះថាប្រព័ន្ធនេះដែលបញ្ជាទៅសាច់ដុំឲ្យរក្សាបាននូវកំរិតនៃការកន្ត្រាក់មួយ ចំនួន។ – តម្រូវការរបស់សាច់ដុំដើម្បីកន្ត្រាក់គឺ៖ ថាមពល ដែលបានមកពីអុកស៊ីសែន និងចំណីអារហារ។ បញ្ជាមកពីខួរក្បាល – សាច់ដុំបំរើឲ្យសន្លាក់តែមួយ សន្លាក់ពីរ សន្លាក់ច្រើន – សាច់ដុំមានតួរខ្លួនតែមួយ និងច្រើន។ – នៅពេលសាច់ដុំកន្ត្រាក់ ប្រៀបដូចជាស្នប់មួយ រុញច្រានឈាមទៅបេះដូងវិញ។

៥.ប្រព័ន្ធដកដង្ហើម' រូបភាពតូច|មនុស្ស

មានមុខងារនាំយកនូវខ្យល់ល្អទៅក្នុងខ្លួន (ខ្យល់ដែលមានអុកស៊ីសែន ច្រើន) និងបញ្ចេញខ្យល់ចាស់ចេញមកក្រៅខ្លួនវិញ (មានឧស្ម័ន ការបូនីកច្រើន)។ ១.ច្រមុះនិងមាត់ ៖ សំរាប់ដកដង្ហើម ខ្យល់ចូលនិងចេញពីខ្លួន។ ២.បំពង់ខ្យល់ ៖ ធំប៉ុនមេដៃ សំរាប់នាំខ្យល់ទៅទងសួត សាច់ដុំឆ្នូតនៃគ្រោងឆ្អឹង ៣.ទងសួត ៖ បំពង់ល្អិតៗពីរ (ស្ដាំ១/ឆ្វេង១) នាំខ្យល់ពីបំពង់ខ្យល់ទៅកាន់សួត ៤.សួត ៖ មានពីរ (ស្ដាំ១ / ឆ្វេង១) ស្ដាំមាន៣ក្លែប / ឆ្វេងមាន២ក្លែប ក្នុងសួតមានទងសួតតូចៗ បញ្ចប់ដោយកូនថង់សួត (កន្លែងផ្លាស់ប្ដូរខ្យល់)

ការផ្លាស់ប្ដូរខ្យល់ក្នុងប្រព័ន្ធដកដង្ហើម ៖ – នៅពេលយើងដកដង្ហើម បញ្ចូលខ្យល់អុកស៊ីសែន (ហៅថា ដង្ហើមចូល)។ – និងបញ្ចេញខ្យល់ឧស្ម័នកាបូនីក (ហៅថា ដង្ហើមចេញ)។ ការផ្លាស់ប្ដូរខ្យល់ក្នុងប្រព័ន្ធដកដង្ហើម ៖ – ខ្យល់អុកស៊ីសែនចាំបាច់ណាស់ដល់ខ្លួនមនុស្សដើម្បីឲ្យមានជីវិតៈ គឺជាផ្នែកមួយនៃថាមពលដែលកោសិកាត្រូវការ។ – ក្រោយពេលប្រើប្រាស់ខ្យល់អុកស៊ីសែនហើយខ្លួនមនុស្សក៏ បញ្ចេញនូវឧស្ម័នកាបូនីកដែលជាខ្យល់អាក្រក់។ ក. តើការផ្លាស់ប្ដូរខ្យល់ប្រព្រឹត្តទៅនៅទីណា ? នៅត្រង់កូនថង់សួត ដែលអុកស៊ីសែនឆ្លងកាត់ពីសួតទៅឈាម។ និងឧស្ម័នកាបូនីកឆ្លងកាត់ពីឈាមមកសួតវិញ។ ខ. តើការផ្លាស់ប្ដូរខ្យល់ប្រព្រឹត្តទៅយ៉ាងដូចម្ដេច ? របាំងរបស់កូនថង់សួតមានសភាពស្ដើងណាស់ដែលអាចឲ្យខ្យល់ ឆ្លងកាត់ចូលបាន។ ពីគ្រប់សរសៃឈាមតូចៗទាំងអស់ត្រូវកាត់តាមកូនថង់សួតដោយផ្ទាល់ ប្រមូលយកអុកស៊ីសែនហើយ បញ្ចេញឧស្ម័នកាបូនីកចោល។


៦.ប្រព័ន្ធឈាមរត់ រូបភាពតូច ប្រព័ន្ធឈាមរត់ចែកចាយចំណីអារហារនិង ខ្យល់អុកស៊ីសែនទៅឲ្យ ខ្លួនមនុស្ស។ ហើយវាដឹកជញ្ជូននូវកាកសំណល់ដែលត្រូវ បញ្ចេញចោល។ ផ្សំឡើងដោយ៖ ឈាម បេះដូង សរសៃឈាម សរសៃឡាំ មុខងារសំខាន់របស់ឈាម គឺ ដឹកជញ្ជូនចំណីអារហារ ខ្យល់អុកស៊ីសែន ឧស្ម័នកាបូនិក ព្រមទាំងកាកសំណល់។

៦.១. ឈាម ត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយធាតុសំខាន់ៗបីយ៉ាង៖ – គោលិកាក្រហមៈ កោសិកាតូចៗដែលដឹកជញ្ជូនខ្យល់ អុកស៊ីសែន និងខ្យល់ឧស្ម័នកាបូនិក។ – ប្លាស្មាៈ ជាវត្ថុរាវថ្លា ដែលនៅក្នុងនោះមាន គោលិកាក្រហម ចំណីអារហារ និងកាកសំណល់ ចល័តទៅមក។ – គោលិកាសៈ ជាកោសិកាដែលការពារសរីរាង្គកាយនៅពេលមាន ការបង្កជំងឺដោយគោលិកាសស៊ីមេរោគដែលបង្កជំងឺនោះ។ ៦.២. បេះដូង គឺជាសាច់ដុំមួយខ្លាំងពូកែណាស់ – ចែកចេញជាពីចំណែក៖ មួយចំហៀងស្តាំ មួយចំហៀងឆ្វេង – ចំហៀងនិមួយៗមានពីថត៖ ថតលើពី ថតក្រោមពី – ដែលផ្ទុកទៅដោយឈាម មុខងាររបស់បេះដូង គឺបញ្ជូនឈាមទៅកាន់សរីរាង្គ បេះដូងមានចលនាដូចជាស្នប់មួយដែរ កាលណាបេះដូងកន្ត្រាក់វាបញ្ជូន ឈាមទៅកាន់សរីរាង្គដ៏ទៃទៀត កាលណាបេះដូងសំរាក វាត្រូវចាក់បំពេញដោយឈាមដែលបានមក ពីសរីរាង្គ។

៦.៣. សរសៃឈាម គឺជាបំពង់មួយ សំរាប់ដឹកនាំឈាមដែលផ្ទុក ដោយអុកស៊ីសែន ឧស្ម័នកាបូនិក ចំណីអារហារ និងកាកសំណល់ផ្សេងៗ ឆ្ពោះទៅ កាន់សរីរាង្គនៃខ្លួនមនុស្ស។ សរសៃឈាមមាន បីយ៉ាង៖ សរសៃឈាមមាន បីយ៉ាង៖ សរសៃ កាពីយ៉ែរ សរសៃ វ៉ែន


សរសៃអាកទែរ៖ – នាំឈាមក្រហមពីបេះដូង ទៅកាន់សរីរាង្គ – វាកន្ត្រាក់ហើយរុញច្រានឈាមទៅសរីរាង្គ – ការកន្ត្រាក់និមួយៗនៃសរសៃឈាមនេះ វាស្របគ្នានឹងការកន្ត្រាក់ បេះដូងមួយដងៗហៅថា ជីពចរ សរសៃវ៉ែន៖ – នាំឈាមខ្មៅពីកាពីយ៉ែរ(ពីសរីរាង្គ)ទៅកាន់បេះដូង – វាមិនអាចកន្ត្រាក់បានទេ

សរសៃកាពីយ៉ែរ៖ – កាលណាសរសៃអាកទែរមកដល់សរីរាង្គ មាឌរបស់វារួមតូចឆ្មា ហៅថា កាពីយ៉ែរ។ – គឺនៅត្រង់នេះហើយដែលសរីរាង្គទាំងឡាយបានធ្វើការផ្លាស់ប្តូរ ទទួលយកនូវចំណីអារហារ ខ្យល់អុកស៊ីសែន ហើយបញ្ចេញ ខ្យល់ឧស្ម័នកាបូនិក និងកាកសំណល់ចោល។ សកម្មភាពដែលជួយដល់ដំណើរឈាមរត់ សកម្មភាពបេះដូង៖ – បេះដូងគឺជាស្នប់ដែលបញ្ជូនឈាមទៅក្នុងសរសៃអាទែរនិងទៅ ក្នុងវ៉ែនទៅសួត។ – សរសៃឈាមមានប្រើសជាអ្នកបើក/បិទ ដែលធ្វើឲ្យចរន្តដំណើរ ឈាមរត់មានទិសដៅតែមួយ។/li> សកម្មភាពសាច់ដុំ៖ – សាច់ដុំក៏ជាស្នប់មួយដែរ នៅពេលសាច់ដុំកន្រ្តាក់ វាសង្កត់ទៅលើ សរសៃអាទែរនិងវ៉ែន ជួយបង្កើនចរន្តឈាមរត់ទៅមុខ សកម្មភាពនៃការដកដង្ហើម៖ – វាក៏ជាប្រព័ន្ធនៃស្នប់ដែរ នៅពេលដកដង្ហើមធ្វើឲ្យមានការបឺតស្រូប ទាញឈាមនៃសរសៃវ៉ែនឆ្ពោះទៅបេះដូង។ ការដើរ – នៅពេលដើរ យើងសង្កត់ដោយឆ្លាស់គ្នាទៅលើបាតជើងដែលមាន សរសៃឈាមតូចឆ្មា(កាពីយ៉ែរ)ជាច្រើន ដូច្នេះសរសៃឈាមទាំង នោះត្រូវបានទទួលការសង្កត់ហើយឈាមបានច្រានបញ្ជូនទៅកាន់បេះដូង។

៦.៤. សរសៃឡាំ ឡាំ (Lymphe) គឺជាវត្ថុរាវគ្មានពណ៌ ឬពណ៌លឿងភ្លាវ កើតឡើងដោយទឹក គោលិកាស និងកាកសំណល់មេតាបូលីកកោសិកា។ ឡាំ ធ្វើដំណើរនៅក្នុងសរសៃឡាំ ដើម្បីចែកចាយទៅពាសពេញ ខ្លួនមនុស្ស។ បន្ទាប់មកវាក៏ហូរចូលទៅក្នុងកូនកណ្តុរ (ganglion lymphatique) ក្រោយមកទៀតវាធ្វើដំណើរទៅក្នុងដំណើរឈាមរត់នៃសរសៃវ៉ែន។


– បង្ហូរកាកសំណល់មេតាបូលីកកោសិកា ព្រមទាំងលីពីតមួយចំនួននៃការរំលាយអារហារ និងនាំវាត្រឡប់ចូលទៅក្នុងឈាម។ – ស្រូបយកជាតិទឹកដែលលើសកំណត់នៅក្នុងជាលិកាក្នុងករណីមានហើម។ – កូនកណ្តុរជាអ្នកផលិតគោលិកាស ដែលមានឈ្មោះថា ឡាំហ្វូស៊ីត ដែលជាអ្នកតស៊ូប្រឆាំងទប់ទល់នឹងការឈ្លានពានលើសរីរាង្គដោយសារធាតុមកពីខាងក្រៅ ដូចជាការជ្រៀតចូលនៃមេរោគ។


៧.ប្រព័ន្ធរំលាយអារហារ រូបភាពតូច|មនុស្ស មុខងារនៃប្រព័ន្ធរំលាយអារហារ គឺនាំយកចំណីអារហារចូលមកក្នុងខ្លួន ហើយបញ្ចេញកាកសំណល់មកក្រៅវិញ (លាមក) ។ ចំណីអារហារ គឺជាផ្នែកមួយនៃថាមពលចាំបាច់ដល់ដំណើរការរបស់ កោសិកាទាំងឡាយ។ ១.មាត់ ៖ សំរាប់អារហារចូល ២. បំពង់អារហារ ៖ នាំចំណីអារហារទៅក្រពះ ៣. ក្រពះ ៖ កិនចំណីទៅជាម្សៅរាវ ៤. ពោះវៀនតូច៖ បំបែកកាកសំណល់ចេញពីម្ហូបអារហារដែលប្រើប្រាស់ដោយកោសិកា។ ម្ហូបអារហារ ចូលទៅក្នុងឈាមកាត់តាមរបាំងពោះវៀនតូច ៥. ពោះវៀនធំ ៖ ទឹកឆ្លងចូលទៅក្នុងឈាម កាត់តាមរបាំងពោះវៀនធំ ៦. ទ្វារលាមក ៖ កាកសំណល់ចេញពីខ្លួនមនុស្ស

៨.ប្រព័ន្ធទឹកមូត្រ រូបភាពតូច|មនុស្ស បញ្ចេញចោលនូវកាកសំណល់រាវមួយផ្នែក ហៅថា ទឹកនោម ។ បង្កើតឡើងដោយ៖ តម្រងនោម ប្លោកនោម ៨.១.តម្រងនោម៖ គឺជាសរីរាង្គមានពីរ ស្តាំ១/ ឆ្វេង១ នៅទីនោះឈាមត្រូវបានច្រោះ ដើម្បីបញ្ចេញ ចោលនូវកាកសំណល់រាវនៃចំណីអារហារ ប្រើប្រាស់រួចមកខាងក្រៅ។ បន្ទាប់មកកាកសំណល់ក៏ហូរចូលទៅក្នុងបំពង់ពីរ ស្តាំ១/ ឆ្វេង១ ហើយបន្តហូរចាក់ទៅក្នុងប្លោកនោម។ ៨.២.ប្លោកនោម៖ គឺជាថង់ មួយដែលត្រងកាកសំណល់រាវ (ទឹកនោម)។ កាលណាប្លោកនោមពេញ វាក៏បង្ហូរចេញទៅក្រៅខ្លួនតាមបំពង់តូចមួយ។

៩.ប្រព័ន្ធប្រសាទ រូបភាពតូច|មនុស្ស ប្រព័ន្ធសរសៃវិញ្ញាណអាចបញ្ជា និងសំរបសំរួលចំពោះគ្រប់ទង្វើរបស់ ខ្លួនមនុស្ស។ បើគ្មានប្រព័ន្ធសរសៃវិញ្ញាណទេ គេមិនអាចត្រិះរិះពិចារណានិងធ្វើចលនា អ្វីបានឡើយ។ ប្រព័ន្ធប្រសាទគឺជាអ្នកបញ្ជាទៅគ្រប់ប្រព័ន្ធនៃខ្លួនមនុស្ស ហើយជាអ្នក ទទួលខុសត្រូវនូវសកម្មភាពរបស់វា។ ប្រព័ន្ធប្រសាទត្រូវបានចែកចេញជា ៣ ប្រព័ន្ធតូចៗ៖ ប្រព័ន្ធប្រសាទកណ្ដាល ប្រព័ន្ធប្រសាទជាយខាង ប្រព័ន្ធប្រសាទអូតូណូម ក. ប្រព័ន្ធប្រសាទកណ្ដាល គឺជាមជ្ឈមណ្ឌលបញ្ជា វាទទួលពត៌មាន ទាំងឡាយ វិភាគ និងសំរេចបញ្ជូនចំលើយយ៉ាងសមស្រប។ ប្រព័ន្ធនេះផ្សំឡើងដោយ ខួរឆ្អឹងខ្នង ត្រុងសេរ៉េប្រាល់ ខួរតូចនិងខួរធំ ខ.ប្រព័ន្ធប្រសាទជាយខាង គឺជាសរីរាង្គសំរាប់តភ្ជាប់ វានាំពត៌មានពីសរីរាង្គនានាទៅកាន់ប្រព័ន្ធ ប្រសាទកណ្ដាល ។ ហើយដឹកនាំចំលើយពីប្រព័ន្ធប្រសាទកណ្ដាល ផ្ដល់ទៅកាន់សរីរាង្គទាំងអស់នោះវិញ។ គ.ប្រព័ន្ធប្រសាទអូតូណូម វាធ្វើការដោយអឆន្ទៈ វាទទួលខុសត្រូវលើការកន្ត្រាក់ឬការបន្ធូរនៃសាច់ដុំ រលីងរបស់សរីរាង្គខាងក្នុង (ក្រពះ, ពោះវៀន, បេះដូង, ប្លោកនោម, សរសៃឈាម ...) ហើយនាំទៅឲ្យប្រព័ន្ធប្រសាទកណ្ដាលនូវពត៌មានទាំងឡាយដែលបានមកពីសរីរាង្គទាំងនេះ។ ប្រព័ន្ធនេះផ្សំឡើងដោយសរសៃប្រសាទ(nerfs)។

អាថ៌កំបាំងខួរក្បាលមនុស្ស[កែប្រែ]

ខួរក្បាលមនុស្សគឺជាសរីរាង្គដែលមានភាពស្មុគស្មាញក្នុងរាងកាយមនុស្ស និង ប្រហែលជាសរីរាង្គដែលស្មុគស្មាញជាងគេបំផុតក្នុងចក្រវាលផងដែរ។ មានភស្តុតាងជាច្រើនបានបង្ហាញថា របស់អច្ឆរិយជាច្រើនដែលមនុស្សអស្ចារ្យបានបង្កើតឡើងគឺដោយសារតែខួរក្បាលមនុស្សហើយមនុស្សជាថនិកសត្វដ៏ឆ្លាតបំផុតក្នុងលោកនេះ។


ខួរក្បាលក៏ជាមជ្ឈមណ្ឌលបញ្ជាសំរាប់ប្រព័ន្ធកោសិកាប្រសាទ ហើយ ខួរក្បាលក៏ដើរតួនាទីជាអ្នកគ្រប់គ្រងខ្លួនប្រាណ និង ចំណេះដឹងផងដែរ។ ខាងក្រោមនេះខ្ញុំនឹងបង្ហាញពីភាពអស្ចារ្យរបស់ខួរក្បាលមនុស្ស៖

១. ទោះបីជាខួរក្បាលជាមជ្ឈមណ្ឌលគ្រប់គ្រងកោសិកាប្រសាទក្នុងខ្លួនមនុស្ស តែក្នុងខួរក្បាលមិនមានច្រើនទេនូវកោសិកាប្រសាទ ដែលនេះបញ្ជាក់ថា យើងមិនមានអារម្មណ៍ថាឈឺចាប់ទេនៅពេលដែលខួរក្បាលរបស់យើងរងការវាយប្រហារ។


២. ខួរក្បាលរបស់មនុស្សប្រើប្រាស់ថាមពលដែលខ្លួនប្រាណមនុស្សផលិតច្រើនជាងគេក្នុងចំណោមសរីរាង្គផ្សេងៗ ប្រហែលជា២០%នៃថាមពលក្នុងខ្លួនមនុស្ស បើទោះបីជាខួរក្បាលមានទំងន់ត្រឹមតែ២%នៃខ្លួនរបស់មនុស្ស។ ការប្រើប្រាស់នេះគឺដើម្បីថែរក្សាកោសិកាខួរក្បាលឲ្យមានសុខភាពល្អ។


៣. ខួរក្បាលរបស់មនុស្សមានណឺរ៉ូន ដែលជាកោសិកាប្រាសាទចំនួនប្រហែលជា១០០ ពាន់លាន ដែលចំនួនដ៏ច្រើននេះ ធ្វើឲ្យខួរក្បាលរបស់មនុស្សមានសមត្ថភាពខ្ពស់។

៤. ខួរក្បាលមនុស្សក៏មានជាតិខ្លាញ់ច្រើនដែរ។ នៅក្នុងខួរក្បាលមនុស្សមានជាតិខ្លាញ់ប្រហែលជា៦០% និង មានជាតិទឹកប្រមាណជា៧៥% ដែលចូលរួមដំណើរការខួរក្បាល។

​៥. នីអូកាតិច គឺជាផ្នែកមួយនៃខួរក្បាលមនុស្សដែលទទួលខុសត្រូវខាងភាសានិងសតិ។ វាលាតសន្ធឹងប្រមាណ៧៦%នៃខួរក្បាលមនុស្ស ដែលធ្វើឲ្យវាជាផ្នែកដែលធំជាងគេ។


៦. គេជឿថាមនុស្បប្រើប្រាស់មិនដល់១០%នៃខួរក្បាលមនុស្សទេ ដែលនេះគឺជាគំនិតខុស ព្រោះថាផ្នែកនីមួយៗនៃខួរក្បាលមនុស្សមានតួនាទីផ្សេងៗពីគ្នា។

៧. នៅពេលដែលមានផ្ទៃពោះ ណឺរ៉ូនបានបង្ហាញពីការកើនឡើងនៃណឺរ៉ូន ចំនួន២៥០,០០០ក្នុងមួយនាទី។

៨. ប្រហែលជា១៥ ទៅ ២០% នៃ កាឌីកសរុប គឺបញ្ជាដោយខួរក្បាលរាល់នាទី។

៩. ថាមពលដែលប្រើប្រាស់ដោយខួរក្បាលមានថាមពលអគ្គីសនី២៥វ៉ាត់ ដែលគ្រប់គ្រាន់សំរាប់បញ្ឆេះអំពូលភ្លើងមួយ។

១០. ពេលខ្លះខួរក្បាលរបស់មនុស្សអាចនឹងបន្លំយើងឲ្យមើលឃើញរបស់មួយខុសពីអ្វីដែលជាការពិតរបស់វា៕

សិក្សាពីតួនាទីរបស់ខួយក្បាលមនុស្ស[កែប្រែ]

ខួរក្បាលមនុស្ស គឺជាសរីរាង្គដ៏ ស្មុគ្រស្មាញបំផុតនៅក្នុងរាងកាយមនុស្ស ហើយប្រហែលជាការបង្កើតស្មុគ្រស្មាញបំផុតដែលមានវត្តមាននៅលើចក្រវាឡយើងនេះ។ វាគឺជាភស្តុតាងដែលថា ភាពអស្ចារ្យដ៏ធំបំផុតរបស់ពិភពលោក ដែលមនុស្សបានធ្វើ ជាលទ្ធផលនៃខួរក្បាលរបស់មនុស្ស ហើយធ្វើឱ្យវាមាន លក្ខណៈ ពិសេស ដ៏អស្ចារ្យ ជាងគេបំផុត ក្នុងភាពជាមនុស្ស។


ជាមជ្ឈមណ្ឌលបញ្ជាការសម្រាប់ប្រព័ន្ធសរសៃប្រសាទកណ្តាល, ខួរក្បាលបាន បម្រើការ ក្នូងភាពជាមនុស្សដែលមានសមត្ថភាព ខាងរាងកាយ និង ការយល់ ដឹង ច្រើន។ នេះគឺគ្រាន់តែជាតួនាទីដ៏សំខាន់មួយចំនួនដែលខួរក្បាល របស់ មនុស្សបានធ្វើ ប៉ុន្តែរឿងដ៏អស្ចារ្យបំផុតអំពីខួរក្បាលរបស់មនុស្ស គឺថាមាន មនុស្សជាច្រើនមិនសូវស្គាល់ពីតួនាទីរបស់ ខួរក្បាលអោយបានច្បាស់លាស់។លក្ខណៈពិសេសរបស់ កោសិកាខួរក្បាល គឺកាលណាវាខូចហើយ មិនអាចដុះលូតលាស់វិញបានទេ ដូច្នេះ ប្រសិនបើមានការប៉ះពាល់ទៅលើ ផ្នែកណាមួយ នៃ ខួរក្បាល វាធ្វើអោយប៉ះពាល់ទៅលើ ប្រព័ន្ធបព្ជារបស់ សារពាង្គកាយ។

កាយវិភាគសាស្ត្រ វិធីសាស្រ្តនៃការស្រាវជ្រាវកាយវិភាគសាស្ត្រ [កែប្រែ]

តើវិទ្យាសាស្ត្រសិក្សាអ្វីខ្លះលើរាងកាយ? វិទ្យាសាស្ត្រដែលសិក្សារចនាសម្ព័នរបស់សារពាង្គកាយគឺរូបវិទ្យារបស់មនុស្ស។ នាងមានជំនាញក្នុងការសិក្សារចនាសម្ព័នខាងក្រៅនៃរាងកាយមនុស្សការផ្សារភ្ជាប់របស់វាជាមួយនឹងមុខងារដែលបានអនុវត្តក៏ដូចជាគំរូនៃការផ្លាស់ប្តូរផ្នែកនីមួយៗរបស់វា។ នៅក្នុងសាលាកាយវិភាគសាស្ត្ររបស់រុស្ស៊ីប្រព័ន្ធនៃសរីរាង្គត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាក្រុមដែលមានមុខងារឯកភាពគ្នានៃសរីរាង្គដែលមានកាយវិភាគវិទ្យានិងអំប្រ៊ីយ៉ុង។ ក្រុមនៃសរីរាង្គដែលរួបរួមគ្នាបានតែមុខងារត្រូវបានគេហៅថា apparatuses នៃសរីរាង្គ (សាច់ដុំឆ្អឹងការនិយាយ endocrine ជាដើម) ។ ទោះយ៉ាងណាក៏ដោយការជំនួសពាក្យវណ្ណយុត្តិនៃ“ បរិក្ខាសរីរាង្គ” សំរាប់“ ប្រព័ន្ធសរីរាង្គ” ត្រូវបានគេសង្កេតឃើញ។


សរីរាង្គខ្លះបំពេញមុខងារជាច្រើននិងជាកម្មសិទ្ធិរបស់ប្រព័ន្ធផ្សេងៗគ្នាឧទាហរណ៍៖ ក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីត (ក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីត) គឺជាផ្នែកមុខងារនៃប្រព័ន្ធភាពស៊ាំនិងប្រព័ន្ធ endocrine លំពែង - ក្រពេញ endocrine និងរំលាយអាហារ, ក្រពេញប្រូស្តាតបុរស - ទឹកនោមនិងបន្តពូជ។ ល។


ប្រព័ន្ធនិងការវាស់វែងសរីរាង្គបង្កើតបានជាសារពាង្គកាយរបស់មនុស្ស។ ភាពស្ថិតស្ថេរនៃបរិដ្ឋានខាងក្នុង (សសៃឈាមបេះដូង) ត្រូវបានរក្សាតាមរយៈបទបញ្ជាសរសៃប្រសាទនៃដំណើរការមេតាប៉ូលីសក្នុងរាងកាយដែលផ្តល់ដោយមុខងាររួសរាយរាក់ទាក់នៃប្រព័ន្ធសរសៃប្រសាទប្រព័ន្ធ endocrine និងប្រព័ន្ធសរសៃឈាមបេះដូង។


ផ្នែកនៃកាយវិភាគសាស្ត្ររបស់មនុស្សធម្មតា (មានលក្ខណៈជាប្រព័ន្ធ) គឺ៖ ជំងឺឆ្អឹង - ការសិក្សាអំពីឆ្អឹង, ប្រព័ន្ធប្រសាទសាស្រ្ត - ការសិក្សាអំពីសន្លាក់នៃគ្រោងឆ្អឹង, ការសិក្សាពីអរម៉ូន - ការសិក្សាអំពីសាច់ដុំការបំបែកសាច់ដុំ - ការសិក្សាអំពីសរីរាង្គខាងក្នុងនៃប្រព័ន្ធរំលាយអាហារប្រព័ន្ធដកដង្ហើមនិងប្រព័ន្ធ genitourinary, angiology - ការសិក្សាអំពីប្រព័ន្ធឈាមរត់និងឡាំហ្វាទិច។ , កាយវិភាគសាស្ត្រនៃប្រព័ន្ធសរសៃប្រសាទ (សរសៃប្រសាទ) - គោលលទ្ធិនៃប្រព័ន្ធសរសៃប្រសាទកណ្តាលនិងគ្រឿងកុំព្យូទ័រ, អេទីស្យូស - គោលលទ្ធិនៃអារម្មណ៍។


វិទ្យាសាស្រ្តនេះត្រូវបានផ្សារភ្ជាប់ជាមួយនឹងដើមកំណើតនិងទីកន្លែងរបស់មនុស្សនៅក្នុងប្រព័ន្ធនៃពិភពសត្វ។ វាមានពីរផ្នែក។ នេះគឺជាសូម៉ាទិកនិងចិត្តសាស្ត។ ការសិក្សាអំពីមឺមីសិក្សាការផ្លាស់ប្តូរការអភិវឌ្ឍនិងការរីកលូតលាស់នៃផ្នែកនីមួយៗនៃរាងកាយ។

កាយវិភាគសាស្ត្រ កាយវិភាគសាស្ត្រគឺជាវិទ្យាសាស្ត្រមួយដែលសិក្សាពីរចនាសម្ព័ន្ធផ្ទៃក្នុងរបស់មនុស្សសរីរាង្គបុគ្គលរបស់គាត់។ មានការបែងចែកជាច្រើននៃវិទ្យាសាស្ត្រនេះ៖

កាយវិភាគសាស្ត្រធម្មតា=សិក្សាកាយវិភាគសាស្ត្រនៃរាងកាយមនុស្សដែលមានសុខភាពល្អ។ កាយវិភាគសាស្ត្រប្រៀបធៀប=សិក្សាពីលំនាំនៃរចនាសម្ព័ននៃសរីរាង្គដោយប្រៀបធៀបពួកវាជាមួយសត្វផ្សេងៗគ្នា។ កាយវិភាគសាស្ត្រសណ្ឋាន= ពិនិត្យមើលទីតាំងនៃសរីរាង្គ។ កាយវិភាគសាស្ត្រមុខងារ= សិក្សាពីទំនាក់ទំនងរវាងរចនាសម្ព័ន្ធនៃរាងកាយនិងមុខងារដែលវាអនុវត្ត។ កាយវិភាគសាស្ត្រ=ពិនិត្យមើលរូបរាងខាងក្រៅនៃរាងកាយនិងសមាមាត្ររបស់វា។ កាយវិភាគសាស្ត្ររោគសាស្ត្រ= សិក្សាដំណើរការរោគសាស្ត្រឈឺចាប់នៅក្នុងខ្លួន។ កាយវិភាគសាស្ត្រម៉ាក្រូស្កូប= សិក្សារចនាសម្ព័ន្ធនៃរាងកាយនិងសរីរាង្គរបស់វា។ កាយវិភាគសាស្ត្រមីក្រូទស្សន៍= ពិនិត្យសរីរាង្គក្រោមមីក្រូទស្សន៍។ កាយវិភាគសាស្ត្រគឺជាវិស័យជីវវិទ្យា (ផ្ទៃក្នុងរូបវិទ្យា) ។ កាយវិភាគវិទ្យាសិក្សាលើរាងកាយរបស់មនុស្សនៅក្នុងប្រព័ន្ធ (កាយវិភាគសាស្ត្រជាប្រព័ន្ធ) ។ ដូច្នោះហើយវាមានផ្នែកមួយចំនួន: គោលនៃប្រព័ន្ធគ្រោង - ឆ្អឹង។ គោលនៃសន្លាក់ឆ្អឹងសន្លាក់និងសរសៃចង - រោគសញ្ញានិងរោគវិទ្យា; គោលនៃប្រព័ន្ធសាច់ដុំ - ទេវកថា; គោលនៃប្រព័ន្ធសរសៃឈាម - angiology; គនៃប្រព័ន្ធសរសៃប្រសាទ - សរសៃប្រសាទ; នៃការយល់ដឹងនេះ - esthesiology ។ កាយវិភាគសាស្ត្រនៃសរីរាង្គខាងក្នុងលេចធ្លោនៅក្នុងផ្នែកពិសេសមួយ - splanchnology ។ កាយវិភាគសាស្ត្រជាប្រព័ន្ធត្រូវបានបំពេញបន្ថែមដោយសណ្ឋានដីឬតាមតំបន់ដែលពិពណ៌នាជាចម្បងនូវទំនាក់ទំនងដែលមានលក្ខណៈជាលក្ខណៈនៃសរីរាង្គដែលជាការចាប់អារម្មណ៍ជាពិសេស។ ការសិក្សាអំពីរចនាសម្ព័នរាងកាយជាមួយមនុស្សដែលគ្មានអាវុធគឺជាប្រធានបទនៃកាយវិភាគសាស្ត្រម៉ាក្រូស្កូប។ ការប្រើប្រាស់មីក្រូទស្សន៍អនុញ្ញាតឱ្យអ្នកសិក្សារចនាសម្ព័ន្ធល្អនៃសរីរាង្គ - កាយវិភាគសាស្ត្រមីក្រូទស្សន៍។

ពាក្យ "កាយវិភាគសាស្ត្រធម្មតា" សង្កត់ធ្ងន់លើភាពខុសគ្នារបស់វាពីកាយវិភាគសាស្ត្ររោគសាស្ត្រដែលសិក្សាពីការផ្លាស់ប្តូរសរីរាង្គនិងប្រព័ន្ធនៅក្នុងជំងឺ។ ដំណាក់កាលដ៏សំខាន់មួយនៅក្នុងការសិក្សាអំពីរចនាសម្ព័ន្ធរបស់រាងកាយគឺការវិភាគដែលអមដោយការពិពណ៌នាយ៉ាងហ្មត់ចត់ (កាយវិភាគសាស្ត្រពិពណ៌នា) ។ ការសិក្សាអំពីរចនាសម្ព័ន្ធនៃរាងកាយនៅក្នុងឌីណាមិកទាក់ទងនឹងមុខងារកំណត់ខ្លឹមសារនៃកាយវិភាគសាស្ត្រមុខងារដែលជាផ្នែកពិសេសនៃកាយវិភាគសាស្ត្រពិសោធន៍។ លក្ខណៈពិសេសរចនាសម្ព័ន្ធនៃរាងកាយនិងសរីរាង្គក្នុងដំណើរការនៃការអភិវឌ្ឍបុគ្គលនៃរាងកាយត្រូវបានពិនិត្យដោយកាយវិភាគសាស្ត្រទាក់ទងនឹងអាយុ។ កាយវិភាគសាស្ត្រប្លាស្ទិចដែលសិក្សាពីទម្រង់ខាងក្រៅនិងសមាមាត្រនៃរាងកាយមនុស្សគឺមានតម្លៃណាស់ចំពោះសិល្បៈដែលមើលឃើញ។ កាយវិភាគសាស្ត្រប្រៀបធៀបប្រៀបធៀបនឹងប្រព័ន្ធកាយវិភាគសាស្ត្រនៃអ្នកតំណាងនៃពិភពសត្វដើម្បីកំណត់លក្ខណៈកាយវិភាគសាស្ត្ររបស់មនុស្សដែលបានវិវត្តក្នុងកំឡុងពេលវិវត្ត។

កាយវិភាគសាស្ត្រសម័យទំនើបបានប្រមូលផ្តុំសម្ភារៈជាច្រើនលើរចនាសម្ព័ន្ធដែលទាក់ទងទៅនឹងសរីរាង្គនៃសរីរាង្គដែលទទួលបានដោយប្រើនិង (កាយវិភាគសាស្ត្រកាំរស្មីអ៊ិច) ។



ផ្នែកទំព័រនេះគឺជាការណែនាំអំពីកាយវិភាគសាស្ត្ររបស់មនុស្សនៅក្នុងរូបភាព។ វាកំណត់នូវសំណួរទាក់ទងនឹងប្រវត្តិកាយវិភាគសាស្ត្រសំណួរទូទៅរចនាសម្ព័ន្ធនៃប្រព័ន្ធ musculoskeletal ប្រព័ន្ធរំលាយអាហារប្រព័ន្ធដកដង្ហើមប្រព័ន្ធ genitourinary និងក្រពេញ endocrine ។ ខាងក្រោមនេះពិពណ៌នាអំពីរចនាសម្ព័ន្ធនៃប្រព័ន្ធសរសៃឈាមបេះដូងប្រព័ន្ធឡាំហ្វាទិចប្រព័ន្ធសរសៃប្រសាទកណ្តាលដែលមានផ្លូវ, ប្រព័ន្ធសរសៃប្រសាទគ្រឿងបន្លាស់, សរសៃប្រសាទក្បាល, ប្រព័ន្ធសរសៃប្រសាទស្វយ័ត, សរីរាង្គអារម្មណ៍។ សម្ភារៈត្រូវបានបង្ហាញយោងទៅតាមគោលការណ៍ជាប្រព័ន្ធក្នុងផ្នែកនីមួយៗលក្ខណៈកាយវិភាគវិទ្យាមានមុខងារនិងសណ្ឋានដី, សរីរៈសរីរវិទ្យា, លក្ខណៈអាយុ, ភាពមិនប្រក្រតីនៃការវិវឌ្ឍន៍ត្រូវបានកត់សម្គាល់ទិន្នន័យកាយវិភាគវិទ្យាប្រៀបធៀបត្រូវបានបង្ហាញ។ រូបសញ្ញាកាយវិភាគវិទ្យាត្រូវបានបង្ហាញជាមួយរូបភាពពណ៌និងដ្យាក្រាម។

សៀវភៅណែនាំស្តីពី“ កាយវិភាគសាស្ត្រមនុស្ស” ត្រូវបានរចនាឡើងសម្រាប់សិស្សសាលាពេទ្យនិងត្រូវនឹងកម្មវិធីសិក្សា។ សម្ភារៈសៀវភៅត្រូវបានបង្ហាញតាមរបៀបដែលសំណួរឯកជនត្រូវបានដោះស្រាយជាមុនបន្ទាប់មកទិន្នន័យអំប្រ៊ីយ៉ុងនិងជីវសាស្ត្រ។ ផ្នែកជាច្រើនមានព័ត៌មានអំពីអាយុសណ្ឋានដីនិងមុខងារមុខងាររបស់សរីរាង្គ។ ទិន្នន័យសង្ខេបស្តីពីការផ្គត់ផ្គង់ឈាមនិងផ្នែកខាងក្នុងដែលបានផ្តល់នៅក្នុងសៀវភៅសិក្សាផ្សេងទៀតត្រូវបានលុបចោលនៅក្នុងសៀវភៅណែនាំនេះដោយសារតែការពិតដែលថាក្នុងអំឡុងពេលសិក្សាសរីរាង្គខាងក្នុងនិស្សិតនៅតែមិនស្គាល់រចនាសម្ព័ន្ធនៃប្រព័ន្ធឈាមរត់និងឡាំហ្វាទិចក៏ដូចជាប្រព័ន្ធសរសៃប្រសាទ។ សម្ភារៈបែបនេះមានប្រយោជន៍សម្រាប់វេជ្ជបណ្ឌិតហើយគួរតែត្រូវបានបង្ហាញនៅក្នុងសៀវភៅដៃឬជាមធ្យោបាយចុងក្រោយនៅក្នុងសៀវភៅសិក្សាអំពីកាយវិភាគសាស្ត្រនៃសណ្ឋានដី។ នៅក្នុងសៀវភៅណែនាំនេះផ្នែកទាក់ទងនឹងរចនាសម្ព័ន្ធឆ្អឹងសរសៃចងនិងសាច់ដុំត្រូវបានពិពណ៌នាយ៉ាងខ្លីហើយរចនាសម្ព័ន្ធនៃសរីរាង្គខាងក្នុងត្រូវបានពិពណ៌នាលម្អិតបន្ថែមទៀត។ នេះដោយសារតែការពិតដែលវេជ្ជបណ្ឌិតក្នុងការអនុវត្តជាញឹកញាប់ជួបប្រទះជំងឺនៃសរីរាង្គខាងក្នុង។


សៀវភៅដៃមានគំនូរជាច្រើនដែលនឹងជួយដល់ការបញ្ចូលសម្ភារៈ។ តាមធម្មជាតិគោលបំណងនៃការបណ្តុះបណ្តាលគឺមិនមែនដើម្បីទន្ទេញចាំពាក្យកាយវិភាគវិទ្យាជាច្រើនដែលបើគ្មានការពង្រឹងត្រឹមត្រូវទេនោះនឹងត្រូវបានបំភ្លេចចោលទាំងស្រុងទៅតាមពេលវេលាប៉ុន្តែត្រូវយល់ពីផែនការទូទៅនៃរចនាសម្ព័ន្ធរបស់មនុស្ស។ កាយវិភាគសាស្ត្រគឺជាផ្នែកមួយនៃជីវវិទ្យាដូច្នេះរចនាសម្ព័ន្ធនៃសរីរាង្គប្រព័ន្ធទាំងអស់សរីរាង្គរស់នៅទាំងមូលត្រូវបានពិចារណានៅក្នុងទិដ្ឋភាពនៃការអភិវឌ្ឍនិងទំនាក់ទំនងមុខងារ។ ការសិក្សាអំពីកាយវិភាគសាស្ត្ររបស់មនុស្សពីមុខតំណែងវិធីសាស្រ្តត្រឹមត្រូវចាប់ពីថ្ងៃដំបូងនៃការស្គាល់វេជ្ជសាស្ត្រគួរតែរួមចំណែកដល់ការបង្កើតការគិតខាងសំភារៈនិយមនិងទស្សនៈពិភពលោករបស់វេជ្ជបណ្ឌិតព្រោះកាយវិភាគវិទ្យារួមជាមួយជីវវិទ្យាប្រវត្តិវិទ្យាសរីរវិទ្យារោគវិទ្យានិងជីវគីមីបង្កើតបានជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃការបណ្តុះបណ្តាលទ្រឹស្តី។ ដូចវិទ្យាសាស្ត្រដែរកាយវិភាគសាស្ត្ររួមមានសំណួរដែលមានសារៈសំខាន់ជាក់ស្តែងដែលមានសារៈសំខាន់សម្រាប់វេជ្ជសាស្ត្រសំណួរជីវសាស្ត្រដែលត្រូវការដើម្បីពង្រីកផ្តេកវេជ្ជសាស្ត្ររបស់មនុស្សហើយចាំបាច់ត្រូវឆ្លើយសំនួរធម្មជាតិ៖“ តើមនុស្សត្រូវបានសាងសង់យ៉ាងដូចម្តេច?” មានមតិមួយថាកាយវិភាគសាស្ត្ររបស់មនុស្សពិបាកនឹងស្មាន។ ។ ចំណេះដឹងរបស់យើងអំពីការបង្កើតធម្មជាតិដ៏ល្អឥតខ្ចោះនិងអស្ចារ្យបំផុតដែលបុរសនោះនៅតែមិនទាន់មាននៅឡើយទេសព្វថ្ងៃនេះប៉ុន្តែដូចដែលប្រវត្តិសាស្រ្តនៃកាយវិភាគសាស្ត្របង្ហាញថាពួកគេកាន់តែមានលក្ខណៈបឋមជាងកាលពី ២០០០-៣០០០ ឆ្នាំមុន។ ហើយប្រសិនបើសម្រេចបានច្រើននៅតាមផ្លូវនៃការស្គាល់រចនាសម្ព័ន្ធរបស់មនុស្សវាគ្រាន់តែអរគុណដល់ចិត្តមនុស្សនៅក្នុងការចង់ដឹងចង់ឃើញរបស់គាត់។ អ្នកវិទ្យាសាស្ត្រធ្លាប់មានសេចក្តីរីករាយប្រសិនបើពួកគេអាចមើលទៅក្នុងស្បូនរបស់សត្វមួយប្រភេទរបស់ពួកគេឥឡូវនេះបានអំពាវនាវរកជំនួយសមិទ្ធិផលទំនើបនៅក្នុងវិទ្យាសាស្ត្រដែលបានអនុវត្តនិងមូលដ្ឋានគ្រឹះពួកគេបានរកឃើញបន្សំម៉ូលេគុលនិងរៀនពីធម្មជាតិរបស់ពួកគេ។ មានការលំបាកនិងអំណរជាច្រើននៅលើផ្លូវទាំងនេះ។ ចំណេះដឹងអំពីរចនាសម្ព័នរបស់មនុស្សគឺជាតំរូវការផ្ទៃក្នុងរបស់និស្សិតដែលបានលះបង់ជីវិតរបស់ខ្លួនដើម្បីបុព្វហេតុដ៏ថ្លៃថ្នូបំផុតពោលគឺការរំដោះមនុស្សជាតិអោយរួចផុតពីទុក្ខវេទនាដែលបានជ្រើសរើសវិជ្ជាជីវៈរបស់វេជ្ជបណ្ឌិតដែលតាំងពីបុរាណកាលតំរូវអោយមនុស្សម្នាក់ផ្តល់កំលាំងចិត្តនិងបញ្ញាពេញលេញ។ សរីរវិទ្យា សរីរវិទ្យាគឺជាវិទ្យាសាស្ត្រមួយដែលសិក្សាពីមុខងាររបស់សរីរាង្គនិងសរីរាង្គរបស់វា។ ទិសដៅរបស់វាមួយចំនួនបានលេចចេញពីវិទ្យាសាស្ត្រទូទៅ៖ ជំងឺសរសៃប្រសាទ សិក្សាប្រព័ន្ធសរសៃប្រសាទ។ សរីរវិទ្យាអាយុ សិក្សាការអភិវឌ្ឍនៃសារពាង្គកាយនៅទូទាំងការអភិវឌ្ឍបុគ្គល។ សរីរវិទ្យាប្រៀបធៀប សិក្សាមុខងារនៃរាងកាយប្រៀបធៀបពួកគេជាមួយសត្វ។ សរីរវិទ្យាវិវត្ត ការសិក្សាអំពីដំណើរការនៃការផ្លាស់ប្តូរមុខងាររបស់រាងកាយក្នុងដំណើរនៃការវិវត្ត វាក៏មានវិទ្យាសាស្ត្រផ្សេងទៀតដែលសិក្សាអំពីរាងកាយមនុស្សផងដែរ។ ទាំងនេះរួមបញ្ចូលអនាម័យដែលសិក្សាពីផលប៉ះពាល់នៃការងារនិងជីវភាពរស់នៅលើសុខភាព។ សូមអរគុណចំពោះវិធានការនេះដែលត្រូវបានបង្កើតឡើងដើម្បីការពារជំងឺនិងបង្កើតលក្ខខណ្ឌសម្រាប់ពង្រឹងនិងថែរក្សាសុខភាព។ ជីវវិទ្យាទំនើបគឺជាប្រព័ន្ធនៃចំណេះដឹងស្មុគស្មាញដែលរួមមានវិទ្យាសាស្ត្រជីវវិទ្យាដាច់ដោយឡែកមួយចំនួនធំខុសពីភារកិច្ចវិធីសាស្រ្តនិងវិធីសាស្រ្តស្រាវជ្រាវ។ កាយវិភាគសាស្ត្រនិងសរីរវិទ្យារបស់មនុស្សគឺជាមូលដ្ឋាននៃថ្នាំ។ កាយវិភាគសាស្ត្រ ការសិក្សាអំពីរូបរាងនិងរចនាសម្ព័នរបស់មនុស្សទាក់ទងនឹងការអភិវឌ្ឍន៍និងអន្តរកម្មនៃទំរង់និងមុខងារ។ សរីរវិទ្យា - សកម្មភាពសំខាន់នៃរាងកាយមនុស្សសារៈសំខាន់នៃមុខងារផ្សេងៗការតភ្ជាប់គ្នាទៅវិញទៅមកនិងការពឹងផ្អែកលើលក្ខខណ្ឌខាងក្រៅនិងខាងក្នុង។ សរីរវិទ្យាមានទំនាក់ទំនងយ៉ាងជិតស្និទ្ធជាមួយ អនាម័យ វិទ្យាសាស្រ្តនៃវិធីសំខាន់ៗក្នុងការថែរក្សានិងពង្រឹងសុខភាពមនុស្សនៃលក្ខខណ្ឌការងារធម្មតានិងការសំរាកការការពារជំងឺ។ មនុស្សម្នាក់ៗតាមរបៀបផ្ទាល់ខ្លួនឆ្លុះបញ្ចាំងពីពិភពខាងក្រៅដែលព័ទ្ធជុំវិញគាត់។ មនុស្សគ្រប់គ្នាមានពិភពខាងក្នុងផ្ទាល់ខ្លួនទំនាក់ទំនងជាមួយមនុស្សដទៃទៀតកំណត់និងវាយតម្លៃសកម្មភាពរបស់ពួកគេ។ ទាំងអស់នេះបង្កើតជាសកម្មភាពផ្លូវចិត្តរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗចិត្តរបស់គាត់។ វារួមបញ្ចូលៈការយល់ឃើញការគិតការចងចាំការតំណាងឆន្ទៈអារម្មណ៍បទពិសោធន៍របស់មនុស្សដោយហេតុនេះបង្កើតលក្ខណៈសមត្ថភាពចំណាប់អារម្មណ៍ផលប្រយោជន៍របស់មនុស្សគ្រប់គ្នា។ ចិត្តវិទ្យា - វិទ្យាសាស្ត្រដែលសិក្សាពីជីវិតផ្លូវចិត្តរបស់មនុស្ស។ ប្រើវិធីសាស្រ្តធម្មតាសម្រាប់វិទ្យាសាស្ត្រណាមួយដូចជា៖ ការសាកល្បងពិសោធន៍ការវាស់វែង។ ការវិវឌ្ឍន៍នៃវិទ្យាសាស្ត្រទាំងនេះជួយឱ្យថ្នាំបង្កើតវិធីសាស្រ្តមានប្រសិទ្ធភាពក្នុងការព្យាបាលភាពមិនប្រក្រតីនៃសរីរាង្គសំខាន់ៗនៃរាងកាយមនុស្សនិងប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងជំងឺផ្សេងៗប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាព។


ប្រព័ន្ធបន្តពូជ ប្រព័ន្ធបន្តពូជជាទូទៅរួមបញ្ចូលទាំងសរីរាង្គដែលបង្កើតជាប្រព័ន្ធរំលាយអាហារផ្លូវដង្ហើមនិងប្រព័ន្ធ genitourinary ។ ភាគច្រើននៃសរីរាង្គទាំងនេះមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុងបែហោងធ្មែញខាងក្នុងនៃរាងកាយប៉ុន្តែផ្នែកខ្លះរបស់វាក៏អាចមានទីតាំងនៅខាងក្រៅពួកគេដែរ។ នៅក្នុងកាយវិភាគសាស្ត្រវាជាទម្លាប់ក្នុងការពិចារណាអំពីបេះដូងនិងខួរឆ្អឹងខ្នងដែលជាផ្នែកនៃប្រព័ន្ធសរសៃឈាមបេះដូងនិងប្រព័ន្ធភាពស៊ាំរៀងៗខ្លួនទោះបីជាវាជាកម្មសិទ្ធិរបស់សរីរាង្គខាងក្នុងក៏ដោយ។ សរីរាង្គខាងក្នុង (លើកលែងតែប្រដាប់បន្តពូជ) បម្រើដល់ដំណើរការមេតាប៉ូលីសនៅក្នុងខ្លួន។ នៅក្នុងផ្នែកនៃកាយវិភាគសាស្ត្រដែលត្រូវបានឧទ្ទិសដល់សរីរាង្គខាងក្នុងវាក៏ជាទម្លាប់ក្នុងការពិចារណាលើសរីរាង្គនៃប្រព័ន្ធ endocrine ដែលគ្រប់គ្រងមុខងារនៃសរីរាង្គនិងប្រព័ន្ធទាំងអស់នៃរាងកាយ។

ប្រព័ន្ធគាំទ្រ ប្រព័ន្ធ musculoskeletal ប្រព័ន្ធ musculoskeletal គឺជាប្រធានបទនៃការសិក្សានៃបីផ្នែកនៃកាយវិភាគសាស្ត្ររបស់មនុស្ស - osteology, syndesmology និង theology ។ ប្រព័ន្ធ musculoskeletal រួមមានគ្រោងឆ្អឹងឆ្អឹងដែលត្រូវបានពង្រឹងដោយធាតុជំនួយ (សរសៃចង, ឌីសសន្លាក់, menisci ។ ល។ ) ក៏ដូចជាសាច់ដុំ។ គ្រោងឆ្អឹងគឺជាផ្នែកអកម្មនៃប្រព័ន្ធ musculoskeletal ។ គ្រោងឆ្អឹងនៅក្នុងមនុស្សពេញវ័យភាគច្រើនមានឆ្អឹង។ នៅកន្លែងដែលត្រូវការការបត់បែននិងការបត់បែនឆ្អឹងខ្ចីត្រូវបានបម្រុងទុក: ជាលិកាភ្ជាប់ដែលជាប់ទាក់ទងនឹងការបង្កើតឆ្អឹងនៃឆ្អឹង (synchondrosis), សន្លាក់ពាក់កណ្តាល (រោគសញ្ញា) និងសន្លាក់។ គ្រោងឆ្អឹងនៃឆ្អឹងត្រគាកនិងមែកឈើដែលត្រូវបានបង្កើតឡើងទាំងស្រុងដោយឆ្អឹងខ្ចីគឺទាក់ទងនឹងប្រព័ន្ធដង្ហើម។ ឆ្អឹងរបស់គ្រោងគឺចូលរួមក្នុងការរំលាយអាហារដែលជាឃ្លាំងនៃធាតុមីក្រូនិងម៉ាក្រូផ្សេងៗ។ លើសពីនេះទៀតឆ្អឹងមានខួរឆ្អឹងដែលជាសរីរាង្គកណ្តាលនៃ hematopoiesis ។ យោងទៅតាមតំបន់កាយវិភាគសាស្ត្រការបែងចែកគ្រោងឆ្អឹងរបស់មនុស្សទៅជាឆ្អឹងនៃលលាដ៍ក្បាលឆ្អឹងខ្នងទ្រូងនិងឆ្អឹងនៃស្មាខ្សែក្រវ៉ាត់ឆ្អឹងអាងត្រគាកនិងឆ្អឹងនៃចុងខាងលើនិងខាងក្រោមដោយឥតគិតថ្លៃត្រូវបានទទួលយក។ រចនាសម្ព័ននៃប្រព័ន្ធ musculoskeletal រួមមានសាច់ដុំដែលមានចលនា (សាច់ដុំគ្រោងឆ្អឹង) ។ សាច់ដុំគឺជាផ្នែកមួយដ៏សកម្មនៃប្រព័ន្ធ musculoskeletal ។ សាច់ដុំភាគច្រើនត្រូវបានភ្ជាប់ទៅនឹងឆ្អឹងនៃគ្រោងនៅចុងទាំងពីរដោយប្រើសរសៃពួរ។ ប្រព័ន្ធសាច់ដុំរបស់មនុស្សរួមបញ្ចូលទាំងសាច់ដុំនៃប្រម៉ោន, ក, ក្បាល, ផ្នែកខាងលើនិងផ្នែកខាងក្រោម។ ប្រសិនបើសមាមាត្រនិងរូបវិទ្យាត្រូវបានកំណត់ជាចម្បងដោយប្រព័ន្ធគ្រោងឆ្អឹងបន្ទាប់មកវណ្ឌវង្កនៃតួលេខរបស់មនុស្សម្នាក់ពឹងផ្អែកជាចម្បងលើសាច់ដុំ។

ប្រព័ន្ធនៃការយល់ឃើញ

-ប្រព័ន្ធសរសៃប្រសាទ ប្រព័ន្ធសរសៃប្រសាទរបស់មនុស្សទទួលខុសត្រូវចំពោះបទប្បញ្ញត្តិនៃសកម្មភាពរបស់សរីរាង្គនិងប្រព័ន្ធធានាឱ្យមានសាមគ្គីភាពមុខងាររបស់ពួកគេអនុវត្តសកម្មភាពសរសៃប្រសាទខ្ពស់ហើយក៏ចូលរួមក្នុងទំនាក់ទំនងនៃរាងកាយជាមួយបរិស្ថានផងដែរ។ ប្រព័ន្ធសរសៃប្រសាទមានផ្នែកកណ្តាល - ខួរក្បាលនិងខួរឆ្អឹងខ្នង (ប្រព័ន្ធសរសៃប្រសាទកណ្តាល) ក៏ដូចជាគ្រឿងកុំព្យូទ័រដែលត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយសរសៃប្រសាទឫសសរសៃប្រសាទ plexuses ganglia និងចុងសរសៃប្រសាទ (ប្រព័ន្ធសរសៃប្រសាទគ្រឿងកុំព្យូទ័រ) ។ ខួរក្បាលមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុងបែហោងធ្មែញ cranial, សរសៃប្រសាទ cranial ចេញពីវា។ ដើមខួរក្បាលបន្តដោយមានខួរឆ្អឹងខ្នងដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុងប្រឡាយឆ្អឹងខ្នងដែលសរសៃប្រសាទឆ្អឹងខ្នងចេញតាមរយៈការបើកចំហរអន្តរទ្វីប។

-ប្រព័ន្ធចាប់សញ្ញា រចនាសម្ព័ននៃប្រព័ន្ធចាប់សញ្ញាយល់ឃើញថាមានភាពខុសប្លែកគ្នាជាច្រើនហើយបំលែងវាទៅជាកំលាំងសរសៃប្រសាទ។ ធាតុនៃប្រព័ន្ធរំញោចគឺកោសិកាទទួល។ ប្រព័ន្ធរំញោចមានទំនាក់ទំនងយ៉ាងជិតស្និទ្ធទៅនឹងប្រព័ន្ធសរសៃប្រសាទ; អ្នកទទួលភាគច្រើន (ឧទាហរណ៍ photoreceptors olfactory ឈឺចាប់។ ល។ ) គឺជាសរសៃប្រសាទ។ ប្រភេទនៃការទទួលជាច្រើនរួមជាមួយនឹងរចនាសម្ព័ន្ធជំនួយបង្កើតជាសរីរាង្គដែលមានអារម្មណ៍ - ភ្នែក (សរីរាង្គនៃចក្ខុវិស័យ) ត្រចៀក (សរីរាង្គនៃការស្តាប់)ចម្រុះ ។ដូចគ្នានេះផងដែរប្រព័ន្ធសរសៃប្រសាទត្រូវបានបែងចែកទៅជា somatic (ផ្តល់នូវផ្នែកខាងក្នុងនៃសរីរាង្គនៃប្រព័ន្ធសាច់ដុំនិងស្បែក) និងលូតលាស់ (ផ្តល់ផ្នែកខាងក្នុង (សញ្ញាអំពីស្ថានភាពនៃសរីរាង្គនិងដំណើរការដែលកើតឡើងនៅក្នុងវា) នៃសរីរាង្គខាងក្នុង) ។


-ប្រព័ន្ធ genitourinary ទាំងនេះរួមបញ្ចូលទាំងសរីរាង្គនៃបែហោងធ្មែញរបស់មនុស្ស។ បុរសនិងស្ត្រីមានភាពខុសគ្នាគួរឱ្យកត់សម្គាល់នៅក្នុងរចនាសម្ព័ន្ធនៃផ្នែកនេះ។ ពួកវាស្ថិតនៅក្នុងសរីរាង្គដែលផ្តល់មុខងារបន្តពូជ។ ជាទូទៅការពិពណ៌នាអំពីរចនាសម្ព័ន្ធរបស់ឆ្អឹងអាងត្រគាករួមមានព័ត៌មានអំពី៖

ប្លោកនោម។ កកកុញទឹកនោមមុនពេលនោម។ មានទីតាំងស្ថិតនៅខាងមុខឆ្អឹងសាធារណៈ។ ប្រដាប់បន្តពូជរបស់ស្ត្រី។ ស្បូនមានទីតាំងស្ថិតនៅក្រោមប្លោកនោមហើយអូវែរខ្ពស់ជាងវាបន្តិច។ ស៊ុតដែលទទួលខុសត្រូវចំពោះការបន្តពូជត្រូវបានផលិត។ ប្រដាប់បន្តពូជរបស់បុរស។ ក្រពេញប្រូស្តាតក៏មានទីតាំងស្ថិតនៅក្រោមប្លោកនោមដែលទទួលខុសត្រូវចំពោះការផលិតសារធាតុរាវសំងាត់។ ពងស្វាសមានទីតាំងនៅពងស្វាសពួកគេបង្កើតជាកោសិកាដំណុះនិងអរម៉ូន។

-សរីរាង្គប្រដាប់បន្តពូជមនុស្ ប្រព័ន្ធដែលទទួលខុសត្រូវក្នុងការធ្វើនិយ័តកម្មសកម្មភាពរបស់រាងកាយមនុស្សតាមរយៈអរម៉ូនគឺអរម៉ូន endocrine ។ វិទ្យាសាស្រ្តសម្គាល់កម្មវិធីកាត់ដេរចំនួនពីរនៅក្នុងវា៖

ឌីហ្វីស។ កោសិកា endocrine មិនត្រូវបានប្រមូលផ្តុំនៅកន្លែងតែមួយទេ។ មុខងារមួយចំនួនត្រូវបានអនុវត្តដោយថ្លើមតម្រងនោមក្រពះពោះវៀននិងខួរឆ្អឹងខ្នង។ Glandular ។ រួមបញ្ចូលទាំងក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីតក្រពេញ Parathyroid, thymus, pituitary, ក្រពេញ adrenal ។

-ក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីតនិងក្រពេញ Parathyroid ក្រពេញធំបំផុតនៃការសំងាត់ខាងក្នុងគឺក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីត។ វាមានទីតាំងស្ថិតនៅលើកញ្ចឹងកនៅពីមុខបំពង់កនៅលើជញ្ជាំងក្រោយរបស់វា។ ផ្នែកខ្លះក្រពេញនេះនៅជាប់នឹងឆ្អឹងខ្ចីទីរ៉ូអ៊ីតដែលមានពីរ lobes និង isthmus ដែលចាំបាច់សម្រាប់ការតភ្ជាប់របស់ពួកគេ។ មុខងារនៃក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីតគឺជាការផលិតអរម៉ូនដែលជំរុញការលូតលាស់ការអភិវឌ្ឍនិងការគ្រប់គ្រងការរំលាយអាហារ។ នៅមិនឆ្ងាយពីវាគឺជាក្រពេញប៉ារ៉ាត្យូមមានលក្ខណៈពិសេសរចនាសម្ព័ន្ធដូចខាងក្រោមៈ

បរិមាណ។ ពួកវាស្ថិតនៅក្នុងខ្លួន ៤ - ២ ខាងលើ ២ ទាប។ កន្លែង។ មានទីតាំងនៅលើផ្ទៃក្រោយនៃក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីតក្រោយ។ មុខងារ។ ទទួលខុសត្រូវចំពោះការផ្លាស់ប្តូរកាល់ស្យូមនិងផូស្វ័រ (អរម៉ូនប៉ារ៉ាទីរ៉ូអ៊ីត) ។

- Thymus thymus ឬ thymus មានទីតាំងស្ថិតនៅខាងក្រោយតំរឹមនិងផ្នែកមួយនៃ sternum នៅក្នុងតំបន់ខាងលើនៃប្រហោងទ្រូង។ វាតំណាងឱ្យ lobes ពីរភ្ជាប់គ្នាដោយជាលិកាភ្ជាប់រលុង។ ចុងខាងលើនៃកូនកណ្តុរមានលក្ខណៈតូចចង្អៀតដូច្នេះពួកគេហួសពីប្រហោងទ្រូងហើយឈានដល់ក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីត។ នៅក្នុងសរីរាង្គនេះ lymphocytes ទទួលបាននូវលក្ខណៈសម្បត្តិដែលផ្តល់មុខងារការពារប្រឆាំងនឹងកោសិកាជនបរទេសដល់រាងកាយ។

-រចនាសម្ព័ន្ធនិងមុខងារនៃក្រពេញភីតូរីស ក្រពេញតូចមួយនៃរាងស្វ៊ែរឬរាងពងក្រពើដែលមានស្នាមប្រឡាក់ពណ៌ក្រហមគឺជាក្រពេញភីតូរីស។ វាត្រូវបានភ្ជាប់ដោយផ្ទាល់ទៅខួរក្បាល។ ក្រពេញភីតូរីសមានពីរ lobes:

មុខ វាជះឥទ្ធិពលដល់ការលូតលាស់និងការវិវឌ្ឍន៍នៃរាងកាយទាំងមូលរំញោចសកម្មភាពនៃក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីតក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីតនិងហ្គូណាដ។ ខ្នង។ វាទទួលខុសត្រូវក្នុងការបង្កើនការងារសាច់ដុំរលោងនៃសរសៃឈាមបង្កើនសម្ពាធឈាមនិងប៉ះពាល់ដល់ការបញ្ចោញទឹកឡើងវិញនៅក្នុងតម្រងនោម។


-ក្រពេញ Adrenal ក្រពេញ gonads និងលំពែង endocrine សរីរាង្គដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅខាងលើចុងតំរងនោមនៅក្នុងសរសៃរោទិ៍ Retroperitoneal គឺក្រពេញ Adrenal ។ នៅលើផ្ទៃខាងមុខមានចង្អូរមួយរឺច្រើនទ្វារចេញចូលសម្រាប់សរសៃឈាមវ៉ែនដែលកំពុងលេចចេញនិងចូល។ មុខងារ Adrenal: ការផលិត adrenaline នៅក្នុងឈាមការបន្សាបជាតិពុលនៅក្នុងកោសិកាសាច់ដុំ។ ធាតុផ្សេងទៀតនៃប្រព័ន្ធ endocrine៖

gonads នេះ។ នៅក្នុងពងស្វាសមានកោសិកាអន្តរដែលទទួលខុសត្រូវចំពោះការអភិវឌ្ឍនៃលក្ខណៈផ្លូវភេទបន្ទាប់បន្សំ។ អូវែរស៊ីលីកូលីលីនដែលធ្វើនិយ័តកម្មនៃការមករដូវមានឥទ្ធិពលលើស្ថានភាពសរសៃប្រសាទ។ ផ្នែក endocrine នៃលំពែង។ វាមានផ្ទុកកូនកោះលំពែងដែលលាក់អាំងស៊ុយលីននិងគ្លូហ្គូនចូលក្នុងចរន្តឈាម។ នេះធានានូវបទបញ្ជានៃការរំលាយអាហារកាបូអ៊ីដ្រាត។

-រចនាសម្ព័ន្ធផ្នែកខាងក្នុងរបស់មនុស្សរួមមានក្រពេញសំងាត់កោសិកាសរសៃប្រសាទបំពង់សរសៃឈាមជាដើមរួមទាំងៈ ក្រពេញ thymus; ក្រពេញ mammary (ចំពោះស្ត្រី); ក្រពេញប្រូស្តាត (នៅក្នុងបុរស); ក្រពេញ adrenal; ក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីត; ក្រពេញភីតូរីស; ក្រពេញ pineal; ក្រពេញ endocrine; exocrine ។

ចិត្តវិទ្យា[កែប្រែ]

គឺជាវិទ្យាសាស្ត្រនៃច្បាប់ទូទៅនៃដំណើរការផ្លូវចិត្តលក្ខណៈបុគ្គលនិងលក្ខណៈផ្ទាល់ខ្លួននិងឥរិយាបទរបស់មនុស្ស។ បែងចែករវាងចិត្តវិទ្យាគ្រឹះអនុវត្តនិងជាក់ស្តែង។ចិត្តវិទ្យាជាមូលដ្ឋាន បង្ហាញការពិតយន្តការនិងច្បាប់នៃសកម្មភាពផ្លូវចិត្ត។ចិត្តវិទ្យាអនុវត្ត សិក្សាបាតុភូតផ្លូវចិត្តក្នុងស្ថានភាពធម្មជាតិ។ចិត្តវិទ្យាជាក់ស្តែង ទាក់ទងនឹងការអនុវត្តចំណេះដឹងផ្លូវចិត្តក្នុងការអនុវត្ត។ មានសាខារបស់វាដូចខាងក្រោមៈគរុកោសល្យការអភិវឌ្ឍន៍សង្គមចិត្តវិទ្យាវេជ្ជសាស្ត្រ។ ល។

-ពុទ្ធចិត្តវិទ្យា

ពុទ្ធចិត្តវិទ្យា មកពី > ពុទ្ធ+ចិត្ត+វិទ្យា

ពុទ្ធ (Buddhist) មានន័យថាអ្នកត្រាស់ដឹងនូវងរិយសច្ច ៤​ ​ដែលផ្តោតទៅ​លើការ​ប្រើសតិ​បញ្ញា​​ក្នុងការដោះស្រាយទុក្ខឬបញ្ហាតាំងតែពីថ្នាក់ទាប កណ្តាល​រហូតដល់ថ្នាក់ខ្ពស់បំផុត។

          “ចិត្ត” (Consciousness)​​ មានន័យថា ( ធម្មជាតដែលដឹងនូវអារម្មណ៍​ ឬសម្រាប់សន្សំ អារម្មណ៍, សម្រាប់គិត គឺវិញ្ញាណ)
          វិទ្យា ​“logos” មានន័យថា​ ធម្មជាតរមែងចេះ, សេចក្តីដឹងច្បាស់ឬ ការសិក្សា
           ដូច្នោះពាក្យថា “ពុទ្ធចិត្តវិទ្យា” “Buddhist Psychology” មានន័យថាការសិក្សា​រឿង​ចិត្តតាម​មាគ៌ា​​របស់អ្នកត្រាស់ដឹង គឺដឹងតាមគោលធម៌​របស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ​ ជាម្ចាស់ បានដល់​ការដឹង​​នូវ​ខ្លឹមរបស់ព្រះពុទ្ធសាសនា គឺចតុរារិយសច្ច ដែលផ្តោតទៅ​លើការ​ប្រើសតិ​បញ្ញា​​ក្នុងការដោះ​ស្រា​យនូវសេចក្តីទុក្ខឬបញ្ហាតាំងតែពីថ្នាក់ទាប កណ្តាល​រហូតដល់ថ្នាក់ខ្ពស់បំផុត។

-ចិត្តវិទ្យានិងវេជ្ជសាស្ត្រ ចិត្តវិទ្យាគឺជាវិទ្យាសាស្ត្រដែលស្មុគស្មាញនិងមិនច្បាស់ដែលជ្រាបចូលទៅក្នុងមនសិការនិងសកម្មភាពភ័យខ្ពស់របស់មនុស្ស។ វាត្រូវបានរចនាឡើងដើម្បីពន្យល់ពីយន្តការមូលដ្ឋាននៃរចនាសម្ព័ន្ធចិត្តសាស្ត្ររបស់មនុស្ស។ មានសាខាចិត្តវិទ្យាមួយចំនួនដែលទាក់ទងនឹងបញ្ហាសង្គមទាំងអស់ដែលជះឥទ្ធិពលដល់មនុស្ស (ចិត្តវិទ្យានៃទំនាក់ទំនងគ្រួសារអាយុការពិសោធន៍ជាដើម) ។


វេជ្ជសាស្ត្រគឺជាវិទ្យាសាស្ត្រសំខាន់បំផុតដែលទាក់ទងនឹងបញ្ហាសុខភាពមនុស្ស។ ជាធម្មជាតិវាមានព្រំដែនជាប់គ្នាលើវិន័យផ្សេងទៀតទាំងអស់: សរីរវិទ្យាកាយវិភាគសាស្ត្រហ្សែនអនាម័យនិងចិត្តវិទ្យា។

មូលដ្ឋានគ្រឹះនៃថ្នាំបានកើតមកជាមួយមនុស្សជាតិ។ យ៉ាងណាមិញជាអកុសលមនុស្សតែងតែមានជំងឺ។ គ្រប់ពេលវេលាជំងឺតំណពូជនិងជំងឺផ្សេងៗទៀតបានកើតឡើងជាមួយពួកគេ។ ដូច្នេះវិទ្យាសាស្ត្រនេះគឺសំខាន់បំផុតមួយនៅពេលនិយាយអំពីការថែរក្សាជីវិតនិងសុខភាព។


មានផ្នែកជាច្រើនដែលរួមបញ្ចូលគ្នានូវថ្នាំជាផ្នែកតែមួយ: ការវះកាត់ជំងឺមហារីកជំងឺមហារីកឈាមការព្យាបាលរោគសើស្បែករោគវិទ្យានិងផ្នែកផ្សេងទៀត។ ពួកគេទាំងអស់មានជំនាញតូចចង្អៀតក្នុងបញ្ហាជាក់លាក់មានវិធីសាស្រ្តផ្ទាល់ខ្លួនក្នុងការសិក្សាបញ្ហានិងដោះស្រាយ។


ជាទូទៅវិទ្យាសាស្ត្រទាំងអស់ដែលសិក្សាលើរាងកាយមនុស្សគឺមានតែមួយ។ យ៉ាងណាមិញពួកគេត្រូវបានបង្រួបបង្រួមដោយគោលដៅរួមមួយ - ដើម្បីសិក្សាពិចារណាពន្យល់គ្រប់ផ្នែកនៃរាងកាយរៀនពីរបៀបគ្រប់គ្រងគ្រប់សរីរាង្គនិងកោសិកាទាំងអស់នៃរាងកាយ។


-ទ្រឹស្តីចិត្តវិទ្យា

I គោលការណ៍និងទ្រឹស្តីសន្ទុះចិត្ត

ទ្រឹស្តីសន្ទុះចិត្ត (Motivation Theory) បានអធិប្បាយ ទាក់ទងនឹងភាវៈរបស់ បុគ្គលដែលព្រម នឹងតបស្នងនូវសេចក្តីត្រូវការ ប្រសិនបើវត្ថុនោះមានឥទ្ធិពលសម្រាប់សេចក្តីត្រូវការរបស់ពួកគេ​។​
     ទ្រឹស្តីសន្ទុះចិត្ត គឺទ្រឹស្តីសេចក្តីត្រូវការរបស់ ម៉ាស្លូ (Maslow’s Theory of growth motivation)​​ ទ្រឹស្តីនេះបានអធិប្បាយនូវសេចក្តីត្រូវការ របស់បុគ្គលដែលព្យាយាមស្វែងរក មធ្យោបាយ តប ស្នងនូវសេចក្តីត្រូវការរបស់ខ្លួន ហើយអ្នកដែលមានសេចក្តីត្រូវការជាច្រើនផ្នែកទៀត​ ។ ម៉ាស្លូ  បានចាត់លំដាប់នូវសេចក្តីត្រូវការដូចតទៅ ៖
   ១) សេចក្តីត្រូវការខាងរាងកាយ​​ (Physiological needs) បានដល់ សេចក្តីត្រូវការបច្ច័យជា ចំបង សម្រាប់រស់នៅបានដល់  ម្ហូប អាហារ ទឹក និងអាកាសធាតុ។
    ២) សេចក្តីត្រូវការសុវត្ថិភាព (Safety needs) ដូចជាត្រូវការសេចក្តីសុខស្រួល និងការគាំពារ ។
    ៣) សេចក្តីត្រូវការ​ សេចក្តីស្រឡាញ់ (Love and belonging) ហើយមានភាពជាកម្មសិទ្ធិ ដូចជា ភាពកក់ក្តៅ ជាចំណែក មួយក្នុងក្រុម ។
    ៤) សេចក្តីត្រូវការ ឲអ្នកដទៃឲតម្លៃខ្លួន (Esteem) ដូចជាការទទួលស្គាល់ និងការលើកស្ទួយ ពី សង្គម ។
    ៥) សេចក្តីត្រូវការ ចង់ដឹងចង់ឮ (Self-actualization) គឺការព្យាយាមសិក្សាស្វែងរកចំណេះដឹង ហើយនឹង ការស្វែង រកវត្ថុដែលមានគុណតម្លៃចំពោះជីវិត ។
   ៦)សេចក្តីត្រូវការខាងសិល្បៈ (Self-transcendence) គឺសេចក្តីត្រូវការខាងផ្លូវចិត្ត តូរ្យតន្រ្តី ភាព ស្រស់ស្អាត និងសិល្បៈ ផ្សេងៗ ។
     ម៉ាស្លូ បានអធិប្បាយបន្ថែមទៀតថា សេចក្តីត្រូវការរបស់មនុស្ស តាំងតែលំដាប់ទី​១ ដល់ទី​៤ ជាសេចក្តីត្រូវការដែលចាំបាច់ដែលមនុស្ស មិនអាចខាតបាន ហើយមនុស្សម្នាក់ៗតែងតែព្យាយា មស្វែងរកដើម្បីតបស្នងសេចក្តីត្រូវការនោះ ចំណែកឯលំដាប់ទី ៥ ដល់ទី ៧ ជាការលើក ទឹកចិត្ត ឬ ជំរុញទឹកចិត្ត ជំរុញឲមនុស្សស្វែងរកនូវអ្វីដែលខ្លួនត្រូវការ ។

គោលការណ៍ (Principles) និងមនោភាព (Concept)

    ១)​ ការលើកទឹកចិត្ត (Motivation) ជាមធ្យោបាយ សំខាន់មួយដែលជំរុញឲបុគ្គលប្រព្រឹត្តិតាម យ៉ាងស្វាហាប់ ​(Active) ហើយនឹងសេចក្តីប្រាថ្នាចូលរួមក្នុងសកម្មភាព (Activity)ផ្សេងៗ ព្រោះ ការតបស្នងណា ដែលជាលទ្ធផលមួយ​ដើម្បីបន្ធូរបន្ថយនូវភាពតានតឹង (Tension) របស់បុគ្គល ដែលមានក្នុងសេចក្តីត្រូវនោះៗ ។​ ដូច្នេះមនុស្ស យើងទើបប្រវេប្រវា (Flounder)​ដើម្បីឲសមតាម បំណងរបស់ខ្លួន ។​
     ២) សេចក្តីត្រូវការផ្នែករាងកាយ (Physical) អារម្មណ៍​ (Emotional) ហើយនឹងសង្គម(Social) គឺជាការជំរុញទឹកចិត្តដ៏សំខាន់មួយ ចំពោះដំណើរការ (Process) សិក្សាឲដឹងរបស់អ្នកសិក្សា អ្នកសិក្សាគួរគប្បីស្វែងរកមធ្យោបាយ ដើម្បីលើកទឹកចិត្ត ឬជំរុញឲមានសកម្មភាព ក្នុងប្រព័ន្ធ សិក្សាឲសមស្របទៅនឹងសេចក្តីត្រូវការទាំងអស់នោះ ។​
    ៣) ការជ្រើសរើសសកម្មភាព បង្រៀនឲសមស្របទៅនឹងចំណាប់អារម្មណ៍ (Interest) សមត្ថ ភាព (Capability)​ នឹងសេចក្តីពេញចិត្ត (Complacency) ដល់អ្នកសិក្សា នឹងជាគន្លឹះសំខាន់ ក្នុង ការរៀបចំគំរោង ​ក្នុងការសិក្សាហើយនឹងអ្នកសិក្សា ត្រូវអាស្រ័យគ្នាទៅវិញទៅមក ឲគ្រប់គ្រាន់ សម្រាប់សេចក្តីត្រូវការ ដែលអ្នកសិក្សាអាចដោះស្រាយបញ្ហាបាន ព្រោះអាចធ្វើឲអ្នកសិក្សាមាន ជោគជ័យ (Succeed) បានយ៉ាងងាយ ដោយមានការលើកទឹកចិត្តខ្ពស់ឡើង នឹងមាន អាកប្បកិរិ យា (Attitude) ចំពោះការសិក្សាកាន់តែប្រសើរឡើង ។
  ៤) ការលើកទឹកចិត្តអ្នកសិក្សា ឲមានការតាំងចិត្ត​ហើយនឹងមានការចាប់អារម្មណ៍ក្នុងការ សិ ក្សា គឺស្ថិតនៅលើបុគ្គលិកលក្ខណៈ (Personality) របស់អ្នកសិក្សាម្នាក់ៗ ដែលអ្នកបង្រៀន​ ត្រូវ ធ្វើការពន្យល់​នូវលក្ខណៈរបស់សេចក្តីត្រូវការ របស់អ្នកសិក្សាក្នុងមួយលំដាប់ ៗ ក្នុងសង្គម នីមួ យៗ គ្រួសារនីមួយៗ ហើយនឹងពិចារណានូវសកម្មភាពការសិក្សា​ដែលនឹងរៀបចំឲស៊ីចង្វាក់គ្នា​ឬឲស្របគ្នា ។
   ៥) អ្នកបង្រៀនគួរពិចារណា នូវចំណង់ (Temptation) ឬរង្វាន់ (prize) រួមទាំង សកម្មភាព ការប្រកួតប្រជែងឲបានហ្មត់ចត់ នឹងសមរម្យ ព្រោះជាការលើកទឹកចិត្តដ៏មានកម្លាំង ដែលផ្តល់នូវ ផលទាំងផ្នែករឹងប៉ឹង នឹងវិនាសកម្ម ទាំងនេះ គឺវាស្ថិតនៅលើស្ថានការណ៍ ហើយនឹងវិធីសាស្ត្រ ។

II ទ្រឹស្តីជំរុញទឹកចិត្ត ឬលើកទឹកចិត្ត (Reinforcement Theory)

១) ធនដៃគ៍ (Thorndike) មានទស្សនៈថា៖ “ការជំរុញទឹកចិត្ត​ឬ ការលើកទឹកចិត្ត គឺជួយឲ មាន ចំណង់ (craving) ចង់ដឹង សេចក្តីពេញចិត្ត ហើយនឹងភាពជោគជ័យ” ។
   ២) ស្គីនណឺរ៍ (Skinner) មានទស្សនៈថា៖ “ការជំរុញទឹកចិត្ត ឬការលើកទឹកចិត្ត ជារឿង សំខាន់ មួយដែលធ្វើឲបុគ្គលសម្តែងនូវព្រឹត្តិកម្មដដែលៗ នឹងព្រឹត្តិកម្មរបស់បុគ្គលភាគ ច្រើនជាការសិក្សា បែបអនុវត្ត (Operant Learning) ហើយនឹងព្យាយាមបញ្ជាក់នូវការតបស្នង​នូវវត្ថុជំរុញចិត្ត (Stimulation) ណានីមួយ” ។
   ៣) ហ្ក័ថធ្រី (Guthrie) ជឿថា៖ “ការជំរុញទឹកចិត្ត ឬការលើកទឹកចិត្ត ជារឿងចាំបាច់ដែលធ្វើឲ កើតការទំនាក់ទំនងរវាង វត្ថុជំរុញទឹកចិត្ត និងតារតបស្នង ហើយព្យាយាមបញ្ជាក់ទៀតថា ពុំមាន ការសិក្សាឯណា ដែលបានចប់ពេញេលញនុះទេ ការសិក្សាជាលក្ខណៈនៃទង្វើ​ដែលកើត ឡើង ជាបន្តបន្ទាប់ ការជំរុញទឹកចិត្តគ្រប់ពេលនឹងធ្វើឲការសិក្សា កាន់តែមានប្រសិទ្ធិភាពឡើង ” ។

គោលការណ៍ (Principles) និងមនោភាព (Concept)

   ១) ការសិក្សានឹងកើតឡើងបាន ក៏ត្រូវអាស្រ័យការជំរុញទឹកចិត្ត ( Pavlov, Thorndike, Skinner and Hull) ការជំរុញទឹកចិត្តខាងផ្លូវវិជ្ជមាន គឺប្រសើរជាជាងផ្លូវអវិជ្ជមាន ។
     ២) ការសិក្សានឹងកើតឡើងបាន ក៏ត្រូវអាស្រ័យភាពជិតស្និទ្ធរវាង​វត្ថុជំរុញទឹកចិត្ត និសការ តប ស្នង (Guthrie)
    ៣) ការជំរុញទឹកចិត្តមានច្រើនវិធី អាចប្រើវត្ថុ ឬពាក្យពេចន៍ដែលសម្តែងនូវចេតនារម្មណ៍​ដែល អាចបង្កើតនូវបរិយាកាសជំរុញឲមានការពេញចិត្ត ឬការជោគជ័យ នៅក្នុងការជំរុញទឹកចិត្ត​ពេល ក្រោយទៀត។
   ៤) ការជំរុញទឹកចិត្តគួរត្រូវផ្តល់ឲស្មើចុងស្មើដើម ក្រៅពីនេះទៀត ការជំរុញទឹកចិត្ត អាចផ្លាស់ ប្តូរព្រឹត្តិកម្មរបស់មនុស្សបាន ។
   ៥) គួរឲកម្លាំងចិត្តភ្លាមៗដែលមានការតបស្នងយ៉ាងត្រឹមត្រូវក្នុងរយៈពេល​ ១០ វិនាទីប្រសិន បើមានតបស្នង តាមដែលត្រូវការស៊ាំ គួរតែរង់ចាំ ការឲកម្លាំងចិត្ត នាពេលណាមួយ​ បន្ទាប់ទៅ ទៀត ។
 ៦) គួររៀបចំសកម្មភាព ការសិក្សាឲទៅតាមលំដាប់ ពីភាពងាយស្រួល ទៅកាន់ភាពពិបាក ហើយគួរដកស្រង់អត្ថបទខ្លីៗ ដែលសមរម្យ នឹងសមត្ថភាពរបស់អ្នកសិក្សា​។


III ទ្រឹស្តីបុគ្គលិកលក្ខណៈ (Personalities Theory) ជាទូទៅទ្រឹស្តីបុគ្គលិកលក្ខណៈ មានច្រើនស្ថាប័ន ដែលមានគោលគំនិតឬមនោភាពខុសៗពី គ្នា។ ទ្រឹស្តីនេះបានបែងចែកជា ៤ ក្រុមធំៗ គឺ៖

១) ទ្រឹស្តីបែងចែកប្រភេទ (Type Theories)

២) ទ្រឹស្តីទាក់ទងនឹងលក្ខណនិស្ស័យ (Trait Theories)

៣) ទ្រឹស្តីវិវឌ្ឍនាការ (Development Theories)

៤) ទ្រឹស្តីការផ្លាស់ប្តូរ (Dynamic Theories)

  សម្រាប់ទ្រឹស្តីបុគ្គលិកលក្ខណៈ នឹងធ្វើឲអ្នកសិក្សាយល់ច្បាស់នូវគោលគំនិត របស់អ្នកចិត្តវិទ្យា ផ្សេងៗ ដែលមានគោលគំនិតទាក់ទងនឹងបុគ្គលិកភាពដែលមានការខុសប្លែកគ្នា ហើយនឹងធ្វើឲ ដឹងច្បាស់ថា​ ការកើតមានបុគ្គលិកលក្ខណៈ ក្នុងគោលគំនិតនីមួយៗ តើមានបច្ច័យអ្វីខ្លះ ដែល អាចសិក្សាពីលក្ខណៈរូបរាងកាយ ធ្វើឲកើតបុគ្គលិកលក្ខណៈខុសប្លែកពីគ្នា ។ ទ្រឹស្តីខ្លះបាន អធិប្បាយថា៖ ចិត្តជាមូលហេតុ (Cause) ហើយទ្រឹស្តីខ្លះទៀតបានពោលថា៖ ព្រឹត្តិកម្ម ទៅវិញទេ ដែលធ្វើឲកើតមាន បុគ្គលិកលក្ខណៈផ្សេងៗ ។

ជីវវិទ្យា[កែប្រែ]

ហេតុអ្វីត្រូវសិក្សាជីវវិទ្យា ហេតុអ្វីបានជាបុរសសម័យទំនើបត្រូវការជីវវិទ្យា? សារៈសំខាន់នៃវិទ្យាសាស្ត្រ អ្វីៗទាក់ទងនឹងជីវិតនៅលើផែនដីគឺជាផ្នែកមួយនៃជីវវិទ្យាដែលជាការសិក្សាអំពីជីវិត។ជីវវិទ្យាគ្របដណ្តប់អ្វីៗទាំងអស់ពីការសិក្សាម៉ូលេគុលនៃដំណើរការជីវិតរហូតដល់ការសិក្សាសហគមន៍សត្វនិងរុក្ខជាតិ។

តើជីវវិទ្យាសម្រាប់អ្វី? រៀនវាបង្រៀនអ្នកឱ្យសួរសំណួរធ្វើអត្ថាធិប្បាយវាយតម្លៃភស្តុតាងនិងដោះស្រាយបញ្ហា។ ពីរបៀបដែលភាវរស់មានអន្តរកម្មជាមួយគ្នាតើវាត្រូវបានបង្កើតឡើងនិងរបៀបដែលវាអភិវឌ្ឍ។ សិក្សាពីការវិវត្តិប្រវត្តិធម្មជាតិនិងការការពារប្រភេទរុក្ខជាតិនិងសត្វកម្រហើយពួកគេក៏សិក្សាពីអន្តរកម្មនៃសារពាង្គកាយដែលរស់នៅដោយពន្លឺដែរ។

តើអ្នកជីវវិទូធ្វើអ្វី?

អ្នកជីវវិទូសិក្សាលើពិភពធម្មជាតិដោយប្រើបច្ចេកវិទ្យាឧបករណ៍និងវិធីសាស្ត្រវិទ្យាសាស្ត្រចុងក្រោយដូចជានៅក្នុង ល័ក្ខខ័ណ្ឌមន្ទីរពិសោធន៍និងនៅក្នុងបរិស្ថានធម្មជាតិដើម្បីស្វែងយល់ពីរបៀបដែលប្រព័ន្ធរស់នៅមានដំណើរការ។ហើយអ្វីដែលពួកគេអាចនឹងរកឃើញ ការប្រើប្រាស់ជាក់ស្តែង ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាជាក់លាក់។ អ្នកជីវវិទូកំពុងបង្កើតយុទ្ធនាការសុខភាពសាធារណៈដើម្បីប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងជំងឺដូចជាជំងឺរបេងអេដស៍ជំងឺមហារីកនិងជំងឺបេះដូង។ បេសកកម្មរបស់ពួកគេគឺដើម្បីការពារការរីករាលដាលនៃជំងឺកម្រនិងមិនអាចព្យាបាលបានដូចជាវីរុសអេបូឡា។

ហេតុអ្វីបានជាយើងត្រូវការជីវវិទ្យា?

-ជាវិធីដែលវិទ្យាសាស្ត្រកើតឡើងទាក់ទងនឹងតំរូវការក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហាសំខាន់ៗរបស់មនុស្ស។ មួយក្នុងចំណោមពួកគេតែងតែជាការយល់ដឹងអំពីដំណើរការដែលកើតឡើងនៅក្នុងធម្មជាតិរស់នៅនិងផ្សារភ្ជាប់ជាមួយនឹងការទទួលបានអាហារ។ ចំណេះដឹងអំពីភាពបារម្ភនៃជីវិតសត្វនិងរុក្ខជាតិធម្មជាតិនៃការផ្លាស់ប្តូររបស់ពួកគេក្រោមឥទ្ធិពលផ្ទាល់របស់មនុស្សការអភិវឌ្ឍវិធីសាស្រ្តសម្រាប់ការប្រមូលផលដែលមិនធ្លាប់មាន - បញ្ហាទាំងអស់នេះពិតជាសំខាន់ណាស់។ ដំណោះស្រាយនៃបញ្ហាទាំងនេះគឺជាហេតុផលសំខាន់មួយក្នុងចំណោមហេតុផលសំខាន់ៗសម្រាប់ការលេចចេញនៃជីវវិទ្យាជាវិទ្យាសាស្ត្រនិងភាពចាំបាច់របស់មនុស្ស។ -មូលហេតុទីពីរដែលចាំបាច់សំខាន់សម្រាប់តម្រូវការវិទ្យាសាស្ត្រនេះគឺលក្ខណៈជីវសាស្ត្ររបស់មនុស្សម្នាក់និងការសិក្សារបស់ពួកគេ។ ដំណើរការទាំងអស់ដែលកើតឡើងនៅក្នុងជីវិតគឺស្រដៀងនឹងដំណើរការដែលកើតឡើងក្នុងធម្មជាតិ។ ការយល់ដឹងស៊ីជម្រៅនៃដំណើរការជីវសាស្រ្តធម្មជាតិដើរតួជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃថ្នាំ។ ការសិក្សាអំពីការងាររបស់សរីរាង្គមនុស្សការលេចចេញនូវស្មារតីនិងភាពមិនដឹងខ្លួន (ជាជំហានឈានមុខគេក្នុងការដឹងអំពីរូបធាតុ) ការវិវឌ្ឍន៍ខួរក្បាលជាសរីរាង្គនៃការគិត (ហើយអាថ៌កំបាំងនេះនៅតែមិនទាន់ដោះស្រាយ) ការលេចចេញនូវរបៀបរស់នៅសង្គម - ទាំងអស់នេះត្រូវបានសិក្សាដោយជីវវិទ្យា។ប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងជំងឺនៃសតវត្សរ៍និងវីរុសបង្កើតវ៉ាក់សាំងដែលមានប្រសិទ្ធិភាពផ្តល់អាហារកែតំរែតំរង់ហ្សែនត្រឹមត្រូវកម្ចាត់ភាពចាស់មុនអាយុរក្សាភាពស្អាតនៃរាងកាយទឹកនិងតម្លាភាពខ្យល់ការពារដីពីសំណឹកនិងព្រៃឈើពីការបំផ្លាញ។ ចំណេះដឹងខាងជីវសាស្រ្តគឺជាធាតុផ្សំជាកាតព្វកិច្ចនៃវប្បធម៌មនុស្សសកលដែលជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃការបង្កើតរូបភាពវិទ្យាសាស្ត្រនៃពិភពលោកទាំងមូល។ជីវវិទ្យាគឺជាវិទ្យាសាស្ត្រនៃរចនាសម្ព័ន្ធនៃធម្មជាតិរស់នៅទាំងអស់។ ដើម្បីស្គាល់ជីវវិទ្យាមានន័យថាដឹងពីច្បាប់ដែលគ្រប់សារពាង្គកាយទាំងអស់រស់នៅ។ យើងទាំងអស់គ្នាចេញពីធម្មជាតិហើយនឹងត្រលប់ទៅទីនោះវិញ។

រុក្ខសាស្ត្រដែលសិក្សាពីរុក្ខជាតិ។ បន្ទាប់ពីស្គាល់ខ្លួនឯងជាមួយរុក្ខសាស្ត្រអ្នកអាចបែងចែករវាងរុក្ខជាតិ។ អ្នកអាចដឹងថាតើមួយណាដែលមានជាតិពុលដែលមួយណាមានប្រយោជន៍តើមួយណានិងអ្វីដែលអាចប្រើបាន។ វាក៏សំខាន់ផងដែរក្នុងការស្គាល់រុក្ខសាស្ត្រដើម្បីអាចដាំរុក្ខជាតិចូលរួមក្នុងវិស័យកសិកម្មប្រសិនបើចាំបាច់ត្រូវធ្វើបែបនេះ។ ត្រូវហើយសូម្បីតែរុក្ខជាតិក្នុងផ្ទះក៏មិនអាចដាំដុះបានដែរបើគ្មានចំណេះដឹងមូលដ្ឋានអំពីរុក្ខសាស្ត្រ។

សត្វវិទ្យា - វិទ្យាសាស្ត្រសត្វដែលរស់នៅក្បែរយើងជាមួយមនុស្ស។ វាក៏សំខាន់ផងដែរក្នុងការស្វែងយល់ពីតម្លៃរបស់សត្វព្រៃដែលហាក់ដូចជាមិនផ្តល់ផលប្រយោជន៍ដល់មនុស្សទេ។ ប៉ុន្តែសត្វលោកទាំងអស់ដែលមាននៅក្នុងធម្មជាតិរក្សាតុល្យភាពនៅក្នុងវាដែលមនុស្សគ្រប់គ្នាអាចរស់នៅបាន។ ពន្ធុវិទ្យា- វាត្រូវបានគេមើលឃើញជាយូរមកហើយចំពោះមនុស្សជាតិដែលថាមនុស្សជាច្រើនស្រដៀងនឹងជីដូនជីតារបស់ពួកគេពូជរុក្ខជាតិខ្លះមានគុណសម្បត្តិច្រើនជាងពូជដទៃទៀតហើយប្រភេទសត្វខ្លះមានចរិតលក្ខណៈតែមួយគត់។ ពូជផ្លែប៉ោមខ្លះមានរសជាតិផ្អែមជាងខ្លះទៀតមានអាយុកាលវែង។ ពូជសេះខ្លះរត់លឿនជាងខ្លះទៀតធំជាងហើយផ្ទុកបន្ទុកធ្ងន់។ ទោះយ៉ាងណាវិទ្យាសាស្ត្រនៅក្មេងណាស់ហើយពាក្យនេះលេចចេញតែនៅឆ្នាំ ១៩០៥ ប៉ុណ្ណោះ។ នៅសតវត្សរ៍ទី ១៩ ហ្គ្រេហ្គោមេឌែលជាលទ្ធផលនៃការស្រាវជ្រាវយូរមកហើយបានកាត់ច្បាប់នៃមរតកនៃចរិតលក្ខណៈនៅពេលឆ្លងកាត់បុគ្គល។ ការសិក្សាអំពីរចនាសម្ព័ន្ធកោសិកាមានសារៈសំខាន់ណាស់សម្រាប់វិទ្យាសាស្ត្រជាច្រើនរួមទាំងពន្ធុវិទ្យា។ ដូច្នេះសីហា Weismann បានបង្កើតឡើងថាការផ្ទុកនិងបញ្ជូនតួអក្សរតំណពូជនៅក្នុងកោសិកាត្រូវបានអនុវត្តតាមរយៈស្នូលកោសិកា។

ជីវវិទ្យាគឺជាវិទ្យាសាស្ត្រដែលសិក្សាអំពីជីវិតទម្រង់និងច្បាប់នៃការអភិវឌ្ឍនៃភាវរស់ទាំងអស់។ជីវវិទ្យាគឺជាវិញ្ញាសាវិទ្យាសាស្ត្រដែលស្មុគស្មាញទាំងមូលដែលសិក្សាពីការរស់នៅទាំងមូលឬដាច់ដោយឡែក។ជីវវិទ្យាសិក្សាគ្រប់ផ្នែកទាំងអស់នៃជីវិតជាពិសេសរចនាសម្ព័នមុខងារការលូតលាស់ដើមកំណើតការវិវត្តនិងការចែកចាយនៃភាវៈរស់នៅលើផែនដី។ ចាត់ថ្នាក់និងពិពណ៌នាអំពីភាវៈរស់ដើមកំណើតនៃប្រភេទសត្វរបស់ពួកគេអន្តរកម្មជាមួយគ្នានិងបរិស្ថាន។ ជីវវិទ្យាសិក្សាគ្រប់ផ្នែកទាំងអស់នៃជីវិតជាពិសេសរចនាសម្ព័នមុខងារការលូតលាស់ដើមកំណើតការវិវត្តនិងការចែកចាយនៃភាវៈរស់នៅលើផែនដី។ ចាត់ថ្នាក់និងពិពណ៌នាអំពីភាវៈរស់ដើមកំណើតនៃប្រភេទសត្វរបស់ពួកគេអន្តរកម្មជាមួយគ្នានិងបរិស្ថាន។

ជីវគីមីសិក្សាមូលដ្ឋានគ្រឹះគីមីនៃជីវិត

ជីវវិទ្យាម៉ូលេគុល អន្តរកម្មស្មុគស្មាញរវាងម៉ូលេគុលជីវសាស្រ្តកោសិកាជីវវិទ្យានិងជីវសាស្រ្តដែលជាអគារដ៏សំខាន់នៃសារពាង្គកាយពហុមុខងារកោសិកាប្រវត្តិវិទ្យានិងកាយវិភាគវិទ្យារចនាសម្ព័ន្ធនៃជាលិកានិងរាងកាយពីសរីរាង្គនិងជាលិកានីមួយៗសរីរវិទ្យាមុខងាររាងកាយនិងគីមីនៃសរីរាង្គនិងជាលិកាឥរិយាបទឥរិយាបថនៃភាវៈរស់អេកូឡូស៊ីការអាស្រ័យគ្នានៃសារពាង្គកាយផ្សេងៗគ្នានិង បរិស្ថានរបស់ពួកគេ។ តំបន់ដែលមាននៅក្នុងជីវវិទ្យាត្រូវបានបែងចែកថែមទៀតដោយវិសាលភាពនៃការស្រាវជ្រាវឬដោយវិធីសាស្រ្តដែលបានប្រើ៖ ជីវគីមីសិក្សាពីមូលដ្ឋានគ្រឹះគីមីនៃជីវវិទ្យាជីវវិទ្យាម៉ូលេគុលអន្តរកម្មស្មុគស្មាញរវាងម៉ូលេគុលជីវវិទ្យាកោសិកាជីវវិទ្យានិងកោសិកាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃសារពាង្គកាយពហុកោសិកាកោសិកាប្រវត្តិសាស្រ្តនិងកាយវិភាគសាស្ត្ររចនាសម្ព័ន្ធជាលិកានិងរាងកាយពីបុគ្គល។ សរីរាង្គនិងជាលិកាសរីរវិទ្យាមុខងាររាងកាយនិងគីមីនៃសរីរាង្គនិងជាលិកាសីលធម៌អាកប្បកិរិយារបស់សត្វមានជីវិតអេកូឡូស៊ីភាពអាស្រ័យគ្នាទៅវិញទៅមកនៃសារពាង្គកាយផ្សេងៗនិងបរិស្ថាន។ការរកឃើញថ្មីៗនៅក្នុងជីវវិទ្យាហ្សែន។

ខួរក្បាលមនុស្ស អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តមកពីសាកលវិទ្យាល័យកាលីហ្វ័រញ៉ាអាចរកវិធីដើម្បីលុបការចងចាំខ្លះៗ។អ្នកវិទ្យាសាស្ត្រអាមេរិចបានទទួលជោគជ័យក្នុងការបង្កើតមីក្រូវ៉េវដែលអាចចែកចាយថ្នាំនិងភ្ជាប់សរសៃឈាម។អ្នកវិទ្យាសាស្ត្របានគ្រប់គ្រងដើម្បីព្យាបាលកោសិកាមហារីកអ្នកវិទ្យាសាស្ត្របានគ្រប់គ្រងដើម្បីព្យាបាលកោសិកាមហារីក។

អ្នកវិទ្យាសាស្ត្របានរកឃើញថា ហ្សែនអាចជួយបញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់ពីការនៅមានជីវិតបន្ទាប់ពីស្លាប់[កែប្រែ]

អ្នកវិទ្យាបានរកឃើញថាបន្ទាប់ពីស្លាប់គឺមានហ្សែនជាក់លាក់មួយដែលវាបានជួយជំរុញ និង ជួយជួសជុលសរីរាង្គនៃមនុស្សអោយរួចផុតពីសេចក្តីស្លាប់ឬនៅពេលស្លាប់បាន២៤ម៉ោង។អ្នកវីទ្យាសាស្ត្របានបញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់ថាហ្សែនទាំងនោះបានទទួលនិងដំណើរការព៌័តមានដើម្បីសំយោគក្នុងការផលិតហ្សែន និងផលិតផលហ្សែនទាំងនោះបានផលិតប្រូតេអ៊ីនយ៉ាងច្រើនដើម្បីទៅទ្រទ្រង់សារពាង្គកាយមនុស្សឬសត្វ។

អ្នកវិទ្យាសាស្ត្រចង់មានន័យថា បើយើងមានថាមពលគ្រប់គ្រាន់ក្នុងការផលិតកោសិការដែលអាចធ្វើអោយហ្សែនអាចដំណើរការឡើងវិញ ដោយចង់មានន័យថានៅពេលសត្វមួយបានស្លាប់ហើយតែវាអាចដឹង អាចស្តាប់លឺអ្វីគ្រប់យ៉ាងក្នុងរយៈពេលយូបន្ទាប់ពីស្លាប់។ដោយអ្នកវិទ្យាសាស្ត្របានធ្វើការពិសោធន៍ទៅលើសត្វត្រី Zebrafish និង កូនកណ្តុរដែលការពិសោធន៍នេះវាអាចពិព៌ណនាពីមនុស្សបានដូចគ្នា។


និសិត្សឆ្នាំទី៤នៃសកលវិទ្យាល័យនៅទីក្រុង Washington ឈ្មោះ Peter Noble និង សកលវិទ្យាល័យមួយនៅរដ្ឋ Alabama ដោយពួកគេបានលើកឡើងថា​(នៅពេលសារពាង្គកាយស្លាប់ គឺមិនមានន័យថាហ្សែនទាំងអស់បានស្លាប់ទៅតាមសារពាង្គកាយនោះទេ​ គឺមានហ្សែនមួយចំនួននៅមានសកម្មភាពទ្រទ្រង់សារពាង្គកាយ) ហើយហ្សែនទាំងនោះបានធ្វើការជួសជុលសរីរាង្គណាដែលបានខូចខាតដោយសកម្មភាបមិនតក់ក្រហល់និងមានរបៀបរៀបរយ Noble បាននិយាយ។


អ្នកជំនាញបានរកឃើញថារកឃើញថាហ្សែនបានផ្ទេរខ្លួនពី DNA ចូលទៅក្នុង RNA​ដែលវាអាចកើតឡើងនៅពេលមនុស្សឬសត្វស្លាប់បាន៣ថ្ងៃ។

តែបើយោងតាមអ្នកវីទ្យាសាស្ត្រជំនាន់ថ្មីបានអោយដឹងថាមានហ្សែនរាប់រយប្រភេទដែលមានតួនាទីក្នុងការរៀបចំនិងជួសជុលសរីរាង្គបន្ទាប់ពីស្លាប់, ហើយរួមបញ្ចូលទាំងទារកដែលមានការវិវត្តន៍ហ្សែនបន្ទាប់ពីកើតពីផ្ទៃម្តាយ, និង ហ្សែនដែលប្រឆាំងនិងជំងឺមហារីកគឺមានសកម្មភាពនៅពេលមនុស្សនោះស្លាប់បាន២៤ម៉ោង។

ការផ្លាស់ប្តូរសរីរាង្គ[កែប្រែ]

ការប្តូរសរីរាង្គជាង 500.000 ត្រូវបានធ្វើនៅសហរដ្ឋអាមេរិក

យោងទៅតាមបណ្តាញអង្គការសង្គមសម្រាប់ការចែករំលែកសរីរាង្គ (UNOS) រវាងថ្ងៃទី 1 ខែមករាឆ្នាំ 1988 និងថ្ងៃទី 30 ខែមិថុនាឆ្នាំ 2016 សរីរាង្គប្រហែលជា 669 556 នាក់ត្រូវបានប្តូរនៅសហរដ្ឋអាមេរិច។ បើទោះបីជាលេខទាំងនេះគួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍គួរឱ្យកត់សម្គាល់ក៏ដោយក៏វាមិនមានសរីរាង្គគ្រប់គ្រាន់សម្រាប់អ្នកដែលត្រូវការវាដែរ។ បច្ចុប្បន្ននេះមានមនុស្សចំនួន 120.139 នាក់ត្រូវការការប្តូរសរីរាង្គសង្គ្រោះជីវិត។


ខាងក្រោមនេះគឺជាការវះកាត់ប្តូរសរីរាង្គតែមួយដែលត្រូវបានគេហៅថាការកាត់បន្ថយប្រេកង់។ ការប្តូរសរីរាង្គតែមួយត្រូវបានបញ្ជាក់ពីព្រោះអ្នកទទួលសរីរាង្គតែងតែទទួលបានសរីរាង្គច្រើនជាងមួយក្នុងពេលតែមួយ។ ឧទាហរណ៍ចំនួននៃការប្តូរតំរងនោមនិងលំពែង (21,727) ក្នុងអំឡុងពេលដែលបានរៀបរាប់ខាងលើគឺធំជាងចំនួននៃការប្តូរលំពែង (8,235) ។

1 -តម្រងនោម

ចំនួននៃការប្តូរតម្រងនោមរវាងថ្ងៃទី 1 ខែមករាឆ្នាំ 1988 និងថ្ងៃទី 30 ខែមិថុនាឆ្នាំ 2016 គឺ 395.510

តម្រងនោមគឺជាសរីរាង្គដែលត្រូវបានប្តូរជាទូទៅបំផុត។ ក្នុងឆ្នាំ 2011 មានអ្នកជម្ងឺប្តូរតម្រងនោមចំនួន 11,835 នាក់និងអ្នកជម្ងឺប្តូរសរីរាង្គចំនួន 5772 នាក់។

ការប្តូរតម្រងនោម ត្រូវបានប្រើដើម្បីព្យាបាលអ្នកដែលមានជំងឺតម្រងនោមដំណាក់កាលចុងក្រោយឬខ្សោយតំរងនោម។ ជាធម្មតាការខ្សោយតម្រងនោមបែបនេះគឺដោយសារតែ ជំងឺទឹកនោមផ្អែម ឬជំងឺលើសឈាម។ សម្រាប់ផ្នែកភាគច្រើន, ការប្តូរតម្រងនោមគឺទទួលបានជោគជ័យជាងការលាងសម្អាតនិងធ្វើអោយជីវិតរស់នៅប្រសើរឡើងនិងបង្កើនអាយុកាលរបស់មនុស្សដល់កម្រិតខ្ពស់ជាង ការលាងឈាម ។

ក្នុងទសវត្សឆ្នាំ 1960 ថ្នាំតែមួយគត់ដែលយើងត្រូវប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងការបដិសេធនៃសរីរាង្គគឺ azathioprine និង prednisone ។ ដោយសារតែយើងមានថ្នាំបន្ថយថ្នាំតិចនៅក្នុងប៉ុន្មានឆ្នាំដំបូងនៃការប្តូរសរីរាង្គតម្រងនោមដែលត្រូវបានទិញពីអ្នកបរិច្ចាគការរស់នៅទំនងជានឹងធ្វើលើសពីតម្រងនោមដែលបានមកពីអ្នកផ្ដល់ជំនួយដែលបានបាត់បង់ជីវិត។

សព្វថ្ងៃនេះយើងមានថ្នាំជាច្រើនដើម្បីជួយទប់ស្កាត់ការឆ្លើយតបនៃប្រព័ន្ធភាពស៊ាំចំពោះអ្នកដែលទទួលការប្តូរតម្រងនោម។ ជាពិសេសថ្នាំទាំងនេះបង្ក្រាបភាពស៊ាំនៃប្រតិកម្មប្រព័ន្ធភាពស៊ាំជាច្រើនដែលរួមបញ្ចូលទាំងបាក់តេរីផ្សិតនិងដុំសាច់សាហាវ។

ភ្នាក់ងារដែលប្រើដើម្បីបង្ក្រាបការបដិសេធត្រូវបានគេចាត់ថាជា ភ្នាក់ងារដំបូង ឬ ភ្នាក់ងារថែទាំ ។ ភ្នាក់ងារបញ្ច្រាសកាត់បន្ថយឱកាសនៃការច្រលំស្រួចស្រាវហើយត្រូវបានគេផ្តល់ឱ្យនៅពេលនៃការប្តូរសរីរាង្គ។ ចំពោះមនុស្សដែលទទួលបានតម្រងនោមភ្នាក់ងារប្រូតេអ៊ីនទាំងនេះរួមមានអង់ទីករដែលលុបបំបាត់ការប្រើ steroid ឬ calcineurin inhibitors (cyclosporine និង tacrolimus) និងជាតិពុលដែលពាក់ព័ន្ធរបស់ពួកគេ។

ការព្យាបាលដោយការថែទាំជួយការពារការច្រលំស្រួចស្រាវនិងការបាត់បង់តំរងនោម។ ជាធម្មតាអ្នកជំងឺទទួលបានការព្យាបាលដូចខាងក្រោម: prednisone (steroids), calcinurin inhibitor និង antimetabolite (គិតថា azithioprine ឬជាទូទៅ mycophenolate mofetil) ។ ការព្យាបាលដោយការថែរក្សាត្រូវបានគេលៃតម្រូវតាមពេលវេលា។

អរគុណចំពោះការរីកចម្រើននៃការព្យាបាលដោយថ្នាំបន្ទរការជ្រុះសក់តម្រងនោមដោយសារតែការច្រលំស្រួចស្រាវគឺជារឿងចម្លែក។ គិតត្រឹមខែធ្នូឆ្នាំ 2012 ចំនួនអ្នកជំងឺក្រលៀនរស់នៅបន្ទាប់ពី 5 ឆ្នាំឬអត្រារស់រានមានជីវិត 5 ឆ្នាំមាន 83,4 ភាគរយសម្រាប់តម្រងនោមដែលត្រូវបានទិញពីអ្នកបរិច្ចាគនិង 92 ភាគរយសម្រាប់តម្រងនោមដែលបានមកពីអ្នកបរិច្ចាគ។

ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយមុខងារនៃការស្ទះតម្រងនោមត្រូវបានជ្រៀតជ្រែកដោយដំណើរការរ៉ាំរ៉ៃដែលមិនសូវមានការចាប់អារម្មណ៍ដែលទាក់ទងនឹងការកើតមានជម្ងឺ fibrosis បណ្តោះអាសន្នការរលាកបំពង់កបេះដូងជំងឺសរសៃឈាមនិងជំងឺមហារីកក្រពះ។ ដូច្នេះអាយុកាលមធ្យមសម្រាប់អ្នកដែលទទួលបានតម្រងនោមពីអ្នកផ្តល់ជំនួយគឺ 20 ឆ្នាំហើយសម្រាប់អ្នកដែលទទួលជំនួយពីអ្នកបរិច្ចាគអស់រយៈពេល 14 ឆ្នាំ។

ម្ចាស់ជំនួយស្ម័គ្រចិត្តរស់នៅគួរតែត្រូវបានជម្រះអំពីស្ថានភាពសុខភាពធ្ងន់ធ្ងរណាមួយហើយអ្នកផ្តល់ជំនួយដែលបានស្លាប់មិនគួរមានប្រភេទជំងឺណាមួយដែលអាចរាលដាលដល់អ្នកទទួលដូចជាមេរោគអេដស៍ជំងឺរលាកថ្លើមឬមហារីក។

អ្នកផ្តល់ជំនួយត្រូវបានផ្គូរផ្គងជាមួយអ្នកទទួលដោយប្រើប្រដាប់បន្តពូជឈាម (គិតថាប្រភេទឈាម) និង antigens នៃ HLA complex histocompatibility complex complex ។ អ្នកជំងឺតម្រងនោមដែលត្រូវបានផ្គូផ្គងយ៉ាងជិតស្និទ្ធដោយប្រភេទ HLA មានតម្លៃល្អប្រសើរជាងអ្នកដែលមានប្រភេទ HLA ខុសគ្នា។ ជាទូទៅសាច់ញាតិដំបូងមានសភាពបង្ហាញពីការផ្គូផ្គងវីរុស HLA transplantation antigens ។ និយាយម្យ៉ាងទៀតថាសាច់ញាតិដំបូងគេគឺទំនងជាផ្តល់នូវសរីរាង្គដែលអាចរស់រានបានល្អប្រសើរជាងក្រលៀនពីអ្នកស្លាប់។

ការវះកាត់ប្តូរតម្រងនោមមិនទាក់ទងនឹងអវយវៈដែលត្រូវបានគេដាក់នៅលើហ្វុមហ៊្វុងដោយមិនចាំបាច់បាច់ប្រហោងពោះវៀន។ ប្រសិនបើអ្វីៗទាំងអស់ដំណើរទៅយ៉ាងរលូននោះអ្នកទទួលក្រលៀនអាចរំពឹងថានឹងត្រូវចេញពីមន្ទីរពេទ្យក្នុងស្ថានភាពដ៏ល្អបន្ទាប់ពីប្រាំថ្ងៃ។

តម្រងនោមដែលត្រូវបានផ្តល់ឱ្យពីម្ចាស់ជំនួយដែលបានស្លាប់អាចត្រូវបានរក្សាទុកប្រហែល 48 ម៉ោងមុនការប្តូរសរីរាង្គ។ ពេលវេលានេះផ្តល់ឱ្យបុគ្គលិកថែទាំសុខភាពនូវពេលវេលាគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីវាយបញ្ចូលល្បែងឆ្លងកាត់ជ្រើសយកនិងដឹកជញ្ជូនសរីរាង្គទាំងនេះ។

2 -ថ្លើម

ចំនួននៃ ការ ប្តូរ ថ្លើម ចន្លោះថ្ងៃទី 1 ខែមករាឆ្នាំ 1988 ដល់ថ្ងៃទី 30 ខែមិថុនាឆ្នាំ 2016 មានចំនួន 143,856 ។

ដូចទៅនឹងតម្រងនោមនិងតម្រងនោមដែរថ្លើមអាចមកពីម្ចាស់ជំនួយផ្ទាល់។ អ្នកបរិច្ចាគថ្លើមរបស់មរណភាពជាទូទៅមកពីអ្នកបរិច្ចាគខួរក្បាលដែលមានអាយុតិចជាង 60 ឆ្នាំ។ អ្នកបរិច្ចាគដែលបានស្លាប់ត្រូវតែបំពេញតាមលក្ខណៈវិនិច្ឆ័យមួយចំនួនដែលមិនរួមបញ្ចូលការខូចខាតថ្លើមដោយសារតែការប៉ះទង្គិចឬជំងឺដូចជាជំងឺរលាកថ្លើម។

អ្នកឯកទេសបានផ្គូរផ្គងអ្នកផ្តល់ជំនួយជាមួយអ្នកទទួលដោយប្រើភាពឆបគ្នានិងទំហំរបស់មនុស្ស។ គួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍ក្នុងករណីសង្គ្រោះបន្ទាន់ថ្លើមអាចបំបែកបាន (បំបែកថ្លើម) និងផ្តល់ដល់អ្នកទទួលកុមារពីរនាក់។ ដូចគ្នានេះផងដែរនៅក្នុងករណីនៃការខ្វះសរីរាង្គដែលត្រូវបានសម្គាល់ឬបន្ទាន់, ថ្លើមដែលមានមិនឆបគ្នាជាមួយ ABO អាចត្រូវបានប្រើ។ មិនដូចទៅនឹងការប្តូរតម្រងនោមទេថ្លើមមិនចាំបាច់ពិនិត្យសម្រាប់ភាពឆបគ្នារបស់ HLA នោះទេ។

ថ្លើមគឺជាអវយវៈផ្ទៃក្នុងតែមួយគត់ដែលមានសក្ដានុភាពស្តារឡើងវិញ។ និយាយម្យ៉ាងទៀតថ្លើមលូតលាស់ឡើងវិញ។ សក្តានុពលស្តារឡើងវិញនេះគឺជាហេតុផលដែលការប្តូរថ្លើមផ្នែកខ្លះអាចធ្វើទៅបាន។ នៅពេលដែលផ្នែកមួយឬ lobe នៃថ្លើមត្រូវបាន transplanted វានឹងបង្កើតឡើងវិញ។

ជាមួយនឹងការប្តូរថ្លើមលិង្គខាងស្តាំកាន់តែច្រើនត្រូវបានគេចូលចិត្តទៅខាងឆ្វេង។ លើសពីនេះទៅទៀតទោះបីជាការប្តូរថ្លើមផ្នែកខ្លះដែលត្រូវបានទិញពីអ្នកផ្តល់ជំនួយក៏ត្រូវបានអនុវត្តជាធម្មតាត្រូវបានគេទិញពីសាច់ដុំ។ ក្នុងឆ្នាំ 2012 មានតែ 4% ប៉ុណ្ណោះនៃការប្តូរសរីរាង្គថ្លើម (246 នីតិវិធី) ត្រូវបានទិញពីម្ចាស់ជំនួយដែលរស់នៅ។

ការប្តូរថ្លើមត្រូវបានផ្តល់ជូនជាមធ្យោបាយនៃការព្យាបាលនៅពេលជម្រើសផ្សេងទៀតទាំងអស់ត្រូវអស់កម្លាំង។ វាត្រូវបានផ្តល់ជូនដល់អ្នកដែលមានជំងឺថ្លើមធ្ងន់ធ្ងរនិងមិនអាចព្យាបាលបានដែលគ្មានជម្រើសនៃការព្យាបាលឬវះកាត់បន្ថែមទៀត។ ជាឧទាហរណ៍មនុស្សដែលមាន ជម្ងឺក្រិនថ្លើម ដំណាក់កាលដំបូងដែលបណ្តាលមកពីជំងឺរលាកថ្លើមប្រភេទ C ឬការញៀនស្រាអាចជាបេក្ខជនសម្រាប់ការប្តូរថ្លើម។

ជាមួយនឹងការវះកាត់ថ្លើមការកំណត់ពេលវេលាគឺមានសារៈសំខាន់ណាស់។ អ្នកដែលទទួលការប្តូរខួរឆ្អឹងត្រូវតែមានជំងឺគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីត្រូវការការប្តូរសរីរាង្គប៉ុន្តែវាគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីទទួលបានការវះកាត់។

ការប្តូរថ្លើមទាំងមូលឬ ប្តូរសរីរៈ គឺជាការវះកាត់ដ៏ធំនិងជាបញ្ហាប្រឈមផ្នែកបច្ចេកទេសជាពិសេសចំពោះអ្នកដែលមានជំងឺលើសឈាមដែលវិវត្តទៅជាជម្ងឺក្រិនថ្លើមគឺជាមូលហេតុទូទៅ។ ការរួមផ្សំនៃការឡើងសម្ពាធឈាមវិកលនិងការកកឈាមក្នុងឈាមឬការថយចុះការកកឈាមដែលបណ្តាលមកពីជំងឺខ្សោយបេះដូងអាចនាំអោយមានការបាត់បង់ឈាមច្រើនក្នុងកំឡុងពេលវះកាត់និងតម្រូវការឈាមច្រើន។ លើសពីនេះទៅទៀតដើម្បីដកថ្លើមទាំងមូលហើយបន្ទាប់មកជំនួសវាដំបូងតម្រូវឱ្យវះកាត់ (កាត់) ហើយបន្ទាប់មកធ្វើអោយមានសរសៃឈាមនិងសរសៃឈាមសំខាន់ៗមួយចំនួនដូចជាសរសៃវ៉ែនឆ្អឹងខ្នងសរសៃឈាមវ៉ែនទ្វារសរសៃឈាមនិងបំពង់ទឹកប្រមាត់។

3 -បេះដូង

ចំនួននៃការប្តូរបេះដូងរវាងថ្ងៃទី 1 ខែមករាឆ្នាំ 1988 និងថ្ងៃទី 30 ខែមិថុនាឆ្នាំ 2016 គឺ 64.085 ។

ដើម្បីជំនួសចិត្តមួយគឺនៅពេលដែលមានសុបិនឡើងដោយអ្នកនិពន្ធប្រឌិតវិទ្យាសាស្រ្តប៉ុន្តែយើងបានធ្វើវា។ វាត្រូវចំណាយពេលជាង 200 ឆ្នាំសម្រាប់ភាពជឿនលឿនទាំងការយល់ដឹងរបស់យើងអំពីប្រព័ន្ធភាពស៊ាំនិងការរីកចម្រើននៃការវះកាត់ក៏ដូចជាបច្ចេកទេសសូដ្យានិងបច្ចេកវិទ្យាដើម្បីបើកទ្វារសម្រាប់ការប្តូរបេះដូង។ នៅឆ្នាំ 1967 ការប្តូរបេះដូងជាលើកដំបូងត្រូវបានធ្វើឡើងនៅខេបថោនប្រទេសអាហ្វ្រិកខាងត្បូងដោយគ្រូពេទ្យវះកាត់ម្នាក់ដែលមានឈ្មោះថាបណ្ឌិត Christiaan Barnard ។

ថ្វីបើមានបច្ចេកទេសគួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍ក៏ដោយការប្តូរបេះដូងមិនអាចពន្យារភាពរស់រានមានជីវិតបានទេ។ ការពិត, អ្នកជំងឺរបស់លោក Barnard រស់នៅតែ 18 ថ្ងៃបន្ទាប់ពីទទួលបាននូវបេះដូងថ្មី។ វានឹងត្រូវបានធ្វើឱ្យប្រសើរឡើងនូវថ្នាំងាប់និងការវាយលុយជាលិកាដើម្បីធ្វើអោយប្រសើរឡើងនូវការរស់រានមានជីវិតបន្ទាប់ពីការវះកាត់បេះដូង។

យោងតាមក្រសួងសុខាភិបាលនិងសេវាមនុស្សនៅសហរដ្ឋអាមេរិកក្នុងឆ្នាំ 2012 អត្រាកំណើន 5 ឆ្នាំឬចំនួនមនុស្សដែលនៅរស់ 5 ឆ្នាំក្រោយការវះកាត់បេះដូងគឺ 76,8% ។

4 -សួត


ចំនួននៃការប្តូរសួតចន្លោះថ្ងៃទី 1 ខែមករាឆ្នាំ 1988 ដល់ថ្ងៃទី 30 ខែមិថុនាឆ្នាំ 2016 គឺ 32.224 ។

ចាប់តាំងពីឆ្នាំ 1985 មកការប្តូរសួតជាង 40.000 ត្រូវបានអនុវត្តទូទាំងពិភពលោក។ ការប្តូរសួតត្រូវបានធ្វើឡើងចំពោះអ្នកដែលមានជំងឺសួតដំណាក់កាលចុងក្រោយដែលមិនមែនជាមហារីក (nonmalignant) ។ ខាងក្រោមនេះជាសូចនាករបួនសំខាន់ៗសំរាប់ការប្តូរសួត:

ជំងឺស្ទះសួតរ៉ាំរ៉ៃ (COPD) ជំងឺ fibrosis សួត pulmonary Idiopathic ជាធម្មតាសួតត្រូវបានទិញពីម្ចាស់ជំនួយដែលបាត់បង់ជីវិតដោយការខូចខាតខួរក្បាលសរុប (ការស្លាប់ខួរក្បាល) ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយមានអ្នកផ្តល់ជំនួយចំនួន 15 ទៅ 20 ភាគរយមានសួតដែលសមស្របសម្រាប់ការប្តូរសរីរាង្គ។

ចំពោះប្រភេទភាគច្រើននៃជំងឺដែលតម្រូវឱ្យប្តូរសួតសួតសួតមួយឬពីរអាចត្រូវបានប្តូរ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយដោយសារជំងឺរលាកសួតនិងទម្រង់ផ្សេងៗទៀតនៃរោគសញ្ញាជំងឺមហារីក bronchiectasis ទាំងសងខាងក៏ត្រូវប្តូរសួតផងដែរ។ ការប្តូរសួតទាំងពីរត្រូវបានធ្វើឡើងដើម្បីបញ្ឈប់ការឆ្លងពីការរីករាលដាលពីជាលិកាសួតដើមទៅជាលិកាសួតដែលត្រូវបានប្តូរ។ ថ្វីបើសួតមួយឬពីរអាចត្រូវបានយកទៅព្យាបាលជំងឺភាគច្រើនក៏ដោយ, ការប្តូរសួតពីរគឺជារឿងធម្មតា។

សួតខាងស្តាំត្រូវបែងចែកជា 3 រន្ធហើយសួតខាងឆ្វេងត្រូវបែងចែកជាពីរ។ ការប្តូរសរីរៈមួយដែលត្រូវបានទិញពីអ្នកបរិច្ចាគរស់នៅត្រូវបានអនុវត្តក្នុងអតីតកាលប៉ុន្តែឥឡូវនេះវាជារឿងចម្លែក។ ជាទូទៅការប្តូរសួតនេះត្រូវបានអនុវត្តចំពោះមនុស្សវ័យជំទង់និងមនុស្សពេញវ័យដែលមានជំងឺសរសៃឈាមបេះដូងដែលទំនងជាស្លាប់នៅពេលដែលរង់ចាំការប្តូរសួតទ្វេដង (ពីរឬពីរ) ដែលបានមកពីអ្នកបរិច្ចាគដែលបានស្លាប់ឬក៏ឆ្មា។

ជាទូទៅគុណភាពនៃជីវិតមានភាពប្រសើរឡើងចំពោះអ្នកដែលទទួលការប្តូរសួត។ ពេលវេលាជាក់ស្តែងដែលមនុស្សម្នាក់រស់នៅជាមួយការប្តូរសរីរាង្គប្រែប្រួលទៅតាមអាយុដែលអ្នកជំងឺប្តូរខួរឆ្អឹងក៏ដូចជាអាយុរបស់អ្នកទទួលការព្យាបាលផងដែរ។ ជាទូទៅមនុស្សជាច្រើនដែលទទួលការប្តូរសួតរស់នៅប្រហែល 10 ឆ្នាំមុននឹងបដិសេធការឈឺចាប់រ៉ាំរ៉ៃ។

5 -លំពែង


ចំនួននៃការប្តូរ លំពែង រវាងថ្ងៃទី 1 ខែមករាឆ្នាំ 1988 និងថ្ងៃទី 30 ខែមិថុនាឆ្នាំ 2016 គឺ 8.235 ។

ការប្តូរលំពែងដំបូងត្រូវបានធ្វើឡើងដោយលោក William Kelly និង Richard Lillehei នៅឯសាកលវិទ្យាល័យ Minnesota ក្នុងឆ្នាំ 1966 ។ ចាប់តាំងពីពេលនោះមកការប្តូរលំពែងជាង 25.000 ត្រូវបានធ្វើនៅសហរដ្ឋអាមេរិកនិងជាង 35.000 នៅទូទាំងពិភពលោក។ ជាធម្មតា, លំពែងត្រូវបានទិញពីម្ចាស់ជំនួយដែលបានស្លាប់។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយទោះជាយ៉ាងនេះក្តីអ្នកផ្តល់ជំនួយរស់នៅក៏អាចប្រើប្រាស់ផងដែរ។

ការប្តូរលំពែងគឺជាការព្យាបាលយូរអង្វែងសម្រាប់មនុស្សដែលមានជំងឺទឹកនោមផ្អែមដែលមានជំងឺទឹកនោមផ្អែមប្រភេទទី 1 (ជំងឺទឹកនោមផ្អែមប្រភេទទី 1) ។ ការប្តូរបែបនេះអាចស្តារលំនឹងជាតិស្ករធម្មតានិងការរំលាយអាហារក៏ដូចជាបន្ថយហានិភ័យនៃផលវិបាករយៈពេលយូរបន្ទាប់ពីជំងឺទឹកនោមផ្អែម។

ជាការកត់សម្គាល់, ការប្តូរលំពែងត្រូវបានប្រៀបធៀបជាទូទៅជាមួយការ ផ្លាស់ប្តូរកូនកណ្តុរ ដែលមិនសូវមានការរាតត្បាត។ កោសិកា Islet គឺជាកោសិកានៃសរីរាង្គនៅក្នុងលំពែងដែលបង្កើតអរម៉ូនដូចជាអាំងស៊ុយលីននិងគ្លូហ្គោន។ ថ្វីបើការផ្លាស់ប្តូរកូនកណ្តុរមានការរីកចម្រើនគួរឱ្យកត់សម្គាល់ក្នុងប៉ុន្មានឆ្នាំថ្មីៗនេះក៏ដោយក៏ការប្តូរលំពែងដំណើរការបានល្អប្រសើរជាងការផ្លាស់ប្តូរកូនកណ្តុរ។ ជំនួសឱ្យនីតិវិធីប្រកួតប្រជែងវាជាការល្អបំផុតដើម្បីមើលលំពែងនិងការផ្លាស់ប្តូរកូនសិស្សជានីតិវិធីបំពេញដែលអាចជួយអ្នកទទួលដែលត្រូវការ។

6 -ពោះវៀន

ចំនួននៃការប្តូរពោះវៀនចន្លោះថ្ងៃទី 1 ខែមករាឆ្នាំ 1988 ដល់ថ្ងៃទី 30 ខែមិថុនាឆ្នាំ 2016 គឺ 2,733 ។

ការប្តូរពោះវៀនគឺជានីតិវិធីស្មុគស្មាញមួយ។ ក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំថ្មីៗនេះវិធីនេះទទួលបានប្រជាប្រិយភាពក្នុងការព្យាបាលជម្ងឺរលាកពោះវៀនធំរយៈពេលខ្លីដែលមនុស្សមិនអាចស្រូបយកទឹកបានគ្រប់គ្រាន់កាឡូរីប្រូតេអ៊ីនខ្លាញ់វីតាមីនជាតិរ៉ែនិងវត្ថុផ្សេងទៀត។ ជាទូទៅអ្នកដែលទទួលការវះកាត់ពោះវៀនមានភាពខ្សោយខាងពោះវៀនហើយត្រូវការអាហាររូបត្ថម្ភមេតារ៉ាល់សរុប (TPN) ឬអាហាររូបត្ថម្ភតាមសរសៃឈាម។

ជិត 80% នៃមនុស្សដែលទទួលការវះកាត់ពោះវៀនទទួលបានមុខងារពេញលេញនៅក្នុងពោះវៀន។ ផលវិបាកដែលទាក់ទងទៅនឹងនីតិវិធីនេះរួមមាន ការឆ្លងមេរោគ CMV , ការបដិសេធស្រួចស្រាវនិងរ៉ាំរ៉ៃនិងជំងឺមហារីក lymphoproliferative ក្រោយសម្រាល។

ប្រភព:

Azzi J, Milford EL, Sayegh MH, Chandraker A. ការផ្លាស់ប្តូរក្នុងការព្យាបាលនៃការបរាជ័យនៃការងងុយគេង។ នៅក្នុង: Kasper D, Fauci A, Hauser S, Longo D, Jameson J, Loscalzo J. eds ។ គោលការណ៍របស់ Harrison នៃឱសថផ្ទៃក្នុង 19 ។ ញូវយ៉ក, ញូយ៉ក: McGraw-Hill; ឆ្នាំ 2015 ។

Gruessner AC, Jie T, Papas K, Porubsky M, Rana A, Smith M, Yost SE, L. Dunn D, Gruessner RG ។ ការផ្លាស់ប្តូរ។ នៅ: Brunicardi F, Andersen DK, Billiar TR, Dunn DL, Hunter JG, Matthews JB, Pollock RE ។ eds ។ គោលការណ៍របស់ Schwartz នៃការវះកាត់, 10e ។ ញូវយ៉ក, ញូយ៉ក: McGraw-Hill; 2014 ។

Tavakkoli A, Ashley SW, Zinner MJ ។ ពោះវៀនតូច។ នៅ: Brunicardi F, Andersen DK, Billiar TR, Dunn DL, Hunter JG, Matthews JB, Pollock RE ។ eds ។ គោលការណ៍របស់ Schwartz នៃការវះកាត់, 10e ។ ញូវយ៉ក, ញូយ៉ក: McGraw-Hill; 2014 ។

ការផ្លាស់ប្តូរសរីរាង្គតាមប្រភេទសរីរាង្គថ្ងៃទី 1 ខែមករាឆ្នាំ 2016 ដល់ថ្ងៃទី 30 ខែមិថុនាឆ្នាំ 2016 ។ បណ្តាញអង្គការសហប្រជាជាតិសម្រាប់ការចែករំលែកសរីរាង្គ https://www.unos.org/data/

Trulock EP ។ ការប្តូរសួត។ នៅក្នុង: Kasper D, Fauci A, Hauser S, Longo D, Jameson J, Loscalzo J. eds ។ គោលការណ៍របស់ Harrison នៃឱសថផ្ទៃក្នុង 19 ។ ញូវយ៉ក, ញូយ៉ក: McGraw-Hill; ឆ្នាំ 2015 ។

សុខភាពមនុស្ស់់់់់់​​​[កែប្រែ]

អ្វី​ជា​ដុំ​សាច់​ក្នុង​ខួរ​ក្បាល ?[កែប្រែ]

ជំងឺ​ដុំ​សាច់​ក្នុង​ខួរ​ក្បាល​ Tumeur Célébral ជា​ដុំ​សាច់​ដែល​កើត​ឡើង​នៅ​ក្នុង​ប្រព័ន្ធ​សរសៃ​ប្រសាទ Tumeur Primitif ឬ​ជា​ដុំ​សាច់​ សាយភាយ Métastase (ឧទាហរណ៍​៖ មាន​ជំងឺ​មហារីក​នៅ​ស្បូន វា​អាច​រីក​សាយ​ភាយ​ រហូត​បង្ក​ឲ្យ​មាន​កើត​ដុំ​សាច់​នៅ​ក្នុង​ខួរ​ក្បាល)។ គេ​សម្គាល់​ឃើញ​ថា ដុំ​សាច់​ខ្លះ​រីក​ធំ​យ៉ាង​ឆាប់​រហ័ស​ក្នុង​រយៈ​ពេល​ខ្លី​ ឬ​អាច​និយាយ​ជា​ពាក្យ​សាមញ្ញ​ថា ដុំ​សាច់​កាច និង​ដុំ​ខ្លះ​ទៀតស្លូត​​ធ្វើ​ការ​វិវឌ្ឍន៍​ធំ​ធាត់​ ដោយ​ប្រើ​រយៈ​ពេល​យូរ។​ ប៉ុន្តែ​ទោះ​ជា​ក្នុង​ករណី​ណា​ក៏​ដោយ ក៏​គេ​មិន​អាច​និយាយ​បាន​ជំងឺ​នេះ​ ​វិវឌ្ឍន៍​ទៅ​ជា​ជំងឺ​មហារីក​ទាំង​អស់​បាន​ឡើយ។

ចំណែក​សណ្ឋាន​នៃ​ដុំ​សាច់​វិញ ក៏​មាន​ច្រើន​ប្រភេទ​ដែរ។ ខ្លះ​ជា​ដុំ​សាច់ ខ្លះ​ទៀត​ជា​សរសៃ ដែល​ហៅ​ជា​ភាសា​បារាំង​ថា​ Tumeur Vasculaire។

បច្ចុប្បន្ន​នេះ មន្ទីរ​ពេទ្យ​កាល់ម៉ែត្រ និង​មិត្តភាព​ខ្មែរ​រុស្ស៊ី អាច​មាន​លទ្ធភាព​ធ្វើ​ការ​វិភាគ ​និង​ព្យាបាល​អាការៈ​ដុំ​សាច់​ក្នុង​ខួរ​ក្បាល​បាន មិន​ដូច​កាល​មុន​ទេ។ ក្រៅពី​ការ​ធ្វើ​ថត​ឆ្លុះ គេ​អាច​ចាប់​អារម្មណ៍​គិត​ដល់​ជំងឺ​ដុំ​សាច់​ក្នុង​ខួរ​ក្បាល ប្រសិន​បើ​អ្នក​ជំងឺ​មាន​អាការៈ​ឈឺ​ក្បាល កន្ត្រាក់​ដៃ​កន្ទ្រាក់​ជើង មាន​អាការៈ​បាត់​ស្មារតី​ជា​ញឹក​ញាប់ ទន់​មួយ​ចំហៀង​ខ្លួន ​ព្រោះ​ដុំ​សាច់​ទៅ​សង្កត់​លើ​សរសៃ​​នៅ​ផ្នែក​នោះ។ ប៉ុន្តែ​ទាំង​នេះ​គ្រាន់​តែ​រោគ​សញ្ញា​ខ្លះៗ សម្រាប់​ជំនួយ​ការ​វិភាគ​របស់​គ្រូ​ពេទ្យ​ឯកទេស​តែប៉ុណ្ណោះ ហើយ​តាម​រយៈ​រោគ​សញ្ញា​ដូច​រៀប​រាប់​ខាង​លើ​ គេ​ត្រូវ​ធ្វើ​ការ​ថត​ឆ្លុះ​Scanner ឬIRM នោះ​គេ​នឹង​ទទួល​បាន​លទ្ធផល​ច្បាស់​លាស់។

ដុំ​សាច់​ក្នុង​ខួរ​ក្បាល អាច​កើត​មាន​ចំពោះ​មនុស្ស​គ្រប់​វ័យ​ទាំង​អស់ មិន​ថា​ទារក កុមារ មនុស្ស​ពេញ​វ័យ ឬ​មនុស្ស​ចាស់​ទេ។ អ្នក​ខ្លះ​ដុំ​សាច់​នេះ​មាន​ដុះ​តាំង​ពី​កំណើត​មក​តែ​ម្តង។ ប៉ុន្តែ​ទោះ​ជា​យ៉ាង​ណា​ក្តី​ ក៏​គេ​មាន​មធ្យោបាយ​ព្យាបាល​ទៅ​តាម​ករណី​របស់​អ្នក​ជំងឺ​ម្នាក់ៗ មាន​ជា​អាទិ៍​ការ​វះ​កាត់ ការព្យាបាល​ដោយ​ថ្នាំ​គីមី ឬ​ដោយ​វិទ្យុ​សកម្ម Radiothérapie៕

ជំងឺ​រលាក​ផ្លោក​នោម[កែប្រែ]

រូបភាពតូច|ផ្លោកនោម មាន​អារម្មណ៍​ចង់តែ​ទៅ​បត់​ជើង​តូច អារម្មណ៍​ក្រហល់​ក្រហាយ​ពោះ​ផ្នែក​ខាង​​ក្រោម ។ល។ និង​។ល។ ស្រ្តី​ជាច្រើន​ជួប​នឹង​បញ្ហា​​រលាក​ប្រព័ន្ធ​ទឹកមូត្រ ឬ រលាក​ផ្លោក​នោម ជាពិសេស​នៅ​ពេល​មានអាកាស​ធាតុ​ក្តៅ។ តើ​អ្វី​ទៅ​ជា​ជំងឺ​រលាក​ប្រព័ន្ធ​ទឹកមូត្រ ? តើ​គេ​អាច​ការពារ​បាន​ដែរ​ឬទេ ? តើ​ត្រូវ​ព្យាបាល​យ៉ាង​ដូច​ម្តេច និង​ត្រូវ​ធ្វើ​ដូច​ម្តេច​កុំ​ឲ្យ​ជំងឺ​នេះ​លាប់​មក​វិញ​ពេល​មាន​អាកាស​ធាតុ ​ក្តៅ ? នោះគឺរលាកផ្លោកនោម។

គ្រួសក្នុងតំរងនោម[កែប្រែ]

គ្រួស​ក្នុង​តំរង​នោម មាន​ច្រើន​ប្រភេទ​ណាស់ វា​មាន​សភាព​រឹង​ដូច​ជា​គ្រួស​ធម្មតា​នៅ​ខាង​ក្រៅ​ដូច្នោះ​ឯង។ គ្មាន​គ្រួស​ណា​មួយ​ដែល​បង្ក​ឡើង​ដោយ​សារធាតុ​តែ​មួយ​មុខ​ទេ។ គ្រួស​ដែល​គេ​ជួប​ប្រទះ​ញឹកញាប់​ជា​គេ​ជា​គ្រួស​បង្ក​ឡើង​ដោយ​សារ​ធាតុ​ កាល់ស្យូម។ កាល់ស្យូម​បូក​ជាមួយ​នឹង​សារធាតុ​អុកសាលាដ កាល់ស្យូម​ជាមួយ​នឹង​ផូហ្វ័រ ឬ​ផូស្វ័រ​ជាមួយ​នឹង​អាម៉ូញាក់ និង​ការ​បូក​ផ្សំ​ជាច្រើន​ផ្សេងៗ​ទៀត ... មូល​ហេតុ

        - កត្តា​ទី​មួយ ៖ ការប្រតិបត្តិ។ គ្រួស​វា​បង្ក​ឡើង​ដោយ​សារ​ទឹក​នោម​របស់​យើង​មាន​ផ្ទុក​ទៅ​ដោយ​សារធាតុ​មួយ​ ចំនួន​ដែល​មិន​រលាយ។ បើ​សិន​​យើង​មាន​កំរិត​ទឹក​នោម​តិច- ទៅ​បត់​ជើង​តូច​តិចតួច​ពេក ព្រោះ​តែ​បរិភោគ​ទឹក​តិច​ពេក នោះ​សារធាតុ​ដែល​បង្ក​ជា​កំហាប់​ក្នុង​ទឹក​នោម​ មាន​ជា​អាទិ៍​ កាល់ស្យូម អុកសាលាដ អាស៊ីត​អុយរិក ព្រម​ទាំង​សារធាតុ​មួយ​ចំនួន​ផ្សេងៗ​ទៀត ក៏​មាន​ខ្ពស់​ ដូច្នេះ​គ្រោះ​នៃ​ការ​បង្ក​បង្កើត​ជា​គ្រួស​ក៏​មាន​ច្រើន​ទៅ​តាម​នោះ ដែរ។ និយាយ​ឲ្យ​ខ្លី​ស្រួល​ស្តាប់ បើ​ទឹក​នោម​មាន​កំហាប់​ខ្ពស់ គ្រោះ​មាន​គ្រួស​ក្នុង​តំរង​នោម​ក៏​ខ្ពស់​ដែរ។ សរុប​សេចក្តី​មក​ គឺ​ការ​បរិភោគ​ទឹក​មិន​គ្រប់​គ្រាន់​ជា​កត្តា​មួយ​ដែល​បង្ក​ឲ្យ​មាន​គ្រួស​ ក្នុង​តំរង​នោម។
        - កត្តា​ទី​ពីរ​ ៖ បញ្ហា​បុគ្គល។ មាន​ជំងឺ​រលាក​ ឬ​ជំងឺ​ផ្សេង​ទៀត​នៅ​តំរង​នោម ​នៅ​ផ្លោក​នោម​ញឹក​ញាប់ ក៏​​អាច​ប្រទាញ​ឲ្យ​ងាយ​ជួប​នឹង​គ្រោះ​កើត​ជំងឺ​គ្រួស​ក្នុង​តំរង​នោម​ដែរ។ បុគ្គល​ខ្លះ​ទៀត​ គាត់​មាន​សំណាង​មិន​ល្អ ធម្មជាតិ​បាន​បង្កើត​គាត់​មក​ជាមួយ​នឹង​ទំរង់​មិន​ធម្មតា​ធ្វើ​ឲ្យ​គាត់​ងាយ ​នឹង​កើត​គ្រួស​នេះ។

រោគ​សញ្ញា

គ្រួស​ក្នុង​ តំរង​នោម​បាន​បង្ក​ឲ្យ​មាន​ការ​ឈឺ​ចុក​ចាប់​ យ៉ាង​ខ្លាំង មិន​អាច​ទ្រាំ​បាន នៅ​ម្តុំ​ចង្កេះ តែ​ម្ខាង​ទេ និង​ឈឺ​ពោះ​សំយ៉ុង​ចុះ​មក​ប្រដាប់​ភេទ។ ការ​ឈឺ​ចុក​ចាប់​នេះ​បណ្តាល​មក​ពី​គ្រួស​នៅ​ក្នុង​តំរង​នោម វា​ធ្លាក់​ ឬ​ចេញ​មក​ស្ទះ​នៅ​តាម​បង្ហួរ​នោម ដោយ​ប្រការ​ណាមួយ​ ជួន​កាល​ដោយ​សារ​ការ​ធ្វើ​ដំណើរ​ឆ្ងាយ មិន​បរិភោគ​ទឹក​គ្រប់​គ្រាន់ អុក​ រលាក់។ នៅ​ពេល​បត់​ជើង​ អ្នក​ជំងឺ​អាច​មាន​ទឹក​នោម​លាយ​ឈាម​ក៏​មាន។ ប៉ុន្តែ​ពេល​ខ្លះ​គ្រួស​ក្នុង​តំរង​នោម​ មិន​បាន​ផ្តល់​ជា​រោគ​សញ្ញា​អ្វី​ឡើយ ជាពិសេស​បើ​គ្រួស​ស្ថិន​នៅ​ក្នុង​តំរង​នោម​តែ​ម្តង។ គេ​អាច​ដឹង​បាន​ ថា​មាន​គ្រួស​ តាម​រយៈ​ការ​ថត​ឆ្លុះ ឬ ថត​អេកូ។ ក្នុងករណី​ គ្រួស​ក្នុង​តំរង​នោម ដែល​គ្មាន​ផ្តល់​រោគ​សញ្ញា​នេះ គ្រោះ​ថា្នក់​អាច​មាន​លក្ខណៈធ្ងន់​ធ្ងរ​ខ្លាំង ព្រោះ​គ្រួស​វា​ចេះ​តែ​រីក​ដុះ​ធំៗ​ឡើងៗ នោះ​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​អ្នក​ជំងឺ​មាន​តំរង​នោម​ខ្សោយ​។ គ្រួស​ធំ​ពេក​មិន​អាច​ចេញ​តាម​​​បង្ហួរ​នោម​កើត មធ្យោបាយ​​មាន​តែ​មួយ​គឺ​ត្រូវ​​ធ្វើ​ការ​វះ​កាត់​ ហើយ​ពេល​ខ្លះ​ត្រូវ​កាត់​យក​តំរង​នោម​នោះ​ចេញ​តែ​ម្តង​ក៏​មាន។

ទឹក​ស្អាត

ទឹក ​​មាន​ចំណែក​ខ្លាំង​ណាស់​ក្នុង​ការ​ជួយ​បង្កា​រ​កុំ​ឲ្យ​មាន​បញ្ហា​គ្រួស​ ក្នុង​តំរងនោម។ ដូច្នេះ​ទឹក​សំរាប់​បរិភោគ គឺ​ជា​ “ទឹកស្អាត”។ ព្រោះ​ ទឹក​សុទ្ធ​​​ដែល​ដាក់លក់​នៅ​លើ​ទី​ផ្សារ​ ទឹក​ខ្លះ​ មាន​សារធាតុ​អ៊ីយ៉ុង​ច្រើន​ ដូច​ជា កាល់ស្យូម ច្រើន ទឹក​ប្រភេទ​នេះ ត្រូវ​ប្រើ​តែ​ចំពោះ​បុគ្គល​ណា​ដែល​ខ្វះ​ជាតិ​កាល់ស្យូម​ប៉ុណ្ណោះ។ ឯ​ចំណែក​ទឹក​អណ្តូង ដែល​ប្រជាជន​ខ្មែរ​ភាគ​ច្រើន​ប្រើ​ប្រាស់​វិញ​ ជាទឹក​ដែល​សំបូរ​ទៅ​ដោយ​សារធាតុ​រឹង​ច្រើន ដូច​ជា​កាល់ស្យូម កាល់កែរ។ បើ​ទឹក​នោះ​សំបូរ​ទៅ​ដោយ​ជាតិ​កាល់ស្យូម​ នោះ​នឹង​ធ្វើ​​ងាយ​រង​គ្រោះ​កើត​គ្រួស​ក្នុង​តំរង​នោម​ដែរ។

ផល​វិបាក​ដែល​បង្ក​ឡើង​ដោយ​គ្រួស​

-​ មាន​ការ​ឈឺ​ចុកចាប់​យ៉ាង​ខ្លាំង​មិន​អាច​ទ្រាំ​បាន ព្រោះ​តែ​​​គ្រួស​​ចេញ​​មក​​ក្រៅ​ គាំង​នៅ​​​តាម​បង្ហួរ​នោម។ - ​ ខូច​តំរង​នោម។ គ្រួស​ខ្លះ នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​ស្ទះ​បង្ហួរ​នោម នោម​លែង​ចេញ ឬ​ចេញ​បាន​តែ​បន្តិច​បន្តួច​ ធ្វើ​ឲ្យ​ទឹក​នោម​ឡើង​ចាល់​ពេញ​តំរង​នោម ពេល​នោះ​តំរង​នោម​នឹង​ឡើង​ប៉ោង​។ យូរៗ​ទៅ តំរងនោម​នោះ​នឹង​ចុះ​ខ្សោយ ហើ​យ​បើ​គ្មាន​ការ​ព្យាបាល​ទាន់​ពេល​វេលាទេ​ អ្នក​ជំងឺ​នឹង​អាច​ជួប​គ្រោះ​ថ្នាក់​ខូច​​តំរង​នោម​ម្ខាង។ ការ​ខូច​តំរង​នោម​ដែល​ពេល​ខ្លះ​គ្រូពេទ្យ​ត្រូវ​តែ​ធ្វើ​វះ​កាត់​ចោល​តែ​ ម្តង។

ដោយ​វេជ្ជបណ្ឌិត លឹម សុជន់

កញ្ឆា និង​សុខភាព[កែប្រែ]

កញ្ឆា​ជា​ប្រភេទ​គ្រឿង​ញៀន​ម្យ៉ាង​ដែល​ច្បាប់​អន្តរជាតិ​ចាត់​ទុក​ថា​ជា​គ្រឿង​ញៀន​ខ្សោយ ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឱ្យ​គេ​មិន​សូវ​ចាប់​អារម្មណ៍ខ្លាំង​ពី​គ្រោះថ្នាក់​នៃ​ការ​ជក់​វា​ទេ។ កាលពី​សប្តាហ៍​មុន​ រដ្ឋមន្ត្រី​បារាំង​ម្នាក់ បាន​ព្រលយ​គំនិត​ចង់​ដាក់​កញ្ឆា​ឱ្យ​លក់​ស្រប​ច្បាប់ ដើម្បី​ងាយ​គ្រប់​គ្រង និង​បាន​បំផុស​ឱ្យ​មាន​ប្រតិកម្ម​ប្រឆាំង​ផង​និង​គាំទ្រ​ផង។ ​តាម​ការ​ពិត ឈ្មោះ​ថា​គ្រឿង​ញៀន​មិន​ដែរ​ល្អ​ទេ កញ្ឆា ឬ ជា​ភាសា​បារាំង Marijuana, joint, Haschich, Hach, ឬ Shit អាច​បង្ក​ផល​វិបាក​យ៉ាង​ច្រើន​ដល់​សុខភាព ជាពិសេស បើ​គេ​សាកល្បង​ជក់​វា តាំងពី​នៅ​វ័យ​ក្មេង​នៅ​ឡើយ។


នៅ​ប្រទេស​បារាំង ជក់​កញ្ឆា​កំពុង​តែ​ពេញ​និយម​ឡើងៗ ជាពិសេស​ចំពោះ​ក្មេង​ជំទង់ និង​យុវវ័យ ហើយ​គេ​អាច​រក​ទិញ​បាន​ដោយ​ងាយ និង​ដោយ​ធម្មតា។ ក៏​ប៉ុន្តែ​អ្វី​ជា​ឥទ្ធិពល និង​ជា​គ្រោះថ្នាក់​ពិត​ប្រាកដ​ចំពោះ​សុខភាព គេ​ពុំ​បាន​ជ្រាប​ច្បាស់​ប៉ុន្មាន​ទេ។

តើកញ្ឆាជាអ្វី ?

តាម​ពិត​កញ្ឆា​ជា​រុក្ខជាតិ​ម្យ៉ាង ងាយ​ដាំ ងាយ​ដុះ និង​មាន​ផ្ទុក​សារធាតុ​ពុល ឬ ម៉ូលេគុល សំខាន់​មួយ ដែល​ជា​ភ្នាក់ងារ​ទទួល​ខុស​ត្រូវ​បង្ក​ឥទ្ធិពល​លើ​ប្រព័ន្ធ​សសៃ​រប្រសាទ មាន​ឈ្មោះ​ថា Tetrahydrocannabinol ហៅ​កាត់ THC។ ហើយ​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់​បញ្ចូល ទៅ​ក្នុង​បញ្ជី​គ្រឿង​ញៀន។ កំហាប់​របស់​កញ្ឆា ប្រែប្រួល​ទៅ​តាម​របៀប​ផ្សំ​ធ្វើ និង​ទៅ​តាម តំបន់​នៃ​ការ​ដាំដុះ។

តើគេ​យក​កញ្ឆា​មក​ជក់​ក្នុង​ទំរង់​បែប​ណា​ខ្លះ ?


ក្រោយ​ពី​បាន​កែច្នៃ សម្ងួត ឬ បំផ្លែង​ឱ្យ​ចេញ​ជា​សណ្ឋាន​ផ្សេង​គ្នា​មក រុក្ខជាតិ​កញ្ឆា ត្រូវ បាន​អ្នក​ប្រើប្រាស់​ដាក់​ឈ្មោះ​ប្លែកៗ​គ្នា ទៅ​តាម​ទម្រង់។ បើ​ជា​ស្លឹក និង​ធាង សម្ងួត គេ​ច្រើន​និយម ហៅ​ថា ស្មៅ Herbe ចំណែក​ឯ​ជ័រ​របស់​វា​វិញ ដែល​ខ្ចប់​ជា​បន្ទះ ឬ​ទ្រវែង មាន​ពណ៌ បៃតង ត្នោត ឬ​លឿង មាន​ឈ្មោះ​ថា Haschich ou hachis hash។ កញ្ឆា​ទាំងពីរ​ប្រភេទ​នេះ ត្រូវ​បាន គេ​យក​មក​លាយ​ជក់​ជាមួយ​នឹង​បារី។ ជា​ចុង​ក្រោយ​គឺ​ប្រេង​កញ្ឆា។ គេ​ច្រើន​ជក់​វា​ក្នុង​ខ្សៀ ប៉ុន្តែ​ពុំ​សូវ​មាន​ធ្វើ​ចរាចរ​ច្រើន​ទេ។


ឥទ្ធិពល និង គ្រោះថ្នាក់​នៃ​ការ​ជក់​កញ្ឆា

តាំងពី​មាន​ការ​បែង​ចែក ច្បាប់​ទាក់ទង​នឹង​បញ្ហា​គ្រឿង​ញៀន​នៅ សតវត្ស​ទី ២០ មក កញ្ឆា​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់​ទុក​ជា​គ្រឿង​ញៀន​ខ្សោយ ឬ អាច​និយាយ​ផ្ទុយ​មក​វិញ​បាន​ថា បើ​គេ​ប្រើ​ពាក្យ គ្រឿង​ញៀន​ខ្សោយ​នោះ​គឺ​គេ​និយាយ​សំដៅ​លើ​កញ្ឆា​ហើយ។

ប៉ុន្តែ​បច្ចុប្បន្ន​នេះ គ្រូពេទ្យ​ជាច្រើន​យល់​ថា កញ្ឆា​មិនមែន​ជា​គ្រឿង​ញៀន​ខ្សោយ ដូច​ដែល​គេ​បាន​គិត​ពី​មុន នោះ​ទេ ការ​ពិត​កញ្ឆា​ជា​គ្រឿង​ញៀន ដែល​មាន​ប្រតិកម្ម​យឺត ប៉ុណ្ណោះ តែ​ពេល​បាន​ចូល​ជ្រាប​ដល់​ក្នុង​សារពាង្គកាយ​មនុស្ស​ណា​ហើយ មនុស្ស​នោះ​ត្រូវ​ការ ពេល​វេលា​យូរ​ណាស់​សម្រាប់ បំផ្លាញ​សារធាតុ THC​របស់​កញ្ឆា​នេះ​វិញ។

ប្រសាសន៍​របស់ លោក សាស្ត្រាចារ្យ​វេជ្ជបណ្ឌិត Pr. Costentin, បណ្ឌិត​ឱសថសាស្ត្រ នៅ Rouen ប្រទេស​បារាំង៖

"នៅ​ពេល​ដែល​សារធាតុ​សកម្ម​របស់​កញ្ឆា បាន​ចូល​ទៅ​ដល់​ខួរក្បាល វា​នឹង​ធ្វើ​ការ​វិវត្តន៍ ឥទ្ធិពល​ពិសេស​របស់​វា បាន​ន័យ​ថា សារធាតុ​នេះ​មិន​រលាយ ឬ មិន​ត្រូវ​បាន​បំផ្លាញ ចោល​ទៅ​វិញ​ទេ តែ​វា​ទៅ​រលាយ​ចូល​ក្នុង​ខួរ ហើយ​សំងំ​លាក់​ខ្លួន​នៅ​ទីនោះ រាប់​ថ្ងៃ រាប់ អាទិត្យ​ក៏​មាន។ កញ្ឆា​មិនមែន​ជា​គ្រឿង​ញៀន​ខ្សោយ​ធម្មតា​ទេ តែ​វា​ជា​គ្រឿង​ញៀន​យឺត។ វា​មាន​សកម្មភាព​យឺតៗ មក​កក​ប្រមូល​ផ្តុំ​គ្នា​នៅ​ក្នុង​ខួរ​ក្បាល ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឱ្យ​អ្នក​ជក់ វ័យ​ក្មេង​កាន់​តែ​ញៀន​ឡើងៗ។​

ដំបូង​ឡើង​ជក់​កញ្ឆា ជា​ការ​កំសាន្ត​មួយ ! មួយ​ខ្សឺត ​ពី​ខ្សឺត​ដំបូង ហាក់​នាំ​អារម្មណ៍​យើង ឱ្យ​បាន​ជួប​នឹង​សេចក្តី​សុខ សប្បាយ ប៉ុន្តែ​នៅ​ពេល​ដែល​អារម្មណ៍​សប្បាយ​រីករាយ រសាត់ បាត់​ទៅ នោះ​ការ​ជក់​កញ្ឆា​ជា​តម្រូវ​ការ​ដ៏​សំខាន់​មួយ និង​ក្រោយ​មក​ក្លាយ​ជា​តម្រូវ​ការ ដែល​មិន​អាច​ខាន​បាន មិន​អាច​ទប់​ជាប់។"

ឥទ្ធិពល​ទទួល​បាន​ភ្លាមៗ

អ្នក​ដែល​ជក់​កញ្ឆា​គ្រប់​រូប តែង​សាកល្បង​ស្វែង​សុភមង្គល​ក្នុង​ផ្លូវ​អារម្មណ៍ បន្ធូរ​ភាព​តាន តឹង និង​សាកល្បង​ស្វែង​រក​អារម្មណ៍​ថ្មី​ប្លែកៗ ឱ្យ​កាន់​តែ​អណ្តែត​អណ្តូង។ ក៏​ប៉ុន្តែ តាម​ការ​ពិត អ្នក​ជក់​ទាំងអស់​នោះ​មិន​អាច​ទទួល​បាន​អារម្មណ៍​ទាំងអស់​នេះ​បាន​ដូច​បំណង​គ្រប់​ពេល​វេលា​នោះ​ទេ។

ក្រោយពី​បាន​ចូល​ជា្រប​ក្នុង​រាង​កាយ​មនុស្ស​ហើយ កញ្ឆា​នឹង​បញ្ចេញ​ឥទ្ធិពល​របស់​ខ្លួន ទៅ​លើ​ខួរ​ក្បាល​ប្លែកៗ​គ្នា ទៅ​តាម​បុគ្គលិក​លក្ខណៈ​របស់​មនុស្ស​ម្នាក់ៗ មាន​ជា​អាទិ៍ អារម្មណ៍​រីករាយ​សប្បាយ ធូរ​ស្បើយ និង​ទន់​ងងុយ។ ប៉ុន្តែ​កញ្ឆា​នេះ​ក៏​អាច​នាំ​ឱ្យ​យើង​មាន​អារម្មណ៍​រសាប់​រសល់ ចង់​ក្អួត ចង្អោរ ពុល​ល្ងីល្ងើ ញ័រ​សាច់ ថប់​ដង្ហើម មាន​អារម្មណ៍ ច្របូល​ច្របល់ ក្នុង​ខួរ​ក្បាល ខ្វល់​តប់​ប្រមល់ យ៉ាង​ខ្លាំង។

កញ្ឆា​នឹង​ធ្វើ​ឱ្យ​សមត្ថភាព​ចងចាំ និង ការ​គិតគូរ ប្រមូល​អារម្មណ៍​របស់​ខួរ​ក្បាល​ធ្លាក់​ចុះ យ៉ាង​ឆាប់​រហ័ស។ ភ្នែក​ក៏​ស្រវាំង បាត់បង់​ភាព​ប្រុង​ប្រយ័ត្ន និង ស្ពឹក​ស្រពន់​ក្នុង​ការ បញ្ចេញ​ប្រតិកម្ម​តប​ត​នឹង​បញ្ហា​អ្វី​មួយ។ អារម្មណ៍​បែប​នេះ​ផ្តល់​គ្រោះថ្នាក់​ខ្លាំង​ណាស់​នៅ​ពេល​បើក​បរ។

មាន​ឥទ្ធិពល​ជាក់ស្តែង​ផ្សេង​ទៀត ដែល​គេ​អាច​នឹង​ជួប​ប្រទះ​នោះ​គឺ ៖

- សសៃរ​​ឈាម​តូចៗ​ហើម ដែល​គេ​អាច​សំគាល់​បាន​តាម​រយៈ​ភ្នែក​ឡើង​ក្រហម​ថ្លែ

- ទទួល​ទាន​អាហារ​បាន

- ជីពចរ​លោត​ញាប់​ហួស​ចង្វាក់​ធម្មតា

- ស្ងួត​បំពង់​ក ប្រេះ​បបូរ​មាត់

- និង​ជួន​កាល​មាន​អារម្មណ៍​ចង់​ក្អួត

គ្រោះថ្នាក់​ចំពោះ​ផ្លូវ​ដង្ហើម​ជា​យថាហេតុ

មិន​ខុស​ពី​បារី​ទេ ផ្សែង​កញ្ឆា​ក៏​មាន​បង្កប់​ទៅ​ដោយ​សារធាតុ​ពុល​ពី​ធម្មជាតិ​ បង្ក​ជំងឺ​មហារីក។ ដូច្នេះ​ផ្សែង​នេះ​នឹង​ទៅ​បំពុល​ប្រព័ន្ធ​ផ្លូវ​ដង្ហើម​របស់​យើង។ បើ​ជក់​បារី ហើយ​ជក់​កញ្ឆា​ទៀត​នោះ នោះ​សួត​របស់​អ្នក​នឹង​ងាយ​ឆាប់​កើត​ជម្ងឺ​មហារីក​ជាង​អ្នក​ជក់​តែ​បារី​តែ​មួយ​មុខ​ខ្លាំង​ណាស់។

ផលវិបាក​នៃ​ការ​ជក់​កញ្ឆា​ជាប់​ជា​ប្រចាំ

ឥទ្ធិពល​ដែល​បង្ក​ឡើង​ដោយ​កញ្ឆា​មិនមែន​ជា​គ្រោះថ្នាក់​ស្រាល​សាមញ្ញ​ធម្មតា ដូចការ ដែល​គ្រប់គ្នា​បាន​គិត​នោះ​ទេ។ ពេល​ខ្លះ កញ្ឆា​ផ្តល់​គ្រោះ​មហន្តរាយ​យ៉ាង​ខ្លាំង​ចំពោះ សុខភាព និង​សង្គម ៖

- ជួប​ការ​លំបាក​ក្នុង​ការ​ផ្ចង់​អារម្មណ៍​រៀន​សូត្រ

- ខ្វល់​គិត​តែ​ពី​ស្វែង​រក​ជក់ ផ្តាច់​ខ្លួន​ពី​គ្រួសារ និង​សង្គម

- យុវជន​ខ្លះ​ងាយ​រង​គ្រោះ អាច​នឹង​ធ្លាក់​ខ្លួន​ឈឺ មាន​វិបត្តិ​ផ្លូវ​ចិត្ត ចេះ​តែ​ភ័យ​ព្រួយ ស្លន់ និង ងាយ​កើត​ជម្ងឺ​ធ្លាក់​ទឹក​ចិត្ត la dépression។ ចំពោះ​អ្នក​ខ្លះ កញ្ឆា​អាច​នឹង​បង្ក​ឱ្យ​មាន​ជម្ងឺ ចិត្ត​រោគ ជក់​កញ្ឆា​តែ​មួយ​ប៉ុយ​ប៉ុណ្ណោះ គឺ​វា​ល្មម​គ្រប់គ្រាន់​នឹង​បញ្ចូន​ចូល​មន្ទីរ​ពេទ្យ ឯកទេស​ទៅ​ហើយ។ សំរាប់​អ្នក​ខ្លះ​ទៀត នឹង​មាន​ជម្ងឺ​សសៃរ​​ប្រសាទ ធ្ងន់​ធ្ងរ តួ​យ៉ាង ចេះ​តែ រវើរវាយ បែក​ឆ្ងាយ​ពី​អ្វី​ដែល​ជា​ជីវិត​ពិត​ក្នុង​លោក ភាសា​បារាំង​ហៅថា la schizophrénie។

មហារីក​ពង​សង្វាស ជា​ជម្ងឺ​កម្រ​មួយ​ ប៉ុន្តែ​ក្នុង​រយៈពេល ប៉ុន្មាន​ទសវត្ស​ចុង​ក្រោយ​នេះ​ ជម្ងឺ​នេះ​បាន​កើន​ឡើង​គួរ​ឲ្យព្រួយ​បារម្ភ ជាពិសេស​ចំពោះ​យុវជន​ពី​អាយុ ១៥ ទៅ​៣៥ ឆ្នាំ។ ​មូល​ហេតុ​ដែល​អាច​ពន្យល់​បាតុភូត​នេះ​គឺ​បណ្តាល​មក​ពី​ការ​កើន​ឡើង​នៃ​ការ​ជក់​កញ្ឆា។ ការ​សិក្សា​មួយ​បង្ហាញ​ថា​ អ្នកជក់​កញ្ឆា​មាន​គ្រោះ​កើត​ជម្ងឺ​មហារីក​ ដល់​ទៅ​៧០ ភាគ​រយ​លើស​អ្នក​ដែល​ពុំជក់​កញ្ឆា​ទាល់​តែសោះ។ គួរ​ឲ្យ​សោកស្តាយ​ ផ្ទុយ​ស្រលះ​ពី​ការ​គិត​របស់​អ្នក​ជក់​ដែល​ស្វែង​រក​ភាព​ស្រើបស្រាល កញ្ឆា​នឹង​​​ធ្វើ​ឲ្យ​បុរស​​បាត់​បង់​សមត្ថភាព​ក្នុង​ការ​បន្ត​ពូជ​ និង​​​ក្នុង​ការ​រួម​ភេទ៕

ជំងឺ​សន្លាក់[កែប្រែ]

ជំងឺសន្លាក់​ជា​ជំងឺ​ដែល​មាន​ការ​រីក​រាលដាល និង វិវឌ្ឍ​ទៅ​តាម​វ័យ​របស់​អ្នកជំងឺ ហើយ​បង្ក​ឱ្យ​មាន​ការ​ឈឺ​ចុកចាប់ នៅ​តាម​សន្លាក់​កាន់​តែ​ខ្លាំង​ឡើងៗ ដោយសារ ភាព​ទ្រុឌទ្រោម រេចរឹល​នៃ​ស្រទាប់​ឆ្អឹងខ្ចី ដែល​នៅ​ព័ទ្ធ​ជុំវិញ​ឆ្អឹង​ម្តុំ​សន្លាក់ តែ​មិនមែន​ជា ជំងឺ រលាក​ឆ្អឹង ឬ ឆ្អឹងខ្ចី នៅ​ម្តុំ​សន្លាក់​ទេ។ ជំងឺ​សន្លាក់​ដែល​លើក​យក​មក​បរិយាយ​នៅ​ពេល​នេះ គឺ​ជា​ជំងឺ​សន្លាក់ ជាទូទៅ ដែល​ហៅជា ភាសា បារាំង ARTHROSE។

ជំងឺសន្លាក់ ARTHROSE គឺ​ជា​ភាព​ចាស់​រេចរឹល​បន្តិច​ម្តងៗ​នៃ​ស្រទាប់​ឆ្អឹងខ្ចី។ ឆ្អឹងខ្ចី នេះ​រុំ​ព័ទ្ធ​ឆ្អឹង ដើម្បី​សន្លាក់​អាច​ងាក និង​ធ្វើ​ចលនា​ដោយ​រអិល​បាន។ នៅពេល ដែល​ឆ្អឹងខ្ចី​នេះ ចាស់​សឹក​រេចរឹល ខូច​ប្រើ​ការ​លែង​កើត នោះ​វា​នឹង​បង្ក​ផលវិបាក​ជាច្រើន​ដល់​ឆ្អឹង ដែល​នៅ​ជុំ​ជិត និង ទៅ​លើ​សន្លាក់ បង្ក​ឲ្យ​មាន​ ការ​ឈឺ​ចាប់​នៅ​តាម​សន្លាក់ ឬ មាន​ដៃជើង ខ្លួនប្រាណ​រឹង មិន​ទន់ភ្លន់ ពិបាក​ពត់ពេន បត់ខ្លួន នៅ ត្រង់​សន្លាក់ ឬ​គាំងសន្លាក់​ក៏មាន។ ប៉ុន្តែ ជំងឺ​សន្លាក់​មិន​ប្រាកដ​ថា​ពិត​ជា​ឱ្យ​រោគ​សញ្ញា​ឈឺចាប់​ទេ ពេល​ខ្លះ​ទាល់ តែ​ទៅ​ធ្វើការ​ពិនិត្យ​ថត​ឆ្លុះ ទើប​ដឹង​ថា​ឆ្អឹង​ខ្ចី​ខូច។ ផ្ទុយទៅវិញ អ្នកជំងឺខ្លះ​មាន​ឆ្អឹងខ្ចី សឹករេចរឹល​តែ​បន្តិច តែ​ត្រូវ​រង​ការ​ឈឺ​ចាប់​ជា​អតិបរមា​ភ្លាម។

កត្តា​ផ្សេងៗ​នៃ​ការ​សឹក​រេច​រឹល​របស់​ឆ្អឹង​ខ្ចី

រហូត​មក​ទល់​ពាក់​កណ្តាល​ទសវត្ស​ឆ្នាំ ៧០ គេ​គិត​ថា ជំងឺ​សន្លាក់​ឆ្អឹង​ជា​ជំងឺ​មនុស្ស​ចាស់។ មនុស្សចាស់ ដែល​ឆ្អឹងខ្ចី​ត្រូវ​សឹក​រេចរឹល ព្រោះតែ​ការ​ធ្វើ​ចលនា ជា​រៀង​រាល់​ថ្ងៃ យូរៗ​ទៅ។ ប៉ុន្តែ​ក្នុង​ពេល​ថ្មីៗ​នេះ គេ​សង្កេត​ឃើញ​ថា​ឆ្អឹងខ្ចី មិន​ប្រាកដ​ថា​នឹង​ត្រូវ​សឹក​ខូច ដូច​គ្រឿង​យន្ត​ដែល​ប្រើ​យូរ​ទេ។ ឆ្អឹងខ្ចី​មាន ការដុះដាល​លូតលាស់​ខ្លាំង​ណាស់។ ឆ្អឹង​សឹក​រេចរឹល​ហើយ​មិន​អាច​ដុះ​វិញ​បាន​បណ្តាល​មកពី​ភ្នាក់ងារ​ប៊ីយូគីមី ​ឬ គីមីសរីរាង្គ។ ភ្នាក់ងារ​​គីមីសរីរាង្គ ដែល​ជា​សារធាតុគីមី​មាន​ស្រាប់​ក្នុង​ខ្លួន​មនុស្ស​យើង ហើយ​ដែល​យើង​បញ្ចេញ​ចោល។ គឺ​នៅ​ពេល​នោះ​ហើយ ដែល​អ្នក​វេជ្ជសាស្ត្រ​ចាប់​អារម្មណ៍​ថា គេ​នឹង​អាច​រក​ឃើញ ការ​ព្យាបាល​មួយ ដើម្បី​ទប់ស្កាត់​ការ​សឹក​រេចរឹល​របស់​ឆ្អឹង​ខ្ចី​បាន។


ប្រភេទ​នៃ​ជំងឺ​សន្លាក់

ជំងឺ​សន្លាក់​ដែល​គេ​ជួប​ប្រទះ​ញឹកញាប់​ជាង​គេ គឺ​សន្លាក់ដៃ សន្លាក់ជើង។ បើ មាន ជីដូនជីតា ម្តាយ ឬ​បងប្អូន​ក្នុង​គ្រួសារ​ណា​ម្នាក់​កើត​ជំងឺ​នេះ​ហើយ​នោះ កូន​ចៅ ជំនាន់​ក្រោយ​ងាយ​នឹង​ឈឺ​សន្លាក់​ដៃ ជើង ជង្គង់ សន្លាក់​ឆ្អឹងក ចង្កេះ និង ម្រាម​ជើង ណាស់។ ក្រៅ​ពី​កត្តាត​ពូជ​របៀប​របប​រស់នៅ ក៏​ជា​ផ្នែក​មួយ​ដ៏​សំខាន់ បង្ក​ឱ្យ​ឆាប់​មាន​បញ្ហា​សន្លាក់​ដែរ។ អ្នក​បញ្ចេញ​កម្លាំង​កាយ​ខ្លាំង ធ្វើការ​ធ្ងន់​តាំង​ពី​វ័យ​ក្មេងៗ នឹង​ឆាប់​មាន​បញ្ហា​សន្លាក់​ជាង​អ្នក​ស្រណុក​ស្រួល មិន​ថា​ស្ត្រី ឬ បុរស ឬ ជាតិសាសន៍ ណា​ទេ។ ជាងនេះ​ទៅ​ទៀត បើ​អ្នក​មាន​ជំងឺ​សន្លាក់​នៅ​ដៃ ហើយ​ប្រឹង​ធ្វើការ ប្រើ​ដៃ​នោះ​ច្រើន នោះ​នឹង​ធ្វើ​ឱ្យ​ជំងឺ​នេះ​កាន់​តែ​ធ្ងន់ធ្ងរ ហើយ​ត្រូវ​គិត​ថា​សន្លាក់​នៅ​ត្រង់​កន្លែង​ផ្សេងៗ​ទៀត ក៏​មាន​បញ្ហា​ដែរ។

ការ​ព្យាបាល

គ្មាន​​ការព្យាបាល​ណា​មួយ​ដែល​ប្រសើរ​ជាង​គេ​បំផុត តែ​មួយ អាច​ជួយ​បំបាត់ ការឈឺចាប់ ទប់​ស្កាត់​ការ​សឹក​ខូចខាត​របស់​ឆ្អឹង និង ធ្វើ​ឱ្យ​សន្លាក់​មាន​ចលនា​ប្រសើរ ជាងមុន បាន​ទេ។ ម្យ៉ាង​មក​ពី​ជំងឺសន្លាក់​មាន​ច្រើន​កន្លែង ត្រូវ​ការព្យាបាល តម្រូវ​តាម​ករណី​នៃ​សន្លាក់​នីមួយៗ និង ម្យ៉ាង​វិញ​ទៀត ពុំ​មាន​ការព្យាបាល​ណា ដែល​ប្រសើរ​ជាង​គេ ឥត​ខ្ចោះ​នោះ​ឡើយ។ ការព្យាបាល​ត្រូវតែ​ធ្វើ​ឡើង​ទៅ​តាម​ករណី ជាក់ស្តែង។ មាន​ការព្យាបាល​ដោយ​ថ្នាំ គ្រាន់​បំបាត់ ការឈឺចាប់ និង ការព្យាបាល ​ឲ្យ​បាន​ស៊ីជំរៅ ។ ជំងឺ​សន្លាក់​ប្រៀប​ដូច​ភ្នំភ្លើង។ ភ្នំភ្លើង​ដែល ជួន​ស្ងប់ស្ងាត់ ជួន​ក៏​ផ្ទុះ​ឡើង បង្ក​ជា​ការ​ឈឺចាប់។

នៅពេលមានអាការៈឈឺចាប់ស្តែងឡើង គេអាចព្យាបាលដោយប្រើថ្នាំបំបាត់ ការឈឺចាប់ បាន​មួយ​រយៈ។ យើងគួរ ធ្វើសរសៃ ចាក់ម្ជុលវិទ្យាសាស្ត្រ ដើម្បីសម្រួល​និង កាត់​បន្ថយ​ការឈឺចាប់។ ការធ្វើ​សរសៃ​នេះ ជា​ប្រយោជន៍​សំរាប់​អ្នក​ដែល​មាន​បញ្ហា​សន្លាក់​នៅ​ជើង និង ឆ្អឹងខ្នង។ ការ​លេង​កីឡា ជា​ការ​ចាំបាច់​សំរាប់​អ្នក​ជំងឺ ប៉ុន្តែ​ ត្រូវ​ធ្វើ​កីឡា​ឱ្យ​ស្រប​នឹង កម្លាំង​កាយ ស្រប​នឹង​កម្លាំង​សន្លាក់ មិនមែន​សម្រប កម្លាំង​សន្លាក់ ឬ ប្រឹង​ដើម្បី​ធ្វើ​កីឡា​ទេ។ ការ​ឡើង​ទម្ងន់ ជា​សត្រូវ​ចំបង បង្អស់​របស់​ជំងឺ​សន្លាក់។ ចាប់ពីអាយុ ៤០ឆ្នាំទៅ គួរ​រួសរាន់​មក​ជួប​គ្រូពេទ្យ​នៅ​ពេល​មាន​រោគ​សញ្ញា​ការ​ឈឺ​ចាប់​នៅ​តាម​សន្លាក់។ សូម​បរិភោគ​បាយ​បន្លែ​ត្រី​សាច់ និង ជីវជាតិ​គ្រប់មុខ ឱ្យ​បាន​ស្មើៗ​គ្នា​ស្រប​តាម តម្រូវការ​របស់​រាងកាយ ដើម្បី​រក្សា​សុខភាព​ឱ្យ​បាន​ល្អ៕

តើកងដាក់ក្នុង​ស្បូន មាននិងគ្មាន​​​អ័រមូន ខុសគ្នា​យ៉ាងណា ?[កែប្រែ]

រូបភាពតូច|កងស្បូន កង​ក្នុង​ស្បូន ​មាន​ពីរ​បែប​ គឺ​កងមាន​ជាតិ​ទង់ដែង និង​កង​មានអ័រមូន។ តើ​កង​ក្នុង​ស្បូន​ទាំងពី​រនេះ​មាន​គុណសម្បត្តិ​និង​គុណវិបត្តិ​យ៉ាងណា​ខ្លះ​ ?


ការដាក់កងក្នុង​ស្បូន ជា​វិធី​ពន្យារ​កំណើត​ដែល​ស្ត្រី​ប្រើ​ច្រើន​ជាង​គេ​លំដាប់​ទី​ពីរ បន្ទាប់​ពី​ថ្នាំ​លេប។

កងដាក់​​ក្នុង​ស្បូន ជា​ឧបករណ៍ប្លាស្ទិក ​តូច​ ទន់ ដែលគ្រូពេទ្យ​​យក​ស៊ក​បញ្ចូល​ក្នុង​ស្បូន តាម​ទ្វារមាស។ កង​ដាក់ក្នុង​ស្បូន​មាន​ច្រើន​ទម្រង់​ និង​ច្រើន​យ៉ាង តែកង​ដែល​គេនិយម​ប្រើប្រាស់​ជាង​គេ គឺកង​មាន​ទម្រង់​ជា​អក្សរ T និង​​គេ​អាច​ចេញ​ជា​​ពីរ​ប្រភេទធំៗ មួយ​ជា​កង​មាន​អ័រមូន និង​មួយ​ទៀត​ជា​កង​គ្មាន​អ័រមូន ឬ​ហៅ​ថា​កង​ទង់ដែង ព្រោះ​មាន​បន្ទះ​ ​ឬសរសៃទង់ដែង​ រុំជុំវិញ។ ​កងប្រភេទ​នេះ​មាន​ប្រើ​ច្រើន​និង​ជា​ទូទៅ​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​កម្ពុជា​។ កង​ទាំងពីរ​ប្រភេទ​នេះ បញ្ចេញ​សកម្មភាព​ដូច​គ្នា គឺនឹង​ទៅ​រំខាន​ដំណើរ​របស់​ស្ពែម៉ាតូហ្សូអ៊ីត (មេជីវិត​បុរស) និង​រំខាន​​មិន​ឱ្យ​មាន​ការ​​បង្ក​កំណើត ដោយ​សារ​ឥទ្ធិពលរបស់​ទង់ដែង ឬ​អ័រមូន លេបូន័រហ្សេស្ត្រែល lévonorgestrel របស់​កងសាយភាព​ក្នុង​ស្បូន​។

ជម្រើស​ថា​គួរ​ប្រើកង​​​អ័រមូន ឬកងទង់ដែង គឺ​អាស្រ័យ​ទៅ​លើ​ការ​ធ្លាក់​រដូវ​របស់​ស្ត្រី​។ តើ​ស្រ្តី​មាន​រដូវ​ច្រើន ឬ​តិច មាន​អម​ដោយ​​​ការ​ឈឺ​ចុកចាប់ដែរ​ឬ​អត់ និង​សេចក្តី​សម្រេច​របស់​ស្ត្រី​ផ្ទាល់​នៅ​ពេល​បាន​ជួប​ពិគ្រោះ​ជាមួយ​គ្រូពេទ្យ​រួច​ត្រឹមត្រូវ។

បច្ចុប្បន្ន​នេះ នៅ​ប្រទេស​បារាំង មាន​ស្ត្រី​ប្រមាណ​៨សែន​នាក់​ជ្រើសរើស​វិធីពន្យារកំណើត​ដោយ​ការ​ដាក់កង​ក្នុង​ស្បូន ហើយ​ក្នុង​នោះ ជាង​៥០% ជា​កង​មានអ័រមូន និង​ជិត​ពាក់​កណ្តាល​ជាកង​ទង់ដែង។ ជម្រើស​បើកង​ក្នុង​ស្បូន កើន​ឡើង​ជា​លំដាប់​ ព្រោះ​កង​ជា​មធ្យោបាយ​ពន្យារកំណើត​ដែល​មាន​សុវត្ថិភាព​និង​ប្រសិទ្ធភាព​ខ្លាំង​។ គ្រោះ​ហានិភ័យធ្លាក់​ខ្លួន​មាន​ផ្ទៃពោះ ទាប​ជាង​មួយ​១​​%​ទៅ​ទៀត ពោល​គឺ​កង​ក្នុងស្បូន​ ទង់ដែង អាច​ការពារ​មិន​ឱ្យ​មាន​គ៌ភ បានដល់​ទៅ​៩៩,៤% ហើយ​កង​ប្រើអ័រមូន ការ​ពារ​បាន​កាន់​តែ​ខ្ពស់​ជាង​កង​ទង់ដែង​ទៀត។ បើស្ត្រី​មានអាយុ​លើស​ពី​៤០​ឆ្នាំ​ទៀតហានិភ័យ​មាន​ផ្ទៃពោះ​ធ្លាក់​ស្ទើរដល់​សូន្យតែម្តង។


កងដាក់ក្នុង​ស្បូន ជា​វិធីពន្យារ​កំណើត​ដែលមានការ​រំខាន​តិច​តួច​បំផុត និង​មិន​ទៅខ្ទប់​យន្តការ​អ័រមូន​របស់សរីរទេ ហើយ​មិន​រំខាន​ដល់​ទំនាក់ទំនង​ផ្លូវភេទ និយាយ​ឱ្យ​ចំ មិន​រំខាន​ការរួម​រក្ស​ឡើយ។ កង​ក្នុង​ស្បូន​ដែល​ល្អ ដែល​ត្រូវ​នឹង​អ្នក​ គឺ​កង​ដែល​អ្នក​ពាក់ភ្លេច​​មិន​ដឹង​ថា​មានកង​ក្នុង​ខ្លួន​។ នេះ​ជា​ការ​បញ្ជាក់​បន្ថែម​របស់វេជ្ជបណ្ឌិតជំនាញរោគស្ត្រី។ ដាក់កង​ក្នុង​ស្បូន ជា​ការ​ផ្តល់​សេរីភាព​ឱ្យ​ដល់​ស្ត្រី ក្នុង​ជីវិត​រស់​នៅ​ប្រចាំ​ថ្ងៃ​និង​ក្នុង​ជីវិត​ផ្លូវ​ភេទ ដោយលែង​ភ័យ លែងគិត​​រក​ថ្នាំ​លេប​ជា​រៀង​រាល់​ថ្ងៃ។

ប៉ុន្តែ​កង​ទង់ដែង ដែល​ជាជម្រើសដ៏ប្រសើរ​សម្រាប់​ស្ត្រី​បំបៅ​ដោះកូន អាច​បង្ក​ផលរំខាន​បន្តិច ព្រោះ​វា​អាច​នឹង​ធ្វើឱ្យ​ស្ត្រី​មាន​រដូវ​ធ្លាក់​ច្រើន​ៗ និង​មាន​ជ្រាប​​បន្តស្នាម​ធ្លាក់​ឈាម​ដែល​ត្រូវ​ទ្រាប់​ការពារ​កុំ​ឱ្យ​ប្រលាក់​ យូរ​ថ្ងៃ។ ដូច្នេះ​ប្រសិន​បើ​អ្នក​ជា​ស្ត្រី​ដែល​មាន​និស្ស័យ​ធ្លាក់​រដូវ​ច្រើន សូ​ម​កុំ​ជ្រើសរើស​ប្រើកង​ដាក់ក្នុង​ស្បូន​ទង់ដែង​អី។

ផ្ទុយ​ទៅ​វិញ កង​ដាក់ក្នុង​ស្បូនមានអ័រមូន នឹង​ធ្វើ​ឱ្យ​អ្នក​មាន​រដូវ​ធ្លាក់​យ៉ាង​តិច​តួច​បំផុត និង​លែង​មាន​ធ្លាក់​រដូវ​សោះ​តែម្តង​ផង​។ ៨៥-៩០%​នៃ​ស្ត្រី​​ពាក់កង​អ័រមូន​ លែង​មាន​រដូវ​សោះក្រោយ​ពី​ដាក់កង​នោះ​បាន​ពីរ​បី​ខែ​។ សមត្ថភាព​របស់​កង​អ័រមូ​ននេះ បាន​ជួយ​សម្រួល​ជីវិត​ស្ត្រី​ ជាពិសេសស្ត្រី​​ដែល​ធ្លាប់​​មាន​រដូវ​ច្រើន និង​ធ្លាប់​ឈឺចុកចាប់​ខ្លាំង​ពេល​ធ្លាក់​រដូវ។

គ្រប់​ស្ត្រី​ដែល​​មាន​ទំនាក់ទំនង​ផ្លូវ​ភេទ​ហើយ​សុទ្ធ​តែអាចប្រើកង​ដាក់ក្នុង​ស្បូន​​បាន​ទាំង​អស់។ តែ​ប្រសិន​បើ​ជា​ស្ត្រី​ប្រឈម​នឹង​ហានិភ័យ​កើត​ជំងឺ​កាមរោគ (ជំងឺចម្លង​តាម​ការ​រួម​រក្ស ដោយ មានដៃគូ​ច្រើន ឬ​ដៃគូ​មិនប្រាកដប្រជា...) គ្រូពេទ្យ​សូមណែនាំ​មិន​ឱ្យ​ជ្រើសរើស​យក​ការ​ប្រើកង​ដាក់​ក្នុង​ស្បូនជាមធ្យោបាយ​ពន្យារ​កំណើត​ទេ។ ស្ត្រី​ដែល​មាន​ស្បូន​មិនប្រក្រតី មាន​ដុំ​សាច់​ក្នុង​ស្បូន​ និងស្ត្រី​ដែលកំពុង​មាន​ជំងឺ​រលាក​ឬ​ជំងឺបង្ក​រោគ​នៅ​ប្រដាប់​ភេទ មិន​ត្រូវ​អនុញ្ញាត​ឱ្យ​ប្រើកង​ក្នុង​ស្បូន​ទេ។​

ការដាក់កង​ក្នុង​ស្បូន​ ប្រព្រឹត្ត​ទៅ តែ​ប៉ុន្មាន​មួយ​នាទី​ប៉ុណ្ណោះ។ ស្ត្រី​អាច​សម្រេចចិត្ត​ដាក់កង​បាន​គ្រប់​ពេលឱ្យ​តែ​ប្រាកដ​ថា​អ្នក​គ្មាន​ផ្ទៃពោះ។ ជា​ទូទៅ គ្រូពេទ្យ​ណែនាំ​ឱ្យ​ដាក់​កង​នៅ​រវាង​ពី​ថ្ងៃទី ១ ដល់​ថ្ងៃទី ១២នៃ​វដ្ត​រដូវ ឬបួន​ទៅ​៦​សប្តាហ៍​ក្រោយ​ការ​សម្រាលកូន​រួច៕

អ្នក​ស្រាវជ្រាវ​​បាន​សម្រេច​ធ្វើ​ឲ្យ​សត្វ​កណ្តុរ​ឡើង​ក្មេង[កែប្រែ]

ព័ត៌មាន​ដែល​ថ្មី​ជាង​គេ​ ដែល​ទើប​ផ្សព្វផ្សាយ​តាម​ប្រព័ន្ធ​អ៊ីនធឺណែត ក្នុង​សប្តាហ៍​នេះ ដោយ​សាកល​វិទ្យាល័យអាមេរិក Harvard ​ដ៏​ល្បី​ ថា​អ្នក​ស្រាវជ្រាវ​អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​សរីរាង្គ​សត្វ​កណ្តុរ​ចាស់​ វិល​មក​រក​ភាព​ក្មេង​បានដោយ​​ជោគ​ជ័យ​។

ពេលនេះ​ អ្នកស្រាវជ្រាវអាមេរិក បាន​សម្រេច​ធ្វើ​ឲ្យ​សត្វ​កណ្តុរ ចុះ​ក្មេង​វិញ​បាន មិន​ចាស់​តាម​អាយុ គឺ​មាន​ន័យ​ថា គេ​អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​សរីរាង្គ​ដែល​ ចាស់ ទ្រុឌទ្រោម ខូច​ទៅ​ហើយ​នោះ បាន​ឡើង​ក្មេង​ និង​មាន​សុខភាព​ល្អ​វិញ ! ទោះ​​បី​បទ​ពិសោធន៍​នេះ ធ្វើ​ឡើង​ចំពោះ​សត្វ​កណ្តុរ ដែល​មាន​សរីរាង្គ​ចាស់​ទ្រុឌទ្រោម​ដោយ​បង្ខំ ​ ខុស​ពី​បែប​ធម្មជាតិ​ក៏​ដោយ ក៏​នេះ​អាច​ចាត់​ទុក​ថា​ជោគជ័យ​ដ៏​ត្រចះ​ត្រចង់​មួយ​ និង​ជា​ការ​លើក​ទឹក​ចិត្ត​ដ៏​ធំធេង​មួយ​ សម្រាប់​​អ្នក​ស្រាវជ្រាវ​វេជ្ជសាស្ត្រ​ទៅ​ថ្ងៃ​អនាគត។

អ្វី​ដែល​អស្ចារ្យ គឺ​គេ​បាន​រក​ឃើញ​​ មូល​ហេតុ​មួយ ក្នុង​ចំណោម​មូល​ហេតុ​ជា​ច្រើន​ផ្សេង​ទៀត ដែល​នាំ​កោសិកា និង​សរីរាង្គ​ឆាប់​ចាស់ នៅ​លើ​សត្វ​កណ្តុរ​ធ្វើការ​ពិសោធន៍​ទាំង​នោះ ថា ប្រសិនបើ​ តេឡូម៉ែរ (ចំណុច​ចុង​បំផុត​នៃ​អាដេអ៊ិន) ខូច​ចាស់​រិចរិល នោះ​សត្វ​កណ្តុរ​នឹង​ឆាប់​ចាស់​ជរា ​លែង​មាន​សមត្ថភាព​បង្ក​កំណើត ឆាប់​មាន​ជំងឺ​ពុក​ឆ្អឹង មាន​ជំងឺ​ទឹក​នោម​ផ្អែម​ ភ្លេច​ភ្លាំង។ ផ្ទុយ​ទៅ​វិញ​ បើ​តេឡូម៉ែរ នោះ​នៅ​វែង មាន​ទម្រង់​ល្អ មិន​ទ្រុឌទ្រោម និង​មិន​​សឹក​បាត់​បង់ សត្វកណ្តុរ​​ទាំង​នោះ​មាន​សុខភាព​ល្អ នៅ​ក្មេង​ជាង​មុន មានពង​ស្វាសឡើង​​ធំ​ដូច​​ធម្មតា អាច​បង្ក​កំណើត​បាន​ឡើង​វិញ បាត់​អស់សញ្ញា​នៃ​ភាព​ចាស់​​ទ្រុឌទ្រោម​នៃ​សរីរាង្គមួយ​ចំនួន​ ដូចជា ថ្លើម តើក ពោះវៀន។ កោសិកា​ខួរ​ក្បាល ​ក៏​មាន​ការ​​លូត​លាស់​ដូច​ក្មេង គួរ​ឲ្យ​ភ្ញាក់​ផ្អើល​រីក​រាយ។

ប៉ុន្តែ​ នេះ​មិន​ទាន់​មាន​ន័យ​ថា គេ​អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​មនុស្ស​ចាស់​ អាយុ​ហា ឬ​ហុក​សិប​ឆ្នាំ​ វិលមក​​ក្មេង​ ដូច​កាល​នៅ​អាយុ​២០​ឆ្នាំ​ទេ។ គេ​ត្រូវ​ធ្វើ​ការ​សិក្សា​ពិសោធន៍​បន្ត​លើ​សត្វ​កណ្តុរ​ធម្មតា​សិន បន្ទាប់​មក​ទើប​ដល់​មនុស្ស​ជា​ក្រោយ។

ការ​បង្ក​កំណើតដោយ​សិប្បនិម្មិត​នៅ​ប្រទេស​បារាំង

ចំណែក​នៅ​ប្រទេស​បារាំង​វិញ ជាលើក​ទី​មួយ ​ កាល​ពី​ដើម​ខែ​វិច្ឆិកា ឆ្នាំ ២០១០ នេះ ក្រុម​គ្រួ​ពេទ្យ​សម្ភព​នៅ​មន្ទីរ​ពេទ្យ​ ប៉េក្លែរ ជិត​ក្រុង​ប៉ារីស បាន​ប្រកាស​អំពី​កំណើត​កូន​ភ្លោះ​ពីរ​នាក់ ដែល​កើត​ពី​អូវូល​កក។ តាម​ពិត​បច្ចេកវិទ្យា​បង្ក​កំណើត​ដោយ​ប្រើ​អូវូល (មេជីវិត​ញី) កក ត្រូវ​បាន​គេ​យក​មក​អនុវត្ត​តាំង​ពី​ជាង​២០​ឆ្នាំ​មក​ហើយ ប៉ុន្តែ​ ​បច្ចេកទេស​ហាម​ឃាត់​នៅ​ប្រទេស​បារាំង។ កំណើត​របស់​ទារក​ទាំង​ពីរ​ ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ជួន​ចំពេល​ដែល​គេ​កំពុង​សិក្សា​អំពី​ច្បាប់​នេះឡើងវិញ។

ច្បាប់​បារាំង បាន​​ហាមឃាត់​មិន​ឲ្យ​​បង្កក​ ឬ រំលាយ​ អូវុល (មេជីវិត​ញី) ដោយ​ល្បឿន​លឿន ដើម្បី​យក​មក​ប្រើ​ក្នុង​ការ​បង្ក​កំណើតទេ ហេតុ​ដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​ លោកបណ្ឌិត​សាស្ត្រាចារ្យ​ វេជ្ជសាស្ត្រ ផ្នែក​សម្ភព រ៉េនេ ហ្វ្រីដមាន នៅ​មន្ទីរ​ពេទ្យ​ប៉េក្លែរ បាន​លួច​ប្រើ​បច្ចេកវិទ្យា​រក្សា​ទុក​អូវុល ក្នុង​ទូទឹក​កក ដោយ​យឺតៗ ដើម្បី​កុំ​ឲ្យ​ខុស​ច្បាប់។ ហើយ​នៅ​ទី​បំផុត លោក​​ក៏​បាន​សម្រេច​លទ្ធផល​បាន​ដូច​បំណង​នៅ​ថ្ងៃ​ទី​៤​វិច្ឆិកា ២០១០​ដោយ​បាន​ផ្តល់​កំណើត​ឲ្យ​ទារកភ្លោះ​​ពីរ​នាក់។

តាម​ពិត​បច្ចេកវិទ្យា​បែប​នេះ​ ដែល​បាន​បង្កើត​ទារក​បាន​រាប់​ពាន់​នាក់ ត្រូវ​បាន​គេ​យក​មក​ប្រើ​ជា​​ច្រើន​ឆ្នាំ​មក​ហើយ នៅ​ប្រទេស​ជប៉ុន កាណាដា អាល្លឺម៉ង់ អេស្ប៉ាញ អ៊ីតាលី និង​បែលហ្សិក។ ក្រុម​គ្រូពេទ្យ ​អះអាង​ថា​វិទ្យាសាស្ត្រ​ទំនើប​ក្នុង​ការ​បង្ក​កំណើត​កូន​បែប​នេះ អាច​ជួយ​ស្ត្រី​ដែល​គ្មាន​កូន​ព្រោះ​បញ្ហា​សុខភាព ព្រោះ​ប្រើ​ថ្នាំ​ព្យាបាល​ជំងឺ​មហារីក​ច្រើនពេក ឲ្យ​មាន​កូន​បាន។ ​លោកសាស្ត្រាចារ្យ គ្រោង​នឹង​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​ធនាគារ​មួយ​ទទួល​ចិញ្ចឹម​រក្សា​ អូវុល ដោយ​មិន​បញ្ចេញ​ឈ្មោះ ដើម្បី​ឆ្លើយ​តប​ទៅ​នឹង​សេចក្តី​ត្រូវ​ការ​របស់​គូស្វាមី ដែល​គ្មាន​លទ្ធភាព​បង្ក​បង្កើត​កូន​តាម​បែប​ធម្មជាតិ។ វេជ្ជសាស្ត្រ​ថ្មី​​នេះ​ ពិត​ជា​នឹង​ក្លាយ​ទៅ​ជា​ប្រធានបទ​នៃ​ការ​តស៊ូ​មតិ​ យ៉ាង​ផុស​ផុល​មួយ​ នៅ​ពេល​សិក្សា​កែប្រែ​ច្បាប់​​សុខាភិបាល​​ជា​មិន​ខាន។

ថ្នាំ​ប៉ារ៉ាសេតាម៉ុល និង​ស្ត្រី​មាន​ផ្ទៃពោះ

ប្រើថ្នាំ ពពួក​ប៉ារ៉ាសេតាម៉ុល ថ្នាំ​បំបាត់​ការ​ឈឺ​ចាប់ និង​ពពួក​អាស្ពេរីន ច្រើន រាប់​អាទិត្យ​ជាប់​គ្នា ​ ក្នុង​ពេល​កំពុង​មាន​​ផ្ទៃ​ពោះ​ អាច​ជា​ភ្នាក់ងារមួយ ​ បង្ក​គ្រោះ​ថ្នាក់​ ​ដល់​ទារក​ ​ក្នុង​ផ្ទៃ និង​ក្រោយ​​កើត។ នេះ​បើ​តាម​ការ​សិក្សា​របស់​ក្រុម​វេជ្ជសាស្ត្រ​ដាណឺម៉ាក និង​ហ្វាំងឡង់ ដែល​ចេញ​ផ្សាយ​លទ្ធផល​​នៅ​ខែ​កន្លង​ផុត​ទៅ​នេះ។ ផល​ប៉ះ​ពាល់​ដែល​អាច​បង្ក​ឲ្យ​ទារក​ ភេទ​ប្រុស អាច​ជួប​នឹង​បញ្ហា​បង្ក​កំណើត​នៅ​ថ្ងៃ​ក្រោយ និង​ធ្វើ​ឲ្យ​​ប្រដាប់​ភេទ​កុមារា​ មាន​លក្ខណៈ​មិន​ប្រក្រតី។ ប៉ុន្តែ​សូម​បញ្ជាក់​ថា នេះ​គ្រាន់​តែ​ជា​សិក្សា​រក​ឃើញ​ថា​​ពពួក​ថ្នាំ​​ប៉ារ៉ាសេតាមុល អាច​មាន​ទំនាក់​ទំនង​ ជាមួយ​គ្រោះ​ថ្នាក់​ដែល​បាន​រៀប​រាប់​ខាង​លើ ចំពោះ​ក្រុម​​ស្ត្រី​មួយ​ចំនួន​ដែល​ប្រើ​ថ្នាំ​នេះ​ច្រើន​ហួស​ហេតុ ជាប់​ជា​ប្រចាំ​លើស​ពី​បួន​សប្តាហ៍​​ប៉ុណ្ណោះ។ ​

អភិបាលក្រុងសាន់ហ្វ្រាន់​ស៊ីស្កូ រដ្ឋ​កាលីហ្វ័រនីរបស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​បាន​ហាម​ឃាត់​មិន​ឲ្យ​ហាងលក់​ម្ហូប​ប្រភេទ ហាំបឺហ្គឺផ្តល់​ប្រដាប់​ក្មេង​លេងដល់កុមារ

ជំងឺ​ធាត់​ចុក​ខ្លាញ់ ឬ ធាត់​ជ្រុល​ហួស​កំរិត កំពុង​តែ​ក្លាយ​ជា​កង្វល់​ដ៏​ធំធេង​មួយ​ សម្រាប់​ពួក​បស្ចិម​ប្រទេស ប្រទេស​ជឿនលឿន។ គេ​ក៏​សង្កេត​ឃើញ​និន្នាការ​នេះ នៅ​តាម​ប្រទេស​កំពុង​អភិវឌ្ឍន៍ និង​ក្រីក្រ​ ដូច​កម្ពុជា​ដែរ។ ដើម្បី​​ជា​យុទ្ធនាការ​ប្រយុទ្ធ​ប្រឆាំង នឹង​ការ​ឡើង​ទម្ងន់ ខ្លាំង ធាត់​ចុក​ខ្លាញ់ អាជ្ញាធរ​មាន​សមត្ថកិច្ច​ពាក់​ព័ន្ធ ជា​ពិសេស​ខាង​ផ្នែក​សុខាភិបាល អង្គការ​សុខភាព​ពិភពលោក បាន​រៀប​ចំ​​កម្មវិធី​ផ្សេងៗ ​អប់​រំ​ បណ្តាជន​ទូទៅ ឲ្យ​ធ្វើ​កីឡា ឲ្យ​ទទួល​ទាន​អាហារ​ត្រឹមត្រូវ មាន​អនាម័យ​ក្នុង​ការរស់​នៅ យក​ពន្ធ​ខ្លាំង​លើ​ចំណី​អាហារ​មិន​ល្អ​សម្រាប់​សុខភាព បង្កើន​គុណភាព​អាហារ​នៅ​តាម​អន្តេវាសិកដ្ឋាន អាហារដ្ឋាន​សាលា​រៀន ។ល។ និង ។ល។

នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ជំងឺ​ធាត់​ជ្រុល​ ជា​ចំណោទ​មួយ​ចោទ​ខ្លាំង​​ណាស់ កើន​ឡើង​មួយ​ជាបួន​ក្នុង​រយៈ​ពេល​៣០​ឆ្នាំ​នេះ ហេតុ​ដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​អភិបាលក្រុង​សាន់ហ្វ្រាន់ស៊ីស្កូ បាន​សម្រេច​ធ្វើ​ជា​គំរូ ហាមឃាត់​មិន​ឲ្យ​ហាង មាក់ដូណាល់ ហាំបឺហ្គឺរ លក់​អាហារ​​កូន​ក្មេង​​ដោយ​ភ្ជាប់​ជាមួយ​របស់​លេង​ទេ។ ការ​ហាមឃាត់​នេះ គឺ​ដើម្បី​បញ្ចៀស​ចំណង់​របស់​កុមារ ឬ​អាច​និយាយ​ថា ល្បែង​ក្មេង​លេង ជា​នុយ​ទាក់​ទាញ​ឲ្យ​កុមារ​ចង់​ទៅ​ទិញ ទៅ​ញ៉ាំ​ ហាំបឺហ្គឺ ដែល​សុទ្ធ​សឹង​ជា​អាហារ​ដែល​សំបូរ​ទៅ​ដោយ​សារធាតុ​ស្ករ​ កាឡូរី និង​ខ្លាញ់​ច្រើន​ហូស​ប្រមាណ លើស​ពីសេចក្តី​ត្រូវការប្រចាំ​ថ្ងៃ​របស់​កុមារ៕

ឈឺ​ចង្កេះ ៖ ការ​ថែ​រក្សា​គាំពារ​ឆ្អឹង​ខ្នង[កែប្រែ]

ការ​ឈឺ​ខ្នង​ ឈឺ​ចង្កេះ ដែល​កាលពី​មុន​គេ​តែង​ចាត់​ទុក​ជា​ជំងឺ​របស់​មនុស្ស​ចាស់ មនុស្ស​ដែល​មាន​វ័យ​ចាប់ពី ៥០​ឆ្នាំ​ឡើង​ទៅ ក៏​ប៉ុន្តែ​បច្ចុប្បន្ន​នេះ គេ​សង្កេត​ឃើញ ថា​សូម្បី​តែ​ក្មេង ឬ​កុមារ​ផង ក៏​ចេះ​ថ្ងូរ​ឈឺ​ចង្កេះ​ដែរ។ តើ​អ្វី​ជា​មូលហេតុ​ដែល​ជំរុញ​ឲ្យ​មាន​បាតុភូត​ឈឺ​ខ្នង​ឈឺ​ចង្កេះ​នេះ ?

ម្យ៉ាង ​វិញ​ទៀត​បើ​តាម​នាង​ខ្ញុំ​ធ្លាប់​ដឹង​ធ្លាប់​ឮ​មក​ ការ​ឈឺ​ខ្នង​ឈឺ​ចង្កេះ​ជា​ជំងឺ​មួយ​ពិបាក​ព្យាបាល។ ការ​ទទួល​ទាន​ថ្នាំ​បំបាត់​ការ​ឈឺ​ចាប់​អាច​គ្រាន់​តែ​ជួយ​សំរួល​ ឬ​កាត់​បន្ថយ​ការ​ឈឺ​ចាប់​បាន​តែ​មួយ​គ្រា​តែ​ប៉ុណ្ណោះ

ជាទូទៅ​ពាក្យ​ ថា​ឈឺ​ចង្កេះ មានន័យ​ស្មើ​នឹង​ការ​ឆ្អឹង​ខ្នង ឆ្អឹង​កង​ខ្នង ប៉ុន្តែ​ការ​ឈឺ​ចុក​ចាប់​ភាគ​ច្រើន​ ច្រើន​តែ​​ស្តែង​ឡើង​នៅ​ត្រង់​តំបន់​ចង្កេះ។ ម្យ៉ាង​វិញ​ទៀត​ការ​ឈឺ​ចង្កេះ​ឈឺ​ខ្នង​ជា​ជំងឺ​មួយ​ដែល​គេ​ពិបាក​វិភាគ និង​រក​មូលហេតុ​ឲ្យ​ឃើញ​ណាស់។

នៅ​ពេល​ទទួល​រង​ការ​ឈឺចាប់ លោក​អ្នក​នាង​អាច​ពិសារ​ថ្នាំ​បំបាត់​ការ​ឈឺ​ចាប់ ប្រភេទ​ប៉ារ៉ាសេតាមុល​បាន​ ក៏​ប៉ុន្តែ​ការ​ព្យាបាល​មាន​ច្រើន​បែប​ទៅ​តាម​ទំរង់ និង​មូលហេតុ​នៃ​ការ​ឈឺចាប់។ ជា​ធម្មតា​៩០​ភាគរយ​នៃ​អ្នក​ជំងឺ នឹង​បាន​ធូរ​ស្រាល​បន្ទាប់ពី​ទទួល​ទាន​ថ្នាំ បាន​​ពីរ​ឬ​បី​ថ្ងៃ។ ប្រសិន​បើ​ក្នុង​ករណី​ការ​ឈឺ​ចុកចាប់​មិន​ថម​ថយ លោក​អ្នកនាង​តោង​ប្រញាប់​អញ្ជើញ​ទៅ​ជួប​គ្រូពេទ្យ ដើម្បី​ធ្វើ​ការ​វិភាគ​ផ្សេងៗ​បន្ថែម​ទៀត និង​គួរ​អនុវត្ត​តាម​ការ​ទូន្មាន​របស់​គ្រូពេទ្យ ក្នុង​ការ​ជួយ​ថែ​រក្សា គាំពារ​ឆ្អឹង​ខ្នង​របស់​យើង។ ការ​គាំពារ​ដែល​ភាសា​បារាំង​ហៅថា Hygiène du dos។ ព្រោះ​ជំងឺ​នេះ​ពុំ​មាន​ការ​ព្យាបាល ឬ​ការ​វះកាត់​ណា​មួយ​អាច​ជួយ​ឲ្យ​លោក​អ្នកនាង​ជា​ស្រលះ​លែង​ឈឺ​ចង្កេះ​រហូត​ នោះ​ឡើយ។


គួរ​ចង​ចាំ​ថា ការ​ឈឺ​ខ្នង​ឈឺ​ចង្កេះ អាច​ចាប់​ផ្តើម​តាំង​ពី​វ័យ​កុមារ ដូច្នេះ​សូម​ត្រួត ពិនិត្យ​កាតាប​សាលា​របស់​កូន​ជា​រឿយៗ កុំ​អោយ​មាន​ទម្ងន់​ធ្ងន់​ពេក។ ចំពោះ​មនុស្ស​ធំ ពេញ​វ័យ​វិញ សូម​​រក្សា​ឆ្អឹង​ខ្នង​ឲ្យ​ត្រង់​គ្រប់​ពេលវេលា ទាំង​ពេល​គេង ពេល​ដើរ និង​ពេល​ឈរ​ឬ​អង្គុយ។ ចៀសវាង​កុំ​យួរ​របស់​ធ្ងន់ ធ្វើ​កីឡា ឬ​បញ្ចេញ​កាយវិការ​ដែល​កាច់​កោង​ឆ្អឹង​ខ្នង។ កីឡា​ដែល​ប្រសើរ​បំផុត​ដែល​អាច​ជួយ​ឆ្អឹង​ខ្នង​បាន​គឺ​ការ​ហែល​ទឹក និង​ដើរ​លឿន។

នៅទីបញ្ចប់ ចំពោះ​មុខ​ជីវភាព​ប្រចាំ​ថ្ងៃ លោក​អ្នក​នាង​ខ្លះ ត្រូវ​ប្រឈម​មុខ​នឹង​កិច្ចការ​រក​ស៊ី​ប្រចាំ​ជីវិត​ដែល​តម្រូវ​ឲ្យ​ស្ថិត​ ក្នុង​សភាព​ឈរ ឬ​អង្គុយ​ជាប់​ពេញ​មួយ​ថ្ងៃ។ កាយវិការ​នេះ ជា​ចំណែក​មូយ​នាំ​អោយ​ឆ្អឹង​ខ្នង​ឆាប់​ទ្រុឌទ្រោម និង​បង្ក​ការ​ឈឺ​ចាប់ យ៉ាង​ឆាប់​រហ័ស។ បើ​ជា​កិច្ចការ​អង្គុយ រវាង​៤៥​នាទី​ម្តង ឬ​មួយ​ម៉ោង​ម្តង សូម​លោក​អ្នក​នាង ងើប​ដើរ​មួយ​ជុំ អោយ​បាន​យ៉ាង​ហោច​ណាស់ មួយ​នាទី ដើម្បី​ជួយ​សម្រួល​សសៃ​ឈាម និង​សាច់​ដុំ។

ដោយ​វេជ្ជបណ្ឌិត វូ សុភៈរស្មី

ជំងឺមហារីក និងការព្យាបាល​ដោយ​ថ្នាំគីមី[កែប្រែ]

ថ្ងៃទី ៤ កុម្ភៈ ជាទិវា​ពិភពលោក​ប្រយុទ្ធ​ប្រឆាំង​នឹង​ជំងឺមហារីក។ បច្ចុប្បន្ន​នេះ ជំងឺ​មហារីក​ គឺ​ជា​មូលហេតុ​ទី​មួយ​នៃ​មរណភាព​​របស់​មនុស្ស​ជាតិ លើ​ភព​ផែនដី។ ជា​ជំងឺ​ដ៏​គួ​រ​ឱ្យ​ខ្លាច​រអា ជាឃាតករ​សម្លាប់​មនុស្ស​ គ្មាន​អាសូរ។ ប៉ុន្តែ​ជំងឺ​មហារីក អាច​ព្យាបាល​បាន និង​អាច​ព្យាបាល​ជា ប្រសិន​បើ​អ្នក​ជំងឺ​មកវិភាគ​រក​ជំងឺ​បាន​ទាន់​ពេល​វេលា។ ការព្យាបាល​អាច​មាន​ច្រើន​យ៉ាង​ច្រើន មាន​ជាអាទិ៍​ការ​ព្យាបាល​ជំងឺ​មហារីក​ដោយ​ ថ្នាំ​គីមី។


អង្គការសហប្រជាជាតិ​បាន​គិត​ស្មាន​ថា ជំងឺមហារីកទំនង​ជា​បាន​​​សម្លាប់​ជីវិត​មនុស្ស​អស់​៨៤​លាន​នាក់ នៅ​រវាង​ពី​ឆ្នាំ​ ២០០៥-២០១៥។ ហេតុ​ដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​អង្គការ​បាន​ប្រើ​មធ្យោបាយ​ធំ ដើម្បី​ធ្វើ​យ៉ាង​ណា​កាត់​បន្ថយ​ជំងឺ​មហារីក​នៅ​លើ​ពិភពលោក។

ប៉ុន្តែ​គ្មាន​ទេ​សមភាព​ ! បណ្តាប្រទេស​នៅ​ប៉ែក​ខាង​ជើង ឬ​ក្រុម​​​​ប្រទេស​ជឿនលឿន មធ្យោបាយ​វិភាគវែក​រក​ជំងឺ​មហារីក​ និងការ​​ព្យាបាល ​មាន​កំរិត​ខ្ពស់ ឯ​បណ្តា​ក្រុមប្រទេស​ក្រីក្រ​វិញ​ ពុំ​សូវ​ទទួល​បាន​ការ​ចាប់​អារម្មណ៍​ទេ។

ដោយ​ជាក់​ស្តែងទៅ តាំង​ពី​ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ចុងក្រោយ​មក​នេះ វិទ្យាសាស្ត្រ​វេជ្ជសាស្ត្រ​មាន​មធ្យោបាយ​ច្រើន​ក្នុង​ការ​ព្យាបាល​ជំងឺ​មហារីក​។ ក្នុង​ចំណោម​នោះ គឺ​ការ​ព្យាបាល​ដោយ​ថ្នាំ​គីមី ដែល​ហៅជា​ភាសា​បារាំង​ថា ។ ជា​ការព្យាបាល​ដ៏​ចាំបាច់ ប្រឆាំង​នឹង​មេរោគ​មហារីក ប៉ុន្តែ​ជា​វិធី​ព្យាបាល​ដែល​អ្នក​ជំងឺ​ខ្លាច​រអារ​បំផុត។

ការព្យាបាល​ដោយ​ថ្នាំ​គីមី​ប្រឆាំង​នឹងជំងឺ​មហារីក អាច​ជា​វិធី​ព្យាបាល​ទោល ឬ​បន្ថែម​អម​ដោយ​វិធី​ព្យាបាល​ផ្សេង​ទៀត ដូច​ជា​មុន​ការ​វះកាត់ ដើម្បី​បង្រួម​ដុំ​សាច់​មហារីក ឬ​ក្រោយ​ពី​ការ​ព្យាបាល​ដោយ​វិទ្យុ​សកម្ម​ ជា​ដើម​។ល។

ព្យាបាល​ដោយ​គីមី គឺ​ជា​ការ​ប្រើ​ថ្នាំ​ចាក់​ ឬ​ថ្នាំ​លេប ដែល​សំដៅ​ទៅ​កម្ចាត់​កោសិការ​មហារីក​ ឬ​កំរិត​កោសិកា​មហារីក​កុំ​ឱ្យ​រីក​ឆ្លង​រាលដាល​ទៅ​លើ​កោសិកា ឬ​សរីរាង្គ​ផ្សេង​ទៀត។ ប៉ុន្តែ​ថ្នាំ​ប្រភេទ​នេះ មាន​​អំណាច​ខ្លាំង អាច​វាយប្រហារ​លើ​កោសិកា​គ្មាន​ជំងឺ និង​អាច​ផ្តល់​ផលវិបាក​ គួរ​ឱ្យ​ខ្លាច ដូច​ជា ជ្រុះ​សក់ ក្អួត​ ចង្អោរ ឈឺក្បាល នឿយហត់​ខ្លាំង រលាក​រលាត់​ស្បែក ...

ប៉ុន្តែដោយសារ​ភាព​​រីក​ចម្រើន​ច្រើន វេជ្ជសាស្ត្រ​ក៏​អាច​ជួយ​សម្រួល​ស្ថានភាព​ប្រចាំ​ថ្ងៃ​របស់​អ្នក​ជំងឺ​បាន​ច្រើន​ដែរ។

អន្តរាគមន៍​ដោយ​​លោក​សាស្ត្រាចារ្យ អៀវ សុខា ប្រធាន​ផ្នែក​ជំងឺ​មហារីក​នៅមន្ទីរពេទ្យ​កាល់ម៉ែត្រ​ក្រុង​ភ្នំពេញ។

ភាពស៊ាំ​នឹង​ថ្នាំ​សម្លាប់​មីក្រុប ៖ បញ្ចេញ​សកម្មភាព​ថ្ងៃនេះ ដើម្បី​​រក្សា​ប្រសិទ្ធិភាព​ថ្ងៃ​អនាគត[កែប្រែ]

ភាព​ស៊ាំ​នឹង​ថ្នាំ​សម្លាប់​មីក្រុប​ មិន​មែន​ជា​បញ្ហា​ថ្មី​ទេ តែ​ជា​បញ្ហា​ដែល​គួរ​ឲ្យ​កាន់​តែ​ព្រួយ​បារម្ភ។ គេ​ត្រូវ​តែ​ប្រឹង​ប្រែង​​គិត​គូរ​អំពី​បញ្ហា​នេះ ជា​​​បន្ទាន់​ ដើម្បី​កុំ​ឲ្យ​ហួស​ពេល និង​លែង​មាន​លទ្ធភាព​ធ្វើ​អ្វី​កើត ដូច​សម័យ​ដែល​គេ​ពុំ​ទាន់​រកឃើញ​ថ្នាំ​ពេទ្យ។ ហេតុ​ដូច្នេះ​ហើយ បាន​ជា​អង្គការ​សុខភាព​ពិភពលោក ​ជ្រើស​រើស​យក “ការ​ប្រយុទ្ធ​ប្រឆាំង​នឹង​ភាព​ស៊ាំ​នឹង​ថ្នាំ​សម្លាប់​មីក្រុប” មក​ធ្វើ​ជា​ប្រធានបទ​​ ក្នុង​ឱកាសទិវាសុខភាព​​ពិភព​លោក​ នៅ​ថ្ងៃ​ ​ទី ៧ មេសាឆ្នាំ ២០១១។

ផ្សាយពាណិជ្ជកម្ម


ការ​រីក​រាល​ដាល​នៅ​លើ​ពិភពលោក នៃ​ភាព​ធន់​នឹង​ថ្នាំ​សម្លាប់​មីក្រុប

បច្ចុប្បន្ន​នេះ យើង​រស់​នៅ​ពឹង​ផ្អែក​យ៉ាង​ខ្លាំង​ទៅ​លើ​ថ្នាំ​ផ្សះ(Antibiotique) ថ្នាំ​សម្លាប់​មីក្រុប (Antimicrobiens) ដើម្បី​ព្យាបាល​ជំងឺ។ ព្យាបាល​បាន​ជា​សះ​ស្បើយ ហើយ​ជំងឺ​ខ្លះ​ដែល​កាល​ពីទសវត្ស​មុន ឬ កាលពី​មុន​ ដូច​ករណី​ជំងឺ​ស៊ីដា បើ​ឈឺ​គឺ​មាន​តែ​រង់​ចាំ​ថ្ងៃ​ស្លាប់ ក៏​អាច​ទទួល​ការ​ព្យាបាល​ពន្យារ​ជីវិត​បាន​។ ប៉ុន្តែ​ដោយ​ឥទ្ធិពល​នៃ​ភាព​ស៊ាំ ឬ​ធន់​ ថ្នាំ​ខ្លះ​លែង​មាន​ប្រសិទ្ធិភាព​សោះ។

អង្គការ​សុខភាព​ពិភពលោក បាន​ចេញ​សេចក្តី​អំពាវ​នាវ​ ឲ្យ​ពិភពលោក​ទាំងមូល​សន្យា​រួម​គ្នា​ ចូល​រួម​ចំណែក​ជួយ​ថែ​រក្សា​​គុណភាព​ថ្នាំ​ ដើម្បី​ជា​ប្រយោជន៍​​ដល់​​ក្មេង​ជំនាន់​ក្រោយ។ ភាព​ធន់​នឹង​ថ្នាំសម្លាប់​មីក្រុប ដែល​ជា​ប្រធានបទ​នៃ​ទិវា​សុខភាព​ពិភពលោក​ឆ្នាំ​២០១១ កំពុង​បន្ត​រីក​រាល​ដាល និង​គំរាម​ប្រសិទ្ធិភាព​ថ្នាំ​ជា​ច្រើន​ដែល​គេ​ប្រើ​ប្រាស់​រាល់​ថ្ងៃ​សម្រាប់​ព្យាបាល​ជំងឺ​ឆ្លង។

តើ​អ្វី​ទៅ​ជា​ភាព​ធន់​នឹង​ថ្នាំ​សម្លាប់​មីក្រុប ?


ជា​បឋម​ សូម​ជម្រាប​ជូន​ថា ថ្នាំ​សម្លាប់​មីក្រុប Antimicrobien គឺ​ជា​ពពួក​ថ្នាំ ដែល​មាន​ប្រសិទ្ធិភាព​ទៅ​សម្លាប់ ឬ​ទៅ​កាត់​បន្ថយ​សកម្មភាព​របស់ បាក់តេរី (bactéricide) ឬ​(bactériostatique) វីរ៉ុស (antivirale) ផ្សិត (antimycosique) ប៉ារ៉ាស៊ីត (antiparasitaire)។ ថ្នាំ​Antibiotique ជា​ក្រុម​ថ្នាំ​ដែល​អាច​ទៅ​សម្លាប់ ទប់​ស្កាត់​​ពពួក​បាក់តេរី គឺ​ជា​ចំណែក​មួយ​នៃ​ក្រុម​ថ្នាំ សម្លាប់​មីក្រុប Antimicrobien ដែល​គេ​ស្គាល់​ខ្លាំង​ជាង​គេ។

ភាព​ធន់​នៃ​ថ្នាំ​​ប្រឆាំង​-សម្លាប់​មីក្រុប ឬ​ភាពធន់​នៃ​ថ្នាំ “Pharmaco-résistance” លេច​ឡើង​នៅ​ពេល​ដែល​មីក្រូសរីរាង្គ​(សរីរាង្គ​តូចៗ) មាន​ជា​អាទិ៍​មីក្រុប វីរ៉ុស បាក់តេរី ពពួក​ផ្សិត ឬ ពពួក​ប៉ារ៉ាស៊ីត ទទួល​រង​ការ​ប្តូរ​ផ្លាស់ ថ្នាំ​ដែល​អ្នក​ជំងឺ​លេប​ទៅ​ដើម្បី​សម្លាប់​មេរោគ​ ក្លាយ​ទៅ​ជា​គ្មាន​ប្រសិទ្ធិភាព។ នេះ​ហើយ​ដែល​ហៅថា​ ភាព​ធន់​នឹង​ថ្នាំ ! ភាព​ធន់​ដែល​នឹង​អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​អ្នក​ជំងឺ​ស្លាប់​បាន​ប្រសិន​បើ​មេរោគ​ស៊ាំ​ខ្លាំង​ពេក គ្មាន​ថ្នាំ​ទប់​ទល់។

ការ​ធន់​នឹង​ថ្នាំ​ គឺ​បណ្តាល​មក​ពី ការ​ប្រើ​ប្រាស់​ថ្នាំ​មិន​ត្រឹម​ត្រូវ ដោយ​មិន​គោរព​តាម​កំរិត​បញ្ជា​ឲ្យ​ប្រើ​ប្រាស់ ៖ ​ពេល​ខ្លះ​ប្រើ​តិច​ជាង​កំរិត​ធម្មតា ជួន​មក​ពី​ការ​បញ្ឈប់​ការ​ប្រើ​ប្រាស់​កណ្តាល​ទី​ ជួនបណ្តាលមក​ពី​ការ​ប្រើ​ប្រាស់​ថ្នាំ​ដែល​មាន​គុណភាព​មិន​ល្អ មិន​គ្រប់​គ្រាន់​ក្នុង​ការ​ប្រយុទ្ធ​ប្រឆាំង​នឹង​ការ​ឆ្លង។

ជួន​កាល​ទៀត​គឺ​បណ្តាល​មក​ពី​ការ​ឲ្យ​​ថ្នាំ​​មិន​ត្រឹម​ត្រូវ។ ឧទាហរណ៍​នៅ​មាន​អាការៈ​គ្រុន​ផ្តាសាយ​បន្តិច​បន្តួច ដែល​បង្ក​ឡើង​ដោយ​វីរ៉ុស គេ​មិន​ត្រូវ​លេប​ថ្នាំ​ពពួក​អង់ទីប៊ូយូទិក​ជា​ដាច់​ខាត។ បណ្តា​ជន​ភាគ​ច្រើន​ ច្រើន​តែ​យល់​ច្រឡំ​ថា រាល់​ពេល​មាន​រោគ​សញ្ញា​ ឬ​អាការៈ​ជំងឺ​ បង្កឡើង​ដោយ​មេរោគ ត្រូវ​តែ​​ប្រើ​ថ្នាំ​ Antibiotique ថ្នាំ​ផ្សះ។ ជាទូទៅ អ្នក​ដែល​មាន​ជំងឺ​ផ្លូវ​ដង្ហើម​​ បង្ក​ឡើង​ដោយ​មេរោគ​ ពេល​បាន​លេប​ថ្នាំ​​ពពួក​ ​Antibiotique (Amoxicilline) ហាក់​មាន​អារម្មណ៍​ធូរស្រាល។ តែ​នេះ​ការ​គំនិត​ខុស​ទាំង​ស្រុង ព្រោះ​អ្នក​ជំងឺ​បាន​ធូរស្រាល​មែន ប៉ុន្តែ​មិន​មែន​ដោយ​សារ​ថ្នាំ​ទេ គឺ​ដោយសារ​ការ​វិវឌ្ឍន៍​ទៅ​រក​ភាព​ធូរស្រាល​តាម​ដំណើរ​​របស់​ជំងឺ​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។

ពេល​នេះ​វិទ្យាសាស្ត្រ​ជឿន​លឿន​គ្រប់​គ្រាន់​ល្មម​នឹង​អាច​ឲ្យ​គេ​ដឹង និ​ង​កំណត់​បាន​យ៉ាង​ច្បាស់​លាស់​ណាស់ អំពី​​ថ្នាំ​ Antibiotique ៖ រយៈ​ពេល​នៃ​ការ​ប្រើ​ប្រាស់ ប្រភេទ​ថ្នាំ​ Antibiotique ណា​ត្រូវ​ព្យាបាល​ជំងឺ​មួយ​ណា៕

ថ្នាំបង្ការ​ជំងឺ​គ្រុនឈាម នឹង​ធ្វើ​ចរាចរណ៍​លើ​ទីផ្សារ​នៅ​ឆ្នាំ ២០១៥[កែប្រែ]

ក្រុម​ហ៊ុនផលិត​ឱសថ​ Sanofi Aventis បាន​អះអាង កាលពី​ថ្ងៃ​ទី ១០ មិថុនា ​ថា​បាន​​រក​ឃើញ​ថ្នាំ​បង្ការ​ប្រឆាំង​នឹង​ជំងឺ​គ្រុន​ឈាម​ ដែល​នឹង​អាច​ធ្វើ​ចរាចរណ៍​នៅ​លើ​ទីផ្សារ​​ នៅ​ឆ្នាំ​២០១៥។ ប្រសិន​បើ​ប្រសិទ្ធិភាព​នៃ​ថ្នាំ​វ៉ាក់សាំង​នេះ ត្រូវ​បាន​គេ​ទទួល​ស្គាល់​ជា​ផ្លូវការ​ វា​នឹង​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​គេ​សង្គ្រោះ​ជីវិត​មនុស្ស​បាន​ជា​ច្រើន​រយ​ពាន់​នាក់។​

ផ្សាយពាណិជ្ជកម្ម


បើ​តាម​អង្គការ​សុខភាព​ពិភពលោក ជំងឺ​គ្រុន​ឈាម​បង្ក​ឲ្យ​មាន​អ្នក​រង​គ្រោះ​ប្រមាណ​ ៥០០ ០០០ នាក់​ក្នុង​មួយ​ឆ្នាំៗ ភាគ​ច្រើន​ជា​កុមារ។ ជាង​នេះ​ទៅ​ទៀត នៅ​លើ​ផែន​ដី​យើង​នេះ មាន​មនុស្ស​ប្រមាណជាង ពីរពាន់​លាន​​​នាក់កន្លះ​​ ដែល​រស់​នៅ​ក្នុង​តំបន់​គ្រោះ​ថ្នាក់ ងាយ​នឹង​ទទួល​ឆ្លង​ជំងឺ​គ្រុន​ឈាម​នេះ (ជាពិសេស​អ្នក​រស់​នៅ​តាម​តំបន់​ត្រូពិក នៃ​ទ្វីប​អាមេរិក និង​ទ្វីប​អាស៊ី​ប៉ាស៊ីហ្វិក)។ ​ ​ កត្តា​ភូមិសាស្ត្រ អាកាសធាតុ និង​អនាម័យ បាន​រុញ​ច្រាន​ប្រទេស​​កម្ពុជា ឲ្យ​ប្រឈមមុខ​​នឹង​គ្រោះ​កើត​ជំងឺ​គ្រុន​ឈាមនេះ។ ឆ្នាំ​នេះ​ តាំង​ពី​ចុង​ខែ​ឧសភា​មក ក្រសួង​សុខាភិបាល​បាន​ព្រមាន​អំពី​ការ​គំរាម​កំហែងកើត​ជំងឺ​គ្រុន​ឈាម​នេះ ថា​កំពុង​តែ​ឈាន​ជិត​ដល់​កំរិត​ទាញ​សញ្ញា​អាសន្ន​ហើយ។​ លោក វេជ្ជបណ្ឌិត ង៉ាន់ ​ចន្ថា ប្រធាន​កម្មវិធី​ជាតិ​ប្រយុទ្ធ​ប្រឆាំង​ជំងឺ​គ្រុនឈាម​នៃ​ក្រសួង​សុខាភិបាល​កម្ពុជា សូម​រំលឹក​ដោយ​ត្រួសៗ​ឡើង​វិញ​ អំពី​អ្វី​ទៅ​ដែល​ហៅ​ថា​ជំងឺគ្រុន​ឈាម​ ៖


វេជ្ជបណ្ឌិត ង៉ាន់ ចន្ថា ៖ ការ​ចម្លង​ជំងឺ​គ្រុន​ឈាម

ប៉ុន្តែ​ពេល​នេះ ក្តី​សង្ឃឹម​ថ្មី​កំពុង​លេច​ពន្លឺ​បន្តិច​ម្តងៗ​ហើយ ព្រោះ​ពេល​នេះ ក្រុម​ហ៊ុន​ផលិត​ឱសថ Sanofi Aventis កំពុង​តែ​​​បញ្ចប់​ការ​សិក្សា​លើ​​ថ្នាំ​វ៉ាក់សាំង​ប្រឆាំង​នឹង​ជំងឺគ្រុន​ឈាម​នេះ។ កាលពី​ថ្ងៃ​ទី ១០​មិថុនា ២០១១ ក្រុម​អ្នក​ស្រាវជ្រាវ​បាន​ចេញ​របាយ​ការណ៍​មួយ​បញ្ជាក់ លទ្ធផល​នៃ​ការ​ធ្វើ​តេស្ត​លើ​ថ្នាំ​បង្ការ​ដំបូង​ ចំពោះ​កុមារ​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ថៃ បាន​ទទួល​លទ្ធផល​ដ៏​​គាប់​ប្រសើរ។ ហើយ​វា​ជា​ថ្នាំ​វ៉ាក់សាំង​ដំបូង​បង្អស់​ដែល​បាន​ឆ្លើយ​តប​ទាំង​ស្រុង​ទៅ​នឹង​លក្ខខណ្ឌ​ទាំង​ឡាយ​ដែល​កំណត់​ឡើង​មុន​នឹង​ឈាន​ដល់​ការ​ធ្វើ​ចរាចរណ៍​លើ​ទីផ្សារ នៅ​ឆ្នាំ ២០១៥។ នៅ​ឆ្នាំ​២០១២​ខាង​មុខ​នេះ គេ​នឹង​អាច​កំណត់​អនុម័ត​ការ​ប្រើប្រាស់​ ថ្នាំ​វ៉ាក់សាំង​ថ្មី​នេះ ដែល​នឹង​មាន​ប្រសិទ្ធិភាព​ប្រមាណ​៨០% តែ​គ្មាន​ផ្តល់​ផល​រំខាន​ និង​ប៉ះពាល់​ទេ។​

ក្នុង​ពេល​រង់​ចាំ​​ចាក់​ថ្នាំ​ការពារ លោក​វេជ្ជបណ្ឌិត ង៉ាន់ ចន្ថា សូម​ផ្តល់​ជា​ដំបូន្មាន​ ទាក់ទង​នឹង​រោគ​សញ្ញា និង​ការ​សម្គាល់​អាការៈ​នៃ​ជំងឺ​គ្រុន​ឈាម ក៏ដូច​ជា​ការ​ការពារ​កុំ​ឲ្យ​កើត​ជំងឺ​គ្រុន​ឈាម​នេះ។

មហន្តរាយ​នុយក្លេអ៊ែរ​ជប៉ុន ៖ អ្វី​ជា​គ្រោះ​ថ្នាក់​សម្រាប់​សុខភាព ?[កែប្រែ]

គ្រោះ​រញ្ជួយ​ដី និង​រលក​យក្ស​ស៊ូណាមី ថ្ងៃ​ទី ១១​មីនា ២០១១ នៅ​ជប៉ុន បាន​បង្កការ​​បាត់​បង់​ជីវិត​មនុស្ស​ជា​ច្រើន​ពាន់​នាក់ ព្រម​ទាំង​ការ​ខូច​ខាត​សម្ភារៈ​យ៉ាង​សម្បើម។ ធ្ងន់​ធ្ងរ​ជាង​​នេះ​ទៅ​ទៀត គឺ​ការ​ខូចខាត​មជ្ឈមណ្ឌលនុយក្លេអ៊ែរ ហ្វ៊ូគូស្ហ៊ីម៉ា ដែល​ធ្លាយ​ប្រេះ​ បញ្ចេញ​ធាតុ​វិទ្យុ​សកម្ម​ក្នុង​លំហ​បរិយាកាស។ ជា​សំណាង​ល្អ​ដែល​អាជ្ញាធរ​អាច​គ្រប់​គ្រប​មិន​ឲ្យ​មាន​ការ​ផ្ទុះ​ស្នូល​កណ្តាល​នៃ​ម៉ាស៊ីន​ប្រតិកម្ម។ ប៉ុន្តែ​ការ​ធ្លាយ​ធាតុ​វិទ្យុ​សកម្ម​ប៉ុណ្ណេះ​ វា​គ្រប់​គ្រាន់​ល្មម​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​ពិភពលោ​ក​ទាំង​មូល​ព្រួយ​បារម្ភ​ និង​ចោទ​សួរ​ពី​វិបត្តិ​នុយក្លេអ៊ែរ​ចំពោះ​សុខភាព។ តើ​អ្វី​ទៅ​ជា​​គ្រោះ​ថ្នាក់​ ក្នុង​ពេល​ភ្លាម និង​ទៅ​អនាគត នៅ​ពេល​បាន​ប្រឈម​នឹង​ឬ​បាន​ទទួល​រង​សារធាតុវិទ្យុ​សកម្ម ? តើ​សារធាតុ​អ៊ីយ៉ូត​ ជា​អ្វី ? សូម​ស្តាប់​អៀង សុខម៉ិញ ដោយ​មាន​បទ​អន្តរាគមន៍​ពី​​វេជ្ជបណ្ឌិត​សាស្ត្រាចារ្យ Pr Martin Schlumberger ប្រធាន​ផ្នែក​វេជ្ជសាស្ត្រ​នុយក្លេអ៊ែរ នៅ​ Gustave Roussy ក្រុង​ Paris។


ធាតុ​វិទ្យុ​សកម្ម​ (​អ៊ីយ៉ូត ១៣១ និង​សេយ៉ូម១៣៧) ដែល​ធ្លាយ​ចេញ​ពី​ការ​ផ្ទុះ​មជ្ឈមណ្ឌល​នុយក្លេអ៊ែរ សុទ្ធ​តែ​​បង្ក​គ្រោះ​ថ្នាក់​ ដល់​សុខភាព​ទាំង​អស់ មិន​ថា​ធាតុ​នោះ​ហោះហើរ​ក្នុង​លំហ​អាកាស ឬ តោង​ជាប់​នៅ​នឹង​ដី ឬ ស្រូប​ចូល​តាម​ផ្លូវដង្ហើម ឬ​តាម​មាត់ តាម​ចំណី​អាហារ​ទេ។ លក្ខណៈ​ពិសេស​នៃ​សារធាតុ​វិទ្យុ​សកម្ម គឺ​វា​មាន​អំណាច​ជះ​ឥទ្ធិពល​ សាយភាយ បាញ់​ដោយ​ត្រង់​និង​ជុំ​វិញ​ខ្លួន​វា​ គឺ​ប្រៀប​ដូច​ជា​​កាំរស្មី ព្រះ​អាទិត្យ​ ដែល​គេ​ហៅ​ថា កាំរស្មី​វិទ្យុ​សកម្ម​។ កាំ​រស្មី​វិទ្យុ​សកម្ម​មាន​ច្រើន​​ដូច​ជា​ អាល់ហ្វា បេតា និង​ហ្កាម៉ា ។ល។ និង​។ល។ កាំរស្មី​ដែល​គេ​ស្គាល់​ច្រើន​ជាង​គេ​គឺ​ កាំរស្មី​ ​X។

សុខភាព​ របស់​មនុស្ស​យើង​ទទួល​​រង​ផល​វិបាក គ្រោះ​ថ្នាក់ ​ ​ តិចតួច​ ឬ​ច្រើន​ទៅ​តាម​កំរិត​ និង​ទៅ​តាម​ប្រភេទ​វិទ្យុ​សកម្ម។

សារធាតុ​វិទ្យុ​សកម្ម មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង​ ភ្លាមៗ ​ទៅ​តោង​ជាប់​​​នឹង បន្លែ​ប្រភេទ​ស្លឹក​ពណ៌បៃតង ពីរ​បី​ថ្ងៃ​ក្រោយ​នឹង​ឆ្លង​ដល់​ទឹក​ដោះ​គោ និង​ទៅ​ដល់​សាច់​សត្វ​នៅ​រយៈ​ពេល​ពីរទៅ​បី​សប្តាហ៍​ក្រោយ។ បន្ទាប់​ពី​ការ​សាយ​ភាយឆ្លង​ខ្លាំងនេះមក ​កម្លាំង​ធាតុ​វិទ្យុសកម្ម​នឹង​ចុះ​ថយ​បន្តិច​ម្តងៗ លឿន​ឬ​យឺត​ទៅ​តាម​ប្រភេទ។

សារធាតុវិទ្យុ​សកម្ម​​សេយ៉ូម ច្រើន​តែ​មាន​កំរិត​តិច​តួច​ មិន​សូវ​បង្ក​គ្រោះ​ថ្នាក់​ទេដល់​សុខភាព​យើង​ ប៉ុន្តែ​សារធាតុ​អ៊ីយ៉ូត​វិញ ទោះ​បី​ជា​ការ​ចម្លង​សារធាតុ​វិទ្យុ​សកម្ម​ ​ ទោះ​បី​ជា​មាន​ចំនួន​អាតូម​តិច​តួច​ក្តី ក៏​វា​ល្មម​គ្រប់​គ្រាន់​នឹង​អាច​បង្ក​ឲ្យ​​មាន​បញ្ហាដល់​សុខភាព ខូច​ខាត​ជាលិកា រលាក​ស្បែក ​ដែល​​អាច​ស្លាប់​បាន និង​ប៉ះពាល់​ដល់​សរីរាង្គ​ផ្សេងទៀត​មាន​ជាអាទិ៍​​ក្រពេញ​ ទីរ៉ូអ៊ីត (Thyroïde) ព្រម​ទាំង​ធ្វើ​ឲ្យ​កោសិកា​អាច​បំផ្លែង​​ទៅ​ជា​កោសិកា​មហារីក។


តាម​​ពិត នៅ​ក្នុងជីវិត​រស់​នៅ​ប្រចាំ​ថ្ងៃ​ មនុស្ស​ស្ទើរ​តែ​គ្រប់រូប​សុទ្ធ​តែ​បាន​ទទួល​រង​​វិទ្យុ​សកម្ម​គ្រប់​គ្នា។

​នៅ​ប្រទេស​បារាំង​ ប្រជាជន​ម្នាក់​ទទួល​សារធាតុ​វិទ្យុ​សកម្ម​ក្នុង​កំរិត ប្រមាណ 2 ទៅ​ 3 មីល្លី​ស៊ីវែរ ក្នុងមួយ​ឆ្នាំ (រង្វាស់​បរិមាណ​ធាតុ​វិទ្យុ​សកម្ម ដែល​បាញ់​​ត្រង់​ចំ​លើ​សរីរាង្គ​ណាមួយ​ក្នុង​មួយ​វិនាទី)។ ​នៅ​ពេល​ ​យើង​ ថត​បំពង់​អាហារ យើង​ទទួល​ធាតុ​វិទ្យុ​សកម្ម​ប្រមាណ​ មួយឬ​ពីរ​ មីល្លី​ស៊ីវែរ។ ឬ ថត​ស្កានប្រមាណ​ ១០​ ទៅ ២០ មីល្លី​ស៊ីវែរ។

ការ​សិក្សា​មួយ​បាន​បង្ហាញ​ថា ប្រសិន​បើ​មនុស្សម្នាក់​ទទួល​បាន​សារធាតុ​វិទ្យុ​សកម្ម​ ក្រោម​ ១០០ មីល្លី​ស៊ីវែរ នោះ​គេ​នឹង​គ្មានគ្រោះ​កើត​ជំងឺ​មហារីកទេ។ ឡើង​ចាប់​ពី​១០០​ទៅ ​គេ​អាច​​​ប្រឈម​នឹងគ្រោះ​​កើត​​ជំងឺ​មហារីក​។ លើស​​ពី​១០០០​ mSv (millisievert) ​គ្រោះកើត​ជំងឺ​មហារីក​ ៖ ​មហារីក​ទីរ៉ូអ៊ីត ឬ​មហារីកឈាម​ ​មាន​ជា​ប្រាកដ។

អ៊ីយ៉ូតវិទ្យុ​សកម្ម ឬ​អ៊ីយ៉ូត ១៣១ ​វា​ស្រាល នៅ​ពេល​មាន​ធ្លាយ​បន្តិច​បន្តួច​វា​នឹង​ហោះ​ហើរ​លាយ​ពេញ​លំហ​​អាកាស។ ដូច្នេះ​វា​នឹង​ទៅ​ចម្លង​ដល់​​ការរស់​នៅ​ និង​ប្រជាជន​នៅ​ជុំវិញ។

ដូច្នេះ​ដើម្បី​ចៀសវៀង​កុំ​ឲ្យ​មាន​ទទួល​រង​វិទ្យុសកម្ម បើ​ក្នុង​ករណី​​ដែល​បរិយាកាស​​មាន​ឆ្លង​សារធាតុ​អ៊ីយ៉ូតវិទ្យុ​សកម្ម​ហើយ មាន​មធ្យោបាយ​បី​យ៉ាង​ គួរ​ប្រតិបត្តិ ៖ - បិទទ្វារ​ បិទបង្អួច​ ដើម្បី​កុំ​ឲ្យ​មាន​ខ្យល់ក្រៅ​បក់​​ចូលក្នុ​ង​ផ្ទះ។ កុំ​ចេញ​ដើរ​ហើយ​នៅ​ក្រៅ​ផ្ទះ - សូម​កុំ​បរិភោគ​អាហារ​ដែល​មាន​ឆ្លង​សារធាតុ​វិទ្យុសកម្ម - ទីបី​ត្រូវ​ទទួល​ទាន​ថ្នាំ អ៊ីយ៉ូត​ដឺប៉ូតាស្យូម ដែល​ជា​អ៊ីយ៉ូត​ធម្មតា មិ​ន​មែន​ជា​អ៊ីយ៉ូត​វិទ្យុសកម្ម។ អ៊ីយូតដឺប៉ូតាស្យូម​នេះ នឹង​ទៅ​ទប់​ក្រពេញ​Thyroide កុំ​ឲ្យ​ធ្វើ​បណ្តុំ​ជាមួយ​នឹង​អ៊ីយ៉ូត ១៣១។ វិធានការ​នេះ​មាន​ប្រសិទ្ធិភាព​ណាស់ ព្រោះ​វា​អាច​កាត់​បន្ថយ​ ការបណ្តុំ​​បាន​៨៥% ប៉ុន្តែ​ត្រូវ​ទទួល​ទាន​ក្នុង​កំរិត​ត្រឹម​ត្រូវ និង​ឲ្យ​បាន​មុន​ពេល​ឆ្លង​ធាតុ​វិទ្យុ​សកម្ម យ៉ាង​ហោច​ណាស់​ក៏​មួយ​ម៉ោងមុន​ដែរ។

អ៊ីយ៉ូត​ដឺប៉ូតាស្យូម មាន​ប្រសិទ្ធិភាព​តែ​រយៈ​ពេល​ពីរ​ទៅ​បី​ថ្ងៃប៉ុណ្ណោះ ដូច្នេះ​វា​គ្មាន​ប្រយោជន៍​អ្វី​ដែល​ត្រូវ​លេប​ថ្នាំ​នេះ ដោយ​គ្មានការ​បញ្ជា​ពី​អាជ្ញាធរ​មានស​មត្ថកិច្ច​ទេ។ ហើយ​សូម​ចងចាំ​ថា គ្រោះ​កើ​ត​ជំងឺមហារីក​ក្រពេញ​ Thyroide ដោយ​សារ​វិទ្យុ​សកម្មនេះ​​ មាន​តែ​ចំពោះ​កុមារ​ប៉ុណ្ណោះ។​​ ចាប់​ពី​អាយុ ១៥ ទៅ​២០​ឆ្នាំ​ឡើង​ទៅ គេ​អាច​និយាយ​បាន​គ្រោះ​ថ្នាក់​មាន​កំរិតស្ទើរ​តែ​សូន្យ។ ចាប់​ពី​អាយុ​៤៥​ឆ្នាំ​ឡើង​ទៅ គ្មា​ន​ហេតុ​ផល​អ្វី​ទាល់​សោះ​ដែល​ត្រូវ​លេប​ថ្នាំ​អ៊ីយ៉ូតដឺប៉ូតាស្យូម​ទេ។

ក្នុង​ករណី​ដែល​ទទួលទាន​ថ្នាំ​នេះ​ច្រើនជ្រុល​វិញ ប្រសិន​បើ​អ្នក​ធ្លាប់​មាន​បញ្ហា​ក្រពេញ​Thyroide ស្រាប់​ហើយ​ នឹង​បង្ក​ឲ្យ​មាន​ជំងឺ​ Hyper Thyroidie ប៉ុន្តែ​ជំងឺ​នេះ​គ្មាន​គ្រោះ​ថ្នាក់​សម្រាប់​កុមារ​ទេ លើក​លែង​តែ​មនុស្ស​ចាស់។

ដើម្បី​អាច​ចេញ​អនុសាសន៍​ឲ្យ​ទទួល​ទាន​ថ្នាំ​អ៊ីយ៉ូត​បាន​ លុះ​ណា​តែ​ក្រុម​អ្នក​ឯកទេស​រក​ឃើញ​ថា​មាន​សារធាតុ​វិទ្យុ​សកម្ម​ ដល់​កំរិត​ បង្ក​គ្រោះ​ថ្នាក់ ១០០mSv៕​