មុខវិជ្ចា:សៀវភៅតាមមុខវិជ្ជា

ពីWikibooks

រដ្ឋ​បាលសាធារណះ

សីលធម៌ធ្លាក់ចុះ

បាតុភាពសង្គមមូយដែលបានកើតឡើងគឺមិនមែនជារឿងចៃដន្យទេ ដូចជា ៩០ មក ៦៨ យើងអាចសិក្សាបាតុភាពនេះតាមទ្រឹស្តីសង្គមវិជ្ជា យើងសាកល្បងពិចាណារ ។ និន្នាការផ្តល់តម្លៃលើសំបកខាងក្រៅនៃសង្គមខ្មែរ ។ នៅក្នុងសង្គមខ្មែរបច្ចុប្បន្ន មនុស្សនាំគ្នាឲ្យតម្លៃទៅលើរូបភាពច្រើនជាងខ្លឹមសារ ។ និន្នាការនេះកើតមានគ្រប់ទីកន្លែង និង គ្រប់វិស័យ ។ មិនថាក្នុងវិស័យនយោបាយ សេដ្ឌកិច្ច សង្គមកិច្ច ឬជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃឡើយ ។ ក្រុមអ្នកវិភាគសង្គមខ្មែរបានមើលឃើញថា នៅពេលដែលមនុស្សទូទៅហាក់ដូចជានាំគ្នាផ្តល់តម្លៃទៅលើរូបភាព តែភ្លេចគិតពីខ្លឹមសារ សង្គមអាចបាត់បង់និរន្តភាព និងភាពរឹងមាំទៅថ្ងៃអនាគត ។ នេះជាបញ្ញាដែលមិនអាចមេីលរំលងបាន ។សង្គមខ្មែរមានការផ្លាស់ប្តូរគួរឲ្យកត់សំគាល់បន្ទាប់ពីបានឆ្លងផុតពីសម័យកាលសង្រ្គាមមកកាន់សន្តិភាពវិញ ។ ពីសង្គមមួយដែលរស់ក្នុងរបាំងប្រពៃណីតឹងរឹងមកជាសង្គមបើកទូលាយ ។ ពីសង្គមមួយដែលអ្នកនយោបាយផ្តួលរំលំគ្នា ដោយប្រើអាវុធមកជាសង្គមដែលប្រើការបោះឆ្នោត និង ពីសង្គមដែលហែកហួរដោយសង្គ្រាមស៊ីវិល មកជាសង្គមសន្តិភាព ។ ទាំងនេះ គឺជាការវិវឌ្ឍន៍ដែលមានលក្ខណៈជ្រាលជ្រៅនិងហាក់ដូចជាគួរឲ្យមានមោទនៈ ។ ក៏ប៉ុន្តែការវិវឌ្ឍន៍មួយចំនួនបានឈានទៅរកទិសអវិជ្ជមានដ៏គ្រោះថ្នាក់ ។ ចំណុចលេចធ្លោមួយក្នុងចំណោមនោះគឺនិន្នាការនៃការផ្តល់តម្លៃលើរូបភាពខាងក្រៅច្រើនជាងខ្លឹមសារ ។

ជាការពិត បម្រែបម្រួលសង្គមពីសម័យកាលមួយទៅសម័យមួយ គឺជាចលនាដែលមិនអាចទប់បាន បុ៉ន្តែគេអាចតម្រង់ទិសវាបានប្រសិនបើគេបានគិតគូរជាមុន។នៅកម្ពុជានិន្នារនៃការផ្តល់តំលៃ មនុស្សដោយផ្នែកលើសម្បកក្រៅហាក់កំពង់តែដណ្តើមទីតាំងឈរជើងកាន់តែរឹងមាំឡើជាលំដាប់ពីមួយឆ្នាំទៅមួយឆ្នាំ។បច្ចុប្បន្នគេហាក់ដូចជាគោរពកោតខ្លាចមនុស្សដែលមានទ្រព្យសម្បត្តិ បុណ្យ សក្តិដែលគេមើលឃើញភ្លាមៗ។ទស្សនះបែបហាក់បាននិងកំពុងអូសទាញមនុស្សឲ្យរត់តាមកាន់តែច្រើនឡើង។ជាក់ស្តែងអ្នករៀនសូត្រមួយចំនួនចង់បានសញ្ញបត្របង្គួតគេ ជាជាងការចង់បាន ចំណេះដឹងពិតប្រាកដ។អ្នកមានលុយទទួលបានការគេារពទោះបីជាលុយនោះបានមកពីប្រភពណាក៏ដោយ។ប្រហែលជារត់តាមនិន្នាការនេះមន្រ្តីរាជការមួយចំនួនមានរថយន្តទំនេីប និងផ្ទះសម្បែង តម្លៃខ្ពស់ហួសពីប្រាក់ខែរបស់ខ្លួន។ −នៅក្នុងទិដ្ឌភាពនយោបាយវិញក៏ដូចគ្នា÷ទ្រឹស្តីប្រជាធិបតេយ្យបានរីកដុះដាលដល់គ្រប់មជ្ឈដ្ឌាន ពោលគឺមនុស្សគ្រប់គ្នាហាក់បានស្គាល់ពាក្សប្រជាធិបតេយ្យ បុ៉ន្តែថាតេីគេត្រូវអនុវត្តរបេៀបណាដេីម្បី ឲ្យប្រជាធិប្យតេយ្យប្រព្រឹត្តទៅដោយត្រឹមត្រូវតាមន័យពិតប្រាកដរបស់វា សំណួរនេះអាចឆ្លុះបពាា្ចំងបានពីភាពប្រទាំងប្រទេីសនៃការអនុវត្តប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជាបច្ចុប្បន្ន។ដោយសារតែមនុស្ស ហាក់ឲ្យតម្លៃទៅលេីរូបភាពសំខាន់ជាងខ្លឹមសារនេះហេីយបានជាពា្្ញឹកពា្ញយ អ្នកនយោបាយតែងតែបំភ្លេចខ្លឹមសារប្រជាធិបតេយ្យដោយផ្តោតតែលើរូបភាពសំបកក្រៅ។ទីបំផុតប្រជាពលរដ្ឌជាអ្នកវង្វេង ហើយជាពា្ញឹកពា្ញយពួកគេបានក្លាយជាអ្នកទទួលរងគ្រេាះព្រេាះភាពមិនច្បាស់លាស់របស់អ្នកនយោបាយ។


នៅក្នុងបរិបទសង្គមទូទៅវិញ

ការផ្តល់តម្លៃទៅលើរូបភាពសំបកក្រៅបាននិងកំពង់ធ្វេីឲ្យមនុស្សកាន់តែភ្លេចសីលធម៌និងគុណធម៌របស់មនុស្សដែលជាទូទៅគេមិនអាចមេីលឃេីញភ្លាមៗនេាះឡេីយ។ មនុស្សខ្លះមានគុណធម៌និងចំណេះដឹងខ្ពង់ខ្ពស់ប៉ុន្តែគ្មានទ្រព្យសម្បត្តិហុឺហាដូចគេក៏ត្រូវគេបំភ្លេចចេាលមិនឲ្យតម្លៃ។អ្នកអង្គុយស្រាវជ្រាវសរសេរសេៀវភៅច្រេីនជាអ្នកដែលគ្មានទ្រព្យពីព្រេាះសង្គមមិន ឲ្យតម្លៃដល់ការងាររបស់ពួកគេ។គ្រេាះថ្នាក់សង្គមនៅត្រង់ថា សំបកក្រៅមិនបពា្ជាាក់អំពីតម្លៃពិតប្រាកដរបស់មនុស្ស ឬវត្ថុអ្វីមួយនេាះឡើយ។ការផ្តល់តម្លៃលើទិដ្ឌភាពខាងក្រៅងាយធ្វើឲ្យមនុស្សយល់ ច្រឡំនៅក្នុងការសម្រេចចិត្ត ម្យ៉ាងទេៀតការឲ្យតម្លៃទៅលេីសម្ភារនិយមដែលជាគ្រេឿងបន្លំភ្នែកបានធ្វេីឲ្យរិចរឹលដល់ការងារជាច្រើនដែលមានប្រយេាជន៏សម្រាប់សង្គមេហីយវាបានធ្វើឲ្យមនុស្សជាច្រេីន បាក់ទឹកចិត្ត។ ជាងនេះទៅទេៀតគេហ៊ាន និយាយពាក្ស ត្រូវការមនុស្សធនធាន មិនត្រូវការធនធានមនុស្សទេ េនះជាកត្តាមួយ ៩០ មក ៦៨។ ់


ការបំរើសេវាជូនប្រជាជនរបស់មន្ត្រី

ភាពក្រអឹតក្រទមដល់ប្រជាជនដែលមកសំុសេវាមកពីមន្រ្តីគេជាឯកឧត្តម េបីមិនអេានលំទោននិងការងារក្រេាមតុកំុសង្ឃឹម េដាយហេតុថាពេលនេះហើយជាពេលលុយមកដល់ដើម្បីការមានបានរបស់គេមិនមែនគេទទួល

បេៀវត្សពីប្រជាជនត្រូវបំរើប្រជាជនវិញទេ។តើក្អែលកខ្វក់នេះលាងជ្រះទេ។

មន្រ្តីក្រេាមអំណាចត្រូវតែសាច់ញ្ាត្តិរបស់គេ ពីព្រេាះពេលប្រជាជនមករកសេវាបំរើត្រូវទៅជួបមន្រ្តីក្រេាមដេីម្បីនិយាយពីក្រេាមតុជំនួសគេ ទោះជាប្រជននេាះក្រីក្រក៏ដោយ គ្មានទេមនសិការការងារ

មន្រ្តីក្រេាមអំណាចត្រូវតែេចះឪនលំទោន ឬេធ្វីជាទាសាទាសីទើបរស់នៅសុខក្នុងមុខតំណែង ទេាះជាអ្នកជំនាញការងារក៏ដេាយ ពាក្សគួរឲ្យឈឺចាប់គឺគ្មានអ្នក ការងារនៅតែធម្មតាបានផលយ៉ាងណា

ក៏គេមិនខ្វល់ដែរ ពីព្រេាះខុសយ៉ាងណាឲ្យតែមានលុយជូនផ្នាក់លេី គេនៅរក្សាមុខតំណែងគេដ៏ដែល។ពួកគេគិតតែពីស្វែងរកផលប្រយេាជន៏ផ្ទាល់ខ្លួនដេីម្បីបង្កើនទ្រព្យធនយ៉ាងសម្បូរបែបក្នុងខណះ ដែលជីវភាពប្រជាជន និង េសដ្ឌកិច្ចជាតិស្ដិតក្នុងស្ដានភាពក្រីក្រនៅឡើយ កត្តាទាំងនេះធ្វើឲ្យមានគម្លាតគ្នាយ៉ាងខ្លាំងរវាងអ្នកមាននិងអ្នកក្រ ធ្វើឲ្យមានការបែងចែកវណ្ណះក្នុងសង្គម ធ្វើឲ្យមានភាព ច្រណែនគ្នាក្នុងសង្គម ដែលជាហេតុនាំឲ្យមានទំនាស់សង្គម ចង់មិនចង់អ្នកខ្សោយត្រូវតែគាំទ្រការឃោសនាទោះជាពិតឬមិនក្លាយជាការពិតដែលអ្នកឃោសនានោះអះអាងថាគេនិងបំបាត់ស្ដានភាព នេះបាន។ ខ្លាំងជាងនេះ ពេលដែលការដាក់ចេញវិធានការបំបាត់ភាពមិនប្រក្រតីក្នុងសង្គមរបស់ថ្នាក់លើែលែងមានប្រសិទ្ទភាព ភាពទទួលខុសត្រូវការងារចំពោះមុខងាររបស់មន្រ្តីដែលទទួលភារកិច្ច លែងមានក្នុងរបាយការណ៏ មានតែពាក្សបពេា្ជារលើកជើង ស្ដានភាពនេះអ្នកឆ្លេៀតឧ៍កាសកេងចំណេញងាយស្រួលក្នុងការទទួលផល នេះជាកត្តាមួយ ៩០ មក ៦៨។


ការបន្តវេនក្នុងសង្គមកម្ពុជានាពេលបច្ចុប្បន្ន

ក្រោយថ្ងៃរំដោះ៧មករា១៩៧៩ កម្ពុជាបានជួបនូវវិបត្តិដ៏ធំជាច្រើនសម្រាប់សង្គមកម្ពុជា ក្រោយពេលដែលខ្មែរក្រហមបានកម្ទេចចោលនូវធនធានមនុស្សព្រមទាំងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធរូបវ័ន្តនិងកម្មសិទ្ធិបុគ្គលនានាចោលស្ទើតែទាំងអស់ ការកសាងពីចំណុចសូន្យក្នុងការបណ្តុះបណ្តាលធនធានមនុស្សត្រូវបានចាប់ផ្តើមសារជាថ្មី វាប្រៀបដូចជាការកសាងធនធានមនុស្សពីយុគសម័យបុរេប្រវត្តិឡើងវិញដោយអនុវត្តនូវទ្រឹស្តីមួយ អ្នកចេះច្រើនបង្រៀនអ្នកចេះតិច អ្នកចេះតិចបង្រៀនអ្នកមិនចេះ។ ជាភ័ព្វសំណាងនៃសង្គមខ្មែរហាក់កំពុងស្គាល់ការផ្លាស់ប្តូរមួយគួរឲ្យកត់សំគាល់នាតំណាក់កាលអំឡុងពាក់កណ្តាលទស្សវត្ស៨០និងបន្តមកចុងទសវត្ស៩០ និងបន្តហក់ងើបយ៉ាងខ្លាំងក្លានៅដើមសហវត្សថ្មីនេះ ធនធានមនុស្សដែលជាយុវជនបានបណ្តុះបណ្តាលតាមរយៈគ្រឹស្ថានរដ្ឋនិងឯកជនបានបន្តហូរចូលយ៉ាងច្រើនក្នុងសង្គមកម្ពុជា យុវជនកំពុងបង្ហាញពីតួនាទីកាន់តែសំខាន់ឡើងក្នុងសង្គមប៉ុន្តែ ការបន្តរវេនមនុស្សជំនាន់ចាស់និងយុវជនស្រករក្រោយហាក់កំពុងជួបវិបត្តិមួយពិបាកដោះស្រាយ ។ ការតភ្ជាប់ជំនាន់មនុស្សពីមួយទៅមួយគឺពីមនុស្សចាស់ទៅយុវជនស្រករក្រោយដែលគេហៅថា ជាការបន្តវេននោះកំពុងជួបឧបសគ្គធំធេង។ មនុស្សចាស់មួយចំនួនប្រកាន់គំនិតអភិរក្សហួសហេតុដោយមិនចង់ប្រគល់ ការងារឱ្យក្មេងស្រករក្រោយឡើយ រីឯយុវជនជំនាន់ក្រោយខ្លះដែលអាងលើសញ្ញាបត្រ ហាក់ដូចជាមើលស្រាលមនុស្សចាស់ដែលគ្មានសញ្ញាបត្រស្មើនឹងខ្លួន ការមិនចុះសម្រុងគ្នានេះត្រូវគេមើលឃើញថាជាវិបត្តិធំធេងសម្រាប់សង្គមខ្មែរដែលត្រូវតែដោះស្រាយ។ មិនថានៅតាមមន្ទីរក្រសួងសាធារណះ ឬក៏នៅតាមកន្លែងធ្វើការផ្សេងទៀតឡើយមនុស្សជំនាន់ចាស់ និងមនុស្សស្រករក្រោយហាក់កំពុងបង្ហាញគម្លាតគ្នាគួរឲ្យកត់សម្គាល់។ បញ្ហានេះមានសភាពកាន់តែធ្ងន់ធ្ងរនៅក្នុងរដ្ឋបាលសាធារណៈនិងនៅតាមមន្ទីរក្រសួងជាច្រើន មនុស្សចាស់និងយុវជនស្រករក្រោយហាក់មិនអាចធ្វើសមាហរណកម្មផ្នត់គំនិតនិងការងារជាមួយគ្នាទាល់តែសោះ មនុស្សចាស់អាងលើអាយុ អាងលើបទពិសោធន៍ និងអតីតភាពការងារយូរឆ្នាំក៏មើលស្រាលក្មេងៗ ដែលមានបទពិសោធន៏ការងារនៅក្មេងខ្ចី បើទោះពួកគេមានសញ្ញាប័ត្រខ្ពស់ជាងក៏ដោយ។ ចំណែកក្មេងស្រករក្រោយវិញដោយអាងលើសញ្ញាបត្រនិងចំណេះដឹងខាងពត៍មានវិទ្យា និងបច្ចេកវិទ្យាថ្មីខ្លះដែលចាស់គ្មាន ក៏ផ្តើមពើងទ្រូង ហើយមើលស្រាលសមត្ថភាពមនុស្សចាស់វិញ។

ការមិនចុះសម្រុងគ្នានេះបាននិងកំពុងបង្កឱ្យមានគម្លាតដាច់ពីគ្នាកាន់តែឆ្ងាយរវាងជំនាន់មនុស្សមួយទៅមនុស្សមួយទៀត ដែលពិបាកនឹងតភ្ជាប់គ្នា នៅកន្លែងធ្វើការ មនុស្សចាស់ហាក់ព្រួយបារម្ភអំពីមហិច្ឆតាចង់ដណ្តើមកៅអីរបស់់ខ្លួនពីសំណាក់ក្មេងស្រករក្រោយខណៈដែលយុវជនខ្លះវិញមើលស្រាលមនុស្សចាស់ ថា ធ្វើការតាមបែបបុរាណហួសសម័យ ហើយមិនព្រមទទួលស្គាល់សមត្ថភាពក្មេងជំនាន់ក្រោយព្រោះខ្លាចអន់។ ម៉្យាងទៀតមនុស្សចាស់ខ្លះ ក្រាញននៀលនិងតួនាទីមិនព្រមផ្ទេរការងារឲ្យទៅស្រករក្រោយឡើយ បើទោះបីជាដល់អាយុចូលនិវត្តន៏ទៅហើយក្តី ក៏មិនព្រមឈប់ ដែលធ្វើឱ្យអ្នកស្នងការងារបន្តអស់សង្ឃឹម។ ជាការពិតគ្រប់សង្គមនានាលើសកលលោក យុវជនជាអ្នកស្នងបន្តរវេនពីមនុស្សចាស់ ប្រៀបដូចជាទំពាំងស្នងឫស្សី នៅក្នុងសង្គមមួយមនុស្សចាស់ និងមនុស្សជំនាន់ក្រោយជាធាតុផ្សំពីរលក្ខណៈជាវិចារវិទ្យា ដើម្បីបន្តរនិរន្តរភាពនៃការអភិវឌ្ឈប្រទេសជាតិ មនុស្សចាស់ដែលពោពេញដោយបទពិសោធន៏ការងារត្រូវផ្ទេរចំណេះដឹង ចំណេះធ្វើ និងបទពិសោធន៏ទាំងឡាយរបស់ខ្លួនទៅឱ្យកូនចៅ ឬមនុស្សស្រករក្រោយ ហើយរីករាយនិងឃើញពួកគេមានសមត្ថភាពលើសពីអ្វីដែលខ្លួនមាន ចំណែកក្មេងជំនាន់ក្រោយវិញត្រូវត្រៀមខ្លួនទទួលយកបទពិសោធនិងចំណេះដឹងពីមនុស្សចាស់។ នេះជាទស្សនៈជឿនលឿនសម្រាប់គ្រួសារមួយក៏ដូចជាសង្គមមួយដែលមនុស្សគ្រប់គ្នាគួរប្រកាន់យក។ ប៉ុន្តែនៅពេលដែលជំនាន់ទាំងពីរនេះមិនចុះសម្រុងគ្នាហើយចាំតែមើលបំណាំគ្នា បូញមាត់ និងបត់ដំដៃដាក់គ្នា តើអនាគតប្រទេសជាតិនិងទៅជាយ៉ាងណា?។ នៅក្នុងសង្គមកម្ពុជាបច្ចុប្បន្ន សញ្ញាដ៏គ្រោះថ្នាក់នេះហាក់កំពុងកើតឡើងយ៉ាងពេញបន្ទុកដែលជាសញ្ញានៃវិបត្តិសង្គមដ៏ធ្ងន់ធ្ងរមួយប្រៀបបីដូចជាជម្ងឺមហារីក។ នៅតាមកន្លែងធ្វើការនានា គេតែងតែលឺការរអ៊ូរទាំអំពីភាពមិនចុះសំរុងគ្នានេះស្ទើគ្រប់ទីកន្លែង។ ការមិនចុះសម្រុងគ្នាដោយសារបក្ខពួក និងនិន្នាការនយោបាយជារឿងមួយ រីឯការមិនចុះសម្រុងគ្នាដោយសារវ័យ និងរបៀបធ្វើការខុសគ្នាជារឿងមួយទៀត សម្រាប់ក្រសែភ្នែកអ្នកវិភាគសង្គមខ្មែរ មានមូលហេតុច្រើនយ៉ាងដែលនាំឱ្យកើតមានវិបត្តិនេះ។ មូលហេតុទាំងនោះវាផ្តើមចេញពីបម្លាស់ប្តូររបបសង្គម និងនយោបាយជាចម្បង។ កាលពីមុនការឈានទៅកាន់តំណែងតួនាទីក្នុងរដ្ឋាភិបាល ក៏ដូចជាក្នុងសង្គមត្រូវពឹងពាក់លើប្រវត្តិរូបតស៊ូខាងនយោបាយ។ នេះជាហេតុផលដែលមនុស្សចាស់ជាច្រើនមានតំណែងសំខាន់តែគ្មានសញ្ញាបត្រខ្ពស់។ បច្ចុប្បន្នសង្គមបានផ្លាស់ប្តូរ មនុស្សសម័យនេះអាងលើសញ្ញាបត្រ ទោះជាសញ្ញាបត្រខ្លះមិនបញ្ជាក់ពីសមត្ដភាពពិតប្រាកដក៏ដោយ។ ការវិវឌ្ឈន៍ខុសគ្នារវាងសង្គមក្នុងសម័យបច្ចេកវិទ្យាទំនើបបច្ចុប្បន្ន ខុសពីសម័យសង្គមចាស់បុរាណពីមុន ក៏រួមចំណែកធ្វើឱ្យផ្នត់គំនិតមនុស្សផ្លាស់ប្តូរខុសគ្នាដែរ។ មនុស្សសម័យមុនខ្លះបត់បែនមិនទាន់សភាពការណ៏ ខណៈដែលមនុស្សជំនាន់ក្រោយដើរលឿនហួសពេកដែលគេនឹកស្មានមិនដល់ ក្រៅពីនោះបញ្ហាផលប្រយោជន៍ដែលកំពុងគ្របសង្កត់លើផ្នត់គំនិតមនុស្សជាទូទៅបានជម្រុញឱ្យម្នាក់ៗហាក់ដូចជាគិតភាពចង់មានចង់បាន ដោយឱ្យតម្លៃទៅលើសម្ភារៈនិយមជាជាងចំណេះដឹងដែលលប់បាត់លើការអៀនខ្មាស់និងសីលធម៍ សុជីវធម៍ដែលដូនតាបានបន្សល់មកសម្រាប់អនុវត្តក្នុងសង្គម។ តើហេតុផលខាងលើជាបាតុភូត ៩០ មក ៦០ ឬទេ? សម្រួលអត្ថបទពីម្ចាស់ដើម ដោយ virak chy

ព្រះពុទ្ធសាសនាជា«ឃ្លាំងឱសថ»សម្រាប់ព្យាបាលជំងឺសង្គម!

នៅ​កម្ពុជា ពលរដ្ឋ​ជាង ៩៥ ភាគ​រយ​កាន់​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា ហើយ​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​ត្រូវ​បាន​ចាត់ទុកជា​សាសនា​របស់​រដ្ឋ។ ប៉ុន្តែ សង្គម​មួយ​នេះ​បែរ​ជា​សម្បូរ​ដោយ​បញ្ហា​ចាក់​ស្រេះ​រាប់​រយ​ជំពូក​ដែល​បណ្តាល​មក​ពី​ការ​ស្រុត​ចុះ​នៃ​សីលធម៌​សង្គម​ទៅ​វិញ។ អំពើ​ហិង្សា ការ​កេង​ប្រវ័ញ្ច ការសេព​គ្រឿង​ស្រវឹង និង អំពើ​អសីលធម៌​ជា​ច្រើន​ទៀត​កើត​មាន​ជា​រៀង​រាល់​ថ្ងៃ។ នេះ​ស​បញ្ជាក់​ថា ទស្សនវិជ្ជា​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​ដែល​ប្រៀប​បាន​នឹង​«ឃ្លាំង​ឱសថ»​សម្រាប់​ព្យាបាល​ជំងឺ​សង្គម​នោះ​មិន​ទាន់​ត្រូវ​បាន​ប្រើ​ប្រាស់​ដើម្បី​ទាញ​យក​ប្រយោជន៍​ឲ្យ​សមស្រប​នៅ​ឡើយ។ តើ​ហេតុអ្វី​បាន​ជា​ដូច្នេះ? នៅ​កម្ពុជា មាន​ពិធី​បុណ្យ​បែប​ព្រះពុទ្ធសាសនា​ច្រើន​ណាស់​ក្នុង​មួយ​ឆ្នាំ។ ពិធី​បុណ្យ​សាសនា​ធំៗ​មាន​ដូច​ជា មាឃ​បូជា វិសាខ​បូជា និង​ភ្ជុំបិណ្ឌ ជា​ដើម។ ក្រៅ​ពី​ពិធី​បុណ្យ​ធំៗ ប្រជា​ពុទ្ធ​បរិស័ទ​​ខ្មែរ​ក៏​តែង​ប្រារព្ធ​ពិធី​បុណ្យ​តាម​បែប​សាសនា​ជា​ច្រើន​ទៀត​នៅ​តាម​ផ្ទះ​សម្បែង និង​ទី​វត្ត​​អារាម​នានា។

ជា​ការ​ពិត តម្លៃ​ជា​សាកល​របស់​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​គឺ​ស្ថិត​នៅ​ត្រង់​ទស្សន​វិជ្ជា​ដែល​បង្កប់​ដោយ​អត្ថន័យ សន្តិភាព និង អហិង្សា។ ការ​អត់​ឱន​និង​មិន​បៀតបៀន​គ្នា​ដែល​ជា​ស្នូល​នៃ​ទស្សន​វិជ្ជា​​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​ក៏​ជា​គោលការណ៍​គោរព​សិទ្ធិ​មនុស្ស​ដែល​ពិភព​លោក​ប្រាថ្នា​ចង់​បាន។ ប៉ុន្តែ បច្ចុប្បន្ន​នេះ មនុស្ស​ជា​ច្រើន​ហាក់​ដូច​ជា​គោរព​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​តែ​សម្បក​ក្រៅ តែ​បែរ​ជា​​បណ្តោយ​ខ្លួន​ឲ្យ​ធម៌​ប្រមាទ​ដឹកមុខ​ទៅវិញ។

ជាក់​ស្តែង អំពើ​ហិង្សា ការ​សេព​គ្រឿង​ញៀន គ្រឿង​ស្រវឹង ការ​ឈ្លក់​វក់វី​នឹង​អំណាច បុណ្យ​ស័ក្តិ ទឹក​ប្រាក់ និង​សម្ភារៈ​និយម​ជា​ដើម​កំពុង​តែ​វាយ​លុក​យ៉ាង​ពេញ​ទំហឹង​ទៅ​លើ​មនុស្ស​ខ្មែរ​ជា​ច្រើន។ នៅ​កម្ពុជា ក្នុង​ចំណោម​ប្រជាជន​សរុប​ប្រមាណ​ជា ១៥ លាន​នាក់ មាន​អ្នក​កាន់​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​ដល់​ទៅ​ជាង ៩៥% ។ នៅ​ទូ​ទាំង​ប្រទេស​មាន​វត្ត​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​សរុប​ចំនួន​ជាង ៤ ៣០០ វត្ត និង មាន​ព្រះ​សង្ឃ​សរុប​ប្រមាណ​ជា ៥ ម៉ឺន​អង្គ។ ចំនួន​នេះ​អាច​ពន្យល់​បាន​អំពី​ជំនឿ​ដ៏​មុត​មាំ​របស់​ពលរដ្ឋ​ខ្មែរ​ទៅ​លើ​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​ហើយ​វា​ក៏​ស័ក្តិសម​ណាស់​ដែល​ប្រទេស​នេះ​ចាត់ទុក​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​ជា​សាសនា​របស់​រដ្ឋ។

ប៉ុន្តែ គួរ​អ្វី​ដែល​គួរ​កត់​សម្គាល់​នោះ​គឺ ទស្សន​វិជ្ជា​ដ៏​មាន​តម្លៃ​របស់​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​ដែល​ប្រៀប​បាន​នឹង​«ឃ្លាំង​ឱសថ»​សម្រាប់​ព្យាបាល​ជំងឺ​សង្គម​នោះ​មិន​ទាន់​ត្រូវ​បាន​ប្រើ​ប្រាស់​ឲ្យ​បាន​​ត្រឹមត្រូវ​ដើម្បី​លើក​កម្ពស់​សុខមាលភាព​សង្គម​នៅ​ឡើយ​ទេ។ មនុស្ស​វ័យ​ចំណាស់​មួយ​ចំនួន​​ដែល​តាំង​ខ្លួន​ជា​អ្នក​គោរព​និង​ប្រតិបត្តិ​ព្រះពុទ្ធសាសនា​តែ​បែរ​ជា​ប្រព្រឹត្ត​ផ្ទុយ​ពី​គោល​ការណ៍​សាសនា​ទៅវិញ ខណៈដែល​យុវវ័យ​ជំនាន់​ក្រោយ​ភាគ​ច្រើន​បែរ​ជា​ចាត់​ទុក​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​ថា​«ហួស​សម័យ»​ឬក៏​ជា​កិច្ចការ​របស់​មនុស្ស​ចាស់​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។

តាម​ពិត​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​មាន​តម្លៃ​សម្រាប់​មនុស្ស​គ្រប់​វ័យ​និង​គ្រប់​ស្រទាប់​សង្គម ប៉ុន្តែ​អ្វី​ដែល​​នៅ​ខ្វះ​គឺ​វិធីសាស្ត្រ​ដើម្បី​ទាក់​ទាញ​មនុស្ស​ឲ្យ​ចូលរួម​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ ជាក់ស្តែង សមាគម​ព្រះ​សង្ឃ​មួយ​ចំនួន​ដែល​បាន​អនុវត្ត​កម្មវិធី​អប់រំ​តាម​បែប​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​នៅ​តាម​សាលា​ក៏​បាន​​ទាក់ទាញ​យុវវ័យ​ជា​ច្រើន​ឲ្យ​ស្តាប់​ព្រះធម៌​អប់រំ​ចិត្ត​ផង​ដែរ។ ដូច្នេះ ទន្ទឹម​នឹង​ការ​ស្តី​បន្ទោស​​យុវវ័យ​ថា​មិន​ចាប់​អារម្មណ៍​ទៅ​លើ​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា គេ​ក៏​ត្រូវ​ចោទ​សួរ​ដែរ​ថា​តើ​ស្ថាប័ន​​សាសនា​បាន​ធ្វើ​អ្វីខ្លះ​ក្នុង​ន័យ​បញ្ជ្រាប​ការ​អប់រំ​ទស្សនវិជ្ជា​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​ទៅ​ដល់​យុវ​ជន​​ស្រករ​ក្រោយ?

ជា​ការ​ពិត ព្រះពុទ្ធ​បរម​គ្រូ​ទ្រង់​បាន​ឈ្វេង​យល់​រួច​ស្រេច​ទៅ​ហើយ​ថា សាសនា​របស់​ព្រះអង្គ​នឹង​ត្រូវ​ផុត​រលត់​ត្រឹម​រយៈពេល​៥០០០​ព្រះ​វស្សា។ ការ​ផុត​រលត់​នៃ​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​មិន​មែន​បណ្តាល​មក​ពី​សាសនាដ​ទៃ​ណា​មក​បំផ្លាញ​ឡើយ​តែ​គឺ​ដោយសារ«អ្នក​គោរព​និង​ប្រតិបត្តិ»​ព្រះពុទ្ធសាសនា​ខ្លួនឯង​ដែលជា​អ្នក​បំផ្លាញ។ បញ្ហា​ចាក់ស្រេះ​ក្នុងសង្គម​ដែល​កើតមាន​បច្ចុប្បន្ន​​ទំនង​ជា​ភស្តុតាង​ដែល​អាច​បញ្ជាក់​ពី​បញ្ហា​នេះ​បាន។

យ៉ាងណា​ក៏ដោយចុះ ការពង្រឹង​ព្រះពុទ្ធសាសនា​គឺជា​កិច្ច​ការដែល​មិន​អាច​មើល​រំលង​បាន។ ទន្ទឹម​នឹង​នោះ សំណួរ​មួយ​ទៀត​ដែល​សំខាន់​ហើយ​ត្រូវ​រក​ចម្លើយ​នោះ​គឺ តើ​ហេតុ​អ្វី​បានជា​ប្រទេស​កាន់​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា​បែរ​ជា​សម្បូរ​ហិង្សា​និង​អបាយ​មុខ​ផ្សេងៗ​ទៅ​វិញ? មូលហេតុ​គឺ​មក​ពី ទាំង​«អ្នក​កាន់​ព្រះពុទ្ធ​សាសនា»​និង​ទាំង​ស្ថាប័ន​គ្រប់​គ្រង​កិច្ចការ​សាសនា​មិន​ទាន់​ផ្តល់​តម្លៃ​គ្រប់​គ្រាន់​ដល់​សាសនា​របស់​រដ្ឋ​នៅ​ឡើយ​ពោល​គឺ ពួកគេ​ច្រើន​តែ​ធ្វើ​គម្រប់​កិច្ច​ឬ​និយាយ​​តាម​បែប​ផ្សេង​ចូលចិត្ត​និយាយ​តែ​មាត់​តែ​មិន​អនុវត្ត​ដូច​មាត់​ថា។

ដូច្នេះ អ្នក​តម្រង់ទិស​សង្គម​ទាំង​ឡាយ​គួរ​ទាញ​យក​«ឱសថ»​ចេញ​ពី​ឃ្លាំង​ព្រះពុទ្ធសាសនា​មកប្រើ​ប្រាស់​ឲ្យ​អស់​លទ្ធភាព​ដើម្បី​ព្យាបាល​ជំងឺ​សង្គម​ជា​ពិសេស​ដើម្បី​បន្សាប​មេរោគ​ហិង្សា​និង​ការ​ប្រមាទ​ចេញ​ពី​មនុស្ស​ខ្មែរ​គ្រប់​គ្នា។ ប្រសិន​បើ​មេរោគ​ទាំង​នោះ​អាច​ព្យាបាល​បាន​មែន សង្គម​ខ្មែរ​នឹង​ស្គាល់​តម្លៃ​សីលធម៌​ឡើង​វិញ ហើយ​ប្រទេស​ជាតិ​នឹង​ស្គាល់​សុខ​សន្តិភាព​និង​ការគោរព​សិទ្ធិមនុស្ស​យ៉ាង​ពេញលេញ​ជាក់​ជា​មិន​ខាន៕

គម្លាត​កាន់​តែ​ឆ្ងាយ​រវាង​អ្នកមាន និង​អ្នកក្រ​ក្នុង​សង្គម​ខ្មែរ

ការ​រីក​ដុះដាល​ព្រោងព្រាត​នៃ​ក្លឹប​រាត្រី ​ខារ៉ាអូខេ ​និង​ក្លឹប​កម្សាន្ត​សប្បាយ​ផ្សេងៗ​ទៀត​នៅ​ក្នុង​រាជធានី​ និង​ទីប្រជុំ​ជន​មួយ​ចំនួន​នៅ​ទូទាំង​ប្រទេស​ជា​សក្ខីភាព​នៃ​តម្រូវការ​សប្បាយ​ចាយ​លុយ​មិន​ចេះ​អស់​របស់​ពួក​អ្នកមាន។

នៅ​ជ្រុង​ម្ខាង​ទៀត ​ពលរដ្ឋ​ខ្មែរ​មួយ​ចំនួន​ដើរ​ត្រាច់​រង្គាត់​គ្រប់​ច្រក​ល្ហក​ដើម្បី​ស្វែង​រក​អាហារ​បំពេញ​ក្រពះ​ដោយ​លំបាក។ ​អ្នកខ្លះ​ត្រូវ​ប្រថុយ​ជីវិត​ឆ្លង​ដែន​ខុស​ច្បាប់​ទៅ​ស្វែង​រក​ការងារ​ធ្វើ​នៅ​ប្រទេស​ជិត​ខាង​រហូត​ត្រូវ​គេ​បាញ់​សម្លាប់​យ៉ាង​អយុត្តិធម៌​ក៏មាន។ ​ទាំង​នេះ​ជា​សក្ខីភាព​នៃ​ភាព​ក្រីក្រ​តោក​យ៉ាក​របស់​ជនជាតិ​ខ្មែរ​មួយ​ចំនួន។​ ដោយ​មិន​រាប់​បញ្ចូល​អ្នកមាន​ជីវភាព​មធ្យម ទិដ្ឋភាព​ទាំងពីរ​ដូច​បាន​រៀបរាប់​ខាងលើ​កំពុង​ផុស​ត្រដែត​ឡើង​ហើយ​ញែក​ពលរដ្ឋ​ខ្មែរ​ទាំងពីរ​ក្រុម​ឲ្យ​ឃ្លាត​ពី​គ្នា​កាន់​តែ​ឆ្ងាយ​ទៅៗ​រហូត​ហៅ​គ្នា​មិន​ឮ។

ជា​ការពិត​ណាស់​ ក្នុង​សង្គម​មនុស្ស​តែង​មាន​អ្នកមាន​និង​អ្នកក្រ​ជា​រឿង​ធម្មតា។ ​គ្មាន​សង្គម​ណា​មួយ​នៅ​លើ​លោក​យើង​នេះ​ដែល​មនុស្ស​រស់​នៅ​ស្មើ​ភាព​គ្នា​នោះ​ឡើយ។ ​ការ​ស្រមើ​ស្រមៃ​ចង់​កសាង​សង្គម​មួយ​ស្មើភាព​របស់​ពួក​ខ្មែរ​ក្រហម​ដែល​មេដឹកនាំ​ក្រុម​នេះ​ឈឺ​ចាប់​ដោយ​សារ​វណ្ណៈ​សង្គម​នោះ​ ទីបំផុត​បាន​នាំ​ប្រទេស​ជាតិ​ឲ្យ​ធ្លាក់​ក្នុង​វាល​ពិឃាត​ដ៏​វិនាសកម្ម​មួយ។

ដូច្នេះ ​អ្នកមាន​និង​អ្នកក្រ​គឺ​ជា​ធម្មជាតិ​របស់​មនុស្ស​ដែល​មិន​អាច​ចៀស​វាង​បាន។ ប៉ុន្តែ ​អ្វី​ដែល​គួរ​ឲ្យ​កត់​សម្គាល់​សម្រាប់​សង្គម​ខ្មែរ​បច្ចុប្បន្ន​នោះគឺ​នៅ​ត្រង់​ថា​ ក្រោយ​សម័យ​ប៉ុលពត​ខ្មែរ​រាល់​រូប​បាន​ចាប់​ផ្តើម​កសាង​ជីវភាព​គ្រួសារ​ពី​បាត​ដៃ​ទទេ​ដូចៗ​គ្នា។ ប៉ុន្តែ ​ជាង​៣​ទសវត្សរ៍​ក្រោយ​មក ​គម្លាត​រវាង​អ្នកមាន​និង​អ្នកក្រ​បាន​ចែក​ភព​ពីរ​ឲ្យ​នៅ​ឆ្ងាយ​ពី​គ្នា​ស្រឡះ។​ មាន​ហេតុ​ផល​ច្រើន​យ៉ាង​ដែល​អាច​លើក​មក​ពន្យល់​បញ្ហា​នេះ​បាន​ដោយ​មាន​ទាំង​កត្តា​ចៃដន្យ ​កត្តា​សង្គម និង​កត្តា​នយោបាយ។

ពិត​ហើយ​ថា ​មាន​គ្រួសារ​ខ្មែរ​ជាច្រើន​បាន​ក្លាយ​ខ្លួន​ជា​អ្នក​មាន​ដោយ​មិន​ដឹង​ខ្លួន​ដោយ​សារ​អចលនទ្រព្យ​ដូចជា​ដីធ្លី​ឬ​ផ្ទះ​សម្បែង​ជាដើម​ដែល​ពួកគេ​ទទួល​បាន​ទទេ​ក្រោយ​ពី​របប​ខ្មែរ​ក្រហម​ជាពិសេស​អ្នក​ដែល​មាន​ផ្ទះ​សម្បែង​ ក្នុង​ទីក្រុង​ភ្នំពេញ​តែម្តង។ ​ក្រៅពី​នោះ ​អ្នក​ដែល​ពូកែ​ខាង​ធ្វើ​ជំនួញ​ក៏​អាច​ក្លាយ​ជា​ថៅកែ​បាន​យ៉ាង​ស្រួល​ដោយសារ​តែ​ក្រោយ​របប​ខ្មែរក្រហម ខ្មែរ​ដែល​ចេះ​ធ្វើ​ជំនួញ​ពិត​ប្រាកដ ​មាន​ចំនួន​តិចតួច​ប៉ុណ្ណោះ។ ​ប៉ុន្តែ ​នៅ​ក្នុង​វិស័យ​ជំនួញ​នេះ​ក៏មាន​អ្នកជំនួញ​ខ្លះ​ប្រព្រឹត្ត​ទុច្ចរិត​ដោយ​ឆ្លៀត​ឱកាស​ដែល​សង្គម​មាន​អំណោយផល​ដល់​អ្នកមាន​លុយកាក់​ដើម្បី​រក​ផលប្រយោជន៍​ផ្ទាល់​ខ្លួន​ដោយ​មិន​ខ្ចី​គិតគូរ​ពីផល​វិបាក​ដល់​សង្គម​ឡើយ។

នៅ​មិន​ទាន់​អស់​ទេ ​អ្វី​ដែល​ជា​កត្តា​ធំ​បំផុត​មួយ​ទៀត​ នោះ​គឺ​ការ​ប្រើ​ប្រាស់​ឥទ្ធិពល​នៃ​អំណាច​របស់​ខ្លួន​ ឬ​របស់​សាច់​ញាតិ​ខ្លួន​ដើម្បី​រក​ផល​ប្រយោជន៍​ដែល​គ្មាន​អ្នកណា​ហ៊ាន​ប៉ះពាល់។ កត្តា​ចុងក្រោយ​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​មនុស្ស​ជាច្រើន​ក្លាយ​ជា​អ្នកមាន​ដោយ​ស្រួល​បំផុត​ហើយ​បាន​បន្ត​ភាព​មានបាន​របស់​ខ្លួន​រហូត​មក​ទល់​នឹង​បច្ចុប្បន្ន។ ​ដោយសារ​តែ​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​បាន​មក​ដោយ​ស្រួល​បែប​នេះ​ហើយ​ បានជា​ពួកគេ​ចាយ​វាយ​ដោយ​គ្មាន​ញញើត​ដៃ​ឡើយ។

ចំណែក​ឯ​អ្នក​ក្រីក្រ​វិញ​ ពួកគេ​អាច​កសាង​ជីវភាព​គ្រួសារ​ឲ្យ​រីក​ចម្រើន​ទៅ​មុខ​ដោយ​លំបាក​ពី​ព្រោះ​តែ​សង្គម​ហាក់​ដូច​ជា​អំណោយ​ផល​សម្រាប់​តែ​អ្នកមាន​ច្រើន​ជាង​អ្នកក្រ។​ នៅ​ពេល​មាន​បញ្ហា​ធំៗ​កើត​ឡើង​ដូចជា​ជំងឺ​ឈឺថ្កាត់​ជាដើម​ អ្នកក្រីក្រ​គ្មាន​អ្វី​ក្រៅពី​លក់​ទ្រព្យ​សម្បត្តិ​បន្តិច​បន្តួច​ដូចជា​គោ​ក្របី​ ឬ​ស្រែ​ចម្ការ​ដើម្បី​ដោះស្រាយ​បញ្ហា​នោះ​ឡើយ។ ការ​សិក្សា​ជា​ច្រើន​បង្ហាញថា​បញ្ហា​សុខភាព​គឺ​ជា​មូលហេតុ​ដ៏​សំខាន់​មួយ​នៃ​ភាពក្រីក្រ​ក្នុង​សង្គម​ខ្មែរ។

ដូច្នេះ ​រដ្ឋាភិបាល​គួរ​យកចិត្ត​ទុកដាក់​ឲ្យ​បាន​ខ្លាំង​លើ​ការ​ពង្រឹង​ប្រព័ន្ធ​សុខាភិបាល​ដែល​មាន​គុណភាព​និង​តម្លៃ​ថោក​សម្រាប់​ពលរដ្ឋ​របស់​ខ្លួន។ ​ក្រៅពី​នោះ​ការ​បែង​ចែក​ភាគផល​នៃ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ដោយ​សមភាព​ ពោល​គឺ​ការ​ធ្វើ​ឲ្យ​សង្គម​មាន​អំណោយ​ផល​ចំពោះ​មនុស្ស​ទូទៅ​ជា​ពិសេស​ចំពោះ​អ្នកក្រីក្រ​គឺជា​អ្វី​ដែល​ត្រូវ​ធ្វើឲ្យ​បាន។

ប្រសិន​បើ​មិន​ដូច្នោះ​ទេ​ គម្លាត​សង្គម​ដែល​កាន់តែ​ឆ្ងាយ​ទៅៗ​រវាង​អ្នកមាន​និង​អ្នកក្រ​នឹង​បង្ក​ផល​វិបាក​ធំធេង​ទៅ​ថ្ងៃ​អនាគត។ ​ផលវិបាក​ដែល​កើត​ចេញ​ពី​ការ​ឈឺចាប់​ដោយសារ​វណ្ណៈ​សង្គម​នេះ​ឯង៕

សិល្បៈ​នៃ​ការចែក​រំលែក​មាន​តម្លៃ​ធំធេង​ក្នុង​ការជួយ​គ្នា​រវាង​ខ្មែរ និង​ខ្មែរ

គ្រាន់តែ ក្នុង​រយៈពេល​ប៉ុន្មាន​ថ្ងៃ​ប៉ុណ្ណោះ ​ប្រាក់​ជាច្រើន​លាន​ដុលា្លរ ត្រូវ​គេ​ប្រមូល​បាន​សម្រាប់​ជួយ​គ្រួសារ​អ្នក​ដែល​បាន​ស្លាប់ នៅ​ក្នុង​មហា​សោកនាដកម្ម​លើ​ស្ពាន​ពេជ្រ។ មហាជន​ខ្មែរ​គ្រប់ ទិសទី​បាន​សស្រាក់ សស្រាំ​ចូល​វិភាគទាន​ដោយ​ជ្រះថ្លា​បំផុត ដើម្បី​ជួយ​ជន​រួមជាតិ​របស់​ខ្លួន ដែល​បាន​ទទួល​រងគ្រោះ។


នេះ​ជា​ព្រឹត្តិការណ៍​ទី២ ក្នុង​រយៈ​ពេល​២​ឆ្នាំ​ចុងក្រោយ​នេះ ដែល​បង្ហាញ​ពី​មហា​ចលនា​សាមគ្គី​គ្នា​ក្នុង​ចំណោម​ពលរដ្ឋ​ខ្មែរ តាម​រយៈ​ការ​បរិច្ចាគ​ភោគផល​ដែល​ខ្លួន​មាន ដើម្បី​ជួយ​ជន​រួមជាតិ​របស់​ខ្លួន។ ព្រឹត្តិការណ៍​ទី១ គឺ​រលក​ចលនា​ជាតិ​និយម​ដ៏ធំ​មួយ​ដែល​បាន​កើត​ឡើង កាលពី​អំឡុង​ឆ្នាំ២០០៨​បន្ទាប់​ពី​ទាហាន​ថៃ​ចូល​ឈ្លានពាន​ប្រាសាទ​ព្រះវិហារ។ កាលណោះ ​ពលរដ្ឋ​ខ្មែរ​បាន​សស្រាក់​សស្រាំ​ក្នុង​ការជួយ​ឧបត្ថម្ភ​កងទ័ព​សមរភូមិ​មុខ​ក៏ដូច​ជា​ជួយ​កសាង​សមិទ្ធផល​នានា ដូចជា​ផ្លូវ​ឡើង​ទៅកាន់​ប្រាសាទ​ព្រះវិហារ​ជាដើម។

តាមពិត នេះ​មិន​មែន​ជា​បាតុភូត​ថ្មី សម្រាប់​សង្គម​ខ្មែរ​ឯណា។ ​សង្គម​ខ្មែរ​ធ្លាប់​មាន​សាមគ្គី​ភាព​រឹងមាំ​តាំង​ពី​ដូនតា​មក​ម៉្លេះ។ ​ប៉ុន្តែ ​ឆ្លងកាត់​របត់​សង្គម​ដ៏​វិនាស​ហិនហោច ប្រកប​ដោយ​ការកាប់​សម្លាប់​គ្នា គ្មាន​ត្រាប្រណី រយៈពេល​ជិត​បី​ទសវត្សរ៍​ ជនជាតិ​ខ្មែរ​បាន​ទទួល​រង​នូវ​វិនាសកម្ម​យ៉ាង​ដំណំ​បំផុត​ ទាំង​ទ្រព្យសម្បត្តិ​និង​ស្មារតី។

ទាំងនេះ ជា​ដើមហេតុ​នាំឲ្យ​មនុស្ស​ខ្មែរ​ជាច្រើន ក្រោយ​សម័យ​សង្គ្រាម​ហាក់​បាន​ផ្លាស់ប្តូរ​ផ្នត់​គំនិត ពោល​គឺ​ម្នាក់ៗ​ហាក់​ដូច​ជា​គិតតែ​ពី​រក​វិធី​រស់​តែ​រៀងៗ​ខ្លួន ដោយ​មិន​សូវ​ជា​អើពើ​ចំពោះ​អ្នក​ដទៃ​ឡើយ។ ​គំនិត​សួនតួ​និយម​នេះឯង​ដែល​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​គម្លាត​កាន់តែ​ឆ្ងាយ​ទៅៗ​រវាង​អ្នកមាន​និង​អ្នកក្រ។ អ្នកក្រ​ត្រដរ​រស់ រីឯ​អ្នកមាន​ខ្ពស់ៗ ហួស​ពី​ការស្មាន។

យ៉ាងណា​ក៏ដោយ​ ផ្នត់​គំនិត​សាមគ្គីភាព និង​ឯកភាព​ជាតិ​មិន​បាន​ទៅណា​ឆ្ងាយពី​មនុស្ស​ខ្មែរ​ឡើយ។ ​ប៉ុន្តែ ​អ្វី​ដែល​ខ្វះខាត​នោះ គឺ​ប្រហែល​ជា​ការផ្តួចផ្តើម​គំនិត​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ ​តាមរយៈ​មូលនិធិ​នានា​ដែល​បាន​បំផុស​ចលនា​មហាជន​ឲ្យ​រួបរួម​សាមគ្គី​គ្នា និង​ជួយ​គ្នា​ទៅ​វិញ ទៅមក ក្នុង​មហា​សោកនាដកម្ម​លើ​ស្ពានពេជ្រ ​គេ​អាច​មើល​ឃើញ​យ៉ាង​ច្បាស់​ថា តម្លៃ​នៃ​វប្បធម៌​ចែករំលែក​ដែល​ជាដួង​ព្រលឹង​នៃ​សង្គម​ខ្មែរ​ពិត​ជា​មិន​បាន​បាត់បង់​ទៅ​ណា​ឡើយ។

ជាការ​ពិត​ណាស់ ​«សាមគ្គី​ជាកម្លាំង» ឬ​«ជួយគ្នា​ក្នុង​គ្រាក្រ» សុទ្ធសឹង​ជាទ្រឹស្តី​ដែល​ពលរដ្ឋ​ខ្មែរ​គ្រប់​គ្នា​បាន​ស្គាល់​ទាំង​អត្ថន័យ និង​អត្ថរស។ ​ប៉ុន្តែ​តម្លៃ​នៃ​ទស្សនៈវិជ្ជា​របស់​វា ច្រើន​តែ​ត្រូវ​បាន​គេ​បំភ្លេច នៅ​ក្នុង​យុគសម័យ​ដែល​សង្គម​ហាក់​ដូច​ជា​ពឹងផ្អែក​យ៉ាងខ្លាំង​ទៅលើ​ជំនួយ​បរទេស។ ពិត​ហើយ​ថា ជំនួយ​បរទេស​មាន​សារៈសំខាន់​ណាស់​សម្រាប់​ការស្តារ​ឡើង​វិញ នូវ​សង្គម​មួយ​ដ៏​ខ្ទេចខ្ទាំ​ដូចជា​ប្រទេស​កម្ពុជា​នេះ​ជាដើម។

ប៉ុន្តែ ​ពេល​ខ្លះ​ការ​ផ្តេកផ្តួល​ទៅ​លើ​ជំនួយ​ពី​ខាង​ក្រៅ​ខ្លាំង​ពេក បាន​ធ្វើឲ្យ​យើង​ភ្លេច​ប្រើប្រាស់​សិល្បៈ​ដ៏​មាន​តម្លៃ​ដែល​មាន​ស្រាប់​ក្នុង​សង្គម​របស់​ខ្លួន នោះគឺ​សិល្បៈ​នៃ​ការចែករំលែក​នេះឯង។ ​គឺ​ចែក​រំលែក​ក្នុង​ទស្សនៈ​«ខ្មែរ​ជួយ​ខ្មែរ» ក្នុង​នាម​ជា​ជនជាតិ​ដែល​មាន​ឈាមជ័រ​ដូចគ្នា។ ក្នុង​ន័យ​នេះ ​ខ្មែរ​អ្នក​មាន​ដែល​បាន​ទទួល​ភាគផល​ច្រើន​ពី​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ប្រទេស នៅ​ក្រោយ​សង្គ្រាម​ គួរ​តែ​ក្រឡេក​ថយក្រោយ​ទៅ​មើល​ជនរួម​ឈាម​របស់​ខ្លួន មួយ​ចំនួន​ដែល​កំពុង​ស្រេកឃ្លាន ឬ​កំពុង​ដេក​ឈឺ​ដោយ​គ្មាន​ប្រាក់​ព្យាបាល​ជំងឺ ឬ​កំពុង​រងទុក្ខ​ដោយ​ប្រការ​ផ្សេង​ទៀត។

តាម​រយៈ​កម្លាំង​សាមគ្គី និង​ការ​ចែក​រំលែក​ដើម្បី​ជួយ​គ្នា ​គេប្រាកដ​ជា​អាច​ជួយ​រំលែក​ទុក្ខ​គ្រួសារ​ខ្មែរ​ជាច្រើន។ ​ប៉ុន្តែ ​ដើម្បី​ឲ្យ​មាន​ចលនា​សស្រាក់​សស្រាំ​នៃ​ការជួយ​គ្នា​នេះវា​ទាមទារ​ឲ្យ​មាន​ការ​ផ្តួច​ផ្តើម​ពីសំណាក់​អ្នកមាន​ឥទ្ធិពល​ក្នុង​សង្គម​ និង​ការធ្វើ​ជាគំរូ​ពីសំណាក់​អ្នក​ដឹកនាំ និង​អ្នកមាន​ទ្រព្យសម្បត្តិ​ស្តុកស្តម្ភ​ទាំងឡាយ។

ម្យ៉ាងទៀត ​សិល្បៈ​នៃ​ការចែក​រំលែក​នេះ​គួរ​តែ​ត្រូវ​ធ្វើ​ឲ្យ​ក្លាយ​ជា​មហា​ចលនា​សង្គម​ទូទាំង​ប្រទេស​មួយ​នៅ​ក្នុង​បរិបទ​ដែល​ប្រជា​ពលរដ្ឋ​​ខ្មែរ​ជាច្រើន​រស់នៅ​ក្រោម​បន្ទាត់​នៃ​ភាពក្រីក្រ​នៅ​ឡើយ។

ការបង្កើត​មូលនិធិ​សង្គ្រោះ​នានា​សម្រាប់​ជួយ​ជន​ក្រីក្រ ពិត​ជា​មាន​តម្លៃ​ទាំង​ផ្លូវលោក និង​ផ្លូវធម៌ ហើយ​វិធី​នេះ​ពិត​ជា​អាច​ជួយ​សង្គ្រោះ​ពលរដ្ឋ​ខ្មែរ​ជាច្រើន​ឲ្យ​រួច​ផុត​ពី​ទុក្ខ​លំបាក ឬ​ក៏​ពី​សោកនាដកម្ម​ផ្សេងៗ​ទៀត៕

សម្ភារៈ​និយម​កំពុង​តែ​អូស​ទាញ​ប្រជាពលរដ្ឋ​ខ្មែរ ឲ្យ​បំភ្លេច​ពី​គុណ​តម្លៃ​របស់​មនុស្ស​ម្នាក់​ៗ

-បើទោះបី​ជា​សេដ្ឋកិច្ច​ប្រទេស​កម្ពុជា​មាន​ការ​រីក​ចម្រើន​ពី​មួយ​ឆ្នាំ​ទៅ​មួយ​ឆ្នាំ​ក៏​ដោយ ក៏​ប៉ុន្តែ​ប្រទេស​កំពុង​តែ​អភិវឌ្ឍ​មួយ​នេះ ទៅ​មិន​ទាន់​អាច​ជៀស​ផុត​ពី​ការ​ហៅ​ថា​ជា​ប្រទេស​ក្រីក្រ​មួយ​នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​នោះ​ទេ។ ប៉ុន្តែ​បើ​គេ​ក្រលេក​មើល​ការ​ប្រើប្រាស់​សម្ភារៈ​របស់​ប្រជាជន​នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ភ្នំពេញ​ដ៏​តូច​មួយ ធៀប​នឹង​ទីក្រុង​នានា​ក្នុង​តំបន់​នោះ​វិញ គឺ​ជា​រឿង​មួយ​ដ៏​គួរ​ឲ្យ​ភ្ញាក់​ផ្អើល។ ភ្ញាក់​ផ្អើល​ដោយ​សារ​តែ រថយន្ត​សេរី​ថ្មី​តម្លៃ​រាប់​សិបម៉ឺន​ដុល្លារ មាន​ខ្លះ​រហូត​ដល់​ជិត​លាន​ដុល្លារ ទូរសព្ទ​ដៃ​ទំនើប​ៗ​ជា​ច្រើន ត្រូវ​បាន​ប្រើប្រាស់​យ៉ាង​ព្រោងព្រាត​នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​របស់​ប្រទេស​កម្ពុជា ដែល​ត្រូវ​បាន​ពិភព​លោក​ចាត់​ទុក​ជា​ប្រទេស​ក្រីក្រ។ ដោយសារ​តែ​កត្តា​សម្ភារៈ​និយម​អស់​ទាំង​នោះ​ហើយ ទើប​ធ្វើ​ឲ្យ​ខ្មែរ​មួយ​ចំនួន ភ្លេច​គិត​ពី​គុណ​តម្លៃ​របស់​មនុស្ស​ម្នាក់​ៗ។


សំលៀក​បំពាក់​ថ្លៃ​ៗ ទូរសព្ទ​ដៃ​ទំនើប​ៗ រថយន្ត​សេរី​ថ្មី បាន​ក្លាយ​ទៅ​ជា​របស់​មួយ​ដែល​ប្រជាពលរដ្ឋ​ខ្មែរ អោយ​តម្លៃ​ចំពោះ​មនុស្ស​ដែល​មាន​សម្ភារៈ​អស់​ទាំង​នោះ​ប្រើប្រាស់ ដោយ​ភេ្លច​គិត​ថា​តើ​ពួកគេ​បាន​វា​មក​ដោយ​របៀប​ណា និង​ប្រើ​វា​ដោយ​របៀប​ណា និង​ទាញ​ប្រយោជន៍​ពី​របស់​របរ​អស់​ទាំង​នោះ​ដោយ​របៀប​ណា?

ហើយ​ប្រសិន​បើ​អ្នក​ចេះ​ដឹង ឬ​ក៏​អ្នក​មាន​មួយ​ចំនួន​ ដែល​ដាក់​ខ្លួន​មិន​ប្រើប្រាស់​សម្ភារៈ​អស់​ទាំង​នេះ ដោយ​ជិះ​ត្រឹមតែ​ឡាន ម៉ូតូ កង់ និង​ស្លៀក​សំលៀក​បំពាក់​ធម្មតា​ៗ​វិញ​នោះ ហាក់​បី​ដូចជា​មិន​សូវ​ទទួល​បាន​ការ​គោរព​និង​អោយ​តម្លៃ​នោះ​ទេ។ អ្នក​ដែល​ដាក់​ខ្លួន​បែប​នេះ ពេល​ណា​ខ្លះ​មិន​ត្រូវ​បាន​ស្វាគមន៍​ពី​ម្ចាស់​ហាង​នានា​ប៉ុន្មាន​នោះ​ទេ ហើយ​អ្នក​ខ្លះ​ទៀត​ សូម្បី​តែ​ម៉ូតូ​ឌុប ក៏​មិន​ចង់​ឌុប​ដែរ ព្រោះ​មើល​ទៅ​ការ​តែង​ខ្លួន​របស់​ពួក​គេ​នោះ មិន​ដូចជា​អ្នក​ដែល​មាន​លុយ​នោះ​ទេ។

កន្លង​មក​លោក​រដ្ឋ​មន្ត្រី​ក្រសួង​មហាផ្ទៃ ស ខេង ធ្លាប់​បាន​ចេញ​បញ្ជា​ឲ្យ​ប៉ូលិស​ចរាចរណ៍​ទាំង​អស់​ហ៊ាន​ធ្វើ​ការ​ផាក​ពិន័យ​ ចំពោះ​ម្ចាស់​រថយន្ត​សេរី​ទំនើប​ថ្លៃ​ៗ ដែល​បើក​បរ​ល្មើស​និង​ច្បាប់​ចរាចរណ៍។ ព្រោះ​ថា​កន្លង​មក​សូម្បី​តែ​ប៉ូលិស​ចរាចរណ៍ ក៏​មិន​ហ៊ាន​ផាក​ពិន័យ​ម្ចាស់​រថយន្ត​អស់​ទាំង​នោះ​ដែរ ​បើ​ទោះបី​ជា​ប្រព្រឹត្ត​ខុស​ច្បាប់​ក៏​ដោយ។ ទាំង​អស់​នេះ​ក៏​ដោយ​សារ​តែ​អំណាច​នៃ​ការ​ប្រើប្រាស់​សម្ភារៈ​ផង​ដែរ។

«ប្រើ​របស់​ថ្លៃ ប៉ុន្តែ​ចរិក​វិញ​ធូរ​ថ្លៃ!» ឃ្លា​នេះ ត្រូវ​បាន​ប្រជាពលរដ្ឋ​ខ្មែរ​មួយ​ចំនួន​ប្រើប្រាស់ ហើយ​ក៏​កំពុង​តែ​ពេញ​និយម​ផង​ដែរ​នៅ​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។ ព្រោះថា​មាន​អ្នក​ជិះឡាន​ថ្លៃ និង​ទំនើប​ៗ​មួយ​ចំនួន មិន​គោរព​ច្បាប់​ចរាចរណ៍ បើក​បំពាន​ភ្លើង​សញ្ញា​ចរាចរណ៍ ឬ​ក៏​ភ្លើង​ស្តុប។ ចូល​ញ៉ាំ​អាហារ​នៅ​ហាង​ថ្លៃៗ​ ប៉ុន្តែ​និយាយ​ពាក្យ​ទ្រគោះ​បោះបោក​ទៅ​កាន់​បុគ្គលិក​បម្រើ​ការងារ​នៅ​ក្នុង​ហាង​ជា​ដើម។

ជា​ការ​ពិត​សម្រាប់​ប្រជាពលរដ្ឋ​មួយ​ចំនួន គ្មាន​អ្នក​ណា​ដឹង ក្រៅ​ពី​ខ្លួន​ឯង​ដែល​កំពុង​តែ​ដេក​ព្រួយ និង​រិះរក​វិធី​ថា​ត្រូវ​រក​លុយ​មក​ពី​ណា​ខ្លះ ដើម្បី​យក​មក​សង​ធនាគារ ឬ​ក៏​ម្ចាស់​បំណុល បន្ទាប់​ពី​ខ្លួន​បាន​ទៅ​ខ្ចី​បុល​យក​ទៅ​ទិញ​សម្ភារៈ​ដែល​ខ្លួន​ត្រូវ​ការ ទាំង​ដែល​មិន​ទាន់​មាន​លទ្ធភាព​គ្រប់​គ្រាន់។

ការ​បង់​រំលោះ​ជា​រឿង​មួយ​ល្អ និង​ថ្មី​សម្រាប់​ប្រជាពលរដ្ឋ​ខ្មែរ​នៅ​ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ចុង​ក្រោយ​នេះ បន្ទាប់​ពី​វិស័យ​ធនាគារ​និង​មីក្រូហិរញ្ញ​វត្ថុ​បាន​កំពុង​រីក​ចម្រើន​នៅ​កម្ពុជា។ ប៉ុន្តែ​វា​ក៏​ជា​រឿង​មួយ​មិន​ល្អ​ទៅ​វិញ​ដែរ នៅ​ពេល​ដែល​ប្រជាពលរដ្ឋ​ប្រើប្រាស់​សេវា​ប្រាក់​កម្ចី​មិន​ចំ​គោល​ដៅ​នោះ។ ព្រោះ​ថា​កន្លង​មក​មាន​ប្រជាពលរដ្ឋ​ជា​ច្រើន​បាន​បាត់បង់​ផ្ទះ​សម្បែង និង​ដីធ្លី​ស្រែ​ចំការ ដោយសារ​តែ​ជំពាក់​បំណុល។

មួយ​វិញ​ទៀត​ឪពុក​ម្តាយ​ក៏​បាន​បង្ក​ភាព​កាន់តែ​ងាយ​ស្រួល​ដល់​កូន​ៗ​របស់​ខ្លួន​ក្នុង​ការ​ប្រើប្រាស់​សម្ភារៈ​ថ្លៃ ដោយ​ពួកគេ​មិន​ដឹង​ថា​តើ​ឪពុក​ម្តាយ​ត្រូវ​ខំ​រក​ប្រាក់​លំបាក​យ៉ាង​ណា ដើម្បី​ទិញ​សម្ភារៈ​អស់​ទាំង​នេះ​សម្រាប់​ពួក​គេ។ ម៉ូតូ​ទំនើប និង​ទូរសព្ទ​ដៃ​ស្មាតហ្វូន​ស៊េរី​ថ្មី​ត្រូវ​បាន​ក្រុម​យុវវ័យ​កាន់​ប្រើប្រាស់​គ្រប់​ដៃ នៅ​ក្នុង​ហាង​កាហ្វេ ដែល​មាន​យីហោ​ល្បី​ៗ​នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ភ្នំពេញ។ ប៉ុន្តែ​គេ​មិន​សូវ​ឃើញ​យុវវ័យ​ខ្មែរ ​ទៅ​ចូល​បណ្តាល័យ ឬ​ក៏​ហាង​កាហ្វេ​ណា​ដែល​មាន​ភាព​ស្ងៀមស្ងាត់​ ដើម្បី​អាន​សៀវភៅ​នោះ​ទេ។

ដើម្បី​ចូលរួម​ដោះស្រាយ​បញ្ហា​នៅ​ក្នុង​សង្គម​ដែល​កំពុង​តែ​កើត​មាន​នៅ​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ រដ្ឋាភិបាល​ផ្ទាល់​គួរ​តែ​មាន​គោលការណ៍​លើក​កម្ពស់​អ្នក​មាន​ចំណេះ​ដឹង​ពិត​ប្រាកដ។ ហើយ​មន្ត្រី​រាជការ​ដែល​ជា​ថ្នាក់​ដឹកនាំ​ជាន់​ខ្ពស់​ក៏​ត្រូវ​តែ​ធ្វើ​ជា​គំរូ​ដល់​ប្រជាពលរដ្ឋ​របស់​ខ្លួន តាម​រយៈ​សកម្មភាព​អប់រំ​នានា។

ដូច្នេះ ​ប្រសិន​បើ​សង្គម​ខ្មែរ​បន្ត​លើក​ស្ទួយ​អ្នក​ពូកែ និង​អ្នក​សាង​អំពើល្អ ឲ្យ​បាន​ច្រើន​ថែម​ទៀត ក្នុង​គ្រប់​វិស័យ​និង​ស្មើ​ភាព​គ្នា ប្រទេស​កម្ពុជា​ច្បាស់​ជា​សម្បូរ​អ្នក​ចេះ​ដឹង សម្បូរ​មនុស្ស​ពូកែ រី​ឯ​សីលធម៌​សង្គម​ខ្មែរ​ក៏​ត្រូវ​បាន​លើក​កម្ពស់​ដើម្បី​ក្លាយ​ជា​ប្រទេស​ស៊ីវិល័យ​មួយ​ជាក់​ជា​មិន​ខាន៕

វប្បធម៌​លើក​តម្កើង​បុគ្គល នៅ​តែ​មាន​ឥទ្ធិពល​ក្នុង​សង្គម​កម្ពុជា!

-វប្បធម៌​លើក​តម្កើង​បុគ្គល នៅ​តែ​មាន​ឥទ្ធិពល​នៅ​ក្នុង​សង្គម​កម្ពុជា​។ មន្ដ្រី​រាជការ​គ្រប់​ជាន់​ថ្នាក់ ជា​ពិសេស​នៅ​ក្នុង​ជួរ​រដ្ឋាភិបាល​តែ​ម្ដង បាន​ប្រណាំង​​គ្នាបង្ហាញ​​គាំទ្រ​និង​លើក​តម្កើង​​ថ្នាក់​ដឹក​នាំ​របស់​ខ្លួន​យ៉ាង​លើស​លុប។ មែន​ទែន​ទៅ ការ​លើក​តម្កើង​បុគ្គល​ណាមួយ មិន​មែន​ជា​រឿង​ខុស​ឆ្គង​ទេ​។ ប៉ុន្តែ​ប្រសិន​បើ​ការ​លើក​តម្កើង​នោះ​ខ្ពង់ខ្ពស់​ហួស​ជ្រុល​ពេក វា​នឹង​បំផ្លាញ​បុគ្គល​ដែល​ត្រូវ​បាន​លើក​តម្កើង​នោះ​ទៅ​វិញ​។


ពាក្យ​ថា វប្បធម៌​លើក​តម្កើង​បុគ្គល ឬ Culture of Personality ថ្វី​ត្បិត​តែ​ត្រូវ​បាន​គេ​ប្រើ​ប្រាស់​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ឆ្នាំ​១៨០០​ក្នុង​ប្រទេស​បារាំង​និង​អាឡឺម៉ង់​ក៏​ពិត​មែន ប៉ុន្តែ​ប្រទេស​នានា​លើ​លោក​រួម​ទាំង​កម្ពុជា​ផង បាន​ប្រតិបត្តិ​ទម្លាប់​នេះ​តាំង​ពី​បុរាណ​កាល​មក​ហើយ​។ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិ​សាស្ត្រ​កម្ពុជា ជនជាតិ​ខ្មែរ​មាន​ទម្លាប់​លើក​តម្កើង​​​ព្រះ​មហាក្សត្រ​ ថា​ជា​អាទិទេព ជា​ព្រះ​ពុទ្ធ ជា​បុគ្គល​មាន​បារមី​ស័ក្តិសិទ្ធិ ជា​ម្លប់ដ៏​ត្រជាក់​ត្រជុំ​​នៃ​ប្រទេស​។ ក្រោយ​ៗ​មក នៅ​ពេល​ដែល​ប្រទេស​ប្ដូរ​របប​នយោបាយ ថ្នាក់​ដឹក​នាំ​ប្រទេស​ត្រូវ​បាន​គេ​គោរព​លើក​តម្កើង​ជំនួស​វិញ​។

នៅ​ក្នុង​របប​សាធារណរដ្ឋ​ខ្មែរ លោក​សេនា​ប្រមុខ លន់ នល់ ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់​ទុក​ថា​ជា​វីរជន​ដ៏​ឆ្នើម​បំផុត​។ នៅ​ក្នុង​របប​កម្ពុជា​ប្រជាធិបតេយ្យ គេ​បាន​ប្រើ​ប្រាស់​ពាក្យ អង្គការ​មហាលោត​ផ្លោះ មហា​អស្ចារ្យ ដើម្បី​ហៅ​ថ្នាក់​ដឹក​នាំ​ជាន់​ខ្ពស់​នៃ​របប​នេះ​។ ក្រោយ​ៗ​មក​ទៀត នៅ​ក្នុង​សម័យ​​ព្រះរាជាណាចក្រ​កម្ពុជា​ទី​២ ថ្នាក់​ដឹក​នាំ ជាទូទៅ ត្រូវ​បាន​មន្ដ្រី​ថ្នាក់​ក្រោម អ្នក​គាំទ្រ ក៏​ដូច​ជា​បណ្ដាញ​សារព័ត៌មាន​មួយ​ចំនួន ចាត់ទុក​ជា​បុគ្គល​ដ៏​ខ្ពង់​ខ្ពស់​។ ការ​ចូល​រួម​នៅ​ក្នុង​ពិធី​ណាមួយ គឺ​ជា​អធិបតី​ដ៏​ខ្ពង់​ខ្ពស់។ ការ​និយាយ​ជា​សាធារណៈ គឺ​ជា​អនុសាសន៍​ដ៏​ខ្ពង់​ខ្ពស់​។ សូម្បី​តែ​ហត្តលេខា ក៏​គេ​ចាត់​ទុក​ថា​ជា​ហត្តលេខា​ដ៏​ខ្ពង់​ខ្ពស់​ដែរ​។​ នៅ​តាម​បណ្ដាញ​ផ្សព្វ​ផ្សាយ​​មួយ​ចំនួន តាំង​ពី​កម្មវិធី​ព័ត៌មាន រហូត​ដល់​កម្មវិធី​កម្សាន្ត សកម្មភាព​របស់​ថ្នាក់​ដឹក​នាំ​ត្រូវ​បាន​ផ្សព្វផ្សាយ​ភ្ជាប់​ជាមួយ​ដោយ​សារ​លើក​តម្កើង​ពី​គុណ​បំណាច់ ការ​តស៊ូ និង​ការ​លះ​បង់​នានា ដើម្បី​សុខ​សន្តិភាព​របស់​ប្រទេស​។

ជា​ការ​ពិត​ហើយ​ថា ការ​លើក​តម្កើង​បុគ្គល​ណាមួយ មិន​មែន​ជា​រឿង​ខុស​ឆ្គង​ទេ​។ ប៉ុន្តែ​ប្រសិន​បើ​ការ​លើក​តម្កើង​នោះ​​​ខ្ពង់ខ្ពស់​ហួស​ជ្រុល​ពេក មិន​ឆ្លុះ​បញ្ចាំង​ពី​ការ​ពិត វា​នឹង​​ត្រឡប់​ទៅ​​បំផ្លាញ​មេ​ដឹក​នាំ​​ដែល​ត្រូវ​បាន​លើក​តម្កើង​នោះ​ទៅ​វិញ​។ ជា​ទូទៅ នៅ​ក្នុង​សង្គម​ដែល​ប្រកាន់​យក​វប្បធម៌​លើក​តម្កើង​បុគ្គល គេ​ច្រើន​តែ​សង្កេត​ឃើញ​ថា ថ្នាក់​ដឹក​នាំ​មាន​អំណាច​ខ្លាំង ក្នុង​ការ​បង្គាប់​​បញ្ជា​​មន្ដ្រី​ថ្នាក់​ក្រោម​​​។ ការ​អនុវត្ត​របៀប​នេះ​ក្លាយ​ជា​ទម្លាប់ រហូត​ធ្វើ​ឲ្យ​មន្ដ្រី​ថ្នាក់​ក្រោម​ក្លាយ​ជា​ខ្ជិល​ច្រអូស មិន​ទទួល​ខុស​ត្រូវ​លើ​ការងារ​របស់​ខ្លួន ទាល់​តែ​មាន​បញ្ជា​ពី​ថ្នាក់​លើ​។ ទាំង​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​បញ្ហា​តូច​ប្រមូល​ផ្ដុំ​ក្លាយ​ជា​បញ្ហា​ធំ និង​ចាក់​ស្រែះ​ពិបាក​ដោះ​ ស្រាយ​។

រដ្ឋាភិបាល​គណបក្ស​ប្រជាជន​កម្ពុជា ដែល​មាន​វប្បធម៌​លើក​តម្កើង​ថ្នាក់​ដឹក​នាំ ធ្លាប់​ទទួល​បាន​​មេរៀន​ជូរចត់ ​និង​ច្បាស់លាស់​ណាស់​ តាមរយៈ​ការស្រុតចុះ​ប្រជាប្រិយភាព​យ៉ាងខ្លាំង​ក្នុងការ​បោះឆ្នោត​សភា​ចុងក្រោយ​នេះ។ មេរៀន​នេះ ​គួរតែ​មានន័យ​គ្រប់គ្រាន់​ក្នុងការ​កែលម្អ​ស្ថានការណ៍​ឡើងវិញ។ ប៉ុន្តែ បើទោះជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ ក៏​វប្បធម៌​លើក​តម្កើង​ ដើម្បី​ផ្គាប់​ថ្នាក់លើ​ច្រើនជាង​ផ្គាប់ចិត្ត​ពលរដ្ឋ​ម្ចាស់ឆ្នោត ​នៅតែ​មិនទាន់​ថមថយ​នៅឡើយ​ទេ។ សព្វ​ថ្ងៃ គេ​នៅ​តែ​ប្រទះ​ឃើញ សារ​ជូន​ពរ​តាម​បណ្ដាញ​ផ្សព្វផ្សាយ​នានា​សម្រាប់​បុគ្គល​ណា​ម្នាក់ ជា​ពិសេស​ថ្នាក់​ដឹក​នាំ នៅ​ក្នុង​ឱកាស​ខួប​កំណើត ឬ​ក្នុង​ឱកាស​តែង​តាំង​ឋានៈ​ថ្មី​ណា​មួយ​។

យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ គេ​ពិបាក​នឹង​បន្ទោស មន្ដ្រី​ថ្នាក់​ក្រោមចំពោះ​ការ​លើក​តម្កើងមេ​កើយ​យ៉ាង​ដូច្នេះ​ណាស់​។ ពិបាក​បន្ទោស ព្រោះការ​ប្រតិបត្ត​របៀប​នេះ កើត​មាន​តាំង​ពី​បុរាណ​កាល ហើយ​​បន្ត​កើត​មាន​កាន់​តែ​ច្រើន​ឡើង​ៗ​នា​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​។ អ្នក​លើក​តម្កើង​គេ​មួយ​ចំនួន មិន​ត្រឹម​តែ​ចង់​ទំយើ​ថ្នាក់​ដឹក​នាំ​របស់​ខ្លួន​តាម​ទម្លាប់​ប៉ុណ្ណោះ​ទេ ពួក​គេ​ក៏​ចង់​បាន​មក​វិញ​ដែរ​នូវ​ឥទ្ធិពល​និង​ផល​ប្រយោជន៍​។ដូច្នេះ ការ​បញ្ចប់​វប្បធម៌​លើក​តម្កើងបុគ្គល​ដែល​ជា​មេកើយ​​នេះ ទំនង​មិន​អាច​ទៅ​រួច​ទេ ប្រសិន​​បើ​គេ​រង់​ចាំ​តែ​ការ​អនុវត្ត​ពី​មន្ដ្រី​ថ្នាក់​ក្រោម​តែ​ម្ខាង​។ មន្ដ្រីថ្នាក់​លើ ដែល​ត្រូវ​គេ​លើក​តម្កើង ត្រូវ​ទទួល​ស្គាល់​ថា ការ​ប្រព្រឹត្ត​របៀប​នេះ កំពុង​តែ​បង្កើត​ជា​បញ្ហា​។ ហើយ​ត្រូវ​បង្កើត​ទម្លាប់​ថ្មី​ ដែល​ថ្នាក់​ក្រោម​អាច​សរសើរ ព្រម​ទាំង​រិះគន់ស្ថាបនា​​មន្ដ្រី​ថ្នាក់​លើ ដោយ​ផ្អែក​លើ​តថភាព​ជាក់​ស្ដែង​។ មាន​តែ​ទម្លាប់​ថ្មី​ដូច្នេះ​ទេ ទើប​អាច​ផ្ដួល​រំលំ​នូវ​ការ​ធ្វើ​នយោបាយ​បែប​អំណាច​ប្រមូល​ផ្ដុំ ឈាន​ទៅ​ដោះ​ស្រាយ​បញ្ហា​នានា​នៅ​ក្នុង​សង្គម​ជាតិ​បាន​ពិត​ប្រាកដ​៕

យុវជន​គួរ​រិះគន់​ដោយ​មាន​មូលដ្ឋាន

-សិទ្ធិ​នៃ​ការ​បញ្ចេញ​មតិ សរសើរ និង​រិះគន់ គឺ​ជា​រឿង​សាមញ្ញ​ធម្មតា​សម្រាប់​ប្រទេស​ដែល​ប្រកាន់​យក​របប​ប្រជាធិបតេយ្យ​ដូច​កម្ពុជា​។ រឿង​ដែល​មិន​ធម្មតា និង​គួរ​ឲ្យ​បារម្ភ​​នោះ​គឺ យុវជន​កម្ពុជា​មួយ​ចំនួន ចាប់​ផ្ដើម​ប្រើ​សិទ្ធិ​នេះ ដោយ​គ្មាន​មូលដ្ឋាន​និង​ខ្វះ​ការ​ទទួល​ខុស​ត្រូវ​។ តើ​ការ​រិះគន់​​ដោយ​គ្មាន​មូលដ្ឋានរបស់​យុវជន​ខ្មែរ​មួយ​ចំនួន ផ្ដល់​ផល​អាក្រក់​អ្វីខ្លះ?


គ្មាន​នរណា​អាច​ប្រកែក​បាន​ឡើយ​អំពី​សេរីភាព​នៃ​ការ​បញ្ចេញ​មតិ​តាម​រយៈ​ប្រព័ន្ធ​អ៊ីនធឺណែត និង​បណ្ដាញ​សង្គម​នៅ​កម្ពុជា​។ ប្រជាពលរដ្ឋ​ខ្មែរ​១​ភាគ​៣ ជា​ពិសេស​យុវជន​តែម្ដង មាន​សកម្មភាព​ផុសផុល​ខ្លាំង​ណាស់​នៅ​លើ​បណ្ដាញ​សង្គម។ ពួក​គេ​ថត​វីដេអូ និង​សរសេរ​សំណេរ​បញ្ចេញ​មតិ​ទៅ​លើ​ប្រធាន​បទ​សំខាន់​ៗ ទាំង​បញ្ហា​សង្គម និង​បញ្ហា​នយោបាយ​​​។ នេះ​គឺ​ជា​រឿង​ល្អ ដែល​គួរ​ឲ្យ​លើក​ទឹក​ចិត្ត​។

ប៉ុន្តែ ទន្ទឹម​គ្នា​នេះ គេ​សង្កេត​ឃើញ​ផង​ដែរ​ថា អ្នក​ប្រើ​ប្រាស់​អ៊ីនធឺណែត​មួយ​ចំនួន ជា​ពិសេស​យុវជន​ បាន​ប្រើ​ប្រាស់ Facebook ដើម្បី​រិះ​គន់ ដើម្បីជេរ​ប្រមាថ ឬ​ដើម្បី​បរិហារ​កេរ្តិ៍​។ អ្នក​ខ្លះ​ ប្រើ​ប្រាស់​បណ្ដាញ​សង្គម​ដោយ​បង្ហោះ​រូបភាព​កាត់​ត​អាស​អាភាស ឬ​រូបភាព​កាត់​ត​អសីលធម៌​​ផ្សេងទៀត ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ប៉ះ​ពាល់​ដល់​កេរ្តិ៍​ឈ្មោះ កិត្តិយស​របស់​អ្នក​ដទៃ​។ អ្នក​ខ្លះ​ទៀត បង្ហោះ​ឬ​ចែក​ចាយ​ព័ត៌មាន​មិន​ពិត ដោយ​មិន​បាន​ផ្ទៀង​ផ្ទាត់​ជា​មុន បង្ក​ជា​ភាព​ចលាចល​​។ ហើយ​អ្វី​ដែល​គេ​តែង​តែ​ឃើញ​ជា​រៀង​រាល់​ថ្ងៃនោះ គឺ​ការ​ប្រើ​ប្រាស់​បណ្ដាញ​សង្គម​ដោយអារម្មណ៍​ជ្រុល​និយម ​ដោយ​កំរោល ដោយ​កំហឹង ​ដោយ​គ្មាន​មូលដ្ឋាន​ និង​​ក្រម​សីលធម៌ បង្កើត​ឲ្យ​មាន​ជម្លោះ​បែក​ផ្សែង​តាម​បណ្ដាញ​សង្គម​​។

មាន​ឧទាហរណ៍​ថ្មី​ៗ​ចំនួន​ពីរ ដែល​ឆ្លុះ​បញ្ចាំង​ឲ្យ​ឃើញ​យ៉ាង​ច្បាស់​អំពី​ទម្លាប់​របស់​យុវជន​មួយ​ចំនួន ដែល​និយម​ប្រើ​ប្រាស់​បណ្ដាញ​សង្គម​ដើម្បី​រិះគន់​ដោយ​គ្មាន​មូលដ្ឋាន​។ ដំបូង​និយាយ​ពី​វីដេអូ​របស់​អ្នក​ប្រើ​ប្រាស់​បណ្ដាញ​សង្គម​នៅ​កម្ពុជា​ម្នាក់ ដែល​មាន​ខ្លឹមសារ​រិះគន់​ការ​ដាក់​តាំង​រូប​ថត​ថ្នាក់​ដឹក​នាំ​នៃ​ប្រទេស​វៀតណាម ទន្ទឹម​នឹង​ព្រះ​ឆាយាលក្ខណ៍​ព្រះ​មហាក្សត្រ​ខ្មែរ​។ សំណួរ​និង​ការ​រិះគន់​តាម​ការ​យល់​ឃើញ ដោយ​គ្មាន​អំណះអំណាង​គាំទ្រ​នេះ នៅ​ទី​បំផុត ត្រូវ​បាន​អ្នក​ប្រើ​ប្រាស់​បណ្ដាញ​សង្គម​ចែក​រំលែក​ត​ៗ​គ្នា ដោយអ្នក​ខ្លះ​សម្ដែង​មតិ​ហួស​ចិត្ត និង​ខ្លះ​ទៀត​សរសេរ​សារ​​​ណែនាំម្ចាស់​វីដេអូ​​អំពីបែប​បទ​ការទូត​និង​ពិធីការ​ផ្លូវ​រដ្ឋ និង​ស្នើ​ឲ្យ​ធ្វើ​ការ​សិក្សា​ស្រាវ​ជ្រាវ​ជាមុន​សិន សឹម​ធ្វើ​កា​រ​រិះគន់​​។

រឿង​មួយ​ទៀត ជុំ​វិញ​ការ​រិះគន់​ដោយ​គ្មាន​មូលដ្ឋាន​នេះដែរ​។ កាល​ពី​ពេល​កន្លង​ទៅ​ថ្មី​ៗ​នេះ បណ្ដាញ​សង្គម​នៅ​កម្ពុជាបាន​កក្រើក​រញ្ជួយ នៅ​ពេល​ដែល​យុវជន​ខ្មែរ​នាំ​គ្នា​ចែក​រំលែក​ត​ៗ​គ្នា​នូវ​ព័ត៌មាន​ដែល​ថា ថៃ​ដាក់​បញ្ចូល​ទម្រង់​ល្ខោន​ខូន ទៅក្នុង​បញ្ជី​បេតិកភណ្ឌវប្បធម៌​អរូបី នៃ​​អង្គការ​យូណេស្កូ។ យុវជន​ខ្មែរ​បាន​ប្រើ​ពាក្យ​ឌឺដង បន្ទាប​តម្លៃ​ល្ខោន​ខូន​​របស់​ថៃ និង​ថា ទម្រង់​នៃ​ល្ខោន​ពាក់​របាំង​មុខ​នេះ គឺ​ជា​របស់​ខ្មែរ មិន​មែន​ជា​របស់​ថៃ​ទេ​។ ជា​ការ​ពិត​ នេះ​គឺ​ជា​សិទ្ធិ​សេរីភាព​នៃ​ការ​បញ្ចេញ​​មតិរបស់​ពលរដ្ឋ​កម្ពុជា​។ ប៉ុន្តែ​ការ​បញ្ចេញ​មតិតាម​អារម្មណ៍​យ៉ាង​ដូច្នេះ បាន​ធ្វើ​ឲ្យប៉ះពាល់​ដល់​រូបភាព និង​កិត្យានុភាព​របស់​កម្ពុជា នៅ​លើ​​ឆាក​អន្ដរជាតិ​ ។

ប្រទេស​ថៃ បាន​ស្រង់​យក​ការ​រិះគន់​ប្រមាថ​ល្ខោន​ខូន​ដែល​យុវជន​​ខ្មែរមួយ​ចំនួន​សរសេរ​លើ​បណ្ដាញ​សង្គម ទៅ​ផ្សព្វផ្សាយ​តាម​ទូរទស្សន៍ និង​កាសែត​ជា​ដើម​។ ទាំង​ប្រជាពលរដ្ឋ និង​សាស្ត្រាចារ្យ​​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ថៃ សុទ្ធ​តែ​បាន​ទទួល​ស្គាល់​ថា ល្ខោន​ពាក់​មុខ​របស់​ថៃ មាន​ដើម​កំណើត​មក​ពី​ខ្មែរ​។ និង​ថា ​ប្រសិន​បើ​អង្គការ​យូណេស្កូ ដាក់​បញ្ចូល​ល្ខោន​ខោល​របស់​ខ្មែរ​ទៅ​ក្នុង​បញ្ជី​បេតិកភណ្ឌ​អរូបី អ្វី​ដែល​ប្រជាជាតិ​ថៃ​ត្រូវ​ធ្វើ​មុន​គេ​បង្អស់ គឺ​សម្ដែង​ការ​អបអរ​ចំពោះ​កម្ពុជា​។

តាម​រយៈ​ឧទាហរណ៍​ដែល​លើក​ឡើង​នេះ គេ​អាច​សរុប​បាន​ថា ការ​រិះ​គន់​គឺ​ជា​ផ្នែក​មួយ​នៃ​ការ​បញ្ចេញ​មតិ​ក៏​ពិត​មែន​ ប៉ុន្តែ​ប្រសិន​បើ​ការ​រិះគន់​នោះ ធ្វើ​ឡើង​តាម​តែ​អារម្មណ៍ ដោយ​គ្មាន​មូលដ្ឋាន​ឬ​អំណះអំណាង​ណា​មួយ​គាំទ្រ​ទេ វា​នឹង​ជះ​ឥទ្ធិពល​អាក្រក់​ត្រឡប់​មក​វិញ​ជាក់​ជា​មិន​ខាន​។ ដំបូង​បង្អស់ ចំពោះ​អ្នក​ដែល​ត្រូវ​គេ​រិះ​គន់ តិច​ឬ​ច្រើន ផ្លូវ​ចិត្ត​ក៏​ដូច​ជា​អារម្មណ៍​របស់​ពួក​គេ​ត្រូវ​បាន​វាយ​ប្រហារ​។ ដោយ​ឡែក សម្រាប់​អ្នករិះ​គន់​អ្នក​ដទៃ​ដោយ​គ្មាន​មូលដ្ឋាន​។ ការ​រិះគន់​របៀប​នោះ​​បាន​បង្ហាញ​ឲ្យ​​ឃើញ​អំពី​កម្រិត​នៃ​​ចំណេះ​ដឹង ក៏​ដូច​ជា​និន្នាការ​របស់​ពួកគេ​​។ ហើយ​តាម​រយៈ​ការ​បញ្ចេញ​មតិ​ដោយ​គ្មាន​មូលដ្ឋាន​​ដដែល​នេះ ជាតិ​សាសន៍​ដទៃ​ដែល​ធ្លាប់​មើល​មក​កម្ពុជា​ថា​ជា​ប្រទេសខ្ពង់ខ្ពស់​ដោយ​អរិយធម៌ ក៏​អាច​នឹង​ផ្លាស់​ប្ដូរ​ការ​គិត​របស់​គេ​ផង​ដែរ​។

ដូច្នេះ​ អ្នក​ប្រើ​ប្រាស់​បណ្ដាញ​សង្គមត្រូវ​តែ​ពិចារណា​ឲ្យ​ច្បាស់ មុន​នឹង​បញ្ចេញមតិ ឬ​ធ្វើ​ការ​រិះគន់​ណាមួយ​​នៅ​លើ​បណ្ដាញ​សង្គម​​។ ប្រសិន​បើ​មានការ​យល់​ឃើញ​​ផ្ទុយ​ពី​គ្នា គេ​គួរ​រិះគន់​គ្នា​ដោយ​គំនិត​ដែល​មាន​មូលដ្ឋាន​គាំទ្រ​រឹង​មាំ មិន​ត្រូវ​វាយ​ប្រហារ​ដោយ​ការ​រិះ​គន់​ជេរ​ប្រមាថ​ដោយ​គ្មាន​មូលដ្ឋាន​​តាម​តែ​អារម្មណ៍​ណាមួយ​​ទេ​៕

វប្បធម៌​អាន​សៀវភៅ​គួរ​ត្រូវ​បាន​បណ្តុះ​ក្នុង​សង្គម​កម្ពុជា

ពលរដ្ឋ​ខ្មែរ​ត្រូវ​គេ​សង្កេត​ឃើញ​ជា​ទូទៅ​មិន​សូវ​ចូល​ចិត្ត​អាន​សៀវភៅ​ឬ​សារព័ត៌មាន​ឡើយ។​ កង្វះ​ទម្លាប់​អាន​សៀវភៅ​គឺជា​ចំណុច​អវិជ្ជមាន​ដ៏​ធំធេង​មួយ​របស់សង្គម​កម្ពុជា។ ​ទម្លាប់​នេះ​បាន​បន្ត​ពី​ជំនាន់​មួយ​ទៅ​ជំនាន់​មួយ​ដោយ​សារ​តែ​ឪពុក​ម្តាយ​មិន​បង្ហាញ​គំរូ​ដល់​កូន​ចៅ​ជំនាន់​ក្រោយ​ និង​ក៏​ដូចជា​សង្គម​មិន​ទាន់​ឲ្យ​តម្លៃ​ពិត​ប្រាកដ​ទៅ​លើ​អ្នក​ចេះ​ដឹង។ ទម្លាប់​មិន​អាន​សៀវភៅ​​ឬ​អានសារព័ត៌មាន​ជា​ទម្លាប់​មិន​ល្អ​ដែល​គួរ​ផ្លាស់ប្តូរ​ជា​ចាំបាច់​ដោយ​ត្រូវ​ជំនួស​វិញ​នូវ​​ការ​បណ្តុះ​វប្បធម៌​នៃ​ការ​អានក្នុង ចំណោមពលរដ្ឋខ្មែរ ជាពិសេស​ក្នុង​ចំណោម​កុមារ​តែម្តង។

នៅ​ក្នុង​បណ្តា​ប្រទេស​ជឿន​លឿន ​និង​ស៊ីវិល័យ​ទាំងឡាយ​ក្នុង​លោក​ ប្រជាពលរដ្ឋ​របស់​គេ​ចាត់​ទុក​សៀវភៅ ​ឬ​សារព័ត៌មាន​ជា​របស់​ចាំបាច់​មួយ​ដូច​ជា​ចំណី​អាហារ​ប្រចាំ​ថ្ងៃ​ដូច្នោះ​ដែរ។​នៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង​ និង​គ្រប់​ពេល​វេលា​ដែល​មាន​ពេល​ទំនេរ​ពី​ការងារ​ ពួកគេ​តែង​អាន​សៀវភៅ​ឬ​កាសែត​ជា​ប្រចាំ ​មានន័យ​ថា​ ការ​អាន​គឺ​ជា​ទម្លាប់​ប្រចាំ​ថ្ងៃ​មិន​អាច​ខ្វះ​បាន។

ងាក​មក​មើល​ប្រទេស​កម្ពុជា​វិញ ​ពលរដ្ឋ​ភាគច្រើន​លើស​លប់​មាន​ទម្លាប់​តិចតួច​ឬ​អ្នកខ្លះគ្មាន​ទម្លាប់​ទាល់តែ​សោះ​ក្នុង​ការ​អាន​សៀវភៅ។ ​កង្វះ​ទម្លាប់​អាន​សៀវភៅ​គឺ​ជា​គុណវិបត្តិ​ធំធេង​របស់​ពលរដ្ឋ​កម្ពុជា​ដែល​ត្រូវ​កែប្រែ​ជា​ចាំបាច់​ដោយ​ហេតុ​ថា​គ្មាន​សង្គម​ណាមួយ​អាច​អភិវឌ្ឍន៍​ទៅ​មុខ​បាន​លឿន​ខណៈ​ដែល​ពលរដ្ឋ​ក្នុង​សង្គម​នោះ​មិន​អាន​សៀវភៅ​ទាល់​តែសោះ​នោះ​ឡើយ។ ប្រទេស​ជប៉ុន​បាន​ងើប​ឡើង​យ៉ាង​ឆាប់​រហ័ស​ពី​គំនរ​ផេះផង់​នៃ​សង្គ្រាម​លោក​លើក​ទី​២​ហើយ​បាន​ក្លាយ​ជា​ប្រទេស​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​ខាង​សេដ្ឋកិច្ច​វិញ​ក៏​ដោយសារ​តែ​ពលរដ្ឋ​ជប៉ុន​ជា​មនុស្ស​ឧស្សាហ៍​ព្យាយាម ​និង​ចូលចិត្តអាន​សៀវភៅ​...!

ជា​ការ​ពិត​ណាស់ ​គ្រួសារ​ខ្មែរ​ច្រើន​ឲ្យ​តម្លៃទៅ​លើ​មាស​ប្រាក់​ គ្រឿង​អលង្ការ​ ឬ​សម្ភារៈ​ប្រើ​ប្រាស់​ទំនើបៗ​ ដូចជា​រថយន្ត ​ម៉ូតូ ​ឬ​ទូរស័ព្ទ​ដៃ​ប្រភេទ​ថ្មី​ ដែល​ជា​វត្ថុ​លម្អរ​ខាង​ក្រៅ​ជា​ជាង​សៀវភៅ​ដែល​ជា​វត្ថុ​លម្អ​ខាង​ក្នុង ​គឺ​លម្អ​ក្នុង​ចិត្ត ​ក្នុង​សតិបញ្ញា ​និង​ស្មារតី។ ​មាន​គ្រួសារ​ខ្មែរ​តិច​តួច​ប៉ុណ្ណោះ​ដែល​មាន​សៀវភៅ​តាំង​នៅ​ក្នុង​ផ្ទះ។ ​ជា​ទូទៅ ​គេ​ច្រើន​សម្អាង​ថា ​មក​ពី​ជីវភាព​ក្រីក្រ ​គ្មាន​ប្រាក់​ទិញ​សៀវភៅ ​និង​គ្មាន​ពេល​សម្រាប់​អាន។ ​ហេតុផល​នេះ​មិន​ខុស​ទេ ​ប៉ុន្តែ​ វា​ក៏​មិន​គ្រប់គ្រាន់​សម្រាប់​ធ្វើ​ជា​អំណះ​អំណាង​នេះ​ដែរ។ ​ជីវភាព​ក្រីក្រ​ជារឿង​មួយ ​ប៉ុន្តែ ​ការ​ខ្វះ​ទម្លាប់​អាន​ជា​រឿង​មួយ​ទៀត។ ​នៅ​ពេល​ដែល​ពលរដ្ឋ​មិន​ឲ្យ​តម្លៃ​សៀវភៅ ​និង​មិន​នាំ​គ្នា​ស្វែង​យល់​ព័ត៌មាន ​តើ​គេ​អាច​អភិវឌ្ឍន៍​ប្រទេស​មួយ​ឲ្យ​ជឿនលឿន​បាន​យ៉ាង​ដូចម្តេច?

ក្នុងន័យនេះ ​វប្បធម៌​អាន​សៀវភៅ​គួរ​ត្រូវ​បាន​បណ្តុះ​ជា​ចាំបាច់​មិន​អាច​ខ្វះ​បាន​នៅ​ក្នុង​សង្គម​កម្ពុជា។ ​មាន​មធ្យោបាយ​ច្រើន​យ៉ាង​ដើម្បី​បណ្តុះ​ទម្លាប់​នៃ​ការ​អាន​និង​ការ​ឲ្យ​តម្លៃ​ទៅ​លើ​សៀវភៅ។ ​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​ជា​បឋម​គឺ ​សង្គម​ទាំង​មូល​ត្រូវ​ឲ្យ​តម្លៃ​ទៅ​លើ​អ្នក​ចេះ​ដឹង។ ​នៅ​ពេល​ដែល​អ្នក​រៀន​សូត្រ​ទទួល​បាន​ការ​គោរព​និង​ការ​ទទួល​ស្គាល់​ពីសង្គម​ស័ក្តិសម​នឹង​ការ​ខិតខំ​របស់​ពួកគេ​ ពេល​នោះ ​មនុស្ស​នឹង​ចាប់ផ្តើម​ឲ្យ​តម្លៃ​លើ​ការ​រៀនសូត្រ ​ក៏​ដូច​ជា​លើ​សៀវភៅ​ដែល​ជា​យាន​នាំ​ពួកគេ​ទៅ​រក​ភាព​ជោគជ័យ​ក្នុង​ជីវិត។

បន្ទាប់​មក​ទៀត ​ឪពុក​ម្តាយ​ដែល​ជា​អ្នក​ដឹកនាំ​គ្រួសសារ​គួរ​តែ​បណ្តុះ​ទម្លាប់​ស្រឡាញ់​សៀវភៅ​ដល់​កូន​ចៅ​ដោយ​ឧស្សាហ៍​នាំ​ពួកគេ​ទៅ​បណ្តាល័យ​ដើម្បី​អាន​សៀវភៅ ​ឬ​ទៅ​បណ្ណាគារ​ដើម្បី​ទិញ​សៀវភៅ​ជាជាង​នាំ​ទៅ​ទិញ​វត្ថុ​ផ្សេងៗ​ដែល​មិន​បម្រើ​ឲ្យ​ការ​សិក្សា។ ​ឪពុក​ម្តាយ ​ឬ​សាច់​ញាតិ​គួរ​បង្កើត​ទម្លាប់​ផ្តល់​អំណោយ​ជា​សៀវភៅ​ឲ្យ​កុមារ​នៅ​ពេល​ពួកគេ​រៀន​ពូកែ​ឬ​នៅ​ក្នុង​ឱកាស​ណាមួយ​ផ្សេងៗ​ទៀត​ដែល​គេ​ត្រូវ​ផ្តល់​រង្វាន់​លើក​ទឹកចិត្ត​។ ​ក្រៅពី​នោះ ​ឪពុក​ម្តាយ​ក៏​គួរ​ធ្វើ​គំរូ​ដល់​កូន​ចៅ​តាម​រយៈ​ការ​អាន​សៀវភៅ​ផងដែរ។ ​ប្រសិន​បើ​ឪពុក​ម្តាយ​មិន​ដែល​កាន់​សៀវភៅ​សោះ ​តើ​ឲ្យ​កូន​ចេះ​ស្រឡាញ់​សៀវភៅ​យ៉ាង​ដូចម្តេច​នឹង​កើត?

ម្យ៉ាងទៀត សាលារៀនគួរជំរុញវប្បធម៌អានសៀវភៅដល់កុមារ​ជា​ចាំ​បាច់​តាម​រយៈ​ការ​លើក​ទឹក​ចិត្តដល់សិស្សដែលអានសៀវភៅច្រើន។ មានវិធីច្រើនយ៉ាងដែលគេអាចធ្វើបានដូចជា​ការបញ្ចូលមុខវិជ្ជាអានសៀវភៅទៅក្នុងតារាងផ្តល់ពិន្ទុ ឬការ​បង្កើត​ឲ្យ​មាន​ការ​ប្រណាំង​ប្រជែង​គ្នា​អានសៀវភៅនៅក្នុងថ្នាក់រៀនជាដើម។ វិធីទាំងនេះចាំបាច់ណាស់​ដើម្បីបណ្តុះ​វប្បធម៌​អានសៀវភៅដល់កូនខ្មែរតាំងពីតូចៗឲ្យហើយ។

សរុបមកវិញ ​គ្រួសារ​ខ្មែរ​ ​គួរតែ​មាន​គំរោង​ចំណាយ​សម្រាប់​ទិញ​សៀវភៅ​សម្រាប់​ខ្លួន​ឯង​ឬ​សម្រាប់​កូនៗ​ជា​ចាំបាច់​ទៅ​តាម​លទ្ធភាព​របស់​ខ្លួន។ ​នៅ​បណ្តា​ប្រទេស​ជឿនលឿន​ក្នុង​លោក ​គេ​ផ្តល់​អំណោយ​សៀវភៅ​ឬ​ប្រដាប់​ប្រដា​សិក្សា​ដល់​កុមារ​ដោយ​ចាត់​ទុក​ជា​អំណោយ​ដ៏​មាន​តម្លៃ ​ប៉ុន្តែ ​នៅ​កម្ពុជា​ មនុស្ស​ជា​ច្រើន​គិត​ថា ការ​ទិញ​សៀវភៅ​ជា​កាដូ​(អំណោយ)​សម្រាប់​កុមារ​ឬ​មិត្តភក្តិ​ហាក់​ដូច​ជា​រឿង​គួរ​ឲ្យ​អៀន​ខ្លួន​ទៅ​វិញ។ ​ផ្នត់​គំនិត​បែប​នេះ​គួរ​តែ​ត្រូវ​បាន​កែប្រែ​ជា​ចាំ​បាច់។

ចូរ​កុំភ្លេច​ថា ​នៅ​ក្នុង​លោក​នេះ ​គ្មាន​សង្គម​ណាមួយ​ដែល​ស្គាល់​ការ​អភិវឌ្ឍន៍​ជឿន​លឿន​ប្រកប​ដោយ​និរន្តរភាព​ដោយ​ខ្វះ​ធនធាន​ខាង​បញ្ញា​បាន​ឡើយ។ ​ជាពិសេស​បច្ចុប្បន្ន​នេះ​ គឺជាយុគសម័យ​​នៃការអភិវឌ្ឍន៍​ដោយ​ផ្អែកលើចំណេះដឹង។ ​ដូច្នេះ ​សង្គម​កម្ពុជា​​មិន​អាច​ស្គាល់​ការ​អភិវឌ្ឍជឿនលឿន​ដូច​គេ​ឯង​បាន​ទេ​ដរាប​ណា​ពលរដ្ឋ​ខ្មែរនៅតែ​ខ្វះ​វប្បធម៌​អាន​សៀវភៅ៕

លើក​ស្ទួយ​វិស័យ​អប់រំ ត្រូវ​ផ្តើម​ពី​ការ​លើក​ស្ទួយ​ជីវភាព​គ្រូ​!​ [កែប្រែ] វិស័យ​អប់រំ​ត្រូវបាន​ចាត់ទុកជា​វិស័យ​អាទិភាព​មួយ ដើម្បី​ជំរុញ​ការអភិវឌ្ឍ​ប្រទេស ជាពិសេស​នៅក្នុង​យុគសម័យ​បច្ចុប្បន្ន ដែល​ការអភិវឌ្ឍ​ត្រូវ​ផ្អែក​លើ​ធនធាន​បញ្ញា។ ក្នុង​អាណត្តិ​របស់​លោក​ ហង់​ជួន ណា​រ៉ុ​ន ក្រសួង​អប់រំ​កំពុង​ប្រកាស​សង្គ្រាម​ប្រឆាំង​អំពើពុករលួយ និង​ភាព​មិន​ប្រក្រតី​ផ្សេងៗ ដែល​តែង​កើត​ឡើង នៅ​ពេល​ប្រឡង។ វិធាន​ការ ដែល​ត្រូវ​បាន​ចាត់​ឡើង ក្នុង​ពេល​ប្រឡង​សញ្ញាបត្រ​មធ្យមសិក្សា​ទុតិយភូមិ (បាក់​ឌុប) រយៈពេល​ពីរ​ថ្ងៃ​កន្លង​ទៅ​នេះ គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់​ផ្តើម​ដ៏​ល្អ​មួយ ប៉ុន្តែ ដើម្បី​លើក​ស្ទួយ​វិស័យ​អប់រំ នៅ​កម្ពុជា គេ​ក៏​ប្រាកដ​ជា​មិន​អាច​មើល​រំលង​ជីវភាព​គ្រូ​បង្រៀន​បាន​ឡើយ។

ការ​សូកប៉ាន់ ការ​បែកធ្លាយ​វិញ្ញាសា ការលួចចម្លង... ដែល​តែង​បង្ក​ភាព​អនាធិបតេយ្យ នៅ​រាល់​ពេល​ប្រឡង​ម្តងៗ និង​ដែល​បានធ្វើ​ឲ្យ​វិស័យ​អប់រំ​កម្ពុជា​អាប់ឱន​ជា​យូរ​ណាស់​មក​ហើយ​នោះ ហាក់​បាន​ស្ងប់ស្ងាត់​គួរ​ឲ្យ​កត់សម្គាល់​សម្រាប់​ការប្រឡង «​បាក់​ឌុប» ឆ្នាំ​នេះ។ ស្ងប់ស្ងាត់​ ពី​ព្រោះ​តែ​ក្រសួង​អប់រំ​ក្រោម​អាណត្តិ​របស់លោក​រដ្ឋមន្ត្រី ហង់​ជួន ណា​រ៉ុ​ន បាន​ចាត់វិធានការ​តឹងតែង​ដើម្បី​ប្រយុទ្ធ​ប្រឆាំងនឹង​អំពើពុករលួយ​និង​ភាពមិនប្រក្រតី​ទាំងឡាយ​នោះ។

ចំណាត់ការ​នេះ​បានទទួល​ការ​សាទរ​ជាទូទៅ ប៉ុន្តែ និយាយ​ពី​កំណែទម្រង់​វិស័យ​អប់រំ​កម្ពុជា មាន​កិច្ចការ​ច្រើនណាស់​ដែល​ត្រូវធ្វើ​ក្នុងនោះ​ការលើកស្ទួយ​ជីវភាព​គ្រូបង្រៀន​គឺជា​អាទិភាព​ដែល​មិនអាច​មើលរំលង​បានឡើយ។ នៅក្នុង​សង្គម​ខ្មែរ គ្រូ​គឺជា​គម្រូ ជា​អ្នកមានគុណ ជា​ឳ​ពុក​ម្តាយ​ទី២ និង​ជាម​នុស្ស​ជាទីគោរព​នៃ​អ្នកផង​ទាំងពួង។ គុណសម្បត្តិ​ដ៏​លើសលប់​របស់​គ្រូ​ត្រូវ​បានជា​ជនជាតិខ្មែរ​ឲ្យ​តម្លៃ​យ៉ាងខ្លាំង។ អ៊ីចឹង​ហើយ​បានជា​ខ្មែរ​យើង​តែង​ហៅ​មនុស្ស​ដែល​ខ្លួន​គិតថា​ជា​អ្នកចេះ​ដឹងថា«លោកគ្រូ» បើទោះបីជា​អ្នកនោះ​មិន​ប្រកបរ​បរជា​គ្រូបង្រៀន​ក៏ដោយ។ ពាក្យ​ថា«លោកគ្រូ»គឺជា​តំណាង​នៃ​ការគោរព​និង​ផ្តល់​តម្លៃ​ដល់​មនុស្ស​ក្នុងសង្គម។

ប៉ុន្តែ ជា​ច្រើន​ទសវត្សរ៍​ចុងក្រោយ​នេះ គុណ​តម្លៃ​របស់​គ្រូបង្រៀន​បាន​ទទួលរង​ការប៉ះពាល់​អវិជ្ជមាន​យ៉ាងខ្លាំង​ដោយសារតែ​ជីវភាព​ខ្សត់ខ្សោយ​របស់​ពួកគេ។ មុខរបរ​គ្រូបង្រៀន​ដែល​ធ្លាប់តែ​ជា​ជម្រើស​ទី១និង​ជាទី​កោតស្ញប់ស្ញែង​របស់​មនុស្ស​ទូទៅ​បាន​ក្លាយជា​ជម្រើស​បន្ទាប់​បន្សំ ​ឬ ​ជា​ជម្រើស​ចុងក្រោយ​បំផុត​សម្រាប់​អ្នកស្វែងរក​ការងារ​ធ្វើ។ សូម្បីតែ​កូនសិស្ស​មួយចំនួន​ក៏​មិនសូវ​គោរព​គ្រូ​និង​មិនសូវ​ស្តាប់បង្គាប់​គ្រូ​ទៀត​ដែរ។ ការស្រុតចុះ​សីលធម៌​សង្គម​ជា​រឿង​មួយ ប៉ុន្តែ ជីវភាព​ខ្សត់ខ្សោយ​របស់​គ្រូ​គឺជា​ចំណែក​ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ពួកគេ​បាត់បង់​តម្លៃ​នៅ​ចំពោះមុខ​សិស្ស។

ពិត​ហើយ​ថា គ្រូបង្រៀន​មិនមែន​សុទ្ធតែ​ដូចគ្នា​ទាំងអស់​នោះទេ។ ពិតជា​មាន​គ្រូពូកែៗ និង​នៅ​រក្សាបាន​ភាពជា​គំរូ​ដ៏​គួរ​ឲ្យ​គោរព។ លោកគ្រូ អ្នកគ្រូ​មួយចំនួន​អាច​រកប្រាក់​បាន​ពី​អាជីព​របស់ខ្លួន ​តាមរ​យៈ​ការបង្រៀន​ក្រៅ​ម៉ោង​ឬ​បង្រៀន​នៅ​សាលា​ឯកជន។ ប៉ុន្តែ គ្រូបង្រៀន​ជាច្រើន កំពុង​ជួបប្រទះ​បញ្ហា​ជីវភាព​ដោយសារតែ​ប្រាក់បៀវត្សរ៍​មិនអាច​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ពួកគេ​ផ្គត់ផ្គង់​ជីវភាព​ឲ្យ​សមរម្យ​បានទេ។

ដើម្បី​បង្គ្រប់​ជីវភាព លោកគ្រូ អ្នកគ្រូ​ជាច្រើន​បាន​ឆ្លៀតពេល​រក​ប្រភព​ចំណូល​បន្ថែម​បើ​ទោះ​បី​ជា​ពួកគេ​ដឹងថា របរ​ខ្លះ​ប៉ះពាល់​ដល់​សេចក្តីថ្លៃថ្នូ​របស់ខ្លួន​ក៏ដោយ។ លោកគ្រូ អ្នកគ្រូ ខ្លះ​ទៀត​​ឆ្លៀត​រត់​ម៉ូតូឌុប ឬ​ប្រកប​របរ​កំប៉ិកកំប៉ុក​តាម​លទ្ធភាព​ដែល​អាចធ្វើ​ទៅបាន​ ដើម្បី​ដោះស្រាយ​ជីវភាព​ប្រចាំថ្ងៃ។ បើទោះបីជា​រស់ក្នុង​ស្ថានភាព​លំបាកលំបិន​យ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏​លោកគ្រូ​អ្នកគ្រូ​នៅតែ​តស៊ូ អត់ធ្មត់​ដើម្បី​បំពេញការងារ​របស់ខ្លួន​ដោយ​ឥត​រួញរា។ ជា​លទ្ធផល សិស្ស និង​និស្សិត រាប់សែន​នាក់​បានបញ្ចប់​ការសិក្សា​ជា​រៀងរាល់ឆ្នាំ។

ជាការ​ពិតណាស់ បច្ចុប្បន្ននេះ គុណភាព​នៃ​ធនធានមនុស្ស​គឺជា​បញ្ហា​ស្លាប់​រស់​សម្រាប់​ប្រទេស​នីមួយ។ ដោយឡែក កម្ពុជា​ដែល​នៅ​ដាច់​យ៉ាង​ឆ្ងាយ​ពី​គេឯង​ដោយសារតែ​របប​ខ្មែរក្រហម​រឹតតែ​ត្រូវការ​ធនធានមនុស្ស​ជា​ចាំបាច់​លើសពី​អ្វី​ទាំងអស់។ នៅក្នុង​បរិបទ​នេះ ការលើកស្ទួយ​វិស័យ​អប់រំ​គឺជា​អាទិភាព​ចម្បង​ជាងគេ​បំផុត។

ដើម្បី​ធ្វើ​កិច្ចការ​នេះ គេ​ត្រូវ​ផ្តើម​ពី​ការលើកតម្លៃ​គ្រូបង្រៀន​ជា​ចាំបាច់។ ពិត​ហើយ​ថា ស្ថានភាព​សេដ្ឋកិច្ច​ប្រទេសជាតិ​មិន​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​រដ្ឋ​ដំឡើង​ប្រាក់ខែ​គ្រូបង្រៀន​ឲ្យ​បាន​សមរម្យ ប៉ុន្តែ ហេតុអ្វី​ក៏​មន្ត្រី​រដ្ឋាភិបាល​ជាច្រើន​មាន​ជីវភាព​ខុសស្រឡះ​ពី​គ្រូបង្រៀន? នេះ​ជា​សំណួរ​ដែល​សបញ្ជាក់​ថារ​ដ្ឋា​ភិ​បាល​អាច​បង្កើន​ជីវភាព​គ្រូ​បានល្អ​ប្រសើរ​ជាង​នេះ​ប្រសិនបើ​ការគ្រប់គ្រង​ចំណូល​ថវិកាជាតិ​បានល្អ។

សរុប​មកវិញ ការលើកស្ទួយ​វិស័យ​អប់រំ​គឺជា​កិច្ចការ​សំខាន់​មិនអាច​ខ្វះ​បាន​សម្រាប់​ប្រទេស​កម្ពុជា។ ដើម្បី​រៀបចំ​ថ្នាល​បណ្តុះ​ធនធានមនុស្ស​ឲ្យ​បានល្អ ការលុបបំបាត់​អំពើពុករលួយ​និង​ការលើកស្ទួយ​ជីវភាព​គ្រូ​គឺជា​កិច្ចការ​សំខាន់​ពីរ​ជា​អាទិភាព​មុននឹង​និយាយ​ពី​កំណែទម្រង់​ផ្សេងទៀត​ពីព្រោះ​សូម​កុំភ្លេចថា ប្រសិនបើ​គ្រូ​រវល់​គិតគូរ​តែ​ជីវភាព​របស់ខ្លួន​ធំ​ជាង​កិច្ច​ការបង្រៀន និង​ប្រសិនបើ​ការ​សូកប៉ាន់​ដើម្បី​ទទួលបាន​សញ្ញាបត្រ​នៅតែមាន​ប្រសិទ្ធភាព គេ​ប្រាកដជា​មិនអាច​និយាយ​ពី​គុណភាព​នៃ​វិស័យ​អប់រំ​បានឡើយ៕

លើក​ស្ទួយ​វិស័យ​អប់រំ ត្រូវ​ផ្តើម​ពី​ការ​លើក​ស្ទួយ​ជីវភាព​គ្រូ​!​

វិស័យ​អប់រំ​ត្រូវបាន​ចាត់ទុកជា​វិស័យ​អាទិភាព​មួយ ដើម្បី​ជំរុញ​ការអភិវឌ្ឍ​ប្រទេស ជាពិសេស​នៅក្នុង​យុគសម័យ​បច្ចុប្បន្ន ដែល​ការអភិវឌ្ឍ​ត្រូវ​ផ្អែក​លើ​ធនធាន​បញ្ញា។ ក្នុង​អាណត្តិ​របស់​លោក​ ហង់​ជួន ណា​រ៉ុ​ន ក្រសួង​អប់រំ​កំពុង​ប្រកាស​សង្គ្រាម​ប្រឆាំង​អំពើពុករលួយ និង​ភាព​មិន​ប្រក្រតី​ផ្សេងៗ ដែល​តែង​កើត​ឡើង នៅ​ពេល​ប្រឡង។ វិធាន​ការ ដែល​ត្រូវ​បាន​ចាត់​ឡើង ក្នុង​ពេល​ប្រឡង​សញ្ញាបត្រ​មធ្យមសិក្សា​ទុតិយភូមិ (បាក់​ឌុប) រយៈពេល​ពីរ​ថ្ងៃ​កន្លង​ទៅ​នេះ គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់​ផ្តើម​ដ៏​ល្អ​មួយ ប៉ុន្តែ ដើម្បី​លើក​ស្ទួយ​វិស័យ​អប់រំ នៅ​កម្ពុជា គេ​ក៏​ប្រាកដ​ជា​មិន​អាច​មើល​រំលង​ជីវភាព​គ្រូ​បង្រៀន​បាន​ឡើយ។

ការ​សូកប៉ាន់ ការ​បែកធ្លាយ​វិញ្ញាសា ការលួចចម្លង... ដែល​តែង​បង្ក​ភាព​អនាធិបតេយ្យ នៅ​រាល់​ពេល​ប្រឡង​ម្តងៗ និង​ដែល​បានធ្វើ​ឲ្យ​វិស័យ​អប់រំ​កម្ពុជា​អាប់ឱន​ជា​យូរ​ណាស់​មក​ហើយ​នោះ ហាក់​បាន​ស្ងប់ស្ងាត់​គួរ​ឲ្យ​កត់សម្គាល់​សម្រាប់​ការប្រឡង «​បាក់​ឌុប» ឆ្នាំ​នេះ។ ស្ងប់ស្ងាត់​ ពី​ព្រោះ​តែ​ក្រសួង​អប់រំ​ក្រោម​អាណត្តិ​របស់លោក​រដ្ឋមន្ត្រី ហង់​ជួន ណា​រ៉ុ​ន បាន​ចាត់វិធានការ​តឹងតែង​ដើម្បី​ប្រយុទ្ធ​ប្រឆាំងនឹង​អំពើពុករលួយ​និង​ភាពមិនប្រក្រតី​ទាំងឡាយ​នោះ។

ចំណាត់ការ​នេះ​បានទទួល​ការ​សាទរ​ជាទូទៅ ប៉ុន្តែ និយាយ​ពី​កំណែទម្រង់​វិស័យ​អប់រំ​កម្ពុជា មាន​កិច្ចការ​ច្រើនណាស់​ដែល​ត្រូវធ្វើ​ក្នុងនោះ​ការលើកស្ទួយ​ជីវភាព​គ្រូបង្រៀន​គឺជា​អាទិភាព​ដែល​មិនអាច​មើលរំលង​បានឡើយ។ នៅក្នុង​សង្គម​ខ្មែរ គ្រូ​គឺជា​គម្រូ ជា​អ្នកមានគុណ ជា​ឳ​ពុក​ម្តាយ​ទី២ និង​ជាម​នុស្ស​ជាទីគោរព​នៃ​អ្នកផង​ទាំងពួង។ គុណសម្បត្តិ​ដ៏​លើសលប់​របស់​គ្រូ​ត្រូវ​បានជា​ជនជាតិខ្មែរ​ឲ្យ​តម្លៃ​យ៉ាងខ្លាំង។ អ៊ីចឹង​ហើយ​បានជា​ខ្មែរ​យើង​តែង​ហៅ​មនុស្ស​ដែល​ខ្លួន​គិតថា​ជា​អ្នកចេះ​ដឹងថា«លោកគ្រូ» បើទោះបីជា​អ្នកនោះ​មិន​ប្រកបរ​បរជា​គ្រូបង្រៀន​ក៏ដោយ។ ពាក្យ​ថា«លោកគ្រូ»គឺជា​តំណាង​នៃ​ការគោរព​និង​ផ្តល់​តម្លៃ​ដល់​មនុស្ស​ក្នុងសង្គម។

ប៉ុន្តែ ជា​ច្រើន​ទសវត្សរ៍​ចុងក្រោយ​នេះ គុណ​តម្លៃ​របស់​គ្រូបង្រៀន​បាន​ទទួលរង​ការប៉ះពាល់​អវិជ្ជមាន​យ៉ាងខ្លាំង​ដោយសារតែ​ជីវភាព​ខ្សត់ខ្សោយ​របស់​ពួកគេ។ មុខរបរ​គ្រូបង្រៀន​ដែល​ធ្លាប់តែ​ជា​ជម្រើស​ទី១និង​ជាទី​កោតស្ញប់ស្ញែង​របស់​មនុស្ស​ទូទៅ​បាន​ក្លាយជា​ជម្រើស​បន្ទាប់​បន្សំ ​ឬ ​ជា​ជម្រើស​ចុងក្រោយ​បំផុត​សម្រាប់​អ្នកស្វែងរក​ការងារ​ធ្វើ។ សូម្បីតែ​កូនសិស្ស​មួយចំនួន​ក៏​មិនសូវ​គោរព​គ្រូ​និង​មិនសូវ​ស្តាប់បង្គាប់​គ្រូ​ទៀត​ដែរ។ ការស្រុតចុះ​សីលធម៌​សង្គម​ជា​រឿង​មួយ ប៉ុន្តែ ជីវភាព​ខ្សត់ខ្សោយ​របស់​គ្រូ​គឺជា​ចំណែក​ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ពួកគេ​បាត់បង់​តម្លៃ​នៅ​ចំពោះមុខ​សិស្ស។

ពិត​ហើយ​ថា គ្រូបង្រៀន​មិនមែន​សុទ្ធតែ​ដូចគ្នា​ទាំងអស់​នោះទេ។ ពិតជា​មាន​គ្រូពូកែៗ និង​នៅ​រក្សាបាន​ភាពជា​គំរូ​ដ៏​គួរ​ឲ្យ​គោរព។ លោកគ្រូ អ្នកគ្រូ​មួយចំនួន​អាច​រកប្រាក់​បាន​ពី​អាជីព​របស់ខ្លួន ​តាមរ​យៈ​ការបង្រៀន​ក្រៅ​ម៉ោង​ឬ​បង្រៀន​នៅ​សាលា​ឯកជន។ ប៉ុន្តែ គ្រូបង្រៀន​ជាច្រើន កំពុង​ជួបប្រទះ​បញ្ហា​ជីវភាព​ដោយសារតែ​ប្រាក់បៀវត្សរ៍​មិនអាច​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ពួកគេ​ផ្គត់ផ្គង់​ជីវភាព​ឲ្យ​សមរម្យ​បានទេ។

ដើម្បី​បង្គ្រប់​ជីវភាព លោកគ្រូ អ្នកគ្រូ​ជាច្រើន​បាន​ឆ្លៀតពេល​រក​ប្រភព​ចំណូល​បន្ថែម​បើ​ទោះ​បី​ជា​ពួកគេ​ដឹងថា របរ​ខ្លះ​ប៉ះពាល់​ដល់​សេចក្តីថ្លៃថ្នូ​របស់ខ្លួន​ក៏ដោយ។ លោកគ្រូ អ្នកគ្រូ ខ្លះ​ទៀត​​ឆ្លៀត​រត់​ម៉ូតូឌុប ឬ​ប្រកប​របរ​កំប៉ិកកំប៉ុក​តាម​លទ្ធភាព​ដែល​អាចធ្វើ​ទៅបាន​ ដើម្បី​ដោះស្រាយ​ជីវភាព​ប្រចាំថ្ងៃ។ បើទោះបីជា​រស់ក្នុង​ស្ថានភាព​លំបាកលំបិន​យ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏​លោកគ្រូ​អ្នកគ្រូ​នៅតែ​តស៊ូ អត់ធ្មត់​ដើម្បី​បំពេញការងារ​របស់ខ្លួន​ដោយ​ឥត​រួញរា។ ជា​លទ្ធផល សិស្ស និង​និស្សិត រាប់សែន​នាក់​បានបញ្ចប់​ការសិក្សា​ជា​រៀងរាល់ឆ្នាំ។

ជាការ​ពិតណាស់ បច្ចុប្បន្ននេះ គុណភាព​នៃ​ធនធានមនុស្ស​គឺជា​បញ្ហា​ស្លាប់​រស់​សម្រាប់​ប្រទេស​នីមួយ។ ដោយឡែក កម្ពុជា​ដែល​នៅ​ដាច់​យ៉ាង​ឆ្ងាយ​ពី​គេឯង​ដោយសារតែ​របប​ខ្មែរក្រហម​រឹតតែ​ត្រូវការ​ធនធានមនុស្ស​ជា​ចាំបាច់​លើសពី​អ្វី​ទាំងអស់។ នៅក្នុង​បរិបទ​នេះ ការលើកស្ទួយ​វិស័យ​អប់រំ​គឺជា​អាទិភាព​ចម្បង​ជាងគេ​បំផុត។

ដើម្បី​ធ្វើ​កិច្ចការ​នេះ គេ​ត្រូវ​ផ្តើម​ពី​ការលើកតម្លៃ​គ្រូបង្រៀន​ជា​ចាំបាច់។ ពិត​ហើយ​ថា ស្ថានភាព​សេដ្ឋកិច្ច​ប្រទេសជាតិ​មិន​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​រដ្ឋ​ដំឡើង​ប្រាក់ខែ​គ្រូបង្រៀន​ឲ្យ​បាន​សមរម្យ ប៉ុន្តែ ហេតុអ្វី​ក៏​មន្ត្រី​រដ្ឋាភិបាល​ជាច្រើន​មាន​ជីវភាព​ខុសស្រឡះ​ពី​គ្រូបង្រៀន? នេះ​ជា​សំណួរ​ដែល​សបញ្ជាក់​ថារ​ដ្ឋា​ភិ​បាល​អាច​បង្កើន​ជីវភាព​គ្រូ​បានល្អ​ប្រសើរ​ជាង​នេះ​ប្រសិនបើ​ការគ្រប់គ្រង​ចំណូល​ថវិកាជាតិ​បានល្អ។

សរុប​មកវិញ ការលើកស្ទួយ​វិស័យ​អប់រំ​គឺជា​កិច្ចការ​សំខាន់​មិនអាច​ខ្វះ​បាន​សម្រាប់​ប្រទេស​កម្ពុជា។ ដើម្បី​រៀបចំ​ថ្នាល​បណ្តុះ​ធនធានមនុស្ស​ឲ្យ​បានល្អ ការលុបបំបាត់​អំពើពុករលួយ​និង​ការលើកស្ទួយ​ជីវភាព​គ្រូ​គឺជា​កិច្ចការ​សំខាន់​ពីរ​ជា​អាទិភាព​មុននឹង​និយាយ​ពី​កំណែទម្រង់​ផ្សេងទៀត​ពីព្រោះ​សូម​កុំភ្លេចថា ប្រសិនបើ​គ្រូ​រវល់​គិតគូរ​តែ​ជីវភាព​របស់ខ្លួន​ធំ​ជាង​កិច្ច​ការបង្រៀន និង​ប្រសិនបើ​ការ​សូកប៉ាន់​ដើម្បី​ទទួលបាន​សញ្ញាបត្រ​នៅតែមាន​ប្រសិទ្ធភាព គេ​ប្រាកដជា​មិនអាច​និយាយ​ពី​គុណភាព​នៃ​វិស័យ​អប់រំ​បានឡើយ៕


ខ្មែរ​៖ ​មោទនភាពនិង​ស្នេហា​​ជាតិ​តែ​បបូរ​មាត់!

-ប្រជាជាតិ​​ខ្មែរ ​មាន​មោទនភាព​និង​សេចក្ដី​ស្នេហា​ជាតិ​ខ្ពស់​។ គេ​បាន​និពន្ធ​បទ​ចម្រៀង និង​សរសេរ​ពាក្យពេចន៍​​ឃោសនា​ស្រាបៀរ​ជា​ច្រើន ដើម្បី​ផ្សារ​ភ្ជាប់​នឹង​ឧត្តម​គតិ​​​នេះ​។ ប៉ុន្តែក្រៅ​ពី​សម្ដី​អស់​​ទាំង​នេះ មនុស្ស​ខ្មែរ​ហាក់​ដូច​ជា​មិន​បាន​សម្ដែង​កាយ​វិការ​ណាមួយ ដើម្បី​​ឆ្លុះ​បញ្ចាំង​ឲ្យ​បាន​ពិត​ប្រាកដ​អំពី​ទឹក​ចិត្ត​​នៃមនោសញ្ចេតនា​ស្នេហា​ជាតិ​​របស់​ខ្លួន​​ឡើយ​​។ នេះ​ជា​ដើម​ចម​នៃ​ការ​ឡកឡាយ​ថា ប្រជាជាតិ​ខ្មែរ មាន​មោទនភាពនិង​ស្នេហា​ជាតិ​ត្រឹម​តែ​បបូរ​មាត់​ប៉ុណ្ណោះ​!


​ ទឹក​ចិត្ត​ស្នេហា​ជាតិ និង​មាន​មោទនភាព​ចំពោះ​ជាតិ​សាសន៍​ខ្លួន គឺ​ជា​រឿង​សាមញ្ញ​ធម្មតា​ណាស់​សម្រាប់​ប្រជាជាតិ​ទាំង​អស់ ទូទាំង​សកល​លោក​។ ខ្មែរ​ក៏​ដូច​គ្នា​។ ប្រជាជន​ខ្មែរ ជា​ពិសេសក្នុង​សម័យ​បច្ចុប្បន្ន មាន​មោទនភាព​យ៉ាង​ខ្លាំង​ដែល​បាន​កើត​មក​ជា​កូន​ខ្មែរ​។ ​មាន​មោទនភាព ព្រោះ​ខ្មែរ​ជា​ពូជ​​អ្នក​សាង​អង្គរ និង​ជា​ជាតិ​សាសន៍​ដែល​ធ្លាប់​មាន​អារ្យធម៌​ដ៏​ខ្ពង់​ខ្ពស់​មួយ​នៅ​អាស៊ី​។

ប្រជាជាតិ​ខ្មែរ និយម​និយាយ​ពី​ភាព​រុង​រឿង​នៃ​សម័យ​អង្គរ ប្រាប់​ជាតិ​សាសន៍​ដទៃ​។ ប៉ុន្តែ​គេ​ភ្លេច​លើក​ឡើង​ពី​សង្គ្រាម​បង្ហូរ​ឈាម​រវាង​ខ្មែរ​នឹង​ខ្មែរ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​អាណាចក្រ​អង្គរ​រួម​តូច​ដូច​សព្វ​ថ្ងៃ​។ ប្រាសាទព្រះ​វិហារ ដែល​ជា​មោទនភាព​ជាតិ និង​ដែល​ប្រទេស​ដទៃ​ចិញ្ចឹម​ចិត្ត​ចង់​បាន ត្រូវ​បាន​លើក​ឡើង​ជា​ប្រចាំ​។ ប៉ុន្តែ​​មាន​កូន​ខ្មែរ​តិច​តួច​ណាស់​ដែល​អាច​រៀបរាប់​ពី​ប្រវត្តិ​នៃ​ការ​កកើត​ និង​ភាព​វិសេស​វិសាល​​នៃ​ប្រាសាទ​ដ៏​ស្កឹមស្កៃ​នេះបាន។

ប្រាក់​រៀល រូបិយវត្ថុ​ជាតិ គឺ​មោទនភាព​ជាតិ​ដែរ​! ប៉ុន្តែ​នៅ​កម្ពុជា ប្រជាជន​ខ្មែរដែល​ស្នេហា​ជាតិ ​បែរ​ជា​និយម​ចាយ​រូបិយប័ណ្ណ​បរទេស​​។ និយាយ​ពី​ទំនៀម​ទម្លាប់​វប្បធម៌​និង​សិល្បៈ​វិញ អ្វី​ៗ​​ទាំង​អស់​​ដែល​ល្អ​ គឺ​​ជា​របស់​ខ្មែរ​ផ្ដាច់​មុខ​​។ សិល្បៈ វប្បធម៌ និង​អរិយធម៌​ណា ដែល​មាន​សណ្ឋាន​ដូច​ឬ​ស្រដៀងនឹង​ខ្មែរ គឺ​សុទ្ធ​សឹង​តែ​ជា​ការ​លួច​ចម្លង​ពី​ខ្មែរ​ទាំង​អស់​។

នេះ​គឺ​ជា​​ជំងឺ​ ដែល​កើត​ឡើង​នៅ​ពេល​ដែល​ខ្មែរ​មិន​បាន​ចោទ​សួរ ឬ​ស្វែង​យល់​ឲ្យ​បាន​ជ្រៅ​ពី​ឫស​គល់​នៃ​ជាតិសាសន៍​របស់​ខ្លួន​ឯង​។ ​តើ​ខ្មែរ​មាន​ដើម​កំណើត​ពី​ណា? តើ​ខ្មែរ​ទទួល​រង​ឥទ្ធិពល​ពី​ប្រទេស​ណា​? តើ​ប្រទេស​ដទៃ​ពិត​ជា​លួច​ចម្លង​សិល្បៈ វប្បធម៌​ខ្មែរ ឬ​ថាពួក​គេ​ទាំង​នោះ ទទួល​រង​ឥទ្ធិពល​ពី​ប្រទេស​ផ្សេង​ដូច​ខ្មែរ​ដែរ​?

ប្រជាជាតិ​ខ្មែរ ​ស្រឡាញ់​ជាតិ និង​មាន​មោទនភាព​ជាតិ​ខ្ពស់​។ គេ​បាន​និពន្ធ​បទ​ចម្រៀង និង​សរសេរ​ពាក្យពេចន៍​​ឃោសនា​ស្រាបៀរ​ជា​ច្រើន ដើម្បី​ផ្សារ​ភ្ជាប់​នឹង​ឧត្តម​គតិ​​​នេះ​។ ប៉ុន្តែក្រៅ​ពី​សម្ដី​អស់​​ទាំង​នេះ មនុស្ស​​​ខ្មែរ​ហាក់​ដូច​ជា​មិន​បាន​សម្ដែង​កាយ​វិការ​ណាមួយ ដើម្បី​​ឆ្លុះ​បញ្ចាំង​ឲ្យ​បាន​ពិត​ប្រាកដ​អំពី​ទឹក​ចិត្ត​​នៃមនោសញ្ចេតនា​ស្នេហា​ជាតិ​​របស់​ខ្លួន​​ឡើយ​​។

គេថា គេ​​មាន​មោទនភាព​ដែល​បាន​កើត​ជា​ខ្មែរ​។ គេ​ថា គេ​ស្នេហា​ជាតិ​! ប៉ុន្តែ​ភាសានិងអក្សរខ្មែរ ហាក់ដូចជាត្រូវពលរដ្ឋខ្មែរមើលរំលង ទៅហើយ។ យុវជន​មួយ​ចំនួន មិនសូវ​ប្រើប្រាស់និងឲ្យតម្លៃអក្សរ​និងភាសាខ្មែរនោះទេ។ ពួកគេ​និយមចូលចិត្តយក​អក្សរនិងភាសាបរទេសមក ប្រើប្រាស់ប្រចាំ​ថ្ងៃ​ទៅវិញ​។ នេះគឺជាគ្រោះថ្នាក់មួយដ៏ធំធេង ដែលអាចសម្លាប់អត្តសញ្ញាណជាតិខ្មែរបាន។

គេថា គេ​​មាន​មោទនភាព​ដែល​បាន​កើត​ជា​ខ្មែរ​។ គេ​ថា គេ​ស្នេហា​ជាតិ​! ប៉ុន្តែទម្រង់​សិល្បៈ​បុរាណ​របស់​ខ្មែរ មិន​ត្រូវ​បាន​គាំទ្រ និង​លើក​តម្កើង​ដូច​សិល្បៈ​បរទេស​ដែល​ហូរ​ចូល​មក​ក្នុង​ប្រទេស​ខ្មែរ​ឡើយ​។ សិល្បករ​ខ្មែរ​ដែល​ស្រឡាញ់​និង​ត្រដរ​ថែ​រក្សា​ទម្រង់​សិល្បៈ​បុរាណ​របស់​ខ្មែរ ត្រូវ​បង្ខំ​ចិត្ត​រស់​ក្នុង​ជីវភាព​យ៉ាង​លំបាក​។

គេ​ថា គេ​មាន​មោទនភាព​ដែល​បាន​កើត​ជា​ខ្មែរ​។ គេ​ស្រឡាញ់​ខ្មែរ និង​ចង់​ឃើញ​ខ្មែរ​មាន​សន្តិភាព​។ ប៉ុន្តែ​​ខ្មែរ​នៅ​តែ​បន្ត​ឈ្លោះ​គ្នា​ដណ្ដើម​អំណាច ជា​ជាង​ចាប់​ដៃ​គ្នា​ធ្វើ​ការ​ដើម្បី​ផល​ប្រយោជន៍​ជាតិ​។

ទាំង​នេះ​ជា​អ្វី​ដែល​គេ​ហៅ​ថា ស្នេហា​និង​មោទនភាព​ជាតិ​។ ជា​ការ​ពិត វា​ជា​មោទនភាព​ជាតិ ជា​ស្នេហា​ជាតិ ដែល​មាន​ត្រឹម​តែ​បបូរ​មាត់ ខ្វះ​ការ​អនុវត្ត​ជាក់​ស្ដែង! វា​ជាស្នេហា​និង​​មោទនភាព​ក្លែង​ក្លាយ ដែល​មិន​ត្រឹម​តែ​មិន​ជួយ​ឲ្យ​ជាតិ​រីក​ចម្រើន​ទេ វា​ថែម​ទាំង​អាច​បំផ្លាញ​​ជាតិ​ឲ្យ​វិនាស​ហិនហោច​ថែម​ទៀត​ផង​។

​ជាតិ​សាសន៍​ណា​ក៏​ដូច​ជាតិ​សាសន៍​ណា​ដែរ ប្រទេស​មួយ​អាច​រីក​ចម្រើន​និង​អភិវឌ្ឍ​យ៉ាង​ពិត​ប្រាកដ​បាន លុះ​ត្រា​តែ​មាន​ការ​រួម​ចំណែក​ចូល​រួម​ពី​សំណាក់​ប្រជាពលរដ្ឋ​ទូទៅ​។ វា​ពុំ​មែន​កើត​ឡើង​ដោយ​ការ​បង្ខិត​បង្ខំ​ណាមួយ​ទេ ប៉ុន្តែ​វា​ផុស​ចេញ​ពី​ទឹក​ចិត្ត​ស្រឡាញ់ និង​ចង់​រួម​ចំណែក​ក្នុង​ការ​ថែ​រក្សា​និង​អភិវឌ្ឍ​ប្រទេស​ជាតិ​។ ស្នេហា​ជាតិ មោទនភាព​ជាតិ មិន​មែន​ស្ថិត​នៅ​លើ​បបូរ​មាត់​នោះ​ទេ​។ វា​គឺ​ជាការ​រួម​ចំណែក​របស់​ពលរដ្ឋ​ម្នាក់​ៗ ដែល​ផ្ដល់​ប្រយោជន៍​ចំពោះ​សង្គម​ជាតិ តាម​លទ្ធភាព​ដែល​អាច​ធ្វើ​ទៅ​បាន​៕

យុវជន​គួរ​កុំ​បណ្ដោយ​ឲ្យ​ខ្លួន​ឯង​ក្លាយ​ជា​ឧបករណ៍​បម្រើ​នយោបាយ!

-ចាប់​តាំង​ពី​ការ​បោះ​ឆ្នោត​ជាតិ​ចុង​ក្រោយ​នៅ​ឆ្នាំ​២០១៣ សន្ទុះ​យុវជន​ដែល​ចូល​រួម​នៅ​ក្នុង​ឆាក​នយោបាយ​មាន​ចំនួន​កើន​ឡើង​គួរ​ឲ្យ​កត់​សម្គាល់​។ ការ​ចូល​រួម​របស់​យុវជន​នៅ​ក្នុង​វិស័យ​នយោបាយ​នេះ គឺ​ជា​កត្តា​ដ៏​សំខាន់​និង​ចាំ​បាច់ ក្នុង​ការ​រួម​ចំណែក​អភិវឌ្ឍ​ប្រទេស​ជាតិ​។ ប៉ុន្តែ​យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ នៅ​ក្នុង​ការ​ចូល​ប្រឡូក​ក្នុង​វិស័យ​នយោបាយ អ្នក​ជំនាញ​បាន​ស្នើ​ឲ្យ​យុវជន​ធ្វើ​ការ​សម្រេច​ចិត្ត​ដោយ​ប្រយ័ត្ន​ប្រយែង ធ្វើ​យ៉ាង​ណា​កុំ​បណ្ដោយ​ឲ្យ​ខ្លួន​ឯង ក្លាយ​ទៅ​ជា​ឧបករណ៍​បម្រើ​នយោបាយ​ឲ្យ​សោះ!


ក្នុង​ចំណោម​ប្រជាជន​សរុប​នៅ​កម្ពុជាប្រមាណ​១៥​លាន​នាក់ មានជិត​​៧០​ភាគ​រយ​ដែល​មាន​អាយុ​ក្រោម​៣០​ឆ្នាំ​។ ​ដោយ​ឡែក នៅ​ក្នុង​ការ​បោះ​ឆ្នោតជាតិ​​​អាណត្តិ​ទី​៥ យុវជន​ដែល​មាន​អាយុ​ពី​១៨​ឆ្នាំ​ដល់​៣០​ឆ្នាំ មាន​ចំនួន​ជាង​៥២​ភាគ​រយ​នៃ​ចំនួន​អ្នក​ចុះ​ឈ្មោះ​បោះ​ឆ្នោត​ទាំង​អស់​​ប្រមាណ​៩លាន​៦​សែន​នាក់​។

ចាប់​តាំង​ពី​ការ​បោះ​ឆ្នោត​តំណាង​រាស្ត្រចុង​ក្រោយ​​រហូត​មក​​ ការ​ចូល​រួម​របស់​យុវជន​ខ្មែរ​នៅ​ក្នុង​ឆាក​នយោបាយ​មាន​លក្ខណៈ​សកម្ម​ជាង​ពេល​ណា​ៗ​ទាំង​អស់​។ យុវជន​ចាប់​ផ្ដើម​ស្គាល់​តម្លៃ​នៃ​សន្លឹក​ឆ្នោត​របស់​ខ្លួន​។ ពួក​គេ​ចូល​រួម​បោះ​ឆ្នោត ចុះ​ផ្លូវ​ធ្វើ​បាតុកម្ម​តវ៉ា តាម​ដាន​និង​នាំ​គ្នា​ជជែក​ពី​បញ្ហា​នយោបាយ​តាម​ប្រព័ន្ធ​ផ្សព្វផ្សាយ​នានា​។ និន្នាការ​នៃ​ការ​ចូល​រួម​របស់​យុវជន​នៅ​ក្នុង​វិស័យ​នយោបាយ​ ទំនង​ជា​បន្ត​កើន​ឡើង​ទៀត ដោយ​សារ​តែ​ការ​យល់​ដឹង​ពី​សិទ្ធិ ក៏​ដូច​ជា​​ស្ថានភាព​អំណោយផល​នៃ​បណ្ដាញ​ផ្សព្វផ្សាយ​សង្គម Facebook​។

ដោយ​សារ​តែ​យុវជន​ជា​បុគ្គល​មាន​សក្តានុពល​ខ្លាំង​ទាំង​ផ្នែក​ចំណេះដឹង ការ​ចូល​រួម​ក្នុង​សកម្មភាព​សង្គម​និង​នយោបាយ ពួក​គេ​បានក្លាយ​ខ្លួន​ទៅ​ជា​ផ្ទាំង​ស៊ីប ជា​គោលដៅរបស់​អ្នក​នយោបាយ ក្នុង​ការ​ស្វែង​រក​សំឡេង​គាំទ្រ​​​។ នៅ​ក្នុង​បរិបទ​បែប​នេះ អ្នក​ជំនាញ​មួយ​ចំនួន​បានផ្ដល់​យោបល់​ឲ្យ​យុវជន​សម្រេច​ចិត្ត​ដោយ​ប្រុង​ប្រយ័ត្ន ធ្វើ​យ៉ាង​ណា​​​កុំ​បណ្ដោយ​ឲ្យ​ខ្លួន​ឯង ក្លាយ​ទៅ​ជា​ឧបករណ៍​បម្រើ​នយោបាយឲ្យ​សោះ​។

សម្រាប់​អ្នក​ជំនាញ យុវជន​គួរ​តែ​ចូល​ប្រឡូក​ក្នុង​វិស័យ​នយោបាយ​ដោយ ឃ្លាំ​មើល​ការ​អនុវត្ត​នយោបាយ​ក្រោយ​ការ​បោះ​ឆ្នោត ថា​ការ​សន្យា​របស់​គណបក្ស​នយោបាយ​ទាំង​នោះ ត្រូវ​បាន​បំពេញ​ក្នុង​កម្រិត​ណា? ហើយ​ប្រសិន​បើ​គណបក្ស​នយោបាយ​មិន​បាន​បំពេញ​តាម​អ្វី​ដែល​បាន​​សន្យា​ទេ នោះ​យុវជន​អាច​ពិចារណា​ឡើង​វិញ​នៅ​ពេល​បោះ​ឆ្នោត​លើក​ក្រោយ​ទៀត​។ យុវជន​គួរតែ​ជជែក​ដេញ​ដោល​គ្នា​អំពី​គោលនយោបាយ​របស់​គណបក្ស​នយោបាយ ដែល​ពាក់ព័ន្ធ​នឹង​បញ្ហា​ជាតិ​សំខាន់​ៗ ដើម្បី​អាច​សម្រេច​ចិត្ត​បាន​ថា តើ​ត្រូវ​ជ្រើស​រើស​គណបក្ស​មួយ​ណា​ឲ្យ​ឡើង​កាន់​អំណាច​។

ការ​សម្រេច​ចិត្ត​របស់​យុវជន ដើម្បី​គាំទ្រ ចូល​រួម ឬ​បម្រើ​គណបក្ស​នយោបាយ​ណាមួយ គឺ​ជា​រឿង​សំខាន់​បំផុត​។ យុវជន គួរ​ពិចារណា​ទៅ​លើ​គោលនយោបាយ​និង​ការ​អនុវត្ត​របស់​គណបក្ស ជា​ជាង​​ជឿ​ជាក់​យ៉ាង​ផ្កាប់​មុខ​ទៅ​លើ​គណបក្ស​ណា​មួយ​​។ ការ​ជឿជាក់​ផ្កាប់​មុខ​ដោយ​ឥត​ពិចារណា​ចំពោះ​គណបក្ស​ណាមួយ អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​យុវជន​ធ្លាក់​ខ្លួន​ទៅ​ជា​ឧបករណ៍​នយោបាយ ដែល​ងាយ​ស្រួលអនុញ្ញាត​ឲ្យ​គណបក្ស​នោះ ​បង្វិល ពង្វក់ និង​បញ្ជា​តាម​អំពើ​ចិត្ត​។

វា​ជា​រឿង​ល្អ ប្រសិន​បើ​គណបក្ស​ដែល​យុវជន​ជឿជាក់​នោះ គិតគូរ​ពី​ផល​ប្រយោជន៍​ប្រទេស​ជាតិ ហើយ​ពង្វក់​ឲ្យ​យុវជន​ងប់ងល់​ក្នុង​ការងារ​បម្រើ​ប្រទេស​ជាតិ​។ ផ្ទុយ​ទៅ​វិញ ប្រសិន​បើ​យុវជន​ធ្លាក់​ខ្លួន​ជឿ​លើ​ប្រជាភិថុតិ​របស់​អ្នក​នយោបាយ​ទុច្ចរិត នោះវិបត្តិ​សង្គម​អាច​នឹង​កើត​មាន​ឡើង​​ក៏​ថា​បាន​។ ព្រោះ​សូម​កុំ​ភ្លេច​ថា យុវជន ជា​ជំពូក​មនុស្ស​ដែល​មាន​សក្តានុពល​ខ្លាំង នៅ​ក្នុង​គ្រប់​ការងារ​ទាំង​អស់​ដែល​ពួក​គេ​សម្រេច​ចិត្ត​ចូល​ប្រឡូក​។ កម្លាំង​និង​ថាមពល​របស់​យុវជន ដែល​បម្រើ​បក្ស​នយោបាយ​ទុច្ចរិត មិន​ត្រឹម​តែ​មិន​បាន​រួម​ចំណែក​អភិវឌ្ឍ​ប្រទេស​ជាតិ​ទេ វា​ថែម​ទាំង​រុញ​ឲ្យ​ប្រទេស​ធ្លាក់​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ភាព​វឹកវរ​ទៀត​ផង​។

សរុប​មក​វិញ យុវជន​ត្រូវ​ពិនិត្យ​ពិចារណា​ឲ្យ​បាន​ម៉ត់ចត់ មុន​ពេល​សម្រេច​ចិត្ត​គាំទ្រ ចូល​រួម ឬ​បម្រើ​គណបក្ស​នយោបាយ​ណាមួយ​។ ការ​សម្រេច​ចិត្ត​គួរ​ធ្វើ​ឡើង​ដោយ​ផ្អែក​ទៅ​លើ​គោលនយោបាយ​និង​ការ​អនុវត្ត​របស់​គណបក្ស​នោះផ្ទាល់ ចៀសវាង​សម្រេច​ចិត្ត​ផ្អែក​តាម​អារម្មណ៍ ឬ​ការ​ជឿជាក់​ទៅ​លើ​ការ​ឃោសនា​ប្រជាភិថុតិ​​។ យុវជន​គឺ​ជា​សសរ​ទ្រូង​នៃ​ប្រទេស​ជាតិ ជា​ទំពាំង​ស្នង​ឫស្សី និង​ជា​កម្លាំង​ចលករ​ដ៏​សំខាន់​ក្នុង​ការ​ចូល​រួម​សម្រេច​ជោគ​វាសនា​របស់​ប្រទេស​ជាតិ​។ ការ​សម្រេច​ចិត្ត​ត្រឹម​ត្រូវ នឹង​នាំ​ឲ្យ​ជាតិ​រុងរឿង​។ ខណៈ​ការ​សម្រេច​ចិត្ត​ខុស​របស់​យុវជន អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​ប្រទេស​ជាតិ​ធ្លាក់​ទៅ​ក្នុងគ្រោះ​មហន្តរាយ​។ ទន្ទឹម​នឹង​ការ​ចូល​រួម​ក្នុង​វិស័យ​នយោបាយ យុវជន​ខ្លួន​ឯង​ត្រូវ​ព្យាយាម​ពង្រឹង​និង​ពង្រីក​សមត្ថភាព​របស់​ខ្លួន​បន្ថែម​ទៀត ដើម្បី​រួម​ចំណែក​កសាង​ជាតិ​​ឲ្យ​មានលូត​លាស់​ទៅ​មុខ​ប្រកប​ដោយ​វឌ្ឍនភាព​៕

បដិវត្តបារាំងឆ្នាំ ១៧៨៩

នៅ​ឆ្នាំ​១៧៨៩ បារាំង ដែល​ជា​មហាអំណាច​មួយ​នៅ​អឺរ៉ុប ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ហេតុការណ៍​ដ៏​ធំមួយ ដែល​នឹង​នាំ​មក​នូវ​ការ​ផ្លាស់ប្តូរ​​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​បារាំង​និង​អឺរ៉ុប នោះ គឺ​បដិវត្តន៍​របស់​ប្រជាជន ប្រឆាំង​នឹង​របបរាជានិយម។

នៅ​ក្នុង​អំឡុងពេល​នោះ បារាំង​​ស្ថិត​ក្រោមការដឹកនាំ​របស់ ​ព្រះបាទ ល្វីស ទី១៦ (Louis XVI) ដែល​ជា​ព្រះមហាក្សត្រ​គ្រងរាជ្យ ហើយ​កាន់អំណាច តាមបែប​រាជានិយម​ផ្តាច់ការ។ របបរាជានិយម​បារាំង​ពេលនោះ មាន​សភា ដែល​ចែកចេញ​ជា​ ៣ផ្នែក គឺ​សភា​តំណាង​បុព្វជិត​កាតូលិក (le clergé) សភា​តំណាង​អ្នក​មាន​វណ្ណៈខ្ពង់ខ្ពស់ (la noblesse) និង​សភា​តំណាង​ប្រជាជន​សាមញ្ញធម្មតា (tiers état) ដែល​នេះ​ជា​ការ​​ឆ្លុះបញ្ចាំង​អំពី​ការ​បែងចែក​វណ្ណៈ​ នៅ​ក្នុង​សង្គម​បារាំង នា​សម័យកាល​នោះ។

នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី១៨ ដោយសារ​តែ​ការ​ចំណាយ​យ៉ាង​​ច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់​ នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​ ដើម្បី​ជួយ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​​​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស​ផង និង​ដោយសារ​តែ​ការ​ចាយវាយ​​ខ្ជះខ្ជាយ​របស់​ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦​ផង បារាំង​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​ថវិកា​ដ៏​ធ្ងន់ធ្ងរ​ រហូត​ស្ទើរតែ​ត្រូវ​ក្ស័យធន។

នៅ​ចុងឆ្នាំ​១៧៨៦ រដ្ឋាភិបាល​បារាំង​បាន​រៀបចំ​គម្រោង​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​ផ្នែក​សារពើពន្ធ ដោយ​ដំឡើង​​ពន្ធ និង​បង្កើត​ពន្ធ​ថ្មីៗ​ ដើម្បី​បង្កើន​ចំណូលរដ្ឋ។ ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦ ​ក៏​បាន​កោះ​ប្រជុំ​​សភា​ទាំង៣ ដើម្បី​អនុម័ត​គម្រោង​ដំឡើង​ពន្ធ​នេះ។

កិច្ចប្រជុំ​ពេញ​អង្គ​នៃ​សភា​ទាំង៣ ដែល​គេ​ហៅ​ថា “Les états-généraux” បាន​បើក​ធ្វើ​ នៅ​ថ្ងៃទី៥ ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៧៨៩ នៅ​ព្រះបរមរាជវាំង​ Versailles ជាយក្រុង​ប៉ារីស។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេល​​បើក​កិច្ចប្រជុំ បញ្ហា​ដ៏​​ចម្រូងចម្រាស​មួយ​បាន​កើតឡើង រវាង​សភា​ទាំង៣។ សភា​តំណាង​ប្រជាជន​ធម្មតា​បាន​ទាមទារ​ឲ្យ​ធ្វើការ​កែប្រែ​ប្រព័ន្ធ​បោះឆ្នោត​ជាមុន មុននឹង​ឈាន​ទៅ​ធ្វើការ​ប្រជុំ​អនុម័ត​កំណែទម្រង់​ស្នើឡើង​ដោយ​រដ្ឋាភិបាល។

តាម​ទម្លាប់ គិត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​នោះ ​សភា​នីមួយៗ​​ត្រូវ​ធ្វើការ​បោះឆ្នោត​ដាច់ៗ​ពីគ្នា​ជាមុន ទើប​ធ្វើ​ការ​អនុម័ត នៅ​ក្នុង​​កិច្ចប្រជុំ​ពេញ​អង្គ (états généraux) ជាក្រោយ។ នៅ​ក្នុង​​កិច្ចប្រជុំ​ពេញ​អង្គ​​នៃ​សភា​ទាំង៣​នេះ សភា​នីមួយៗ​មាន​​មួយសំឡេង​ស្មើៗ​គ្នា ដែល​មានន័យថា សភា​តំណាង​ប្រជាជន​ធម្មតា ដែល​តំណាង​ប្រជាជន​រហូតដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា ៩៨% នៅ​ទូទាំង​ប្រទេស អាច​​នឹង​ក្លាយ​ជា​សំឡេង​ភាគតិច ប្រសិន​បើ​សភា​ពីរ​ផ្សេងទៀត​រួបរួមគ្នា។

ដោយ​មើល​ឃើញ​ថា របៀប​បោះឆ្នោត​បែបនេះ​មិនឆ្លុះបញ្ចាំង​ពី​ឆន្ទៈ​រាស្រ្ត​ទូទៅ សមាជិក​សភា​តំណាង​ប្រជាជន​​ក៏​បាន​ទាមទារ​ឲ្យ​ធ្វើការ​កែប្រែ​ប្រព័ន្ធ​បោះឆ្នោត ពី​ការ​បោះឆ្នោត​តាម​សភា ទៅ​ជា​ការ​បោះឆ្នោត​​​ដោយ​រាប់​តាម​ចំនួន​សមាជិក​វិញ ពោលគឺ សមាជិក​នីមួយៗ​​ត្រូវ​មាន​មួយសំឡេង​ស្មើៗគ្នា។ ក៏ប៉ុន្តែ សំណើ​នេះ​ត្រូវ​បាន​ច្រានចោល​ដោយ​សភា​តំណាង​វិហារ​កាតូលិក និង​សភា​តំណាង​អ្នក​មាន​វណ្ណៈ​ខ្ពង់ខ្ពស់។

ភាពចម្រូងចម្រាស​ជុំវិញ​នីតិវិធី​ក្នុងការ​បោះឆ្នោត​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​កិច្ចប្រជុំ​ពេញ​អង្គ​នៃ​សភា​ទាំង៣​ត្រូវ​ជាប់គាំង។ ជាងមួយខែ​ក្រោយ​មក នៅថ្ងៃ​ទី១៧ ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៧៨៩ សភា​តំណាង​ប្រជាជន (tiers état) ដោយ​មាន​ការ​ចូលរួម​ពី​សំណាក់​សមាជិក​មួយចំនួន​នៃ​សភា​ពីរ​ផ្សេងទៀត ក៏​បាន​ប្រកាស​បង្កើត​ជា “រដ្ឋសភា” (Assemblée nationale) ដែល​ជា​សភា​តំណាង​ប្រជាជន​ទូទាំង​ប្រទេស។

ព្រះមហាក្សត្រ​ល្វីស​ទី១៦ បាន​ព្យាយាម​រារាំង​មិន​ឲ្យ​រដ្ឋសភា​ថ្មី​នេះ​ជួប​ប្រជុំ​គ្នា ដោយ​បាន​បិទ​សាលប្រជុំ​នៅ​ក្នុង​ព្រះបរមរាជវាំង ក៏ប៉ុន្តែ សមាជិក​រដ្ឋសភា​បាន​ទៅ​ជួប​ប្រជុំគ្នា​នៅ​ទីលាន​វាយកូនបាល់។ ព្រះមហាក្សត្រ​បិទ​ទីលាន​វាយកូនបាល់ រដ្ឋសភា​ក៏​នាំគ្នា​ទៅ​ប្រជុំ នៅ​ក្នុង​វិហារ​កាតូលិក។ ព្រះមហាក្សត្រ​ក៏​បាន​ប្រមូលកម្លាំង​ទ័ព ដើម្បី​ត្រៀម​បំបែក​កិច្ចប្រជុំ​របស់​រដ្ឋសភា ក៏ប៉ុន្តែ បាន​ប្តូរ​ព្រះទ័យ​ឈប់ប្រើ​កម្លាំង​ទ័ព​វិញ ក្រោយ​ពី​​​ឃើញ​មាន​សមាជិក​សភា​តំណាង​វិហារ​កាតូលិក​កាន់តែ​ច្រើន​ ចូលរួម​ក្នុង​រដ្ឋសភា​ថ្មីនេះ។

នៅទី​បំផុត ដោយ​មិន​អាច​រារាំងកិច្ចប្រជុំ​របស់​រដ្ឋសភា​ថ្មី​នេះ​បាន ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦ ក៏​បាន​ចេញ​បញ្ជា​ឲ្យ​សភា​តំណាង​វិហារ​កាតូលិក និង​សភា​តំណាង​អ្នក​មាន​វណ្ណៈខ្ពង់ខ្ពស់​ចូល​រួម​ប្រជុំ​ក្នុង​​រដ្ឋសភា​ថ្មី ដើម្បី​តាក់តែង​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ថ្មី។ នៅថ្ងៃ​ទី៩ ខែ​កក្កដា រដ្ឋសភា​ថ្មីនេះ​ក៏​បាន​ប្រកាស​ខ្លួន​ទៅជា​​​សភា​ធម្មនុញ្ញ ហើយ​ចាប់ផ្តើម​ជជែក​អំពី​ការ​បង្កើត​របបនយោបាយ​ថ្មីមួយ គឺ​របបរាជានិយម​អាស្រ័យរដ្ឋ​ធម្មនុញ្ញ។

ព្រះបាទ​ ល្វីស ទី១៦ (Louis XVI) ព្រះមហាក្សត្រ​នៃ​របបរាជានិយម​បារាំង ដែល​ត្រូវ​ចលនា​បដិវត្តន៍ប្រជាជន​​ផ្តួលរំលំ និង​កាត់ក្បាល​ជាសាធារណៈ

នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​សភាធម្មនុញ្ញ​កំពុង​តែ​ប្រជុំ​តាក់តែង​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ថ្មី មានហេតុការណ៍​មួយចំនួន​បាន​កើតឡើង ដែល​ជា​ដើមហេតុ​ជំរុញ​ឲ្យ​ស្ថានការណ៍​កាន់តែ​ធ្លាក់​ដុនដាប រហូត​បង្កើត​ទៅ​ជា​ចលនា​បដិវត្តន៍​ប្រជាជន។

ទាហាន​ប្រមាណ​ជា ២ម៉ឺននាក់ ត្រូវ​បាន​ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦​ចល័ត​ចូល​មក​ក្នុង​ក្រុង​ប៉ារីស ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​បណ្តា​ជន​មាន​ការ​សង្ស័យ​ខ្លាច​ព្រះអង្គ​ប្រើ​កម្លាំង​ទ័ព​បង្រ្កាប​ចលនាប្រឆាំង​នៅ​រដ្ឋសភា។

ម្យ៉ាងទៀត នៅថ្ងៃ​ទី១១ ខែ​កក្កដា ព្រះមហាក្សត្រ​បាន​ដក​តំណែង​រដ្ឋមន្រ្តី​មួយចំនួន ដែល​ព្រះអង្គ​យល់​ថា មាន​គំនិត​គាំទ្រ​​បដិវត្តន៍។ ក្នុងចំណោម​រដ្ឋមន្រ្តី​ដែល​ត្រូវ​ដកតំណែង​នោះ មាន​រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​ហិរញ្ញវត្ថុ ដែល​ប្រជាជន​បារាំង​ស្រឡាញ់​ចូលចិត្ត។ ដឹង​ពី​ដំណឹង​នេះ បណ្តាជន​នៅ​ក្នុង​ក្រុងប៉ារីស​ក៏​បាន​នាំគ្នា​ងើបឡើង​បះបោរ​ប្រឆាំង​នឹង​ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦។ ចលនាបដិវត្តន៍​ ដែល​កើតឡើង​នៅ​ក្នុង​រដ្ឋសភា ក៏​បាន​រាលដាល​ទៅជា​ចលនាបដិវត្តន៍​ប្រជាជន។

នៅថ្ងៃ​ទី១៤ ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៧៨៩ ចលនាបដិវត្តន៍​ប្រជាជន​បាន​នាំគ្នា​វាយលុក​ទៅលើ​គុកមួយ ក្នុងក្រុង​ប៉ារីស គឺ​គុកឈ្មោះ Bastille ដែល​ក្រុម​បដិវត្តន៍​ចាត់ទុកថា​ជា​និមិត្តរូប​នៃ​អំណាច​ផ្តាច់ការ​របស់​ស្តេច។ គុក Bastille ត្រូវ​បាន​ចលនាបដិវត្តន៍​វាយដណ្តើម​យកបាន ហើយ​ថ្ងៃ​ទី១៤ កក្កដា ត្រូវ​បាន​​បារាំង​ចាត់ទុក​ជា​ថ្ងៃ​បុណ្យឯករាជ្យ​ រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ។

ប្រឈមមុខ​នឹង​ចលនា​បដិវត្តន៍​របស់​ប្រជារាស្រ្ត ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦ ក៏​បាន​សុខចិត្ត​ដកកម្លាំង​ទ័ព​ចេញ​ពី​ប៉ារីស​ ហើយ​​តែងតាំង​រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​ហិរញ្ញវត្ថុ​ដ៏​មាន​ប្រជាប្រិយភាព​ឲ្យ​មក​កាន់តំណែង​វិញ។

នៅថ្ងៃ​ទី២៦ ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៧៨៩ សភាធម្មនុញ្ញ​បារាំង​បាន​អនុម័ត​សេចក្តីថ្លែងការណ៍ ​ស្តីពី​សិទ្ធិមនុស្ស និង​សិទ្ធិ​ពលរដ្ឋ​ ដែល​មាន​ចែង​ជាអាទិ៍ អំពី​ការ​​មាន​សិទ្ធិ​ស្មើគ្នា​រវាង​ប្រជាពលរដ្ឋ និង​ការ​លុបចោល​នូវ​វណ្ណៈ​សក្តិភូមិ​​ពី​សម័យបុរាណ។

របបរាជានិយម​ផ្តាច់ការ​ត្រូវ​បិទ​បញ្ចប់ ជំនួស​មកវិញ​ដោយ​របបរាជានិយម​អាស្រ័យ​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ។ ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦ នៅតែកាន់អំណាច​នីតិប្រតិបត្តិ ក៏ប៉ុន្តែ អំណាចរបស់​ព្រះអង្គ​ត្រូវកាត់បន្ថយ ដោយ​បង្វែរ​ទៅ​ឲ្យ​រដ្ឋសភា ដែល​ជា​សភា​តែមួយ ​តំណាង​ប្រជាជន​ទូទៅ ហើយ​​លែង​មាន​ការ​បែងចែកទៅតាម​វណ្ណៈ​ដូចពីមុន។

អ្នកខ្លះ​គិតថា​ នេះ​គឺ​ជា​ការ​បិទបញ្ចប់​នៃ​បដិវត្តន៍​ ក៏ប៉ុន្តែ នៅទីបំផុត​ទៅ វា​គ្រាន់តែ​ជា​ការ​ចាប់ផ្តើម​ប៉ុណ្ណោះ។ នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ខាងមុខ របបរាជានិយម​អាស្រ័យធម្មនុញ្ញ​ ដែល​ទើប​នឹង​បង្កើត​ថ្មី​​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​អស្ថិរភាព​​ឥតឈប់ឈរ។ ចលនា​បដិវត្តន៍​របស់​ប្រជាជនបារាំង​ក៏​បាន​កើតឡើង​សាជាថ្មី​។ ចលនាបដិវត្តន៍​នេះ​​មាន​សន្ទុះ​កាន់តែ​ខ្លាំង រហូត​ឈាន​ទៅ​​រំលាយ​របបរាជានិយម​ចោល​ទាំងស្រុង។ ​របបសាធារណរដ្ឋបារាំង​ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើង ហើយ​​​ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦ ដែល​ជា​អតីត​ព្រះមហាក្សត្រ​ ត្រូវ​បាន​តុលាការ​បដិវត្តន៍​កាត់ទោស​ប្រហារ​ជីវិត ដោយ​កាត់ក្បាល​ជា​សាធារណៈ៕

តើអាមេរិកដែលជារដ្ឌអធិបតេយ្យមួយអាចក្ស័យធនយ៉ាងដូចម្តេច

ផ្ងៃច័ន្ទទី ១៤ខែតុលាឆ្នាំ២០១៣ រដ្ឌាភិបាលសហព័ន្ធអាេមរិកនៅតែបន្តរបិទទ្វាមួយផ្នែក ដោយសារតែវិបត្តិថវិការ។ក្នុងពេលជាមួយគ្នាពេលកំណត់ដែលសភាអាមេរិកត្រូវប្រឈមនឹងការក្ស័យធន ក៏កាន់តែខិតជិតចូលមកដល់។លោកអូបាម៉ា និងសមាជិកសភាមកពីគណបក្សសាធារណរដ្ឌមានពេលតែ៤ផ្ងៃទេៀតប៉ុណេ្ណាះេដីម្បីចរចាគ្នាលើការអនុម័តច្បាប់ឲ្យរដ្ឌាភិបាលអាចខ្ចីលុយមកបង្គ្រប់ការចំណាយ និងចេៀសពីការ

ក្ស័យធន។ «សំណួរ» អាេមរិកដូចជាចម្លែកពីប្រទេសផ្សេងទេៀត ព្រេាះមុននឹងរដ្ឌាភិបាលខ្ចីលុយគេបាន ទាល់តែទៅសំុការអនុញ្ាតពីសភាជាមុន‽ តាមពិត រដ្ឌាភិបាលអាមេរិកអាចខ្ចីលុយគេបាន ដោយមិនចាំបាច់សំុការអនុញ្ញាតពីសភាទេ ក៏ប៉ុន្តែធ្វើម៉េចកំុឲ្យតែបំណុលសរុប កើនឡើងហួសពីកម្រិតអតិបរមាមួយដែលកំណត់ដោយច្បាប់«បំណុលដល់តំបូល»។ បពា្ហាាដែលចោទឡើងនៅពេលនេះ គឺថវិការអាមេរិកចេះតែមានឧនភាពជាប្រចាំ។មុខចំណាយមានច្រើន ចំណែកចំណូលមានតិចធ្វើឲ្យរដ្ឌាភិបាលត្រូវខ្ចីបំណុលគេច្រើនដេីម្បីមកបង្រ្គប់ចំណាយ។ បំណុលផ្មីចេះតែបន្តរខ្ចី ច្រើនឡើង ចំណែកឯបំណុលចាស់សងរំលោះមិនទាន់ ធ្វើឲ្យបំណុលចេះតែគរឡើងដល់កំតិតអតិបរមា ទើបរដ្ឌាភិបាលរបស់លោក អូបាម៉ាលែងអាចខ្ចីបំណុលគេបន្ដែមទៀត ហេីយត្រូវសំុឲ្យសភាអនុម័តច្បាប់ផ្មី ដំឡើង កម្រិតអតិបរមានៃបំណុល ទើបន្តខ្ចីបំណុលគេតទៅទៀត។ ″ សំណួរ” កន្លងមកតើសភាអាមេរិកធ្លាប់បានតម្លើងកម្រិតបំណុអតិបរមានេះប៉ុន្មានលើកមកហើយ‽

តាំងពីមានច្បាប់កំណត់អំពីកម្រិតបំណុលអតិបរមា កាលពីឆ្នាំ១៩១៧ សភាអាមេរិកធ្លាប់បានដំឡើងកម្រិតបំណុលអតិបរមាចំនួន ៧៧ លើករួចមកហើយ ដោយមិនសូវមានបពា្ហាចោទខ្លាំងប៉ុន្មានទេ។ ការដំឡើងកម្រិត

បំណុលអតិបរមាបានក្លាយជារឿងស្មុគស្មាញ ចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០១០មក នៅពេលដៃលគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យបាត់បង់សំលេងភាគច្រើននៅក្នុងរដ្ឌសភា។ដោយសារតែការអនុម័តច្បាប់ដំឡើងកម្រិតបំណុលអតិបរមា ត្រូវឲ្យមានសំឡេងគាំទ្រសភាទាំងពីរ ់ ៉ព្រឹទ្ធសភា និងរដ្ឌសភា ៉ គណបក្សសាធារណរដ្ឌតែងតែរារាំងមិនឲ្យអនុម័តច្បាប់នេះដេីម្បីដាក់សម្ពាធ ទាមទារឲ្យលោក អូបាម៉ាផ្លាស់ប្តូរនយោបាយ ជាពិេសសដេម្បីប្រឆាំងនឹងច្បាប់ ស្តីពីកំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធធានារ៉ាប់រងសុខភាពរបស់លោក អូបាម៉ា។ «សំណួរ» នៅពេលនេះគេនាំគ្នាបារម្ភផា ប្រសិនបើសភាអាមេរិកមិនអនុម័តច្បាប់ តើអាមេរិកក្ស័យធនដូចម្តេច‽

ក្ស័យធនត្រង់ចំណុចនេះមិនមែនសំដៅលើការក្ស័យធនរហូតបិទទ្វារដូចជាករណីក្រុមហ៊ុនទ ឬសហគ្រាសទេ ប៉ុន្តែសំដៅទៅលើស្ដានភាពមួយដែលបំណុលត្រូវសងមានចំនួនច្រើនជាងលុយដែលមានសម្រាប់សងបំណុល

ត្រង់កន្លែងនេះចង់បពា្ជាក់ផា បំណុលត្រូវសងមិនមែនបំណុលដែលជំពាក់ទេ។ជួនកាលបំណុលដែលជំពាក់មានច្រើនដែរ ក៏ប៉ុន្តែមិនទាន់ដល់ពេលកំណត់ត្រូវសង។ក្នុងករណីក្ស័យធន បំណុលដែលជំពាក់គេហើយដល់ពេល កំណត់ត្រូវសង ប៉ុន្តែមិនមានលុយក្នុងដៃគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីសងបំណុលទៅតាមពេលកំណត់។

ករណីក្ស័យធននេះធ្លាប់កើតមានកន្លងមកដូចជានៅ មុិចសុិក នៅឆ្នាំ១៩៨២ និងនៅ អាហ្យង់ទីនឆ្នាំ ២០០១។ ការក្ស័យធនរបស់រដ្ឌ ខុសពីការក្ស័យធនរបស់ក្រុមហ៊ុន ឬសហគ្រាស។ ក្រុមហ៊ុន សហគ្រាសដែលក្ស័យធន ម្ចាស់បំណុលអាចប្តឹងទៅតុលាការឲ្យលក់ឡាយឡុងទ្រព្យក្រុមហ៊ុន ដើម្បីសងបំណុល ហើយក្រុមហ៊ុន

ដែលក្ស័យធននេះអាចនឹងបិទទ្វារលែងតំណើរការទាំងស្រុង។

ចំពេាះរដ្ឌវិញ ដែលអធិបតេយ្យភាព គេមិនអាចទៅចាប់បង្ខំរដ្ឌមួយឲ្យសងបំណុលដូចជាក្រុមហ៊ុនឯកជណទេ(លើកលែងតែម្ចាស់បំណុលនោះជារដ្ឌមួយដែរ ហើមានកម្លាំងទ័ពខ្ាំាលាំង ដែលអាចប្រកាសសង្គ្រាម េដីម្បី

ទារបំណុល)។ ជាទូទៅក្នុងករណីរដ្ឌក្ស័យធន រដ្ឌច្រើនចរចាចាមួយម្ចាស់បំណុល ដើម្បីកាត់បន្ដយបំណុលមួយផ្នែក ឬពន្យាពេលសងបំណុល។ << សំណួរ>> ក្នុងករណីដែលភាពជាប់គាំងនៅសភាអាមេរិកអូសបន្លាយរហូតដល់មានការក្ស័យធនមែន តើវាអាចនឹងបង្កផលប៉ះពាល់អ្វីខ្លះ?

ប្រសិនបើអាមេរិកខកខានមិនបានសងបំណុលគេទៅតាមពេលកំណត់ទេ ទោះបីជាមិនសងទាំងអស់ ឬសងមិនទាន់ពេលក៏ដោយ បពា្ហាាដែលចោទឡើងគឺអត្រាការប្រាក់បំណុលរដ្ឌប្រាកដកើនឡើងខ្ពស់។ នេះជារឿង

ធម្មតា កាលណាខ្ចីលុយគេហើយមិនសងគ្រប់តាមកាលកំណត់ ពេលក្រោយចង់ខ្ចីគេទៀត គេប្រាកដជាមិនចង់ឲ្យខ្ចី ឬក៏ឲ្យខ្ចីដែរប៉ុន្តែទារការប្រាក់ខ្ពស់ ដើម្បីឲ្យសមនិងហានិភ័យនៃបំណុល។ អត្រាការប្រាក់ខ្ពស់គឺជា បន្ទុកធ្ងន់មួយ ដល់ហិរញ្ញាវត្ដុរបស់រដ្ឌ ហើយអាចនាំឲ្យអត្រាការប្រាក់នៅក្នុងទីផ្សាឥណទានឯកជនកើនឡើងខ្ពស់ដែរ ដែលជាបន្ទុកផ្ងន់សម្រាប់ក្រុមហ៊ុន ក៏ដូចជាប្រជាជនទូទៅ។ ទាំងអស់នេះវាអាចនឹងនាំទៅបង្កើត ជាវិបត្តិសេដ្ឌកិច្ចធ្ងន់ធ្ងរ។

ទីផ្សាមូលប័ត្រអាមេរិកជាទីផ្សារដែលមានទំហំនៃការជួញដូរធំ វិបត្តិនៅអាមេរិកនឹងធ្វើឲ្យមានការចលាចលនៅទីផ្សារមូលបត្រនៅទូទាំងពិភពលោក។ អ្នកសេដ្ផកិច្ច ក៏ដូចជាប្រមុខដឹកនាំស្ដាប័នហិរញ្ញវត្ដុសំខាន់ៗដូចជា មូលនិធិរូបិយវត្ដុអន្តរជាតិ(IMF) និងធនាគាពិភពលោក ជាដើម សុទ្ទតែព្រមានទុកជាមុនរួចហើយផា ប្រសិនបើអាមេរិកក្ស័យធនមែន ពិភពលោក

ទាំងមូលនឹងត្រូវធ្លាក់តៅក្នុងវិបត្តិសេដ្ឌកិច្ច ដែលធ្ងន់ផ្ងរជាងវិបត្តិកាលពីឆ្នាំ ២០០៨ទៅទៀត៕ រដ្ឌាភិបាលអាមេរិក អូបាម៉ា លែងខ្ចីលុយបានទេៀតហេីយ

គឺ​លោក​រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​សេដ្ឋកិច្ច​ផ្ទាល់​ខ្លួន Jack Lew ដែល​បាន​ថ្លែង​ជា​សាធារណៈ​ទៅ​កាន់​ក្រុម​សមាជិក​សភា​ដែល​គណបក្សប្រឆំាង គឺ​គណបក្ស​សាធារណរដ្ឋ​មាន​សម្លេង​ភាគច្រើន។ « ខ្ញុំ​ស្នើ​ឲ្យ​សភា​ចាត់​វិធានការ​ជា​បន្ទាន់ » នេះ​ជា​ការ​ថ្លែង​របស់​លោក Jack Lew។ លោក Lew ដែល​បាន​និយាយ​សារ​ចុះ សារ​ឡើង​ថា ចាប់​ពី​ថ្ងៃ​សៅរិ៍ ទី៨ កុម្ភៈ​ទៅ អាមេរិក​មិន​អាច​ខ្ចីលុយ​គេ​បាន​ទៀត​ឡើយ ព្រោះ​លទ្ធភាព​ខ្ចីប្រាក់​បាន​ឡើង​ដល់​កម្រិត​អតិបរមា​ហើយ។ យោង​តាម​លោក Lew អាមេរិក​កំពុង​រស់នៅ​ជាមួយ​នឹង​លទ្ធភាព​អប្បបរិមា ដោយ​ផ្អែក​លើ​ស្ថានភាព​ជាក់ស្តែង និង​បន្ទាន់ និង​ថា អាមេរិក​មាន​លុយ​សម្រាប់​ចំណាយ​ផ្សេងៗ​ត្រឹម​ដំណាច់​ខែ​កុម្ភៈ​នេះ​ប៉ុណ្ណោះ។ ទន្ទឹម​គ្នា​នេះ លោក​រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​ពាណិជ្ជកម្ម​ក៏​មិន​ចង់​ទម្លាក់​កំហុស​ចំៗ​ទៅ​លើ​ក្រុម​ណា​មួយ​ទេ តែ​គ្រាន់​តែ​បាន​បញ្ជាក់​ដោយ​សាមញ្ញ​ថា ការ​ដំឡើង​កម្រិត​បរិមាណ​ប្រាក់បំណុល​វា​ជា​បុព្វសិទ្ធិ​របស់​រដ្ឋសភា។

គួរ​ជម្រាប​ជូន​ថា នៅ​សហរដ្ឋអាមេរិក សភា​ជា​អ្នក​កំណត់​​កម្រិត​អតិបរមា​នៃ​បំណុល​សាធារណៈ។ ប្រសិន​បើ​បំណុល​សាធារណៈ​នៅ​ទាប​ជាង​ដែន​​កំណត់ រដ្ឋាភិបាល​អាច​ខ្ចី​លុយ​គេ​បន្ថែម​ដោយ​មិន​ចាំបាច់​សុំ​ការ​អនុញ្ញាត​​ពី​រដ្ឋសភា​ទេ។ តែ​សព្វថ្ងៃ​នេះ បំណុល​​សាធារណៈ​របស់​អាមេរិក​បាន​កើន​ឡើង​​ដល់​កម្រិត​អតិបរមា​ដែល​រដ្ឋាភិបាល​របស់​លោក​អូបាម៉ា​​​មិន​អាច​ខ្ចីបំណុល​គេ​បន្ថែម​ទៀត​បាន​ទៀត​ឡើយ វា​លើកលែង​តែ​សភា​អនុម័ត​ច្បាប់​ថ្មី​ដើម្បី​ដំឡើង​កម្រិត​​បរិមាណ​បំណុល​អតិបរមា​នេះ។ អ្វី​ដែល​បាន និង​កំពុង​បន្ត​ចោទ​ចំពោះ​លោក​អូបាម៉ា​នៅ​ត្រង់​ថា គណបក្ស​របស់​លោក​មិន​មាន​សម្លេង​ភាគច្រើន​នៅ​ក្នុង​រដ្ឋសភា​ទេ។

ដូច្នេះ អ្នក​ដែល​កំពុង​មាន​សន្លឹកបៀរ​ចុង​ក្រោយ​នៅ​ក្នុង​ដៃ គឺ​គណបក្សសាធារណរដ្ឋ​ដែល​ជា​បក្សប្រឆំាង។ តែ​យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ ទោះ​បី​ជា​បញ្ហា​ថវិកា​នៅ​អាមេរិក​នៅ​មិន​ទាន់​មាន​ស្ថានភាព​ធ្ងន់ធ្ងរ​ដូច​ពេល​កន្លង​មក​ក៏​ដោយ ក៏​អង្គការ​រូបិយវត្ថុ​អន្តរជាតិ​បាន​ព្រមាន​ក្រុមតំណាងរាស្រ្ត​ទំាង​ពីរ​បក្ស​រួច​ជា​ស្រេច​ថា គេ​គួរ​តែ​មាន​គតិបណ្ឌិត​បញ្ជៀស​កុំ​ឲ្យ​វិបត្តិ​ច្រំដែល​វិល​ត្រលប់​ជា​ថ្មី​ម្តង​ទៀត៕ អាមេរិករួចផុតពីក្ស័យធនប្រផិតប្រផើយ

សម្រាប់​ពលរដ្ឋអាមេរិកាំង និង​ជាពិសេស​សម្រាប់​បុគ្គលិក​ដែល​រដ្ឋសហព័ន្ធ​បាន​ផ្អាកការងារ​អស់​ពីរសប្តាហ៍មកហើយ ដោយសារ​តែ​វិបត្តិជាប់គាំង​ថវិកា នះ​ជា​ដំណឹង​ល្អមួយ។ ចាប់តាំង​ពី​ព្រឹកថ្ងៃ​ព្រហស្បតិ៍​នេះ ពួកគេ​អាច​ត្រលប់​ចូល​ធ្វើការងារ​វិញ។ ហើយ​ច្បាប់​ថវិកា​ដែល​សភា​បោះឆ្នោត​កាលពី​យប់​ថ្ងៃ​ពុធ​ម្សិលមិញ បាន​ចែង​ពី​ការធានា​បើកសង​ប្រាក់ខែ ក្នុងពេល​ពួកគេ​ត្រូវ​បញ្ឈប់​ពីការងារ​ពីរសប្តាហ៍ កន្លងមក។


ដំណឹង​ល្អមួយទៀត សម្រាប់​សេដ្ឋកិច្ច​អាមេរិក គឺ​ច្បាប់​ថវិកា ដែក​សភាអាមេរិក​បោះឆ្នោត​យ៉ាង​ប្រថុចញ៉ុច កាលពីយប់​ថ្ងៃពុធ នឹង​ធ្វើ​ឲ្យអាមេរិក​ជៀសផុត​ពី​គ្រោះថា្នក់​ក្ស័យធន។ ក៏ប៉ុន្តែ គេ​ក៏​មិនត្រូវ​អរពេកដែរ ព្រោះថា ច្បាប់នេះគ្រាន់​តែ​បញ្ជៀស​អាមេរិក​ឲ្យ​រួចផុត​ពី​ការក្ស័យធន ជាបណ្តោះអាសន្ន ប៉ុន្តែ ​មិនរហូត​ទេ។ ច្បាប់​នេះ​បានសម្រេច​ផ្គត់ផ្គង់​ថវិកា​ដល់​សេវា​សាធារណៈ​របស់​រដ្ឋាភិបាល រហូត​ត្រឹម​ថ្ងៃ ទី១៥​ខែ​មករា ចំណែក​ក្នុង​រឿង​ប្រាក់បំណុល​វិញ ច្បាប់​បើកផ្លូវ​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​អាច​ខ្ចីប្រាក់បំណុល​បន្ថែម រហូត​ត្រឹម​ថ្ងៃ​ទី ៧​កុម្ភៈ។

វិបត្តិ​ជាប់គាំង​ថវិកា និង​គ្រោះថ្នាក់​រដ្ឋអាមេរិក​ក្ស័យធន នឹង​អាច​កើតមាន​ជាថ្មី នៅ​ដើម​ឆ្នាំក្រោយ ប្រសិន​បើ​សភា​មក​ពី​គណបក្ស​ទាំងពីរ​មិន​យល់ស្របគ្នា បោះឆ្នោត​ទេ។ នៅពេលនេះ គេ​បាន​បោះឆ្នោត ដើម្បី​គ្រាន់តែ​អាច​ជៀសផុត​ពី​វិបត្តិ​ក្ស័យធន តែ​មួយគ្រា និង​ដើម្បីលើកទឹកចិត្ត​ប្រជាជន​អាមេរិកាំង​ឲ្យ​ចូលរួម​សប្បាយ នៅក្នុងពេល​បុណ្យ​ដាច់ឆ្នាំ​តែប៉ុណ្ណោះ។ ម្យ៉ាងទៀត ការចំណាយ​របស់​មេផ្ទះ ក្នុងពេល​បុណ្យទាន សំខាន់ណាស់​សម្រាប់​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​អាមេរិក។

មន្រ្តី​បុគ្គលិក​របស់​រដ្ឋ​សហព័ន្ធ​តវ៉ា​នៅ​មុខ​កាពីតូល បន្ទាប់ពី​ពួកគេ​ត្រូវ​បញ្ឈប់​ពីការងារ​ដោយសារ​រដ្ឋ​ជួប​វិបត្តិថវិកា REUTERS/Jonathan Ernst

អាមេរិក​បាន​រួចផុត​ពី​វិបត្តិក្ស័យធន ប៉ុន្តែ អាមេរិក​បាន​ខូចកេរ្តិ៍ឈ្មោះ វិបត្តិ​ថវិកា លើ​លោក និង​ល្បែងរបស់​អ្នកនយោបាយ​ដែល​យក​សេដ្ឋកិច្ច​អាមេរិក​ធ្វើ​ជា​ចំណាប់ខ្មាំង បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​គេ​ចោទ​សួរ​ទៅលើ​សមត្ថភាព​ដឹកនាំ​របស់​អាមេរិក ដែល​ជាមហាអំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​ទីមួយ​លើ​លោក។ ​អ្នកសេដ្ឋកិច្ច​មួយចំនួន​ចោទសួរ​រួចទៅហើយ​ថា តើ​គេ​អាច​ជឿជាក់​បាន​ប៉ុណ្ណា​លើ​សេដ្ឋកិច្ច​របស់អាមេរិក។

នេះ​មិនមែន​ជា​លើកទីមួយ​ទេ ដែល​អាមេរិកខូច​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ ដោយសារ​តែ​អ្នកនយោបាយ​អាមេរិក​ចូលចិត្ត​យក​វិបត្តិ​ថវិកា​មកលេង ​ធ្វើ​ជា​ចំណាប់ខ្មាំង ដើម្បី​ចរចា តថ្លៃ​គ្នា សម្រាប់​ប្រយោជន៍​នយោបាយ​របស់​បក្ស។ កាលពី​ឆ្នាំ២០១១ ក្រុមសាធារណរដ្ឋ​នៅ​រដ្ឋសភា​បាន​អូសត្រាំត្រែង​វិបត្តិ​ប្រាក់បំណុល រហូតនៅ​តែ​ប៉ុន្មាន​ម៉ោង​មុន ពេល ដែល​អាមេរិក​ត្រូវ​ជួប​គ្រោះថ្នាក់​ក្ស័យធន ទើបពួកអ្នកធ្វើ​ច្បាប់ បក្ស​សាធារណរដ្ឋ ​យល់ព្រម​បោះឆ្នោត​ច្បាប់ ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​ខ្ចីប្រាក់បំណុល​បន្ថែម។ បើសិន​រដ្ឋាភិបាល​មិនអាច​ខ្ចីប្រាក់បំណុល​បន្ថែម នោះ​អាមេរិក នឹង​ក្ស័យធន​គ្មាន​លុយសងគេ និង​គ្មានលុយ​សម្រាប់ចំណាយ​សាធារណៈ ដើម្បី​ជំរុញ​សេដ្ឋកិច្ច។ អាមេរិកដួល នោះ​សេដ្ឋកិច្ច​ពិភពលោក​ទាំងមូល​ដែល​ពឹងអាស្រ័យ​លើ​លុយដុល្លារ ក៏​នឹង​ដួលដែឬ។

ដូច្នេះ នៅ​ឆ្នាំនោះ វិបត្តិ​ប្រាក់បំណុល​ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​អាមេរិក​ខាតបង់​មិនតិច​ទេ។ ប្រជាជន​បាន​បាក់ទឹកចិត្ត ខ្លាច​សេដ្ឋកិច្ច​មិនសូវស្រួល និង​មិន​ឲ្យ​ហ៊ាន​ចំណាយ ដែល​តាមពិត​ជា​ប្រភពនៃ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច។ លើសពីនោះ វិបត្តិ​លើកនោះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​អត្រាការប្រាក់​បំណុល​របស់​អាមេរិក​បាន​កើន​ឡើង​ដែរ។ ជាធម្មតា ម្ចាស់បំណុល តែងតែ​ដំឡើង​ការប្រាក់​ហើយ បើសិន​ជាគេ​ឃើញ កូនបំណុល​មាន​ស្ថានភាព​សេដ្ឋកិច្ច​ផុយស្រួយ និង​មិនសូវ​ធានា។

សម្រាប់​វិបត្តិលើកនេះ គេ​បាន​ប៉ាន់ស្មាន​ឃើញថា ទំហំខូចខាត​នឹង​អាច​ធ្ងន់ធ្ងរ​ជាងមុន។ ទីភ្នាក់ងារ​វាយតម្លៃ​ហានិភ័យ Standard and Poors ​បាន​បង្ហាញថា វិបត្តិជាប់គាំង​ថវិកា​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​សេដ្ឋកិច្ច​អាមេរិក​ខាតបង់​ទឹកប្រាក់​ប្រមាណ ២៤​ពាន់​លាន​ដុល្លារ។ កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​អាមេរិក​ដែល​ត្រូវ​រំពឹងថា នឹងមាន​ប្រមាណ​៣ភាគរយ ក៏​នឹង​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ០,៦ភាគរយ ដែរ នៅក្នុង​ត្រីមាស​ទីបួន ឆ្នាំនេះ។

សមាជិក​ព្រឹទ្ធសភា​មក​ពី​ក្រុម​Tea Party របស់​បក្ស​សាធារណរដ្ឋ លោក​Ted Cruz ដែល​ជាសរសរ​ប្រឆាំង​ច្បាប់​សុខភាព​របស់​លោក​អូបាម៉ា REUTERS/Jason Reed

ក្រុមសាធារណរដ្ឋ​ចាញ់​យ៉ាងអាម៉ាស់មុខ

ក្រុម​សាធារណរដ្ឋ ជា​ប្រភព​ដែល​នាំឲ្យ​មាន​វិបត្តិ​ជាប់គាំង​ថវិកា​ផង និង​វិបត្តិ​ប្រាក់បំណុលផង។ ក្រុម​សាធារណរដ្ឋ ដែល​មាន​និន្នាការ​អភិរក្ស​ជ្រុលនិយម ឬ​ក្រុម​Tea Party នៅ​រដ្ឋសភា បាន​តស៊ូ ក្រាញននៀល ប្រឆាំង​ឲ្យ​ខាងតែបាន​រាល់​នយោបាយ​របស់​រដ្ឋាភិបាល​ ជាពិសេស​ច្បាប់សុខភាព​របស់​លោកអូបាម៉ា។

ប៉ុន្តែ នៅទីបំផុត ក្រុមនេះ បាន​យល់ព្រម ចុះចាញ់ ដោយ​ធ្វើ​សម្បទាន បោះឆ្នោត​ច្បាប់​ដែល​ព្រឹទ្ធសភា​បាន​ចងក្រង កាលពី​យប់​ថ្ងៃ​ពុធ។ សម្រាប់​រដ្ឋាភិបាល គ្មានអ្នកចាញ់ និង​អ្នកឈ្នះ​ទេ។ ប៉ុន្តែ អ្នកនយោបាយ​ជាទូទៅ​បាន​វាយតម្លៃថា គឺ ក្រុមសាធារណរដ្ឋ​ដែល​ចាញ់ អាម៉ាស់មុខ យ៉ាងច្បាស់​ក្រឡែត លើកនេះ។ ក្រុមនេះ ដែល​ខ្ទាស់ជើង ​ជាងពីរ​សប្តាហ៍​មកហើយ មិន​ឲ្យ​ចេញច្បាប់​ថវិកា​សម្រាប់រដ្ឋាភិបាល មិន​បាន​ទទួល​សម្បទាន​អ្វី​ពីលោក​អូបាម៉ា ក្នុង​រឿង​ច្បាប់​សុខភាព។ លោកអូបាម៉ា​នៅ​តែ​អនុវត្ត​ច្បាប់​សុខភាព​របស់លោក ចំណែក​ក្រុមសាធារណរដ្ឋ​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​បោះឆ្នោត កាលពីយប់មិញ ដើម្បី​អាច​ឲ្យ​អាមេរិក​ជៀសផុត​ពី​វិបត្តិក្ស័យធន។ សម្រាប់ក្រុមប្រឆាំង ពួកគេ​មិន​ចាញ់​ទាំងស្រុងទេ។ ទីមួយ គេបាន​ទាមទារ​បានសម្រេច​ ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​កាត់បន្ថយ​ការខ្ចីប្រាក់​ឥណទាន។ ទីពីរទៀត ច្បាប់​នេះ​នឹងសុពលភាព​ក្នុង​រយៈពេល​ខ្លីតែប៉ុណ្ណោះ។ ពួក​គេប្តេជ្ញា​ហើយថា នឹង​ប្រឆាំង​ជាថ្មី នៅ ដើម​ឆ្នាំក្រោយ នៅពេល​ដែល​សភា​ចាប់ផ្តើម​និយាយ​ពី​ច្បាប់ថវិកា ពោលគឺ​ធ្វើយ៉ាងម៉េច​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​លះបង់​ចោល​ច្បាប់​សុខភាព ដែល​ពួកគេ​ចោទថា ជាប្រភព​ចំណាយ​ច្រើន​របស់​រដ្ឋ។

នៅមុន​ពេល​រដ្ឋសភា​បោះឆ្នោត កាលពី​យប់ថ្ងៃពុធ លោកអូបាម៉ា​បាន​អំពាវនាវ​ដល់​ក្រុមសាធារណរដ្ឋ​ឲ្យឈប់លេងល្បែង​ថវិកា និង​ត្រូវ​ធ្វើការ​ដើម្បី​ឲ្យ​ប្រជាជន​អាមេរិកាំង​មាន​ជំនឿ​ទុកចិត្ត​ឡើងវិញ។ ច្បាប់​ថវិកា ដែល​សភា​បោះឆ្នោត​កាលពី​យប់មិញ បាន​ចែង​ផងដែរ​ពីការបង្កើត​គណៈកម្មការ​រួម ដើម្បី​ពិភាក្សា​លើ​ច្បាប់​ប្រាក់បំណុល​សម្រាប់​រយៈពេល​វែង។

បើទោះបី​ជា​ច្បាប់​មាន​ប្រសិទ្ធិភាព តែ ក្នុង​មួយ​រយៈពេល​ខ្លីមួយ តែលោកអូបាម៉ា និង​បក្ស​ប្រជាធិបតេយ្យ​របស់លោក​បាន​ឡើង​កូដខ្លាំង។ ចំណែក​ប្រជាប្រិយភាព​របស់​បក្ស​សាធារណដ្ឋ​វិញ បាន​ធ្លាក់​ចុះ​យ៉ាងខ្លាំង​មិនធ្លាប់​មាន​ពីមុនមក។ តាមការស្ទង់មតិ ប្រជាប្រិយភាព​របស់​បក្ស​ប្រឆាំង​បាន​ធ្លាក់​ចុះ មកនៅ​ត្រឹម ២៤​ភាគរយ។ ប្រជាជន​អាមេរិកាំង​កាន់តែច្រើន បាន​បន្ទោស ទម្លាក់កំហុស​លើ​បក្ស​សាធារណរដ្ឋ​ថា ជាអ្នកទទួលខុសត្រូវ​ទៅលើ​វិបត្តិថវិកា ដែល​វិះ​តែ​ធ្វើ​ឲ្យ​អាមេរិកក្ស័យធន។

ក្នុង​ផ្នែកនយោបាយ វិបត្តិ​ប្រាក់បំណុល​លើកនេះ មិនត្រឹម​តែ​ធ្វើ​ឲ្យ​ចោទ​សួរឡើងវិញ ពី​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​របស់​អាមេរិក តែប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែ គេ​កំពុង​ចាប់សង្ស័យផងដែរ​ទៅលើ​ជោគវាសនា​អនាគត​របស់​គណបក្ស​ដ៏មាន​វ័យចំណាស់ គឺ​បក្ស​សាធារណរដ្ឋ៕

ភាពរុងរឿងសម័យអង្គរ

នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី៩​ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​អឺរ៉ុប​កំពុង​ឆ្លងកាត់​នូវ​យុគខ្មៅ​ងងឹត ក្រោយ​ការ​ដួលរលំ​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម ហើយ​ចក្រភព​អារ៉ាប់​កំពុង​ស្គាល់​ភាព​រុងរឿង វាតទី​កាន់កាប់ទឹកដី​នៅ​ប៉ែកខាងត្បូង និង​ខាង​កើត​នៃ​តំបន់​មេឌីទែរ៉ាណេ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ឯណោះវិញ អាណាចក្រ​មួយ​ក៏​កំពុង​តែ​ងើបឡើង និង​ស្គាល់​ភាព​រុងរឿង​ខ្លាំង​ដែរ នោះគឺ អាណាចក្រ​ខ្មែរ។

តាមរយៈ​ការសិក្សា​របស់​អ្នក​បុរាណវិទ្យា គេរកឃើញ​ថា នៅ​ត្រង់​ទឹកដី​នៃ​ប្រទេស​កម្ពុជា​បច្ចុប្បន្ន​ មាន​មនុស្ស​រស់នៅ​ដើមដំបូង តាំង​ពី​ប្រមាណ​ជា ៤២០០ឆ្នាំ​មុន​គ.ស ពោលគឺ ប្រមាណ​ជា​ជាង ៦ពាន់​ឆ្នាំមុន​សម័យកាល​បច្ចុប្បន្ន។ ប្រជាជន​នៅ​តំបន់​នេះ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ងាកចេញ​ពី​ការរស់​នៅ​បែប​បុរេ​ប្រវត្តិ មក​​ចាប់​ប្រកបរបរ​កសិកម្ម រួចហើយ​​បន្តិចម្តង​បាន​បង្កើត​ទៅ​ជា​រដ្ឋមួយឡើង នៅ​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី១​គ.ស គឺ​នគរ​​គោកធ្លក (ឬ​នគរ​ភ្នំ ) ដែល​ក្នុង​ឯកសារ​ចិន​ហៅ​ក្លាយ​មក​ជា “ហ៊្វូណន”។

ដំណើររឿង​នៃ​ការ​កកើត​នគរ​គោកធ្លក ឬ​ហ៊្វូណន ត្រូវបានគេ​ដំណាល​ជា​លក្ខណៈ​រឿង​ព្រេង និង​មាន​កត់ត្រា​ទុក​ក្នុង​សិលាចារឹក​និងក្នុង​​ឯកសារ​ចិន។ តាមដំណើររឿងព្រេង នៅ​ក្នុង​ទំនៀមទម្លាប់​ប្រពៃណីខ្មែរ ការកកើត​នៃ​នគរគោកធ្លក ចាប់ផ្តើម​ពី​អាពាហ៍ពិពាហ៍ រវាង​ព្រះថោង ដែល​ជា​ក្សត្រ​មក​ពី​ឥណ្ឌា និង​នាងនាគ ដែល​ជា​ម្ចាស់ស្រុក។

ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​សិលាចារឹក​ជា​ភាសា​សំស្ក្រឹត គេ​បាន​រកឃើញ​នូវ​កំណត់ត្រា​អំពី​ដំណើររឿង នៃ​អាពាហ៍ពិពាហ៍​ រវាង​ម្ចាស់ស្រុក គឺ​ព្រះនាង​សោមា ជាមួយ​នឹង​ព្រាហ្មណ៍​​ម្នាក់​ឈ្មោះ កោណ្ឌញ្ញ ដែល​ធ្វើ​ដំណើរ​តាមទូក​ មកពីទិស​ខាង​ត្បូង​ (អាចមក​ពីកោះជ្វា ឬ​ស៊ូម៉ាត្រា)។ ចំណែក​ឯកសារ​ចិន​វិញ​​មាន​កត់ត្រា អំពី​​​​អាពាហ៍ពិពាហ៍​រវាង​ព្រះបាទ​ហ៊ុនទៀន និង​ព្រះនាង​លីវយី។

អ្នកប្រាជ្ញ​ខ្លះ​យល់ថា ដំណើររឿង​ទាំង៣ខាងលើនេះ គឺ​ជា​រឿង​តែមួយ គ្រាន់តែ​មាន​ការ​កត់ត្រា​ឈ្មោះ​ខុសៗគ្នា។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្នក​ខ្លះ​ទៀត យល់ថា រឿង​នេះ​អាច​ជា​ដំណើររឿង ផ្សេងគ្នា ដែល​កើតឡើង​នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​ខ្មែរដូចគ្នា ប៉ុន្តែ ក្នុង​កាលវេលា​ខុសគ្នា។

នគរហ៊្វូណន​មាន​រាជធានី​នៅ​ម្តុំ​ បាភ្នំ (ខេត្ត​ព្រៃវែង​បច្ចុប្បន្ន) ហើយមាន​​វប្បធម៌​លាយ​ចម្រុះ​គ្នា រវាង​វប្បធម៌​របស់​ជនជាតិ​ខ្មែរ​ដើម និង​វប្បធម៌​ទទួល​ឥទ្ធិពល​ពីឥណ្ឌា។ សាសនា​ក៏ដូចគ្នា​ដែរ។ ប្រជារាស្រ្ត​នៃហ៊្វូណនគោរព​តាម​ជំនឿ​​សាសនា​ដើម​របស់​ខ្លួនផង ដែល​គេហៅថា សាសនា​អ្នកតា និង​តាម​ជំនឿ​សាសនា​ពី​ឥណ្ឌា​ផង គឺ​ដំបូង​ព្រហ្មញ្ញសាសនា​ និង​បន្ទាប់មកទៀតពុទ្ធសាសនា។

តាមពិត ហ៊្វូណន​​គឺ​ជា​អាណាចក្រ​មួយ ដែល​មាន​នគរ​ច្រើនជា​ចំណុះ។ នគរ​ទាំងនេះ​​​គ្រប់គ្រង​ដោយ​ក្សត្រផ្សេងគ្នា ​មាន​ឯករាជ​ដាច់ចេញ​ពីគ្នា ហើយ​ពេល​ខ្លះ ថែម​ទាំង​​ធ្វើ​សង្រ្គាម​រវាង​គ្នា​ទៀតផង គឺ​​ដូចជា សង្រ្គាម​រវាង​ស្តេចត្រាញ់ នៅ​តំបន់​អឺរ៉ុប ក្នុង​យុគសម័យ​កណ្តាល ក្រោយ​ការ​ដួលរលំ​នៃ​ចក្រភព​រ៉ូម​ដូច្នោះដែរ។

នៅ​ក្នុង​អាណាចក្រ​ហ៊្វូណន គេឃើញ​មាននគរ​ពីរ ដែល​មាន​ការ​ប្រកួតប្រជែងគ្នា​ខ្លាំង​ជាងគេ គឺ​មួយ​មាន​រាជធានី​នៅ​វយធបុរៈ (នៅត្រង់​ព្រៃកប្បាស​បច្ចុប្បន្ន) និង​មួយទៀត មាន​រាជធានី​នៅ​សម្ភុបុរៈ (ត្រង់​ស្រុក​សម្បូរ ខេត្ត​ក្រចេះ​បច្ចុប្បន្ន)។

នៅ​សតវត្សរ៍​ទី៥ នគរ​វយធបុរៈ​បាន​វាយដណ្តើម​កាន់កាប់​សម្ភុបុរៈ​ ហើយ​បញ្ចូលគ្នា​បង្កើត​ទៅជា​នគរ​ធំមួយ ដែល​មាន​អំណាច​យ៉ាង​ខ្លាំង រហូត​​ក្រោយ​មកទៀត ឈាន​ទៅ​​​ដណ្តើម​កាន់កាប់​​ដែនដី​នៃ​នគរហ៊្វូណន​ទាំងមូល។ នគរហ៊្វូណន​ត្រូវ​ដួលរលំ ហើយ​ជំនួស​មកវិញ ដោយ​នគរ​ថ្មីមួយទៀត ដែល​នៅ​ក្នុង​ឯកសារ​ចិន​ដាក់​ឈ្មោះ​ឲ្យ​ថា “ចេនឡា” ហើយ​ដែល​ក្រោយមក​បាន​ក្លាយ​ទៅជា​អាណាចក្រ​ខ្មែរ។

នៅសតវត្សរ៍ទី៧ ក្រោយ​ការ​ចូលទីវង្គត​របស់​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី១ រាជាណាចក្រ​កម្ពុជា ដែលចិន​ហៅ​ថា ចេនឡា ត្រូវ​បាន​បំបែក​ជា​​នគរ​ពីរ ដូចកាល​ពី​សម័យ​ហ៊្វូណន​វិញ គឺ​នគរ​វយធបុរៈ ដែល​ចិនហៅថា “ចេនឡា​ទឹក” និង​នគរ​សម្ភុបុរៈ ដែល​ចិន​ហៅ​ថា “ចេនឡាគោក”។ ចេនឡាទឹក​មាន​ទឹកដី​នៅ​ត្រង់​ម្តុំ​កម្ពុជា​ក្រោម​សព្វថ្ងៃ ចំណែក​ឯ​ចេនឡា​គោក មាន​ទឹកដី​នៅ​ត្រង់​ម្តុំ​ប្រទេស​កម្ពុជា​សព្វថ្ងៃ ហើយ​លាតសន្ធឹង​ដល់​ជួរភ្នំ​ដងរែក។ ក៏ប៉ុន្តែ ការបែងចែក​នគរ​ចេនឡា​ជាពីរ​នៅពេលនោះ ប្រហែល​ជា​ធ្វើឡើង គ្រាន់តែដើម្បី​ចែកគ្នា​គ្រប់គ្រង​តែប៉ុណ្ណោះ។ ចេនឡា​ទាំងពីរ ​មិនមែន​ជាសត្រូវ​នឹងគ្នា ដូច​ជា​កាលពី​នគរវយធបុរៈ និង​សម្ភុបុរៈ កាល​ពី​​នៅក្នុង​សម័យកាល​​នគរហ៊្វូណន​នោះទេ។

ផែនទី​នៃ​អាស៊ីអាគ្នេយ៍​ ក្នុង​អំឡុង​សតវត្សរ៍ទី១០

រហូតដល់​ដើមសតវត្សរ៍​ទី៩ ចេនឡា​ទាំងពីរ​ក៏​បាន​បង្រួបបង្រួម​គ្នា​ជា​នគរ​តែមួយ​ឡើងវិញ ក្រោមការដឹកនាំ​របស់​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី២ ដែល​បាន​ឡើង​គ្រងរាជ្យ នៅ​ឆ្នាំ​៨០២។ ថ្វីដ្បិត​តែ​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី២​មិនសូវ​មាន​កិត្តិនាម​ល្បី ដូចជា ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី៧ ក៏ប៉ុន្តែ ព្រះអង្គ​ត្រូវបានអ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​​​ចាត់ទុកថា​ជា​ក្សត្រ​ដំបូងបង្អស់ ដែល​បាន​ស្ថាបនា​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​រួបរួមគ្នា​មួយ ដែល​ក្រោយមកទៀត ​បាន​ស្គាល់​នូវ​ភាពរុងរឿង​បំផុត​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ខ្មែរ។ ​ឆ្នាំ​៨០២ ដែល​​​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័នទី២ ​ឡើង​គ្រងរាជ្យ ត្រូវ​បាន​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ទូទៅ​កំណត់​ថា​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​នៃ​សម័យអង្គរ​ ដែល​ជា​សម័យកាល​ដ៏រុងរឿង​បំផុត​នៃ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ។

ក្នុងរយៈពេល​ប្រមាណ​ជា​ជាង ៦០០ឆ្នាំ​ ចាប់តាំង​ពី​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី៩ រហូតដល់​ពាក់កណ្តាល​សតវត្សរ៍ទី១៥ អាណាចក្រ​ខ្មែរ​​បាន​ស្គាល់​នូវភាពរុងរឿង​ ក្នុងឋានៈ​ជា​មហាអំណាច នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ីអាគ្នេយ៍។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ អាណាចក្រ​ខ្មែរ​​បាន​គ្រប់គ្រង​ទឹកដី​ដ៏ធំ ដែលគ្របដណ្តប់​លើ​ទឹកដី​កម្ពុជា​ ថៃ ឡាវ និង​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​វៀតណាម​បច្ចុប្បន្ន។ ព្រំដែន​នៃ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​លាតសន្ធឹង​រហូតទៅដល់​ប្រទេស​ចិន នៅ​ប៉ែក​ខាង​ជើង ភូមា នៅប៉ែក​ខាង​លិច ម៉ាឡេស៊ី នៅប៉ែក​ខាង​ត្បូង និង​នគរ​ចម្ប៉ា នៅ​ខាងកើត។

នៅ​ក្នុង​កំណត់ត្រា​របស់​ពួកអារ៉ាប់ នៅ​ចន្លោះ​ពីសតវត្សរ៍ទី៩ និង​សតវត្សរ៍​ទី១០ គេឃើញ​ថា កាលណា​និយាយ​ពី​តំបន់​អឺរ៉ុប ពួកអារ៉ាប់តែងតែ​លើកឡើង​ពី​ការ​ធ្លាក់ដុនដាប​ ក្នុង​យុគខ្មៅងងឹត ក៏ប៉ុន្តែ ពួកអារ៉ាប់​បាន​​ចាត់ទុក​តំបន់​អាស៊ីអាគ្នេយ៍ថា​ស្ថិត​ក្នុង​​តំបន់​ដែល​មាន​ភាព​រុងរឿង​បំផុត នៅលើ​ពិភពលោក នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ។

ក៏ប៉ុន្តែ ជម្លោះ​ផ្ទៃក្នុង ជាពិសេស ជម្លោះ​ដណ្តើម​រាជ្យបល្ល័ង្ក បូករួម​ជាមួយ​នឹង​ការ​ឈ្លានពាន​ពី​ប្រទេស​ជិតខាង បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ​ខ្សោយ​ជាបន្តបន្ទាប់ ហើយទឹកដី​កាន់តែ​រួញតូច។

ជាទូទៅ អ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ត​បាន​កំណត់​ថា សម័យកាល​រុងរឿង​នៃ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ពី​ឆ្នាំ​៨០២ ជាមួយនឹង​ការ​ឡើងគ្រងរាជ្យ​នៃ​ព្រះបាទ​ជ័យវរ្ម័ន​ទី២ និង​បញ្ចប់នៅ​ត្រឹម​ឆ្នាំ​១៤៣១ នៅ​ពេល​ដែល​​ព្រះបាទ​ស្រីសុរិយោពណ៌ (ឬចៅពញាយ៉ាត) សម្រេច​ចិត្ត​បោះបង់​រាជធានី​អង្គរចោល ហើយ​​ទៅតាំង​រាជធានី​នៅស្រីសន្ធរ និង​បន្ទាប់​មក​នៅ​​ភ្នំពេញវិញ ដើម្បី​គេចចេញ​ពី​ការឈ្លានពាន​របស់​កងទ័ព​សៀម៕


          ប្រសិន​បើ​លោកអ្នក​ចង់ស្វែងយល់​បន្ថែម សូម​អាន​សៀវភៅ​ "Histoire du Cambodge" របស់​លោក Adhémar Leclère (ជាភាសាបារាំង) ឬ​សៀវភៅ "A History of Cambodia" របស់​លោក David Chandler (ជាភាសាអង់គ្លេស)។

ការដាក់អាណាព្យាបាលបារាំងនៅកម្ពុជា

ចាប់តាំង​ពី​ពាក់កណ្តាល​សតវត្សរ៍​ទី​១៥ អាណាចក្រ​ខ្មែរ ដែល​ធ្លាប់​តែ​ជា​​មហាអំណាច​ដ៏ធំមួយ នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ បាន​ធ្លាក់ចុះ​ទន់ខ្សោយ​ឥតឈប់ ហើយ​ដែនដី​ក៏​ចេះតែ​រួញ​តូចទៅៗ ដោយសារ​តែ​ការ​លេបត្របាក់​ពី​ប្រទេស​ជិតខាង គឺ​សៀម នៅ​ខាង​លិច និង​អាណ្ណាម នៅ​ខាងកើត។ មិនតែ​ប៉ុណ្ណោះ ទឹកដី​ដែល​នៅ​សេសសល់​របស់​នគរ​ខ្មែរ ក៏​មិន​មានឯករាជ្យ​ពេញលេញ​នោះដែរ ដោយ​ត្រូវ​សៀម និង​អាណ្ណាម​ផ្លាស់គ្នា​គ្រប់គ្រង​ជានគរ​ចំណុះម្តងម្នាក់ៗ ស្ទើរតែ​ជាប់ជាប្រចាំ។

នៅ​អំឡុង​សតវត្សរ៍​ទី​១៩ នគរ​អាណ្ណាម ដែល​បានកាត់យក​​ទឹកដី​កូសាំងស៊ីន ឬ​កម្ពុជាក្រោម ពី​នគរ​ខ្មែរ​រួចទៅហើយ ដោយ​​ថែមទាំង​បាន​ត្រួតត្រា​ស្តេចខ្មែរ​ជា​នគរ​ចំណុះ​ថែមទៀត ប៉ុន្តែ​ ​នៅ​មិនអស់​ចិត្ត ក៏​មាន​គម្រោង​ចង់​យក​កាត់យក​នគរ​ខ្មែរ​ទាំងមូល​យក​ទៅ​ធ្វើ​ជា​ទឹកដី​ខ្លួនឯង។

នៅ​ឆ្នាំ​១៨៣៤ អាណ្ណាម​បាន​លើក​បន្តុប​ក្សត្រិយ​មួយ​អង្គព្រះនាម អង្គម៉ី ដែល​ត្រូវ​ជា​បុត្រី​របស់​ព្រះបាទ​អង្គចន្ទ ឲ្យ​ឡើង​មក​គ្រងរាជ្យ​ជា​មហាក្សត្រ​ខ្មែរ រួចហើយ​បាន​ចាត់​វិធានការ​គ្រប់យ៉ាង ដើម្បី​ព្យាយាម​បំបាត់​ប្រពៃណី ទំនៀមទម្លាប់ សាសនា និង​របៀបរបប​គ្រប់គ្រង​រដ្ឋបាល​ពី​បុរាណ​របស់​នគរ​ខ្មែរ។ ខេត្ត​របស់​ខ្មែរ ដែល​មាន ៥៦ ត្រូវ​បានកាត់បន្ថយ​មក​នៅ​ត្រឹម ៣៣ ហើយ​ត្រូវ​ប្តូរឈ្មោះ​​ហៅ​តាម​ភាសាវៀតណាម​វិញ ហើយ​គ្រប់​ចៅហ្វាយខេត្ត​ទាំងអស់​នេះ ត្រូវ​មាន​ជំនាញការ​វៀតណាម​ម្នាក់​មក​ត្រួតពីលើ។

ដោយទ្រាំ​មិនបាន​នឹង​ទង្វើ​​នេះ ប្រជារាស្រ្ត​ខ្មែរ​ក៏​បាន​នាំគ្នា​ងើបឡើង​បះបោរ ធ្វើការ​វាយឆ្មក់ កាប់ស្លាប់​ទាហាន និង​ប្រជាជន​អាណ្ណាម ដោយ​ឥតរើសមុខ។ ឆ្លៀត​ក្នុង​ឱកាស​​ចលាចលនោះ មន្រ្តី​ខ្មែរ​ក៏​បាន​ឯកភាព​គ្នា ទៅ​សុំ​អន្តរាគមន៍​ពី​សៀមឲ្យ​មក​ជួយ​វាយបណ្តេញ​អាណ្ណាម និង​លើក​អ្នកអង្គម្ចាស់ ​អង្គឌួង ដែល​មាន​ការ​ស្រឡាញ់​ចូលចិត្ត​ពី​រាស្រ្ត ឲ្យ​ឡើង​សោយរាជ្យ ជំនួស​អង្គម៉ី។

ក្រោយ​ពី​បាន​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នឹង​គ្នា​អស់​ជាច្រើន​ឆ្នាំ នៅ​ឆ្នាំ​១៨៤៥ នគរ​ខ្មែរ សៀម និង​អាណ្ណាម​បាន​ចរចា​គ្នា​បញ្ចប់​សង្រ្គាម ហើយ​​ទាំង​សៀម និង​ទាំង​អាណ្ណាម​សុទ្ធតែ​បាន​ទទួល​យល់ព្រម​​ឲ្យ​ព្រះបាទ​អង្គឌួង ឡើងគ្រងរាជ្យ​ជា​ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេលនោះ នគរ​ខ្មែរ​នៅតែ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​ត្រួតត្រា​​ពី​សំណាក់​​ស្តេច​សៀម និង​អាណ្ណាម ហើយ​​​សូម្បីតែ​ការ​ធ្វើ​រាជាភិសេក​របស់​ព្រះបាទ​អង្គឌួង នៅ​ឆ្នាំ​១៨៤៧ ក៏​​ត្រូវ​បាន​ធ្វើឡើង ​នៅ​ចំពោះមុខ​តំណាង​​ស្តេច​នៃ​នគរ​ជិតខាង​ទាំងពីរ​នេះ​ដែរ។

ដែនដី​កូសាំងស៊ីន​ ដែល​ត្រូវ​បាន​នគរ​អាណ្ណាម​ដណ្តើម​កាន់កាប់​កាល​ពីមុន នៅតែ​បន្ត​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​អាណ្ណាម​ដដែល ហើយ​ខេត្ត​ទាំង ២១ នៃ​ដែនដី​កូសាំងស៊ីន​នេះ​ត្រូវ​បាន​ប្តូរ​ឈ្មោះ​ទៅជា​ភាសាវៀតណាម​រហូត​មក​ទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃ។ ចំណែក​​នៅ​ប៉ែក​ខាង​លិចវិញ ​ខេត្ត​មួយ​ចំនួន​ រួមមាន បាត់ដំបង សៀមរាប មង្គលបុរី ស៊ីសុផុន ដែល​ត្រូវ​​សៀម​ដណ្តើម​យក​ទៅ​កាន់កាប់​ពីមុន​មក​នោះ ក៏​បន្ត​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​សៀម​ជា​បន្ត​ទៀត។ លើស​ពីនេះ​ទៅទៀត សៀម​បាន​បង្ខំ​ឲ្យ​ព្រះបាទ​អង្គ​ឌួង​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​​ទទួលស្គាល់​ការកាត់​ខេត្ត​ពីរ​ទៀត​ឲ្យ​ទៅ​សៀម គឺ​ខេត្ត​ម្លូព្រៃ និង​ទន្លេរ​រពៅ។

ក្រោយ​ពី​បាន​ឡើងគ្រងរាជ្យ ព្រះបាទ​អង្គឌួង​ទ្រង់យល់​ច្បាស់​ក្នុង​ចិត្ត​​ថា ទាំង​នគរ​សៀម និង​នគរ​​អាណ្ណាម​សុទ្ធតែ​នាំគ្នា​បន្ត​ចិញ្ចឹម​ចិត្ត​ចង់​លេបត្របាក់​យក​នគរ​ខ្មែរ ហើយ​ដោយ​​​បារម្ភ​ថា នៅ​ក្រោយ​ពេល​ព្រះអង្គ​សោយទិវង្គត​ទៅ នគរ​ខ្មែរ​អាច​នឹង​​ត្រូវ​សៀម និង​អាណ្ណាម​ពុះចែក​គ្នា ព្រះអង្គ​ក៏​មាន​ព្រះរាជតម្រិះ​ចង់​ស្វះស្វែង​រក​កិច្ចការ​ពារ​ពី​ចក្រភព​បារាំង។ ចក្រភព​បារាំង ដែល​ក្រោយ​ពី​ចាញ់​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​អង់គ្លេស នៅ​ឥណ្ឌា បាន​ចាប់ផ្តើម​​ងាក​មក​ផ្តោត​​លើ​ការ​ពង្រីក​ដែន​អាណានិគម នៅ​ក្នុង​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន។

នៅ​ឆ្នាំ​១៨៥៣ ព្រះបាទ​អង្គឌួង បាន​ផ្ញើ​រាជសារមួយច្បាប់ ដោយ​មាន​ភ្ជាប់​ជាមួយ​នឹង​អំណោយ​យ៉ាង​ច្រើន​ផង ទៅកាន់​អធិរាជ​ណាប៉ូឡេអុង ទី៣ (ត្រូវ​ជា​ក្មួយ​របស់​ណាប៉ូឡេអុង​ បូណាប៉ាត) ដើម្បី​ស្នើ​សុំ​ចង​ភ្ជាប់​សម្ព័ន្ធមិត្ត​​ជាមួយ​ចក្រភព​បារាំង។

រូបគំនូរ​បង្ហាញ​អំពី​អធិរាជ​​បារាំង ណាប៉ូឡេអុង​ទី៣

នៅ​ឆ្នាំ​១៨៥៥ បេសកជន​បារាំង​ប្រចាំ​ស្រុកចិន និង​ស្រុក​សៀម​ ឈ្មោះ ស្ហាល ដឺម៉ុងទីញី (Charles de Montigny)​ បាន​ទទួល​បញ្ជា​ពី​អធិរាជ​ណាប៉ូឡេអុង​ទី៣ ឲ្យ​រៀបចំ​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​ភ្ជាប់​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ជាមួយ​នឹង​នគរ​ខ្មែរ តាម​សំណើ​របស់​​ព្រះបាទ​អង្គឌួង។ ក៏ប៉ុន្តែ មុននឹង​ទៅ​​​នគរ​ខ្មែរ ដឺម៉ុងទីញី បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​កាត់​តាម​នគរ​សៀម ហើយ​បាន​ធ្លោយ​មាត់​ប្រាប់​សៀម អំពីគម្រោងមក​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​​សម្ព័ន្ធភាព​ជាមួយ​នឹង​នគរ​ខ្មែរ។ ដឹង​អំពី​រឿងនេះ ស្តេច​សៀម​បាន​ចាត់​មន្រ្តី​ម្នាក់​ឲ្យ​ក្លែងខ្លួន​ជា​អ្នក​ដំណើរ​ធម្មតា ហើយ​ចុះ​កប៉ាល់​​ជាមួយ ដឺម៉ុងទីញី ដើម្បី​ឃ្លាំ​តាម​មើល​ដំណើរ​របស់​ ដឺម៉ុងទីញីផង និង​ដើម្បី​នាំសារ​មក​ថ្វាយ​ព្រះរាជាខ្មែរ​ផង ដើម្បី​គំរាម​កុំ​ឲ្យ​ព្រះអង្គ​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​ជាមួយ​បារាំង។

ពេល​ធ្វើ​ដំណើរ​មកដល់​ស្រុកខ្មែរ ដឺម៉ុងទីញី បាន​ប្រព្រឹត្ត​កំហុសឆ្គង​មួយទៀត គឺ​លោក​មក​ស្នាក់​នៅ​ត្រឹម​ខេត្តកំពត​ប៉ុណ្ណោះ ដោយ​​មិន​បាន​​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់​​រាជធានី​ឧត្តុង្គ ដើម្បី​ជួប​ព្រះរាជា​ខ្មែរ​ដោយ​ផ្ទាល់​នោះទេ តែបែរ​ជា​ចាត់​បុព្វជិត​កាតូលិក​ម្នាក់​ឲ្យ​ជា​តំណាង​ទៅ​ចូល​គាល់​ព្រះបាទ​អង្គឌួង​ទៅវិញ។

ណាមួយ​ភ័យខ្លាច​រងការ​វាយប្រហារ​ពី​សំណាក់​នគរ​សៀម ណាមួយ​ទៀត មើលឃើញ អំពី​​ចរឹកខ្ជីខ្ជា​របស់​មន្រ្តី​បារាំង ដែល​មិនគួរ​ឲ្យ​ទុកចិត្ត​ថា​ បារាំង​ពិតជា​​នឹង​អាច​ជួយការពារ​ខ្មែរ​ពី​ការវាយប្រហារ​របស់​សៀម​បាន​ ព្រះបាទ​អង្គឌួង ក៏​បាន​បដិសេធ​មិន​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​ជាមួយ​បារាំង ហើយ​លែង​ស្វះស្វែង​រក​អន្តរាគមន៍​ពី​បារាំង​តទៅទៀត។

រហូតដល់​ឆ្នាំ​១៨៥៨ នៅ​ក្រោយ​ពេល​ឃើញ​បារាំង​​បញ្ជូន​ទ័ព​មក​វាយ​​លុក​លើ​​អាណ្ណាម​ នៅ​កូសាំងស៊ីន ទើប​ព្រះបាទ​អង្គឌួង​ចាប់ផ្តើម​ពិចារណា​ចង់​ទាក់ទង​បារាំង​ម្តងទៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ ព្រះអង្គ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ព្រះកាយ​ប្រឈួន និង​សោយ​ទិវង្គត នៅ​ឆ្នាំ​១៨៦០ ហើយ​បុត្រា​ច្បង​របស់​ព្រះអង្គ ឈ្មោះ អង្គវតី ក៏​បាន​ឡើង​មក​ស្នងរាជ្យ​ជា​ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែរ ដោយ​យក​ព្រះនាម​ថា ព្រះបាទ​នរោត្តម។

នៅ​ឆ្នាំ​១៨៦២ បារាំង​បាន​ឈ្នះសង្រ្គាម​​នៅ​វៀតណាមខាងត្បូង ដោយ​ដណ្តើម​យក​ទឹកដី​កូសាំងស៊ីន​មក​គ្រប់គ្រង​ជា​អាណាខេត្ត​របស់​បារាំង។ មួយឆ្នាំ​ក្រោយ​មក​ទៀត ទេសាភិបាល​បារាំងនៅ​កូសាំងស៊ីន បាន​បញ្ជូន​តំណាង​ម្នាក់ ឈ្មោះ ឌូដារ ដឺឡាក្រេ (Doudart de Lagrée) ឲ្យ​ទៅ​ចូល​គាល់​ព្រះបាទ​នរោត្តម នៅ​រាជធានី​ឧត្តុង្គ។ ក្រោយ​ពី​បាន​ឮបន្ទូល​របស់​ព្រះបាទ​នរោត្តម​ដែល​ថា ព្រះអង្គ​មិនចង់​នៅ​រណបសៀម លោក​ឌូដារ ដឺឡាក្រេ​ ក៏​បាន​​ស្នើ​ឲ្យ​ព្រះអង្គ​ដាក់​កម្ពុជា​​ឲ្យ​ស្ថិតក្រោម​អាណាព្យាបាល​បារាំង ដោយសន្យា​ថា បារាំង​នឹង​ការពារ​កម្ពុជា​ឲ្យ​រួចផុត​ពី​ការត្រួតត្រា​របស់​នគរ​សៀម និង​អាណ្ណាម។ ព្រះបាទ​នរោត្តម​យល់ព្រម ហើយ​បាន​ក៏​បាន​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​ទទួល​យក​អាណាព្យាបាល​បារាំង នៅ​ថ្ងៃ​ទី១១ ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៨៦៣។

ក្រោយ​ពី​បារាំង​បាន​ដាក់​អាណាព្យាបាល​លើ​កម្ពុជា នគរសៀម​ក៏​បាន​បញ្ជូន​កេតនភណ្ឌ ដែល​រួមមាន​ទាំង​ព្រះខ័ណ្ឌរាជ្យ​ផងយក​មក​ឲ្យ​ស្តេច​ខ្មែរ​វិញ ហើយ​ព្រះបាទ​នរោត្តម​ក៏​បាន​ទទួល​រាជាភិសេក​ជាផ្លូវការ នៅថ្ងៃ​ទី៣ ខែមិថុនា ឆ្នាំ​១៨៦៤ ដោយ​បាន​រើរាជធានី​ចេញ​ពី​ឧត្តុង្គ មក​តាំង​នៅ​ភ្នំពេញ។

នៅ​អាណ្ណាម​ឯណោះវិញ បារាំង ដែល​បាន​យក​កូសាំងស៊ីន​ធ្វើ​ជា​អាណាខេត្ត​របស់​ខ្លួន​រួចទៅហើយ​នោះ បាន​​ប្រើ​កម្លាំង​ទ័ព​ព្យាយាម​ពង្រីក​ឥទ្ធិពល​របស់​ខ្លួន ទៅ​កាន់​ទឹកដី​ប៉ែក​កណ្តាល និង​ប៉ែក​ខាង​ជើង​នគរ​អាណ្ណាម​ជា​បន្ត​ទៀត។ នៅទីបំផុត នៅ​ឆ្នាំ​១៨៨៤ បារាំង​បាន​យក​នគរ​អាណ្ណាម​ទាំងមូល​យក​មក​ដាក់​ក្រោម​អាណាព្យាបាល​បារាំង គឺ​ទាំង​ភូមិភាគ​កណ្តាល ដែល​គេហៅថា អាណ្ណាម និង​ភូមិភាគ​ខាងជើង​ជាប់​ព្រំដែន​ចិន ដែល​គេ​ហៅថា តុងកឹង។

នៅ​ឆ្នាំ​ដដែល​នោះ គឺ​នៅ​យប់ថ្ងៃ​ទី២៤ ខែមិថុនា ឆ្នាំ​១៨៨៤ នៅ​កម្ពុជា បារាំង​បាន​បង្ខំ​ឲ្យ​ព្រះបាទ​នរោត្តម ឡាយ​ព្រះហស្តលេខា​​លើ​អនុសញ្ញា​ថ្មី​មួយទៀត ដើម្បី​ប្រគល់​រាល់​កិច្ចការ​​ផ្ទៃក្នុង​នគរ​ខ្មែរ​ទាំងអស់​ទៅ​ឲ្យ​បារាំង​ជា​អ្នក​គ្រប់គ្រង បន្ថែម​ពីលើ​វិស័យ​ការពារជាតិ និង​កិច្ចការបរទេស ដែល​បាន​ព្រមព្រៀង​គ្នា ក្នុង​សន្ធិសញ្ញា​ឆ្នាំ​១៨៦៣។ ការបះបោរ​ប្រឆាំង​នឹង​បារាំង​ក៏​បាន​ចាប់ផ្ទុះឡើង ចាប់ពី​ចុងឆ្នាំ​១៨៨៤ រហូត​ដល់​ដើម​ឆ្នាំ​១៨៨៧។

ក្រោយ​ពី​មាន​ការ​បះបោរ​នេះ បារាំង​ក៏​បាន​ប្រគល់​អំណាច​ខ្លះៗ​ទៅ​ឲ្យ​ព្រះរាជា​ខ្មែរ​វិញ ព្រមទាំង​បាន​ចាត់ចែង​ឲ្យ​មាន​គណៈ​​រដ្ឋមន្រ្តី ព្រមទាំង​រដ្ឋបាល​សាធារណៈ​ខ្មែរ​ឡើង ក៏ប៉ុន្តែ រ៉េស៊ីដង់​ជាន់ខ្ពស់​បារាំង (Résident supérieur) ព្រមទាំង​រ៉េស៊ីដង់​បារាំង​ នៅតាម​ខេត្ត​ចំនួន ៤ គឺ​ កំពត កំពង់ធំ ក្រចេះ និង​ពោធិសាត់ នៅតែ​មាន​អំណាច​ច្រើន​ ក្នុង​កិច្ចការ​រដ្ឋបាល​​របស់​ខ្មែរ៕

បារាំងក្រោមការគ្រប់គ្រង អធិរាជ ណាប៉ូលីអុង

ណាប៉ូឡេអុង បូណាប៉ាត (Napoléon Bonaparte) បាន​ឡើង​កាន់អំណាច​នៅ​ប្រទេស​បារាំង តាមរយៈ​ការ​ធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ នៅ​ឆ្នាំ​១៧៩៩ ដោយ​ពីដំបូង​​​​ណាប៉ូឡេអុង កាន់តំណែង​ជា​​​​កុងស៊ុល ដែលមាន​ឋានៈ​​ជា​ប្រមុខរដ្ឋ​​នៃ​របប​សាធារណរដ្ឋ​បារាំង។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ឆ្នាំ​១៨០៤ ពោលគឺ ១៥ឆ្នាំ ក្រោយ​ការធ្វើ​បដិវត្តន៍​ផ្តួលរំលំ​របបរាជានិយម​ផ្តាច់ការ បារាំង​ស្រាប់​តែ​បាន​បោះបង់​ចោល​របបសាធារណរដ្ឋ ហើយ​​វិលត្រឡប់​ទៅ​រក​របបដឹកនាំ​បែប​រាជានិយម​ផ្តាច់ការ​ដូច​កាល​ពី​មុនវិញ តាមរយៈ​ការបង្កើត​ចក្រភព​បារាំង ដែល​មាន​ណាប៉ូឡេអុង​ជា​អធិរាជ។

►សូមអាន៖ បដិវត្តន៍​ផ្តួលរំលំ​របបរាជានិយម​នៅ​បារាំង ឆ្នាំ​១៧៨៩

ក៏ប៉ុន្តែ ថ្វីដ្បិត​តែ​បារាំង​វិលត្រឡប់​ទៅរក​របបរាជានិយម​ផ្តាច់ការវិញ ក៏ប៉ុន្តែ ​ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​ណាប៉ូឡេអុង បារាំង​បាន​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រុងរឿង ហើយ​អធិរាជ​ណាប៉ូឡេអុង​​បាន​ទទួល​នូវការ​គាំទ្រ និង​ស្រឡាញ់​ចូលចិត្ត​ពី​សំណាក់​ប្រជាជន​បារាំង​ជា​ទូទៅ។ តាមការពិត ការ​បង្កើត​ចក្រភព​បារាំង និង​ការ​តែងតាំង​ណាប៉ូឡេអុង​ជា​អធិរាជ ត្រូវបាន​ធ្វើឡើង ដោយ​មាន​ការ​បោះឆ្នោត​គាំទ្រ​យ៉ាងច្រើន​លើសលុប ពី​សំណាក់​សភាបារាំង។

នៅ​ខែ​ធ្នូ ឆ្នាំ​១៨០៤ ណាប៉ូឡេអុង​​បាន​ទទួល​ការ​ចាក់ប្រេងតាំង​ជា​អធិរាជ ពី​សំណាក់​សម្តេច​ប៉ាប ទៅតាម​ទំនៀមទម្លាប់​របស់​មហាក្សត្រ​នៅ​អឺរ៉ុប។ នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​បារាំង ណាប៉ូឡេអុង ត្រូវ​បាន​ប្រជាជន​ចាត់ទុក​​ជា​ស្តេច​ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្រៅ​ប្រទេស​វិញ ស្តេច​នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប នៅតែ​ចាត់ទុក​ណាប៉ូឡេអុង​ជា​​និមិត្តរូប​នៃ​បដិវត្តន៍​ប្រឆាំង​នឹង​របបរាជានិយម ហើយ​សង្រ្គាម ​រវាង​បារាំង និង​​បណ្តា​ប្រទេស​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប ដែល​បាន​ផ្ទុះឡើង តាំងពី​ក្រោយ​បដិវត្តន៍​​ទម្លាក់​ស្តេច​ល្វីសទី១៦ នៅ​តែ​បន្ត​កើតមាន។

ក៏ប៉ុន្តែ តាមរយៈ​យុទ្ធសាស្រ្ត​ទ័ព និង​​នយោបាយ​ការទូត​ដ៏ឆ្លាតវៃ ណាប៉ូឡេអុងបាន​ដឹកនាំប្រទេស​បារាំង​​ឲ្យ​ក្លាយ​ទៅជា​មហាអំណាច ដែល​កាន់កាប់​តំបន់​អឺរ៉ុប​ស្ទើរតែ​ទាំងអស់។

នៅ​ឆ្នាំ​១៨០៥ ចក្រភព​រុស្ស៊ី និង​ចក្រភព​អូទ្រីស ដែល​មាន​ការ​ជួយ​គាំទ្រ​ផ្នែក​ហិរញ្ញវត្ថុ​ពី​សំណាក់​អង់គ្លេស បាន​រួមគ្នា​បង្កើត​​សម្ព័ន្ធភាព​ ដើម្បី​ប្រយុទ្ធ​ប្រឆាំង​នឹង​ណាប៉ូឡេអុង។ ណាប៉ូឡេអុង​ក៏​បាន​នាំទ័ព ឆ្លងកាត់​តាម​អាល្លឺម៉ង់ សំដៅ​​វាយលុក​ទៅលើ​ចក្រភព​អូទ្រីស។

នៅថ្ងៃ​ទី២ ខែធ្នូ ឆ្នាំ​១៨០៥ នៅ​ក្នុង​សមរភូមិ Austerlitz កងទ័ព​របស់​ណាប៉ូឡេអុង ដែល​មាន​ចំនួន​តិច​ជាង បាន​វាយបំបាក់​កងទ័ព​របស់​អូទ្រីស និង​រុស្ស៊ី។

នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​តមក​ទៀត ណាប៉ូឡេអុង​​បាន​បន្ត​ប្រតិបត្តិការ​យោធា​វាយ​កាន់កាប់​ប្រទេស​​​ម្តងមួយៗ​នៅ​អឺរ៉ុប ហើយ​គិត​ត្រឹម​ឆ្នាំ​១៨១២ អេស្ប៉ាញ អ៊ីតាលី អាល្លឺម៉ង់ ប៊ែលហ្ស៊ិក ហូឡង់ និង​មួយផ្នែក​របស់​ប៉ូឡូញ ពោលគឺ ​តំបន់​អឺរ៉ុប​ស្ទើរតែ​ទាំងមូល​ ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​បារាំង។ ចំណែក​ឯ​ចក្រភព​អូទ្រីស និង​ចក្រភព​រុស្ស៊ី​វិញ ដែល​ត្រូវ​បាន​កងទ័ព​ណាប៉ូឡេអុង​វាយបំបាក់​ជាច្រើន​លើក​ បាន​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​សន្ធិភាព​ជាមួយ​បារាំង។ ណាប៉ូឡេអុង​បាន​នាំចក្រភព​​បារាំង​ទៅ​ក្នុង​សម័យកាល​​ដ៏រុងរឿងមួយ ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​បារាំង។ ចក្រភព​បារាំង គឺ​ជា​មហាអំណាច​ដែល​ត្រួតត្រា​អឺរ៉ុប​ស្ទើរតែ​ទាំងមូល! ក៏ប៉ុន្តែ ណាប៉ូឡេអុង​មិន​បាន​ស្កប់ចិត្ត​តែ​ត្រឹមនោះទេ។​ ណាប៉ូឡេអុង​មាន​មហិច្ឆតា​ចង់​វាតទី​​ពង្រីក​អំណាច​របស់​បារាំង​ឲ្យ​បាន​កាន់តែ​ធំជាង​នេះ​ថែមទៀត។ មហិច្ឆតា​ដែល​នឹង​នាំ​ទៅដល់​ការ​ធ្លាក់ដុនដាប​នៃ​ចក្រភព​បារាំង។

►សូមអាន៖ សករាជ​ខ្មៅងងឹត​នៅ​បារាំង​ក្រោយ​បដិវត្តន៍​ឆ្នាំ​១៧៨៩

នៅខែមិថុនា​ ឆ្នាំ​១៨១២ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​ចក្រភព​បារាំង​​ត្រួតត្រា​តំបន់​អឺរ៉ុប​បាន​ស្ទើរតែ​ទាំងមូល​ហើយ​នោះ ណាប៉ូឡេអុង​​​នៅតែ​មាន​មហិច្ឆតា​ចង់​ពង្រីក​អំណាច​របស់​បារាំង​បន្ថែម​ទៀត ហើយ​បាន​លើកទ័ព​ចូល​ឈ្លានពាន​រុស្ស៊ី ដែល​បាន​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​សន្តិភាព​ជាមួយបារាំង​រួចហើយ។ នៅ​ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៨១២ បីខែ​ក្រោយ​ពីណាប៉ូឡេអុង​ប្រកាស​សង្រ្គាម​ជាមួយ​រុស្ស៊ី កងទ័ព​បារាំង​បាន​វាយ​យក​បាន​ក្រុង​ម៉ូស្គូ ក៏ប៉ុន្តែ ខុសពី​ទម្លាប់​ដែល​គេ​ធ្លាប់​អនុវត្ត​​​ជាទូទៅ ស្តេច​ត្សារ៍​របស់​រុស្ស៊ី​បាន​បដិសេធ​មិនព្រម​ចុះចាញ់។ ផ្ទុយទៅវិញ កងទ័ព​រុស្ស៊ី​​​បាន​ប្រើ​យុទ្ធសាស្រ្ត​វាយដកថយ ដោយ​ដុតបំផ្លាញ​ស្បៀង និង​​ផ្ទះសម្បែង ទុក​ឲ្យ​ទាហាន​របស់​ណាប៉ូឡេអុង​​​ប្រឈមមុខ​នឹង​អាកាសធាតុ​ត្រជាក់​​នៃ​រដូវ​រងារ​រុស្ស៊ី ដោយ​គ្មាន​ទីជម្រក។

ប្រឈមមុខ​នឹង​អាកាសធាតុ​ត្រជាក់ ការខ្វះស្បៀង និង​ជំងឺ ទាហាន​របស់​ណាប៉ូឡេអុង​ត្រូវ​បាក់កម្លាំង ហើយ​ការរត់ចោលជួរ​ក៏​កើតមាន​កាន់តែ​ច្រើន។ ទីបំផុត ណាប៉ូឡេអុង​ក៏​​​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​ដក​ទ័ព​ចេញ​ពី​រុស្ស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដកថយ ទាហាន​​របស់​ណាប៉ូឡេអុង ដែល​កំពុង​តែ​ចុះខ្សោយ​ស្រាប់ ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​វាយឆ្មក់​ពី​សំណាក់​ទាហាន​រុស្ស៊ី នៅ​ស្ទើរតែ​ជាប់តាម​ផ្លូវ​​ចេញ​ពី​​រុស្ស៊ី។

ការឈ្លានពាន​ទៅលើ​រុស្ស៊ី គឺ​ជា​បរាជ័យ​ដ៏​ធំមួយ សម្រាប់​ណាប៉ូឡេអុង។ កងទ័ព​បារាំង ដែល​ធ្លាប់តែ​ជា​ទ័ព​ដ៏ខ្លាំង ធ្វើ​ឲ្យ​គេ​ខ្លាច​រអា​ពេញ​អឺរ៉ុប ​ត្រូវ​ទទួលរង​នូវ​ការខូចខាត​យ៉ាង​ធ្ងន់ធ្ងរ​បំផុត។ ក្នុង​ចំណោម​ទាហាន​ប្រមាណ​ជា ៦០ម៉ឺន​នាក់ ដែល​ណាប៉ូឡេអុង​បញ្ជូន​ទៅ​ឈ្លានពាន​រុស្ស៊ី នៅសល់តែ​ប្រមាណ​ជា ៣ម៉ឺននាក់​ប៉ុណ្ណោះ ដែល​វិលត្រឡប់​មកវិញ។ ក្រៅពីនោះ ខ្លះ​ត្រូវ​ស្លាប់ ខ្លះទៀត​ត្រូវ​ចាប់ជា​ឈ្លើយសឹក​នៅ​រុស្ស៊ី ហើយ​ខ្លះ​ទៀត​បាន​រត់ចោលជួរ។

នៅ​ក្នុងពេល​ដែល​ទាហានបារាំង​កំពុង​ធ្លាក់ចុះខ្សោយ ប្រទេស​ដែល​ធ្លាប់តែ​​ជា​ប្រទេស​រណប ឬ​ជា​​សម្ព័ន្ធមិត្តរបស់​បារាំង​ក៏បាន​នាំគ្នា​ងើបឡើង​ប្រឆាំង​នឹង​ណាប៉ូឡេអុង ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៨១៤ អង់គ្លេស រុស្ស៊ី អូទ្រីស ស៊ុយអែដ និង​អាល្លឺម៉ង់ ក៏បាន​រួមដៃគ្នា​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត ហើយ​​​​លើកទ័ព​ចូល​មក​ឈ្លានពាន​បារាំង​សាជាថ្មី​ម្តងទៀត ដោយ​លើកនេះ ពួកគេ​បាន​វាយបំបាក់​ទាហានរបស់​ណាប៉ូឡេអុង ហើយ​បាន​វាយលុក​ចូលដល់​ក្រុង​ប៉ារីស នៅខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៨១៤។ បារាំង​សុំចុះចាញ់ ហើយ​ណាប៉ូឡេអុង​ត្រូវ​បាន​គេ​បង្ខំ​ឲ្យ​ដាក់រាជ្យ និង​និរទេស​ខ្លួន​ទៅ​រស់នៅលើ​កោះ​មួយ​នៅ​ក្បែរ​អ៊ីតាលី (កោះ Elbe)។

ក៏ប៉ុន្តែ រស់នៅ​និរទេស​បាន​ប្រហែល​ជិត​មួយឆ្នាំ ណាប៉ូឡេអុង​នៅ​មិនសុខ​ក៏​​​វិលត្រឡប់​មក​​ប្រទេស​បារាំង ហើយ​​ឡើងគ្រងរាជ្យ​​ជាលើកទីពីរ នៅ​ខែ​មីនា​ ឆ្នាំ​១៨១៥។

ភ្លាមៗ​ក្រោយ​ការវិលត្រឡប់​មក​គ្រងរាជ្យ​របស់​ណាប៉ូឡេអុង​ ប្រទេស​ដែល​ជា​សត្រូវ​របស់​ណាប៉ូឡេអុង​ក៏​បាន​រួមគ្នា​​បង្កើត​សម្ព័ន្ធភាព​យោធា​សាជាថ្មី ហើយ​សង្រ្គាម​រវាង​កងទ័ព​សម្ព័ន្ធមិត្ត និង​កងទ័ព​ណាប៉ូឡេអុង​ក៏​បាន​ផ្ទុះឡើង​ម្តងទៀត។

សាកសព​របស់​ណាប៉ូឡេអុង ដែល​គេ​តម្កល់​ទុក​នៅ​ក្នុង​សារមន្ទីរ ឈ្មោះ Les Invalides ក្នុង​ក្រុង​ប៉ារីស

នៅថ្ងៃ​ទី១៨ ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៨១៥ ​ នៅ​ Waterloo (ប្រទេស​ប៊ែលហ្ស៊ិក) កងទ័ព​ណាប៉ូឡេអុង​ត្រូវ​ទទួល​​បរាជ័យ ហើយ​​ណាប៉ូឡេអុង​ក៏​ត្រូវ​បង្ខំ​ចិត្ត​ដាក់រាជ្យ​ជាលើក​ទីពីរ និង​ជា​លើក​ចុងក្រោយ។ ណាប៉ូឡេអុង​ត្រូវ​បាន​អង់គ្លេស​ចាប់​និរទេស​ខ្លួន​ឲ្យ​ទៅរស់នៅលើ​កោះ Saint Hélène ដែល​ជា​កូនកោះ​តូចមួយ ស្ថិតនៅ​ដាច់ស្រយាល​ កណ្តាល​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក។

ណាប៉ូឡេអុង​ទទួល​មរណភាព នៅថ្ងៃ​ទី៥ ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៨២១ ក្នុងវ័យ ៥២ឆ្នាំ។ បច្ចុប្បន្ន សាកសព​របស់​ណាប៉ូឡេអុង​ត្រូវ​បាន​គេ​តម្កល់​ទុក​នៅ​ក្នុង​សារមន្ទីរ​មួយ​ក្នុង​ក្រុងប៉ារីស ឈ្មោះ​ថា “Les Invalides”។

ណាប៉ូឡេអុង​ត្រូវ​បាន​គេ​ចារឈ្មោះ​ទុក​ថា​ជា​មេដឹកនាំ​មួយរូប ប្រកប​ដោយ​ភាព​វាងវៃ​ខាង​ផ្នែក​យុទ្ធសាស្រ្ត​សង្រ្គាម។ ជា​មេដឹកនាំ​ដែល​បាន​នាំ​ប្រទេស​បារាំង​ទៅរក​ភាព​រុងរឿង និង​មាន​ទឹកដី​ធំធេង​បំផុត​មិន​ធ្លាប់​មាន​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​បារាំង។ ក៏ប៉ុន្តែ ណាប៉ូឡេអុង​ក៏​ជាប់ឈ្មោះ​ផងដែរ​ថា​ជា​មេដឹកនាំ​ដែល​​ប្រកប​ដោយ​មហិច្ឆតា​ខ្ពស់​ហួសហេតុ ដែល​បង្ក​​ជា​សង្រ្គាម​ឈ្លានពាន​វាតទី​ពាសពេញ​តំបន់​អឺរ៉ុប៕

ការប្រកួតប្រជែងមហាអំណាចអឺរុបដើម្បីគ្រប់គ្រងដែនដីអាណានិគម

ចាប់តាំង​ពី​សតវត្សរ៍​ទី​១៦ ប្រទេស​មហាអំណាច​នៅ​អឺរ៉ុប បាន​ប្រជែង​គ្នា ក្នុងការ​ពង្រីក​ដែនដី​អាណានិគម​របស់​ខ្លួន នៅ​ស្ទើរតែ​គ្រប់ទីកន្លែង នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក។ មហាអំណាច​អាណានិគម​អឺរ៉ុប​ដំបូង​គេ គឺ​អេស្ប៉ាញ និង​ព័រទុយហ្កាល់ ហើយ​បន្ទាប់​មក​ទៀត មាន​ហូឡង់ បារាំង និង​អង់គ្លេស។

ព័រទុយហ្កាល់ និង​អេស្ប៉ាញ​បាន​ចាប់ផ្តើមពង្រីក​​អាណានិគម​ នៅ​ក្នុង​ទ្វីបអាមេរិក នៅ​ក្រោយ​ពេលដែល ​គ្រូស្តូហ្វ កូឡុំ បាន​រកឃើញ​ទ្វីបនេះ នៅ​ចុង​សតវត្សរ៍​ទី​១៥។ អាណានិគម​របស់​អេស្ប៉ាញ និង​ព័រទុយហ្កាល់ នៅ​ទ្វីបអាមេរិក​ បាន​បន្សល់​ទុក​នូវ​ស្លាកស្នាម​រហូត​មក​ទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃ ដោយ​គេឃើញ​ថា បណ្តា​ប្រទេស​ស្ទើរតែ​ទាំងអស់ នៅ​អាមេរិក​កណ្តាល និង​អាមេរិក​ឡាទីន ចាប់តាំង​ពី​ម៉ិចស៊ិក រហូត​ទៅដល់​អាហ្សង់ទីន សុទ្ធសឹង​ជា​ប្រទេស​និយាយ​ភាសា​អេស្ប៉ាញ ចំណែក​ប្រេស៊ីលវិញ ដែល​មាន​ដែនដី​លាតសន្ធឹង​ស្ទើរតែ​ពាក់កណ្តាល​ទ្វីប​អាមេរិក​ឡាទីន គឺ​ជា​ប្រទេស​និយាយ​ភាសា​ព័រទុយហ្កាល់។

►សូមអាន៖ ការរកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​ដោយ​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ នៅចុង​សតវត្សរ៍​ទី១៥

អាណានិគម​របស់​ព័រទុយហ្កាល់​ត្រូវ​បាន​ពង្រីក​រហូត​ទៅដល់​តំបន់​អាហ្វ្រិក និង​អាស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​មក មហាអំណាច​អឺរ៉ុប​ផ្សេងទៀត​ ដូចជា ហូឡង់ បារាំង និង​អង់គ្លេស ជាដើម ក៏​បាន​លេចមុខ​​​ឡើង​ដែរ ហើយ​​នៅទីចុងបញ្ចប់ ការ​ប្រកួតប្រជែង​ដណ្តើម​ដែនដី​អាណានិគម​បាន​កើតមាន​ឡើង​ រវាង​មហាអំណាច​​អឺរ៉ុប​ដ៏ធំ​ពីរ គឺ​បារាំង និង​អង់គ្លេស។ ការប្រកួតប្រជែង​គ្នា ដែល​បាន​បណ្តាល​ឲ្យ​ផ្ទុះ​ទៅជា​សង្រ្គាម​រវាង​មហាអំណាច​ទាំងពីរ នៅ​ចន្លោះ​ពី​ឆ្នាំ​១៧៥៦ ដល់​ឆ្នាំ​១៧៦៣ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “សង្រ្គាម​៧ឆ្នាំ”។

នៅទីបំផុត បារាំង​ត្រូវ​ទទួលបរាជ័យ ហើយ​អង់គ្លេស​ក៏​បាន​ក្លាយ​ទៅជា​មហាអំណាច​អាណានិគម​ដ៏ធំ​ជាងគេ​បង្អស់ នៅលើ​ពិភពលោក។ នៅ​ទ្វីបអាមេរិក ចក្រភព​អង់គ្លេស​គ្រប់គ្រង​ទឹកដី​អាមេរិក​ខាងជើង​ស្ទើរតែ​ទាំងមូល ហើយ​ក្រោយ​ពី​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ទទួល​ឯករាជ្យ ក៏​អង់គ្លេស​នៅ​បន្ត​គ្រប់គ្រង​ទឹកដី​​​មួយចំណែក​ធំ នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង​ដែរ ជាពិសេស គឺ​ដែនដី​ដ៏ធំធេង​របស់​កាណាដា។

►សូមអាន៖ សង្រ្គាម​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក

នៅ​អាហ្វ្រិក អង់គ្លេស​បានកាន់កាប់​ទឹកដី​​ស្ទើរតែ​​ពាក់កណ្តាល​​ នៅ​ប៉ែក​ខាង​កើត ចាប់តាំង​ពី​អាហ្វ្រិក​ខាង​ត្បូង រហូត​ទៅដល់​អេហ្ស៊ីប ព្រមទាំង​ឆ្លងចូល​ទៅដល់​​ប៉ាឡេស្ទីន និង​ស៊ីរី។

នៅ​អាស៊ី អង់គ្លេស​កាន់កាប់​ប្រទេស​ឥណ្ឌា (ដែលមាន​ដែនដី​គ្រប់ដណ្តប់​ទៅលើ​ប្រទេស​ឥណ្ឌា ប៉ាគីស្ថាន និង​បង់ក្លាដែស​បច្ចុប្បន្ន) ភូមា ម៉ាឡេស៊ី ព្រុយណេ ហុងកុង អូស្រ្តាលី និង​នូវែលសេឡង់។

គិត​ត្រឹម​ដើមសតវត្សរ៍​ទី២០ អង់គ្លេស គឺ​ជា​អាណាចក្រ ដែល​មាន​ប្រជា​ជន​សរុប ប្រមាណ​ជា​ជិត ៤៦០លាននាក់ (២០% នៃ​ប្រជាជន​សរុប​នៅលើ​ពិភពលោក​នៅ​ពេលនោះ)​ និង​មាន​ផ្ទៃដី​សរុប​​រហូតដល់​ទៅជាង ៣៣លាន​គីឡូម៉ែត្រ​ក្រឡា (ប្រមាណ ២៥% នៃ​ដែនដីគោក​សរុប​នៅលើ​ពិភពលោក) លាត​សន្ធឹង​ពី​ចុង​ម្ខាង រហូត​ទៅដល់​ចុងម្ខាង​ទៀត​នៃ​ភពផែនដី។ គឺ​ជា​អាណាចក្រ​ដែល​ព្រះអាទិត្យ​មិនដែល​អស្តង្គត។

និយាយ​ពី​បារាំង​វិញ។ បើទោះបីជា​ចាញ់​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​អង់គ្លេស ក៏ប៉ុន្តែ បារាំង​នៅតែ​រក្សា​បាន​នូវ​ទឹកដី​អាណានិគម​យ៉ាងធំធេង​​ដែរ។ បារាំង​បន្ត​កាន់កាប់​ទឹកដី​មួយផ្នែក​នៅ​ក្នុង​ទ្វីប​អាមេរិក។ នៅ​អាហ្វ្រិក​វិញ អង់គ្លេស​កាន់កាប់​មួយ​ផ្នែក​​​នៅ​​ខាងត្បូង និង​ខាងលិច ចំណែក​ឯ​បារាំង​វិញ កាន់កាប់​​ស្ទើរតែ​ពាក់កណ្តាល​នៅ​ប៉ែក​ខាង​កើត និង​ប្រទេស​នៅ​តាម​បណ្តោយ​ឆ្នេរសមុទ្រ​មេឌីទែរ៉ាណេ ពោលគឺ បណ្តា​ប្រទេស​អាហ្វ្រិក ដែល​នៅ​បន្ត​និយាយ​ភាសា​បារាំង រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។ នៅ​ក្នុង​តំបន់​មជ្ឈិមបូព៌ា លីបង់ និង​ស៊ីរី​ ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម​របស់​បារាំង។

►សូមអាន៖ បារាំង​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​អធិរាជ​ណាប៉ូឡេអុង

នៅ​ក្នុង​ទ្វីបអាស៊ីវិញ ក្រោយ​ពី​​ចាញ់​អង់គ្លេស​នៅ​ឥណ្ឌា បារាំង​នៅ​សល់​ដែនដី​អាណានិគម​តែ​នៅ​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​មួយ​ប៉ុណ្ណោះ។ បារាំង​បាន​ចាប់ផ្តើម​​ចូល​ធ្វើ​អន្តរាគមន៍យោធា នៅ​ឥណ្ឌូចិន ចាប់តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៨៥៨ ក្រោមលេសថា ដើម្បី​មក​ការពារ​បេសកជន​កាតូលិក។

នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ នគរខ្មែរ​កំពុងតែ​ធ្លាក់ចុះ​ដុនដាប​យ៉ាងខ្លាំង ហើយ​​ប្រទេស​ជិតខាង​ រួមមាន​នគរសៀម និង​នគរ​អាណ្ណាម បាន​នាំគ្នា​ឡោមព័ទ្ធ ច្បិចយក​ទឹកដី​ខ្មែរ​​បន្តិចម្តងៗ ទាំង​នៅ​ខាង​លិច និង​ខាងកើត។ នៅ​ខាងលិច ខេត្ត​មួយចំនួន រួមមាន បាត់ដំបង សៀមរាប មង្គលបុរី និង​ស៊ីសុផុន​ត្រូវ​ធ្លាក់​ទៅ​ក្នុង​ដៃ​សៀម។ ចំណែក​នៅ​ខាង​កើត​ឯណោះវិញ ទឹកដី​កូសាំងស៊ីន (Cochinchine) ឬ​កម្ពុជាក្រោម ត្រូវ​នគរអាណ្ណាម​​​ដណ្តើម​កាន់កាប់​។ ប្រឈមមុខ​នឹង​​ការ​គំរាមកំហែង​ពី​ប្រទេស​ជិតខាងបែបនេះ ព្រះមហាក្សត្រ​ខ្មែរ គឺ​ព្រះបាទ​អង្គឌួង ក៏​បាន​ស្វះស្វែង​រក​ជំនួយ​ពី​បារាំង ដែល​ជា​មហាអំណាច​អាណានិគម។

ផែនទី​បង្ហាញ​អំពី​អាណានិគម​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក គិត​ត្រឹមឆ្នាំ​១៨៩៨

►សូមអាន៖ ភាពរុងរឿង​នៃ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​សម័យអង្គរ

នៅ​ឆ្នាំ​១៨៦២ បារាំង​បាន​ដណ្តើម​យក​ទឹកដី​កូសាំងស៊ីន​ពី​វៀតណាម​មក​កាន់កាប់ ដោយ​យក​មក​ដាក់​ជា​ទឹកដី​របស់​បារាំង បន្ទាប់​មកទៀត បាន​ដាក់​អាណាព្យាបាល​លើ​​​កម្ពុជា នៅឆ្នាំ​១៨៦៣ និង​លើ​វៀតណាម (អាណ្ណាម និង​តុងកឹង) នៅ​ឆ្នាំ​១៨៦៤ រួចហើយ​យកដែនដី​​អាណានិគម​អស់ទាំងនេះ បង្កើត​ទៅជា​សហភាព​ឥណ្ឌូចិន។

ក្រោយ​មកទៀត នៅ​ឆ្នាំ​១៨៩៨ ប្រទេសឡាវ​ក៏​ត្រូវ​បាន​បារាំង​​ដណ្តើម​យក​ពី​សៀម មក​ដាក់​ជា​ដែនដី​អាណានិគម ​ក្នុង​សហភាព​ឥណ្ឌូចិន ជាមួយ​នឹង​ទឹកដី​កូសាំងស៊ីន វៀតណាម និង​កម្ពុជាផងដែរ។

នៅឆ្នាំ​ដដែល​នោះ បារាំងក៏​បាន​ពង្រីក​ដែនដី​អាណានិគម​របស់​ខ្លួន ចេញ​ពី​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន ចាក់​ទៅ​ទិស​ខាងជើង ដោយ​ដណ្តើម​យក​ខេត្ត​មួយ​ចំនួន នៅ​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ប្រទេស​ចិន​មក​កាន់កាប់ ដើម្បី​ប្រជែងជាមួយ​នឹង​ចក្រភព​អង់គ្លេស ដែល​កាន់កាប់​កោះហុងកុង និង​ព័រទុយហ្កាល់ ដែល​កាន់កាប់​ដែនដី​ម៉ាកាវ។

ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុងការ​ប្រកួតប្រជែង​ដណ្តើម​ដែនដី​អាណានិគម​គ្នា​នេះ បារាំង និង​អង់គ្លេស បាន​ចុះកិច្ចព្រមព្រៀងមួយ​ ដើម្បី​បែងចែក​ដែន​ឥទ្ធិពល​គ្នា ទាក់ទង​នឹង​នគរ​សៀម។ យោងតាម​កិច្ចព្រមព្រៀង​ ចុះ​ឆ្នាំ​១៨៩៦ ​បារាំង​បាន​ព្រមព្រៀង​ជាមួយ​អង់គ្លេស​ថា​នឹង​ទុក​ឲ្យ​នគរ​សៀម​នៅជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ ដើម្បី​ធ្វើ​ជា​​តំបន់​ទ្រនាប់ រវាង​ដែនដី​អាណានិគម​អង់គ្លេស (​ភូមា និង​ម៉ាឡេស៊ី)​ និង​ដែនដី​អាណានិគម​បារាំង (សហភាព​ឥណ្ឌូចិន)។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា នៅ​ពេលនោះ នគរសៀម​​បាន​រួចផុត​ពី​អាណានិគម​របស់បារាំង និង​អង់គ្លេស។

►សូមអាន៖ ប្រជាជាតិ​នៅ​ជុំវិញ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ

ក៏ប៉ុន្តែ យោងតាម​​​កិច្ចព្រមព្រៀង​​​បារាំង-​អង់គ្លេស ឆ្នាំ​១៨៩៦​នេះ អង់គ្លេស​​បាន​កាត់យក​ខេត្ត​មួយចំនួន នៅ​ប៉ែក​ពាយ័ព្យ​នគរ​សៀម ប្រគល់​ទៅ​ឲ្យ​ភូមាវិញ ហើយ​ខេត្ត​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​នគរសៀម ក៏​ត្រូវ​បាន​កាត់យក​ទៅ​ដាក់​បញ្ចូល​ទៅ​ក្នុង​ដែនដី​ម៉ាឡេស៊ី​ផងដែរ។

ចំណែក​នៅ​ប៉ែក​ឦសាន​នៃ​នគរ​សៀម​វិញ ខេត្ត​មួយ​ចំនួន ដែល​សៀម​បាន​ដណ្តើម​យក​ពី​ខ្មែរ​ កាល​ពីមុន ត្រូវ​បាន​បារាំង​កាត់យក​មក​​ឲ្យ​ខ្មែរ​វិញ គឺ​ខេត្ត​ម្លូព្រៃ និង​ទន្លេរ​រពៅ នៅ​ឆ្នាំ​១៩០៤ និងខេត្ត​បាត់ដំបង និង​សៀមរាប នៅ​ឆ្នាំ​១៩០៧៕

ការរកឃើញទ្វីបអាមេរិក

អស់រយៈពេលរាប់សតវត្សរ៍​ បណ្តាជន​ទូទៅ នៅលើ​ពិភពលោក​នាំគ្នា​ជឿ​ថា ​អ្នក​ដែល​បាន​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​មុនគេ​បង្អស់ គឺ​ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ (Christophe Colomb)។ ដំណើររឿង​របស់​ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ​បាន​កើតឡើង នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី​១៥។

នៅ​ពេលនោះ អឺរ៉ុ​ប​បាន​ងើបចេញ​ពី​យុគខ្មៅ​ងងឹត នៃ​យុគសម័យ​កណ្តាល ហើយ​ចាប់ផ្តើម​ស្គាល់​នូវ​ភាព​រុងរឿង​ឡើងវិញ​បន្តិចម្តងៗ ហើយ​ក្នុងនោះ គឺ​ឃើញ​មាន​ប្រទេស​មហាអំណាច​ថ្មី ដែល​ចាប់ផ្តើម​លេចមុខឡើង នៅ​អឺរ៉ុប គឺ​ព័រទុយហ្កាល់​ និង​អេស្ប៉ាញ។ នៅពេលនោះ បណ្តា​ប្រទេស​នៅ​អឺរ៉ុប​កំពុងតែ​ប្រជែងគ្នា​ ក្នុងការ​ពង្រីក​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ពួកគេ​រៀងៗ​ខ្លួន តាមរយៈ​ការ​ធ្វើ​អាណានិគម​ និង​ការ​គ្រប់គ្រង​ផ្លូវ​ជំនួញ។ ការធ្វើ​ជំនួញ ដែល​កាក់កបជាងគេ នៅពេលនោះ គឺ​ការជួញដូរ​ជាមួយ​អាស៊ី ហើយ​ជំនួញ​នេះ​ត្រូវ​គេ​ធ្វើ​តាម​ផ្លូវគោក ដែលគេហៅ​ថា “ផ្លូវសូត្រ” តភ្ជាប់​អឺរ៉ុប ទៅ​ឥណ្ឌា និង​ចិន។ ក៏ប៉ុន្តែ ការធ្វើ​ដំណើរតាមផ្លូវគោក​ពីអឺរ៉ុប​ទៅអាស៊ី​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​គ្រោះថ្នាក់ច្រើន នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​​ចក្រភព​អូតូម៉ង់​របស់​តួកគី ​បាន​វាយយក​ទីក្រុង​កុងស្តង់ទីណូប និង​ផ្តួលរំលំ​​ចក្រភព​ប៊ីហ្សង់តាំង នៅឆ្នាំ​១៤៥៣។

​ព័រទុយហ្កាល់ ដែល​ពេលនោះ​ជា​ប្រទេស​មួយជំនាញ​ខាង​ផ្លូវ​សមុទ្រ ​ក៏​បាន​ងាក​ទៅ​ធ្វើ​ការជួញដូរ​​តាមផ្លូវ​សមុទ្រវិញ ដោយ​ចេញ​ដំណើរពី​ព័រទុយហ្កាល់ តាម​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក ចាក់ចុះ​ទៅទិស​ខាង​ត្បូង វាងមួយជុំ​ទ្វីបអាហ្វ្រិក មុននឹង​ឆ្លងមហាសមុទ្រ​ឥណ្ឌា ទៅ​កាន់​តំបន់​អាស៊ី។

ក៏ប៉ុន្តែ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ដែល​ជា​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​ដើរកប៉ាល់​មក​ពី​អ៊ីតាលី បាន​បែកគំនិត​មួយថ្មី​ថា ដោយសារតែ​ផែនដី​មាន​រាងមូល បើសិន​ជា​គេ​ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ពី​អឺរ៉ុប ឆ្ពោះទៅ​ទិសខាងលិច កាត់តាម​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក គេ​នឹង​អាច​ធ្វើដំណើរ​ដោយត្រង់​​ទៅដល់​ឥណ្ឌា​ ដោយ​ចំណាយពេលតិចជាង​ ការ​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅទិស​ខាង​កើត ដែល​ត្រូវ​​វាង​មួយជុំ​ទ្វីប​អាហ្វ្រិក។ នៅចុងសតវត្សរ៍ទី១៥ ស្តេច​អេស្ប៉ាញ​​ក៏​បានជួល​​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ឲ្យ​ដឹកនាំ​បេសកកម្ម ក្នុងនាម​អេស្ប៉ាញ ធ្វើ​ដំណើរ​តាម​កប៉ាល់ កាត់​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក ឆ្ពោះទៅ​អាស៊ី។

នៅថ្ងៃទី៣ ខែ​សីហា ​ឆ្នាំ​១៤៩២ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ បាន​​ចេញដំណើរ​ពី​អេស្ប៉ាញ ជាមួយ​នឹង​កប៉ាល់​ ៣គ្រឿង ឆ្ពោះទៅទិស​ខាងលិច សំដៅ​ទៅ​អាស៊ី។ ជាង ២ខែ​ក្រោយ​មក នៅ​ថ្ងៃ​ទី១២ ខែ​តុលា កប៉ាល់​របស់​​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ក៏​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់ឆ្នេរ​ខាង​កើត​នៃ​ទ្វីប​អាមេរិក។ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ នឹកស្មាន​ថា​​ខ្លួន​មក​ដល់​ឥណ្ឌា ក៏​បាន​ហៅ​ជនជាតិ​ដើម ដែលរស់​នៅលើ​ទ្វីបអាមេរិក​ថា​ជា​ពួក​ឥណ្ឌា។ ឈ្មោះ ដែល​នៅ​ជាប់​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន គឺ “ឥណ្ឌា​ស្បែក​ក្រហម”។

ចាប់តាំង​ពីពេលនោះមក គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ត្រូវ​បាន​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ចារទុក​ថា​ជា​អ្នក​ដែល​បាន​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​មុនគេ​បង្អស់។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយមក គេ​បាន​រកឃើញ​ភស្តុតាង ដែល​បញ្ជាក់ថា គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ មិនមែន​ជា​អ្នក​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​មុនគេ​នោះទេ ហើយ​ក៏​មិនមែន​ជា​ជនជាតិ​អឺរ៉ុប​ទីមួយ ដែល​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់​ទឹកដី​អាមេរិក​នោះដែរ។

រូបគំនួរ​បង្ហាញ​ពី​លោក​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ

មុនពេល​ដែល​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ធ្វើដំណើរ​មកដល់ នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី១៥ ទ្វីបអាមេរិក​មាន​មនុស្ស​រស់នៅ​តាំង​ពី​រាប់ម៉ឺនឆ្នាំ​មកហើយ។ ជនជាតិដើមនៅ​អាមេរិក (ដែល​យើង​ហៅ​ថា ជា​ជនជាតិ​ឥណ្ឌា​ស្បែក​ក្រហម) តាមការពិត គឺ​ជា​មនុស្ស ដែល​មាន​ដើមកំណើត​មក​ពី​អាស៊ី។ ពួកគេ​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ពី​អាស៊ី​ មក​អាមេរិក កាល​ពី​ប្រមាណ​ជា ២ម៉ឺន​ឆ្នាំ​មុន ដោយ​ឆ្លងកាត់​តាម​ចក្រសមុទ្រ រវាង​រុស្ស៊ី និង​រដ្ឋ​អាឡាស្កា (Bering Sea) នៅ​ក្នុង​​អំឡុង​យុគសម័យ​ទឹកក (Ice Age) ពេល​ដែល​កម្ពស់​​មាន​កម្រិត​ទាប ហើយ​ច្រក​សមុទ្រ​នេះ នៅជា​ដីគោក​នៅឡើយ ដែល​អាច​ឲ្យ​គេ​ដើរ​ឆ្លងកាត់បាន។

ចាប់តាំង​ពី​ក្រោយ​យុគសម័យទឹកកក នៅពេល​ដែល​កម្ពស់​ទឹកសមុទ្រ​កើនឡើង ទ្វីបអាមេរិក​ត្រូវ​បាន​កាត់ផ្តាច់​ពី​​តំបន់​ផ្សេងទៀត ដោយ​មហាសមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក នៅ​ខាង​លិច និង​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក នៅ​ខាង​កើត ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​ទ្វីបអាមេរិក​នេះ ត្រូវ​បាន​​គេ​បំភ្លេច​ចោល​​ស្ទើរតែ​ទាំងស្រុង​។ រហូត​ទាល់តែ​ក្រោយ​ពេល​ គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដល់​ទ្វីបនេះ ទើប​មហាអំណាច​នៅ​អឺរ៉ុប ជាពិសេស អេស្ប៉ាញ និង​ព័រទុយហ្កាល់ ចាប់ផ្តើម​នាំគ្នា​ធ្វើ​ដំណើរ​មក​ដាក់​អាណានិគម​លើ​ទ្វីបអាមេរិក ហើយ​ពិភពលោក​ទាំងមូល​ដឹង​ថា មាន​ទ្វីបអាមេរិក ហើយ​ក្នុង​រយៈពេល​ជាច្រើន​ឆ្នាំ គេ​នាំគ្នា​គិត​ថា គឺ​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ដែល​ជា​អ្នក​បាន​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​នេះ​មុនគេ។

ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយមកទៀត អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​មួយចំនួន​បាន​រកឃើញ​ថា ​ទ្វីបអាមេរិក​ត្រូវ​បាន​គេ​រកឃើញ តាំងពី​មុន​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ទៅទៀត។

អ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ត​ខ្លះ​បាន​អះអាង​ថា សំពៅចិន ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​មេទ័ពជើងទឹក​នៃ​រាជវង្សមីង ឈ្មោះ Zheng He បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់​ទ្វីបអាមេរិក តាំងពី​ឆ្នាំ​១៤២១ ពោលគឺ ប្រមាណ​ជា ៧០ឆ្នាំ មុន​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ (១៤៩២)។ ក្រោយមកទៀត គេបាន​រកឃើញ​ផែនទី​​គូរ​ដោយ​ចិន ដែល​បង្ហាញ​អំពី​ផ្នែក​ខ្លះ​នៃ​ទ្វីបអាមេរិក។ ផែនទី​នេះ​ត្រូវ​បាន​គូរ​តាំងពី​មុន​ពេល​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់​ទ្វីបអាមេរិក​ទៅទៀត ហើយ​ខ្លះ​​ត្រូវ​បាន​គូរ​ តាំងពី​ក្នុង​សម័យកាល ដែល​ចិន​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​អធិរាជម៉ុងហ្គោល គូប៊ីឡៃ ខាន់​ ម៉្លេះ ដែលអាច​​បញ្ជាក់ថា ​ចក្រភព​ម៉ុងហ្គោល​​បាន​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក តាំង​ពីមុន​ ​Zheng He នៃ​រាជវង្សមីង​ទៅទៀត។

ក៏ប៉ុន្តែ រហូតមកទល់នឹង​ពេលនេះ អ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ត នៅតែ​មាន​ការ​ខ្វែងគំនិត​គ្នា​ច្រើន​នៅឡើយ ជុំវិញ​​ការរកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​ដោយ​ចិន​ ក្រោម​​រាជវង្សមីង ឬ​ដោយ​​ចិន ក្រោម​គូប៊ីឡៃ ខាន់ នៃ​ចក្រភពម៉ុងហ្គោល។ តែទោះជាយ៉ាងណា គេបាន​យល់ស្រប​គ្នា​ថា អាមេរិក​ពិត​ជា​ត្រូវ​បាន​គេ​រកឃើញ​តាំងពី​មុន​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ​មែន។

អ្នកដែល​បានរកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក មុន​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ហើយ​ដែល​គេ​អាច​បញ្ជាក់​បាន​ច្បាស់លាស់ តាមរយៈ​ភស្តុតាង​បុរាណវិទ្យា គឺ​ពួក​វីគីង (Viking) ពោលគឺ ជនជាតិ​ក្នុង​អម្បូរ​ហ៊្សែរម៉ានិក ដែលរស់​នៅ​តំបន់​អឺរ៉ុប​ខាង​ជើង។ តាមរយៈ​កំណាយ​បុរាណវិទ្យា នៅប៉ែក​ខាង​កើត​​​ប្រទេស​កាណាដា (Newfoundland) គេ​បាន​រកឃើញ​ថា ពួក​វីគីង បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅដល់ និង​តាំងទីលំនៅ ក្នុង​ទ្វីបអាមេរិក តាំង​ពី​ក្នុង​អំឡុង​ដើមសតវត្សរ៍​ទី១១ ពោលគឺ ប្រមាណ​ជាជិត ៥០០​ឆ្នាំ​ មុន​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ។

ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ មិនមែន​ជា​អ្នក​បាន​រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​មុនគេ​ក៏ដោយ ការធ្វើ​ដំណើរ​របស់​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ​ទៅ​ដល់​ទ្វីបអាមេរិក នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី១៥ គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​ដ៏សំខាន់​មួយ​នៃ​​ការ​បើកចំហ​ទ្វីបអាមេរិក ទៅកាន់​ពិភពលោក។ គឺ​ជា​ការ​បើក​ផ្លូវ ដល់​មហាអំណាច​អឺរ៉ុប ​ឆ្ពោះទៅ​​ស្វែងយល់​ស៊ីជម្រៅ និង​​ធ្វើ​អាជីវកម្ម​លើ​ធនធាន នៅលើ​ដែនដី​ថ្មី​ដ៏ធំ​​មួយ ប៉ុន្តែ វា​​ក៏​ជា​ការ​បើក​ផ្លូវ​​ផងដែរ ឆ្ពោះទៅ​រក​ការ​វិនាស​ហិនហោច សម្រាប់​ជនជាតិ​ដើម​អាមេរិក៕

សង្គ្រាមទាមទារឯករាជ្យរបស់អាមេរិក

ចាប់តាំង​ពី​ក្រោយ​ពេល​ដែល​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ រកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី​១៥ មហាអំណាច​នៅ​អឺរ៉ុប រួមមាន អេស្ប៉ាញ ព័រទុយហ្កាល់ បារាំង និង​អង់គ្លេស បាន​នាំគ្នា​ពង្រីក​អាណានិគម​របស់​ខ្លួន នៅលើ​ដែនដី​ថ្មីនេះ ដោយ​អេស្ប៉ាញ និង​ព័រទុយហ្កាល់ កាន់កាប់​តំបន់​អាមេរិក​ខាង​ត្បូង ចំណែក​ឯ​បារាំង និង​អង់គ្លេស​វិញ កាន់កាប់​អាមេរិក​ខាងជើង (នៅត្រង់​ម្តុំ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​កាណាដា​សព្វថ្ងៃ)។

►សូមអាន៖ ការរកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​ដោយ​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ ​នៅ​ចុង​សតវត្សរ៍​ទី១៥

ក៏ប៉ុន្តែ គិត​ត្រឹម​សតវត្សរ៍​ទី​១៨ ដែនដី​អាមេរិក​ខាងជើង​ភាគច្រើន​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​បារាំង។ រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ គេឃើញ​មាន​ទីក្រុង​ធំៗ​ជាច្រើន នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង នៅតែ​រក្សា​ឈ្មោះ​ជា​បារាំង ដូចជា Montréal នៅ​កាណាដា និង Nouvelle-Orléan (ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ហៅ​ជា​ភាសា​អង់គ្លេស​ថា New Orlean), Détroit និង Saint-Louis នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ជាដើម។

ចំណែក​អង់គ្លេស​វិញ កាន់កាប់​ដែនដី​តូចជាង​បារាំង គឺ​ដែនដី​ ​នៅ​តាម​បណ្តោយ​ឆ្នេរ​ប៉ែក​ខាង​កើត​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ដែល​គេ​ហៅថា ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ ហើយ​ដែល​ក្រោយ​មក​នឹង​ត្រូវ​ក្លាយ​ជា​រដ្ឋដំបូង​បង្អស់ នៃ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក។ ក៏ប៉ុន្តែ ​ដែនដី​អាណានិគម​អង់គ្លេស​​អស់​ទាំងនេះ ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​ទំហំផ្ទៃដី​តិច ប៉ុន្តែ មាន​ប្រជាជន​រស់នៅ​ច្រើន​ជាង​បារាំង ពោលគឺ ប្រមាណ​ជា ១លាន​នាក់ ធៀប​ទៅនឹង​ ដែនដី​អាណានិគម​របស់​បារាំង ដែល​មាន​ប្រជាជន​តែ​ប្រមាណ​ជា ១០ម៉ឺននាក់​។ ដែនដី​អាណានិគម​បារាំង​នៅ​អាមេរិក​មាន​មនុស្ស​រស់នៅ​តិច គឺ​​ដោយសារ​តែ​​ប្រជាជន​​បារាំងភាគច្រើន​មិន​ចង់​ចាកចេញ​ពី​ប្រទេស​​កំណើត​ ទៅតាំង​ទីលំនៅ​នៅ​លើ​ដែនដី​អាណានិគម។ រដ្ឋាភិបាល​បារាំងវិញ​​ក៏​មិនសូវ​ជា​យកចិត្ត​ទុកដាក់​លើ​​ដែនដី​អាណានិគម​ ដូចជា រដ្ឋាភិបាល​អង់គ្លេស​នោះដែរ។

នៅ​ឆ្នាំ​១៧៥៦ សង្រ្គាម​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ដែនដី​អាណានិគម​បាន​ផ្ទុះឡើង រវាង​បារាំង និង​អង់គ្លេស។ សង្រ្គាម​នេះ ដែល​ភាគច្រើន​ជា​សង្រ្គាម​ខាង​ទ័ព​ជើងទឹក បាន​អូសបន្លាយ​ពេល​ដល់​ឆ្នាំ​១៧៦៣ ហើយ​ត្រូវ​បាន​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “សង្រ្គាម៧ឆ្នាំ”។ នៅ​អាមេរិក សង្រ្គាម​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា សង្រ្គាម​បារាំង​ឥណ្ឌា (French and Indian War) ពោលគឺ​សង្រ្គាម​រវាង​ បារាំង ដែលមាន​ពួក​ជនជាតិ​ដើម​ឥណ្ឌា​ស្បែក​ក្រហម​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត ទល់​នឹង​​អង់គ្លេស រួមជាមួយ​នឹង​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣។

►សូមអាន៖ អរិយធម៌​អាមេរិក​មុន​គ្រីស្តូហ្វ​ កូឡុំ

សង្រ្គាម​នេះ​ត្រូវ​បាន​បញ្ចប់​ជាមួយ​នឹង​ការ​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​សន្តិភាព នៅ​ទីក្រុង​ប៉ារីស នៅ​ឆ្នាំ​១៧៦៣ ដោយ​បារាំង​ត្រូវ​បាត់បង់​ដែនដី​អាណានិគម​ស្ទើរតែ​ទាំងអស់​នៅ​កាណាដា ដែល​ត្រូវ​ប្រគល់​ទៅ​ឲ្យ​អង់គ្លេស ក្នុងនោះ​រួមមាន​ទាំង​ទឹកដី Québec ផងដែរ។

អង់គ្លេស​វិញ ថ្វីដ្បិត​តែ​ទទួល​ជ័យជម្នះ​លើ​បារាំង ហើយ​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ទឹកដី​អាណានិគម​យ៉ាងច្រើន​នៅ​អាមេរិក ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុង​ពេល​ជាមួយ​គ្នា ក៏​ទទួលរងនូវការ​ខូចខាត​ដោយ​សង្រ្គាម​​យ៉ាង​ធ្ងន់ធ្ងរ​ដែរ។ ការ​គ្រប់គ្រង​ដែនដី​ដែល​ធ្លាប់​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម​បារាំង​ក៏​ជា​រឿង​ស្មុគស្មាញ ហើយ​ទំនាក់ទំនង​ជាមួយ​ជនជាតិ​ឥណ្ឌា​ស្បែក​ក្រហម ដែល​ធ្លាប់ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​បារាំង​ក៏​ចោទ​ជា​បញ្ហា។ ការខូចខាត​ផ្នែក​សេដ្ឋកិច្ច​ដោយសារ​សង្រ្គាម​មាន​ទំហំ​ធំធេង ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​អង់គ្លេស​ស្ទើរតែ​នឹងត្រូវ​ក្ស័យធន។

មិនយូរប៉ុន្មាន​ក្រោយ​មក អង់គ្លេស ដែល​ទទួលជោគជ័យ​ក្នុង​សង្រ្គាម​ជាមួយ​បារាំង ក៏​ត្រូវ​ប្រឈមមុ​ខ​នឹង​សង្រ្គាម​មួយថ្មី​ទៀត នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង ហើយលើកនេះ ជា​សង្រ្គាម​តទល់​ជាមួយ​នឹង​ទឹកដី​អាណានិគម​របស់​អង់គ្លេស​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់ គឺ​សង្រ្គាម​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​របស់​អាមេរិក។

បន្ទាប់​ពីជ័យជម្នះ ក្នុង​សង្រ្គាម​ដណ្តើម​អាណានិគម​ជាមួយ​បារាំង អង់គ្លេស​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​សេដ្ឋកិច្ចធ្ងន់ធ្ងរ ក៏​បាន​សម្រេច​ដំឡើង​ពន្ធអាករ លើ​ប្រជាជន​អង់គ្លេស ដែល​រស់នៅលើ​ទឹកដី​អាណានិគម នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង។

ចក្រភព​អង់គ្លេស​យល់ថា ប្រជាជន​នៅ​ដែនដី​អាណានិគម​អាមេរិក​ខាងជើង​ត្រូវ​តែ​ចូលរួម​វិភាគទាន​ច្រើន នៅ​ក្នុង​វិស័យ​ការពារជាតិ​អង់គ្លេស ពីព្រោះ​ពួកគេ​ទទួល​បាន​ការការពារ​ពី​សំណាក់​ទាហាន​អង់គ្លេស។ ក៏ប៉ុន្តែ អាណានិគមជន​អង់គ្លេស​​នៅ​អាមេរិកវិញ​យល់​ថា ពួកគេ​មិនមាន​សិទ្ធ​​ជ្រើសរើស​​តំណាង​​នៅ​ក្នុង​សភា​អង់គ្លេស​ដូច​ពលរដ្ឋ​ដទៃទៀត ដូច្នេះ មិនគួរ​មាន​កាតព្វកិច្ច​បង់ពន្ធ​ច្រើន​បែបនេះទេ។ ពួកគេ​ក៏​បាន​នាំ​គ្នា​ងើបឡើង​ប្រឆាំង​នឹង​អាជ្ញាធរ​អង់គ្លេស ហើយ​ចលនា​ប្រឆាំង​នេះ​ក៏​បាន​​រាលដាល​កាន់តែ​ខ្លាំង រហូត​ផ្ទុះ​ជា​អំពើ​ហិង្សា នៅ​ឆ្នាំ​១៧៧០ នៅ​ពេល​ដែល​ទាហាន​អង់គ្លេស​បាន​បើក​ការ​បាញ់​ប្រហារ​លើ​ក្រុមប្រឆាំង​ នៅ​បូស្តុន បណ្តាល​ឲ្យ​មនុស្ស ៥នាក់​បាត់បង់ជីវិត។

ចាប់ពីពេលនោះមក ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​រដ្ឋាភិបាល​ចក្រភព​អង់គ្លេស​ក៏​កើតមាន​កាន់តែ​ខ្លាំង ហើយ​គិត​ត្រឹមឆ្នាំ​១៧៧៤ ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ នៅ​អាមេរិក​ខាងជើង ក៏​បាន​រៀបចំ​បង្កើត​ជា​សភា និង​រដ្ឋាភិបាល​​នៅ​តាម​តំបន់​​​រៀងៗខ្លួន ហើយ​នៅ​ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៧៧៤ តំណាង​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣​ បាន​ជួប​ប្រជុំគ្នា​នៅ Philadelphia ដែល​គេ​រាប់​ថាជា​កិច្ចប្រជុំ​នីតិកាល​ទី១​នៃ​សភារួម​របស់​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ (Continental Congress)។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេលនោះ អាមេរិក​មិនទាន់​​ប្រកាស​ឯករាជ្យ​ដាច់ចេញ​ពី​ចក្រភព​អង់គ្លេស​នៅឡើយទេ។

ចក្រភព​អង់គ្លេសវិញ ឆ្លើយតប​នឹង​ចលនា​ប្រឆាំង​​នៅ​អាមេរិក ក៏​បាន​ចាត់វិធានការ​កាន់តែ​តឹងរ៉ឹង ព្រមទាំង​បាន​បញ្ជូន​ទាហាន​កាន់តែ​ច្រើន​ឲ្យ​ទៅ​អាមេរិក ក្នុង​គោលដៅ​ពង្រឹង​អំណាច​របស់​ខ្លួន ទៅលើ​ដែនដី​អាណានិគម។ វិធានការ​រឹតតែ​តឹងរ៉ឹង ចលនាប្រឆាំង​ក៏​រឹតតែ​កើនឡើង។ មិនយូរ​ប៉ុន្មាន ចលនាប្រឆាំងនៅ​ក្នុង​ដែនដី​អាណានិគម​នៅ​អាមេរិក​​​ក៏​បាន​ក្លាយ​ជា​ចលនា​បះបោរ​ប្រដាប់​អាវុធ ហើយ​​បាន​ប៉ះប្រយុទ្ធ​ជាមួយ​នឹង​ទាហាន​អង់គ្លេស​ជាលើកទី១ នៅ​ Massachusetts នៅ​ថ្ងៃ​ទី១៩ ​ខែមេសា ឆ្នាំ​១៧៧៥។ គឺ​ថ្ងៃនោះ​ហើយ​ ដែល​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​ថ្ងៃ​ចាប់ផ្តើម​នៃ​សង្រ្គាម​ឯករាជ្យ​ ឬ​សង្រ្គាម​បដិវត្តន៍អាមេរិក។

►សូមអាន៖ យុគនៃ​ពន្លឺ​នៅ​អឺរ៉ុប (​Siècle des Lumières)

នៅខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៧៧៥ គណៈប្រតិភូ​មក​ពី​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ ដោយ​ក្នុងនោះ​រួមមាន Georges Washington, John Adams, Benjamin Franklin និង ​Thomas Jefferson បាន​បើក​កិច្ចប្រជុំ​សភា​ជាថ្មីម្តងទៀត ហើយ​សម្រេច​បង្កើត​កងទ័ពរួម (Continental Army) ដោយ​មាន Georges Washington ជា​អគ្គបញ្ជាការ ដើម្ប​ប្រយុទ្ធតទល់​ជាមួយ​នឹង​កងទ័ព​នៃ​ចក្រភព​អង់គ្លេស។

នៅ​ពាក់កណ្តាល​ឆ្នាំ​១៧៧៦ នៅ​ក្នុង​ពេល​ដែល​សង្រ្គាម​បដិវត្តន៍​អាមេរិក​កំពុង​តែ​ឆាបឆេះ​ពេញ​បន្ទុក ប្រជាជន​​​នៅ​ក្នុង​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ កាន់តែច្រើន​ឡើង​បង្ហាញ​ពី​ជំហរ​ចង់​បាន​ឯករាជ្យ​ដាច់ចេញ​ពី​ចក្រភព​អង់គ្លេស​ទាំងស្រុង។ នៅថ្ងៃទី៤ ខែកក្កដា ឆ្នាំ​១៧៧៦ សភា​នៃ​ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ (Continental Congress) ក៏​បាន​អនុម័ត​​​សេចក្តី​​ប្រកាស​​ឯករាជ្យ​​​ពី​អង់គ្លេស។ គិតមកត្រឹមពេលនោះ ដែនដី​អាណានិគម​ទាំង ១៣ ភាគច្រើន​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​កងទ័ព​អាមេរិក ក៏ប៉ុន្តែ អង់គ្លេស ដែល​នៅតែ​​​មិន​​សុខចិត្ត​បោះបង់​ដែនដី​​អាណានិគម​របស់​ខ្លួន​​ ក៏​បាន​បញ្ជូន​​នាវាចម្បាំង ព្រមទាំង​ទាហាន​​កាន់តែ​ច្រើន ដើម្បី​ទៅ​វាយបង្រ្កាប​ទាហាន​អាមេរិក ដែល​អង់គ្លេស​ចាត់ទុកថា​ជា​ក្រុមបះបោរ។

នៅដើម​​ឆ្នាំ​១៧៧៨ បារាំង ដែល​ច្បាំង​ចាញ់​​​អង់គ្លេស ក្នុង​សង្រ្គាម​ដណ្តើម​ដែនដី​អាណានិគម​អាមេរិក កាល​ពី​១៥ឆ្នាំមុន ​មើល​ឃើញ​សន្ទុះ​នៃ​កម្លាំង​ទ័ព​អាមេរិក​ថាជា​​ឱកាស​ល្អ​​ ដើម្បី​​សងសឹក​ចំពោះ​អង់គ្លេស ក៏​បាន​លូកដៃ​ចូល​អន្តរាគមន៍​ជួយ​អាមេរិក ក្នុងការ​ច្បាំង​ជាមួយ​នឹង​កងទ័ព​អង់គ្លេស។ អង់គ្លេស​​ក៏​ប្រកាស​សង្រ្គាម​ជាមួយ​បារាំង។ ​អេស្ប៉ាញ និង​ហូឡង់ ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​បារាំង​បាន​នាំគ្នា​ចូល​មក​ជួយ​បារាំង ចំណែក​រដ្ឋ​ខ្លះ​របស់​​អាល្លឺម៉ង់​បាន​ចូល​មក​ជួយ​អង់គ្លេស។​ ​​សង្រ្គាម​ឯករាជ្យ​អាមេរិក​ក៏​បាន​រាលដាល​ទៅជា​សង្រ្គាម​​អន្តរជាតិ ដែល​អូសបន្លាយពេល​រហូត​ដល់​ឆ្នាំ​១៧៨៣ ទើប​បញ្ចប់ តាមរយៈ​ការ​ចុះ​​សន្ធិសញ្ញា​ នៅ​ទីក្រុង​ប៉ារីស ថ្ងៃទី៣ កញ្ញា ឆ្នាំ​១៧៨៣។ ​នៅ​ក្នុង​សន្ធិសញ្ញា​នេះ អង់គ្លេសបាន​​សុខចិត្ត​​ទទួល​ស្គាល់​​អាមេរិកថា ​ជា​ប្រទេស​ដែល​មាន​​ឯករាជ្យ​ពេញលេញ៕

សិទ្ធិពលរដ្ឋរបស់ជនជាតិអាមេរិកស្បែកខ្មៅនៅពុំទាន់រីកចំរើននៅឡើយ

កាលពី​សប្តាហ៍​មុន​ សហរដ្ឋអាមេរិក​បាន​ប្រារព្ធ​ពិធី​រំលឹក​ខួប​ ៥០ ឆ្នាំ​ ក្រោយ​ការ​បាញ់​ប្រហារ​សម្លាប់​លោក​ Martin Luther King។ ​គាត់​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់​ជា​និមិត្ត​រូបការពារ​សិទ្ធិ​ជូន​ជនជាតិ​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ​។​ នា​ឱកាស​នោះ​ ​ទីភ្នាក់​ងារ​សារព័ត៌មាន​អាមេរិក​ AP និង​មជ្ឈមណ្ឌល​ស្រាវជ្រាវ​មតិ​ជាតិ​ (National Opinion Research Center) ប្រចាំ​សាកល​វិទ្យាល័យ Chicago បាន​ចេញ​ផ្សាយ​លទ្ធផល​នៃ​​ការ​ស្ទង់​មតិ​មួយ​។ ​គោល​បំណង គឺ​​ចង់​ដឹង​មតិ​យោបល់​​ពលរដ្ឋ​អាមេរិក​ចំពោះ​ការ​ទទួល​បាន​សិទ្ធិ​ស្មើ​គ្នា​ក្នុង​សង្គម​រវាង​ពលរដ្ឋ​អាមេរិក​ស្បែក​ ស​ និង​ស្បែក​ខ្មៅ។ លទ្ធផល​នៃ​ការ​ស្ទង់​មតិ​បាន​ឲ្យ​ដឹង​ថា​ ពលរដ្ឋ​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ​នៅ​តែ​យល់​ឃើញ​ថា​ពុំ​ទាន់​មាន​អ្វី​រីកចំរើន​ឲ្យ​បាន​ជា​ដុំ​កំភួន​ឡើយ​ជុំវិញ​សិទ្ធិ​ពលរដ្ឋ​របស់​ពួក​គេ។​

ការ​សិក្សា​ស្ទង់​មតិ​នេះ​ត្រូវ​បាន​ធ្វើ​ឡើង​ចន្លោះ​ពី​ថ្ងៃ​ទី​១៥ ដល់​ទី​១៩ ខែ​កុម្ភៈ​កន្លង​ទៅ​នេះ។​ មាន​ពលរដ្ឋ​អាមេរិក​ពេញ​វ័យ​ទាំង​ស្បែក​ ស ទាំង​ស្បែក​ខ្មៅ​សរុប​ចំនួន​ ១ ៣៣៧ នាក់​បាន​ស្ម័គ្រ​ចិត្ត​ឆ្លើយ​សំណួរ​តាម​ទូរស័ព្ទ​ និង​តាម​អ៊ិនធើណេត។​ គម្លាត​កំហុស​នៃ​ចម្លើយ​ស្ទង់​មតិ​នេះ​មាន​ប្រមាណ​ ៣,៩%។ ក្នុង​ចំណោម​អ្នក​ចូល​រួម​ឆ្លើយ​សំណួរ​ ក្នុង​នោះ​មាន​ជនជាតិ​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ​ចំនួន​ ៣៨៨ នាក់។​ ចំនួន​ចូលរួម​នេះ​ត្រូវ​បាន​ក្រុម​អ្នក​វិភាគ​​គិតថា​ មាន​កំរិត​ខ្ពស់​ បើ​ប្រៀបធៀប​នឹង​សំណាក​តំណាង​ឲ្យ​ភាគរយ​ប្រជាជន​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ​សរុប​ក្នុង​ក្របខ័ណ្ឌ​នៃ​ការ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​នេះ។​

ចំណោទ​បញ្ហា​នៃ​ការ​ស្ទង់​មតិ​នេះ​គឺ​ចង់​ដឹង​ថា ​តើ​​ពលរដ្ឋ​ទាំង​នោះ​មាន​សិទ្ធិ​ស្មើ​ភាព​បែប​ណា​ក្នុង​ការ​ទទួល​បាន​សិទ្ធិ​កាន់​កាប់​លំនៅ​ដ្ឋាន?​ តើ​ពួក​គេ​មាន​អ្នក​តំណាង​ចូល​រួម​ប្រឡូក​ក្នុង​ឆាក​នយោបាយ​បែប​ណា?​ ចំណោទ​បញ្ហា​ទាំង​នេះ​ គឺ​ក្នុង​ន័យ​ចង់​ដឹង​ពី​ស្ថានភាព​ទូទៅ​របស់​ពលរដ្ឋ​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ​ក្នុង​សង្គម​អាមេរិក។ ទន្ទឹម​គ្នា​នោះ​ផង​ដែរ​ ប្រធាន​បទ​សំខាន់​ចំនួន​បី​ត្រូវ​បាន​ចោទ​សួរ​ទៅកាន់​អ្នក​ចូលរួម​ឆ្លើយ​សំណួរ​ស្ទង់​មតិ។​ ក្នុង​នោះ​មាន​៖ ១)ទំនាក់​ទំនង​ជាមួយ​មន្រ្តី​នគរបាល ២)ប្រព័ន្ធ​យុត្តធម៌ និង​៣)សិទ្ធិ​បោះឆ្នោត។​ សំដី​មួយ​ម៉ាត់​​របស់​លោក​ Martin Luther King ដែល​បាន​ពោល​កាល​ពី​ឆ្នាំ​១៩៦៣​ ថា​ ខ្ញុំ​មាន​ក្តី​សុបិន​ (I have a dream) នៅ​តែ​ដក់​ជាប់​ជានិច្ច​ក្នុង​ចិត្ត​ក្រុម​អ្នក​តស៊ូ​មតិ​ទាម​ទារ​សិទ្ធិ​ពលរដ្ឋ​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ។​

សំរាប់​ក្រុម​ចលនា​នេះ​ អំពើ​ហឹង្សា​ពី​សំណាក់​មន្រ្តី​នគរបាល​មក​លើ​សហគមន៍​ជនជាតិ​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ​នៅ​តែ​ជា​ជំងឺ​រ៉ាំរ៉ៃ​មួយ​ក្នុង​សង្គម​អាមេរិក។​ គិត​មក​ដល់​ពេល​នេះ​ គេ​មិន​ងាយ​ទទួល​បានឡើយ​នូវ​​ទិន្នន័យ​ជុំវិញ​​ករណី​អន្តរាគមន៍​ណាមួយ​ពី​សំណា​ក់​មន្រ្តី​ប៉ូលីស​មក​លើ​ពលរដ្ឋ​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ​។​ ដូចនេះ​ គេ​ពិបាក​ដឹង​ថា​តើ​មន្រ្តី​បាន​ចាត់​វិធាន​ការណ៍​បែប​ណា​ឲ្យ​បាន​ប្រសើរ​ចៀស​វាង​អំពើ​ហឹង្សា​មក​លើ​ពលរដ្ឋ​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ។​ ប៉ុន្តែ រយៈ​ពេល​កន្លង​មក​នេះ​ មាន​ការ​សិក្សា​ស្រាវជ្រាវ​ជាច្រើន​បាន​ប្រមូល​ព័ត៌មាន​ពី​ប្រភព​ចំនួន​ពីរ ដើម្បី​វាយ​តម្លៃ​ពី​សមភាព​ពូជសាសន៍​។​ ទីមួយ​ គឺ​ប្រភព​រដ្ឋាភិបាល​ថ្នាក់​សហព័ន្ធ។​ ទិន្នន័យ​ទាំង​នោះ​ គឺ​ពាក់​ព័ន្ធ​នឹង​ករណី​បទល្មើស​ច្បាប់​ចរាចរណ៍នៅ​គ្រប់​បណ្តា​រដ្ឋ​ទាំង​អស់។​ ទីពីរ​ គឺ​ប្រភព​​ការិយាល័យ​ស៊ើប​អង្កេត​សហព័ន្ធ​ (FBI) ទាក់​ទងនឹង​ករណី​ឃាត់​ខ្លួន​ជន​ល្មើស​ទូទៅ។​ លទ្ធផល​នៃ​ការ​សិក្សា​ទាំង​នោះ​បាន​បង្ហាញ​ឲ្យ​ដឹង​ថា​ ​ពលរដ្ឋ​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ​ងាយ​រង​គ្រោះខ្លាំង​ណាស់​​ និង​តែង​ទទួល​ការ​រើស​អើង​ពី​សំណាក់​មន្រ្តី​នគរបាល​ពេល​ចុះ​ឃាត់​រថយន្ត​តាម​ផ្លូវ​ក្នុង​ករណី​បទ​ល្មើស​ចរចារណ៍ ឬ​ពេល​ចាប់​ខ្លួន​ក្នុង​ករណី​បទ​ល្មើស​អ្វី​មួយ។ ផ្អែក​លើ​ការ​សិក្សា​មួយ​ទៀត​របស់​សាកល​វិទ្យា​ល័យ​ Standford បាន​ឲ្យ​ដឹង​ថា​ បើ​ប្រៀប​ធៀប​នឹង​ជន​ស្បែក​ ស អ្នក​បើក​បរ​ស្បែក​ខ្មៅ​មាន​ភាគរយ​ខ្ពស់​ដែល​ត្រូវ​មន្រ្តី​នគរបាល​ហៅរថយន្ត​​ឈប់​ ទទួល​ការ​ផាក​ពិន័យ​ ឬ​ត្រូវ​ចាប់​ឃាត់​ខ្លួន។​

ចំពោះ​ប្រព័ន្ធ​យុត្តិធម៌​វិញ​ កាលពី​ ៥០ ឆ្នាំ​មុន​ ចំនួន​អ្នក​ទោសស្បែក​ខ្មៅ​មាន​កំរិត​ ៥ ដង​ប៉ុណ្ណោះ​ខ្ពស់​ជាង​ចំនួន​អ្នក​ទោស​ស្បែក​ ស។ ប៉ុន្តែ បច្ចុប្បន្ន​ ចំនួន​នេះ​បាន​កើន​ឡើង​រហូត​ទៅ​ដល់​ ៨ ដង។​ ចំពោះ​សិទ្ធិ​បោះ​ឆ្នោត​វិញ​ កាលពី​ឆ្នាំ​២០១៦ ទិន្នន័យ​បាន​បង្ហាញ​ឲ្យ​ឃើញ​ថា​ មាន​ពលរដ្ឋ​អាមេរិក​ចំនួន​ជាង​ ៦​ លាន​នាក់​បាន​បាត់​បង់​សិទ្ធិ​បោះ​ឆ្នោត។​ ក្នុង​ចំណោម​នោះ​ ភាគ​ច្រើន​ជា​ជនជាតិ​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ​។ គួរ​ដឹង​ផង​ដែរ​ នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ ប្រសិន​បើ​ពលរដ្ឋ​ណា​ម្នាក់​ធ្លាប់មាន​ទោស​ឧក្រិដ្ឋ​ បុគ្គល​នោះនឹង​បាត់​បង់​​សិទ្ធិ​បោះ​ឆ្នោតហើយ។

ឆ្លង​តាម​ការ​វិភាគ​លទ្ធផល​ស្ទង់​មតិ​បាន​បង្ហាញ​ឲ្យ​ឃើញ​ថា​ ៥០ ឆ្នាំ​ក្រោយ​ការ​សម្លាប់​លោក​ ​ Martin Luther King ពលរដ្ឋ​អាមេរិក​ទូទៅ​នៅ​តែ​យល់​ឃើញ​ថា ​គម្លាត​សិទ្ធិ​សេរីភាព​រវាង​ពលរដ្ឋ​ស្បែក​ ស​ និង​ស្បែក​ខ្មៅ​នៅ​តែ​បន្ត​មាន​ក្នុង​សង្គម​អាមេរិក។​ ក្រុម​ចំណោម​អ្នក​ឆ្លើយ​តប​សំណួរ​ជា​ពលរដ្ឋ​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ​ ភាគ​ច្រើន​បាន​បង្ហាញ​ទស្សនៈ​ថា​ មាន​ការ​រីក​ចំរើន​តិច​តួចប៉ុណ្ណោះ​​ ឬ​ស្ទើរ​តែ​ពុំ​មាន​តែម្តង​ចំពោះ​ការ​ទទួល​បាន​សិទ្ធិ​ស្មើភាព​គ្នា​ចំពោះ​បញ្ហា​សង្គម​នានា​ ដែល​ចលនា​ទាម​ទារ​សិទ្ធិ​ពលរដ្ឋ​បាន​ស្រែក​ទាមទារ​ជា​យូរ​មក​ហើយ។​ ផ្ទុយ​ទៅ​វិញ​ ក្រុម​អ្នក​ឆ្លើយ​តប​សំណួរ​ជា​ពលរដ្ឋ​ស្បែក​ ស​ បាន​យល់​ឃើញ​ថា​ ចង់​មិន​ចង់​ក៏​មាន​ការ​រីក​ចំរើន​ជា​វិជ្ជមាន​ខ្លះ​ដែរ​។​ ហើយ​ពួក​គេ​នៅ​តែ​មាន​សុទិដ្ឋិនិយម​ចំពោះ​ការ​រីកចំរើន​ទៅ​ថ្ងៃ​អនាគត។​ យោង​តាម​ការ​វិភាគ​លើ​ទិន្នន័យ​ដាច់​ដោយ​ឡែក​មួយ​ផ្សេង​ទៀត​របស់​ទីភ្នាក់​ងារ​សារព័ត៌មាន​ AP បានសន្និដ្ឋាន​ថា​ ការ​រីកចំរើន​ពិត​ជា​មាន​តិច​តួច​ប្រាកដ​មែន​ចំពោះ​សិទ្ធិ​ទាមទារ​កន្លង​មក​ពី​សំណាក់​ក្រុម​ពលរដ្ឋ​អាមេរិក​ស្បែក​ខ្មៅ៕

យុគនៃពន្លឺនៅអឺរុប

សតវត្សរ៍ទី១៧... មហាអំណាច​នៅ​អឺរ៉ុប​បន្ត​វាតទី​ពង្រីក​អាណានិគម​ នៅ​ក្នុង​ទ្វីបអាមេរិក ដោយ​អេស្ប៉ាញ និង​ព័រទុយហ្កាល់​គ្រប់គ្រង​អាមេរិក​ខាង​ត្បូង ហើយ​បារាំង និង​អង់គ្លេស​គ្រប់គ្រង​អាមេរិក​ខាងជើង ត្រង់​ទឹកដី​កាណាដា និង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​សព្វថ្ងៃ។

►សូមអាន ការរកឃើញ​ទ្វីបអាមេរិក​ដោយ​គ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ

នៅ​អាស៊ី រាជវង្សមីង​របស់​ចិន​ត្រូវ​បាន​ពួក​ម៉ាន់ជូ​ផ្តួលរំលំ នៅ​ឆ្នាំ​១៦៤៤។ ​ពួកម៉ាន់ជូ​ក៏​បាន​បង្កើត​ជារាជវង្សថ្មីមួយទៀត គឺ​រាជវង្ស​ឈីង ដែល​គ្រប់គ្រង​ប្រទេស​ចិន​រហូតដល់​ឆ្នាំ​១៩១២ ទើប​ត្រូវ​ក្រុម​បះបោរ​ដឹកនាំ​ដោយ​ស៊ុនយ៉ាតសេន​ផ្តួលរំលំ ហើយ​បង្កើត​របបសាធារណរដ្ឋ។

នៅ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍ អាណាចក្រ​ខ្មែរ​នៅតែ​បន្ត​ធ្លាក់​ដុនដាប ដោយ​ទឹកដី​ចេះតែ​រួញ​បន្តិចម្តងៗ ដោយ​ការ​លេបត្របាក់​ពី​ប្រទេស​ជិតខាង។ ក្រោយ​ពី​ការ​ដួលរលំ​​អង្គរ និង​បន្ទាយលង្វែក​ដោយសារ​ដៃ​សៀម អាណាចក្រ​ខ្មែរ​ក៏​ចាប់ផ្តើម​បាត់បង់​ទឹកដី​កូស៊ាំងស៊ីន (កម្ពុជា​ក្រោម) ទៅ​ក្នុង​ដៃ​អាណ្ណាម នៅ​ក្នុង​រាជ​ព្រះបាទ​ជ័យជេដ្ឋា​ទី២។ ព្រះបាទ​ជ័យជេដ្ឋា​ទី២ ដែល​បាន​ឡើង​គ្រងរាជ្យ នៅ​ឆ្នាំ​១៦១៨ បាន​យក​ក្សត្រិយ​អាណ្ណាម​មក​ធ្វើ​ជា​ព្រះរាជាយា រួចហើយ​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ប្រជាជន​អាណ្ណាម​ចូល​មកតាំងទីលំនៅ​នៅក្បែរ​ព្រៃនគរ។ ចាប់ពីពេលនោះ​ហើយ ដែល​ពួក​អាណ្ណាម​ចាប់ផ្តើម​ទន្រ្ទាន​ដណ្តើម​កាន់កាប់​ទឹកដី​ ដែល​យើង​ហៅ​ថា កម្ពុជា​ក្រោម​សព្វថ្ងៃ​នេះ។

►សូមអាន ភាពរុងរឿង​នៃ​អាណាចក្រ​ខ្មែរ​សម័យអង្គរ

នៅ​អឺរ៉ុបវិញ សង្រ្គាម​ដ៏ធំមួយ​បាន​ផ្ទុះឡើង នៅ​ឆ្នាំ​១៦១៨ ហើយ​អូសបន្លាយ​រហូតដល់​ឆ្នាំ​១៦៤៨ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះថា “សង្រ្គាម ៣០ឆ្នាំ” (Guerre de Trente Ans)។ សង្រ្គាម​នេះ​ផ្ទុះឡើង​ពីដំបូង​ចេញពី​ជម្លោះ​​សាសនា រវាង​​ពួក​​កាតូលិក និងពួក​ប្រូតេស្តង់។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​មក សង្រ្គាម​នេះ​ក៏​បាន​រាលដាល​ទៅជា​សង្រ្គាម​ពេញ​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ទាំងមូល។ សង្រ្គាម​នេះ​បាន​បិទបញ្ចប់​ដោយ​សន្ធិសញ្ញា​វេសហ្វាលី (Wesphalie) នៅ​ឆ្នាំ​១៦៤៨។ គឺ​សន្ធិសញ្ញា​វេសហ្វាលី​នេះ​ហើយ ដែល​ត្រូវបាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​មូលដ្ឋានគ្រឹះ​នៃ​ទំនាក់ទំនង​អន្តរជាតិ​សម័យទំនើប ដោយ​បណ្តា​ប្រទេស​អឺរ៉ុប​បាន​ព្រមព្រៀង​គ្នា​បង្កើត​ជា​គោលការណ៍​ដ៏សំខាន់មួយ គឺ​អធិបតេយ្យភាព និង​បូរណភាព​ទឹកដី​របស់​រដ្ឋ ពោលគឺ រដ្ឋនីមួយៗ​មាន​ព្រំដែនដែល​មិន​អាច​រំលោភ​បាន ហើយ​ត្រូវដឹកនាំ​ដោយ​អំណាច​នយោបាយ ដែល​មាន​អធិបតេយ្យភាព​កំពូល​ ដែល​ប្រទេស​ផ្សេងទៀត​មិនអាច​លូកដៃ​ចូល​មក​​ជ្រៀតជ្រែក​បាន។

រូបគំនូរ​បង្ហាញ​ពី​ពិធី​ជប់លៀង​ក្រោយ​ការ​ចុះសន្ធិសញ្ញា​វេសហ្វាលី (អាល្លឺម៉ង់) បញ្ចប់​សង្រ្គាម ៣០ឆ្នាំ នៅ​អឺរ៉ុប

ឆ្នាំ​១៦៤៩ មួយឆ្នាំ​ក្រោយ​ការ​ចុះកិច្ចព្រមព្រៀង​វេសហ្វាលី​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​៣០ឆ្នាំ ហេតុការណ៍​ដ៏សំខាន់​មួយ​បាន​កើតឡើង នៅ​អង់គ្លេស។ បដិវត្តន៍​ប្រឆាំង​នឹង​រាជានិយម​អង់គ្លេស​ ដែល​បាន​បង្ក​ជា​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៦៤២​មកនោះ បាន​ទទួលជោគជ័យ ហើយ​ក្រុម​បដិវត្តន៍​បាន​ចាប់​ខ្លួន​ស្តេច​អង់គ្លេស គឺ​ស្តេច​ Charles ទី១ យក​មក​កាត់ទោស​ប្រហារ​ជីវិត ដោយ​កាត់ក្បាល។ របបរាជានិយម​ត្រូវ​ដួលរលំ ជំនួស​មកវិញ​ដោយ​របបសាធារណរដ្ឋ ក៏ប៉ុន្តែ ជា​របបសាធារណរដ្ឋ​បែប​ផ្តាច់ការ​ ដឹកនាំ​ដោយ​​មេដឹកនាំ​យោធា​ឈ្មោះ Oliver Cromwell។ ក៏ប៉ុន្តែ របបសាធារណរដ្ឋ​អង់គ្លេស​មាន​អាយុ​កាលតែ ១០ឆ្នាំ​ប៉ុណ្ណោះ។ នៅ​ឆ្នាំ​១៦៥៩ មួយឆ្នាំ​ក្រោយ​មរណភាព​របស់ Oliver Cromwell របប​សាធារណរដ្ឋ​​អង់គ្លេស​ត្រូវ​ដួលរលំ ហើ​យ​អង់គ្លេស​ក៏​វិលត្រឡប់​ទៅ​រក​ការដឹកនាំ​តាមបែប​រាជានិយម​វិញ ក៏ប៉ុន្តែ របបរាជានិយម​ថ្មីនេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​បន្តិចម្តងៗ ពី​រាជានិយម​ផ្តាច់ការ រហូត​ឈាន​ទៅ​បង្កើត​ជា​របបរាជានិយម​អាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ នៅ​ឆ្នាំ​១៦៨៨។

នៅ​អឺរ៉ុប ក្នុង​សតវត្សរ៍ទី១៧ ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​ភាព​វឹកវរ​ដោយ​សង្រ្គាមច្រើន​ ក៏ប៉ុន្តែ ចលនា​ Renaissance ​ពោលគឺ​ការ​ចាប់កំណើតឡើងវិញ​នៃ​អរិយធម៌​អឺរ៉ុប​សម័យបុរាណ នៅតែ​បន្ត​រីកសាយភាយ​កាន់តែ​ធំឡើងៗ។ អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​​ជាទូទៅ​ ជាពិសេស អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​លោកខាងលិច ចាត់ទុក​សម័យកាល​ពី​ពាក់កណ្តាល​​សតវត្សរ៍​ទី១៧ ដល់​ពាក់កណ្តាល​សតវត្សរ៍ទី១៨​ថា ជា​យុគ​នៃ​ពន្លឺ (Enlightenment/Siècle des Lumières) ពោលគឺ ជា​សម័យកាល​នៃ​ចំណេះដឹង។

►សូមអាន ការរស់ឡើងវិញ​នៃ​អរិយធម៌​រុងរឿង​នៅ​អឺរ៉ុប (Renaissance)

Montesquieu, Voltaire និង​ Jean-Jacques Rousseau នៅ​បារាំង, John Locke និង Thomas Hobbes នៅ​អង់គ្លេស, Spinoza (១៦៣២-១៦៧៧) នៅ​ហូឡង់... សុទ្ធសឹង​ជា​ទស្សនវិទូ​ល្បីៗ នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី១៧ និង​ទី១៨​។ គឺ​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះហើយ ដែល​ទ្រឹស្តី​នៃ​ទស្សនវិជ្ជានយោបាយ​ដ៏សំខាន់មួយ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “កិច្ចសន្យាសង្គម” ​(Contrat Social) បាន​ចាប់កំណើត​ឡើង ហើយ​នៅតែ​បន្ត​មាន​ឥទ្ធិពល​មក​ទល់​នឹង​ពេលបច្ចុប្បន្ន​ ជាពិសេស នៅ​ក្នុង​របបដឹកនាំ​តាមបែប​ប្រជាធិបតេយ្យ។ តាមរយៈទ្រឹស្តី​នេះ រដ្ឋ​អាច​​មាន​អំណាច​ទៅលើ​ពលរដ្ឋ​បាន​​ ដោយសារ​តែពលរដ្ឋ​នីមួយៗ​​ព្រមព្រៀង​សុខចិត្ត​ដាក់ខ្លួន​ឲ្យ​​ស្ថិត​ក្រោម​អំណាច​របស់​រដ្ឋ។ ទំនាក់ទំនង​ រវាង​រដ្ឋ និង​ប្រជាជន​ ត្រូវ​ចងភ្ជាប់​ដោយ​កិច្ចសន្យាមួយ ដែល​គេ​ហៅថា “កិច្ចសន្យាសង្គម” ដែល​តាមរយៈ​​កិច្ចសន្យា​នេះ ប្រជាជន​​នីមួយៗសុខចិត្ត​បោះបង់​សេរីភាព​របស់​ខ្លួន​មួយផ្នែក ហើយ​ដាក់ខ្លួន​ឲ្យ​ស្ថិត​ក្រោម​អំណាច​របស់​អ្នកដឹកនាំ​រដ្ឋ។ ​ជា​ថ្នូរមកវិញ អ្នកដឹកនាំ​រដ្ឋ​ត្រូវ​តែ​ធានា​នូវ​សន្តិសុខ និង​សិទ្ធិសេរីភាព​មួយផ្នែក​ទៀត​ដែលនៅ​សេសសល់​សម្រាប់​ប្រជាជន​ជាទូទៅ។

ទ្រឹស្តីនេះ​គឺ​ជា​គន្លឹះ​ក្នុងការ​ស្វែងយល់​អំពី​ទំនាក់ទំនង រវាង​រដ្ឋ និង​ប្រជាជន​ដែល​នៅ​ចំណុះរដ្ឋ ទាំង​នៅ​ក្នុង​រចនាសម្ព័ន្ធ​រដ្ឋ​សម័យ​ទំនើប និងទាំង​នៅ​ក្នុង​ពេល​មនុស្ស​ចាប់​បង្កើត​រដ្ឋ​ជាដំបូង នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​បដិវត្តន៍​កសិកម្ម។

ទស្សនវិជ្ជា​នយោបាយ ស្តីពី​ការ “ការបែងចែក​អំណាច​រដ្ឋ” របស់ Montesquieu និង John Locke ក៏​ជា​ទ្រឹស្តី​នយោបាយ​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង​មួយដែរ នៅ​អឺរ៉ុប​នៅ​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី១៧ និង​ទី១៨។ ទ្រឹស្តីនេះ គឺ​ជា​មូលដ្ឋាន​គ្រឹះ​នៃ​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ហើយ​ដែល​មាន​ឥទ្ធិពល​នៅទូទាំង​ពិភពលោក រហូតមកទល់​នឹង​សព្វថ្ងៃ​នេះ។

រូបគំនូរ​បង្ហាញ​ពី​លោក​អ៊ីសាក់ ញូតុន អ្នកប្រាជ្ញ​​​អង់គ្លេស​ដ៏ល្បីល្បាញខាង​រូបវិទ្យា

និយាយ​ខាង​ផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្ត​វិញ នៅ​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី១៧ និង​ទី១៨ គេឃើញ​មាន​ទ្រឹស្តី​ល្អៗ​ជាច្រើន​បាន​ចាប់កំណើតឡើង ចេញ​ពី​អ្នកប្រាជ្ញល្បីៗ​ជាច្រើន​ ដូចជា​ ខាង​តារាស្រ្ត​ មាន​ Johannes Kepler នៅ​អាល្លឺម៉ង់​, ខាង​រូបវិទ្យា និង​គណិតវិទ្យា មាន​​ Blaise Pascal និង René Descartes នៅ​បារាំង និង​ជាពិសេស អ៊ីសាក់ ញូតុន Isacc Newton នៅ​អង់គ្លេស។ អ៊ីសាក់ ញូតុន ដែល​កើតឆ្នាំ​១៦៤២ ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ថា​​ជា​អ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​បំផុត នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​របស់​មនុស្សជាតិ។ ទ្រឹស្តី​របស់​ញូតុន ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ស្គាល់​ច្រើន​ជាងគេ គឺ​កម្លាំង​នៃ​ទំនាញផែនដី។

ចំណេះដឹង​នៃ​អ្នកប្រាជ្ញ​អឺរ៉ុប ក្នុង​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី១៧ និង​ទី១៨​នេះ​ហើយ ដែល​ជា​ពន្លឺ​ បំភ្លឺផ្លូវ ឆ្ពោះ​ទៅ​ការ​ធ្វើ​បដិវត្តន៍​ធំៗ​ជាច្រើន​ ទាំង​បដិវត្តន៍​​ផ្នែក​វិទ្យាសាស្រ្ត​សម័យទំនើប និង​ទាំង​បដិវត្តន៍​ខាង​សង្គម​និង​នយោបាយ ដូចជា បដិវត្តន៍​នៅ​អង់គ្លេស នៅ​ឆ្នាំ​១៦៨៨ ដែល​ឈាន​ទៅ​បង្កើត​រាជានិយម​អាស្រ័យ​ធម្មនុញ្ញ, បដិវត្តន៍​នៅ​អាមេរិក ដែល​ឈាន​ទៅ​បង្កើត​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ឯករាជ្យ​ពី​អាណានិគម​អឺរ៉ុប នៅ​ឆ្នាំ​១៧៧៦ និង​បដិវត្តន៍​បារាំង​ នៅ​ឆ្នាំ​១៧៨៩ ដែល​ផ្តួលរំលំ​របបរាជានិយម​ផ្តាច់ការ បង្កើត​ទៅជា​របបសាធារណរដ្ឋ រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ៕

សករាជខ្មៅងងឹតនៅបារាំង

នៅ​ឆ្នាំ​១៧៨៩ ​ចលនាបដិវត្តន៍​ប្រជាជន​​បាន​​ផ្តួលរំលំ​របប​រាជានិយម​ផ្តាច់ការ ហើយ​នាំ​ប្រទេស​បារាំង ទៅ​រក​របបនយោបាយថ្មី​មួយ​ គឺ​របបរាជានិយម​អាស្រ័យ​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ។ ព្រះមហាក្សត្រ​បារាំង គឺ​ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦ បាន​​បង្ខំ​ចិត្ត​ទទួល​យក​របបនយោបាយ​ថ្មី​នេះ ដោយសារ​តែ​មាន​សម្ពាធ​ពី​ចលនា​បដិវត្តន៍​​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។ រីឯ​ក្នុង​ចិត្ត​វិញ ព្រះអង្គ​នៅតែ​ចង់​ឲ្យ​បារាំង​​វិលត្រឡប់​ទៅរក​របបរាជានិយម​ផ្តាច់ការ ដូចកាល​​ពីសម័យ​ដើម។

នៅ​យប់​មួយ ក្នុង​ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៧៩១ ព្រះបាទ​ល្វីស​ទី១៦ ព្រមទាំង​ក្រុម​គ្រួសារ ក៏​បាន​លួច​រត់​ភៀសព្រះកាយ​ចេញ​ពី​ព្រះបរមរាជវាំង ដើម្បី​ទៅ​ស្វះស្វែង​រក​ជំនួយ​ពី​ស្តេច​អាល្លឺម៉ង់។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅតែ​ប្រមាណ​ជា ៣០គីឡូម៉ែត្រ​ពី​ព្រំដែន​អាល្លឺម៉ង់ ព្រះ​អង្គ​ត្រូវ​​​គេ​ចាប់ខ្លួន​បាន រួច​ហើយ​បញ្ជូន​ឲ្យ​ត្រឡប់​មក​កាន់​ទីក្រុង​ប៉ារីស​វិញ។

ចាប់ពីពេលនោះ​មក ប្រជាជន​បារាំង​បាន​បាត់បង់​ទំនុកចិត្ត​លើ​ព្រះមហាក្សត្រ​ទាំងស្រុង ដោយ​ពួកគេ​ចាត់ទុក​ថា ការព្យាយាម​រត់ភៀស​ព្រះកាយ​ទៅ​រក​ជំនួយ​ពី​បរទេស​ គឺ​ជា​ទង្វើ​ក្បត់​ជាតិ។ ចលនាបដិវត្តន៍​ប្រជាជន​ក៏​បាន​ចាប់កក្រើកឡើងវិញ ហើយ​មាន​សន្ទុះ​កាន់តែ​ខ្លាំងក្លា​ជាងមុន ដោយ​ពេលនោះ ពួកគេ​​ទាមទារ​ឲ្យ​រំលាយ​របបរាជានិយម​ចោល​ទាំងស្រុង ដើម្បី​បង្កើត​ជា​របបសាធារណរដ្ឋ​​ជំនួសវិញ។

នៅ​ព្រឹកព្រលឹម​​ថ្ងៃ​ទី១០ ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៧៩២ ក្រុម​បដិវត្តន៍​​បាន​បើក​ការ​វាយលុក​ចូល​ទៅ​ដល់​ក្នុង​​ព្រះបរមរាជវាំង ក្នុង​ក្រុង​ប៉ារីស (Les Tuileries )។ របបរាជានិយម​ត្រូវ​គេ​លុប​បំបាត់​ចោល​ទាំងស្រុង ហើយ​​របបសាធារណរដ្ឋ​​ក៏​ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើង។ ​ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦ ត្រូវ​បាន​តុលាការ​បដិវត្តន៍​កាត់ទោស​ប្រហារ​ជីវិត ដោយ​កាត់ក្បាល នៅថ្ងៃទី២១ ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៧៩៣។ ការប្រហារ​ជីវិត​ព្រះបាទ​ល្វីសទី១៦ ត្រូវ​បាន​ធ្វើ​ឡើង​ជា​សាធារណៈ នៅ​កណ្តាល​ក្រុង​ប៉ារីស (នៅ​ត្រង់​ទីលាន​មួយ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “ទីលាន​បដិវត្តន៍” ហើយ​បច្ចុប្បន្ន ត្រូវ​ប្តូរឈ្មោះ​មក​ជា​ “Place de la Concorde”)។

►សូមអាន៖ បដិវត្តន៍​ផ្តួលរំលំ​របបរាជានិយម​នៅ​បារាំង​ឆ្នាំ​១៧៨៩

ការផ្តួលរំលំ​របបរាជានិយម និង​ប្រហារ​ជីវិត​​ស្តេច​នៅបារាំង ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ព្រះមហាក្សត្រ​​នៅតាម​បណ្តា​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​ទៀត​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប​ផ្ទុះកំហឹង ហើយ​នាំ​គ្នា​លើកទ័ព​​វាយលុក​​មក​លើ​របប​សាធារណរដ្ឋ​​បារាំង។ ពី​ខាងក្រៅ របបសាធារណរដ្ឋ​​ដែល​ទើប​នឹង​បង្កើត​ថ្មី​​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​ឈ្លានពាន​​ពី​គ្រប់ទិស គឺ​អង់គ្លេស និង​ប៊ែលហ្ស៊ិក ពី​ខាងជើង អាល្លឺម៉ង់ និងអូទ្រីស​ពី​ខាង​កើត ហើយ​អេស្ប៉ាញ ពី​ខាង​ត្បូង។ ចំណែក​នៅ​ខាងក្នុងស្រុកវិញ សង្រ្គាមផ្ទៃក្នុង​​ក៏​បានឆាបឆេះ​យ៉ាង​សន្ធោរសន្ធៅ​​​ឡើងដែរ គឺ​សង្រ្គាម​ទល់​នឹង​ក្រុម​អ្នក​រាជានិយម។

ស្ថិត​ក្នុង​ស្ថានភាព​ចលាចល​នេះ របប​សាធារណរដ្ឋបារាំង​បាន​ដាក់ចេញ​នូវ​នយោបាយ​បែបផ្តាច់ការ និង​ឃោរឃៅ​មួយ ដែល​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​បារាំង​គេ​បាន​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា « La Terreur »។ នៅ​ក្នុង​សម័យកាល​នោះ រាល់​អ្នក​ណា​ដែល​ប្រឆាំង​នឹង​រដ្ឋាភិបាល ត្រូវ​គេ​ចាប់ខ្លួន និង​សម្លាប់​ចោល ដោយ​ចោទ​ថា​ជា​អ្នក​ប្រឆាំង​នឹង​បដិវត្តន៍។ អ្នក​ដែល​ត្រូវ​ចាប់ខ្លួន និង​សម្លាប់ ពីបទ​ប្រឆាំង​នឹង​បដិវត្តន៍​នេះ​ មាន​ទាំង​អតីត​មន្រ្តី​ក្នុង​របបចាស់ ប្រជាជន​ធម្មតា រហូតដល់​ជួរថ្នាក់ដឹកនាំ​នៃ​របបសាធារណរដ្ឋ​គ្នាឯង។ របបសាធារណរដ្ឋ​ ដែល​កើតចេញ​ពី​បដិវត្តន៍​ប្រឆាំង​នឹង​របបផ្តាច់ការ​របស់​ស្តេច ក៏​បាន​ក្លាយ​ខ្លួន​ទៅជា​របបផ្តាច់ការ​ថ្មី​មួយទៀត។

របបផ្តាច់ការ​ និង​ឃោរឃៅ​នេះ​បាន​បិទបញ្ចប់ នៅខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៧៩៤ នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​មេដឹកនាំ​ដ៏​មាន​អំណាច​ម្នាក់ ឈ្មោះ Robespierre ត្រូវ​បាន​ចាប់ខ្លួន និង​កាត់ទោស​ប្រហារ​ជីវិត​ ដោយ​​ត្រូវ​គេ​យក​ទៅ​កាត់ក្បាល នៅ​ត្រង់​កន្លែង ដែល​គេ​ធ្លាប់​កាត់ក្បាល​ស្តេច​ល្វីសទី១៦ កាល​ពី​ជាង​១ឆ្នាំមុន។ គិត​ជា​សរុប មាន​មនុស្ស​ប្រមាណ​ជា ៥០ម៉ឺននាក់​ត្រូវ​គេ​ចាប់​ដាក់​ពន្ធនាគារ ហើយ​ប្រមាណ​ជា ១០ម៉ឺននាក់​ត្រូវ​គេ​សម្លាប់ នៅ​ក្រោម​របប​សាធារណរដ្ឋ​ផ្តាច់ការ​ថ្មីនេះ។

►សូមអាន៖ Siècle des Lumières នៅ​អឺរ៉ុប ចន្លោះ​សតវត្សរ៍​ទី១៧ និង​ទី​១៨

ក្រោយ​ពេល​ដែល Robespierre ត្រូវ​បាន​ចាប់ខ្លួន និង​ប្រហារ​ជីវិត បិទបញ្ចប់​របបឃោរឃៅ ដែល​គេហៅ​ថា “La Terreur” រដ្ឋធម្មនុញ្ញ​ថ្មី​មួយ​ត្រូវ​បាន​គេ​តាក់តែង​ឡើង ដើម្បី​បង្កើត​​របបដឹកនាំ​ថ្មី​មួយទៀត​។ ក៏ប៉ុន្តែ ជម្លោះ​ផ្ទៃក្នុង រវាង​ក្រុម​អ្នក​សាធារណរដ្ឋ និង​អ្នក​រាជានិយម នៅតែ​បន្ត​កើតមាន ដែល​ជា​ហេតុ​បង្ក​ឲ្យ​មាន​អស្ថិរភាព​នយោបាយ​ជា​ប្រចាំ។ ទិដ្ឋភាព​នយោបាយ​បារាំង នៅពេលនោះ ​​តែងតែ​ប្រែប្រួល​ឥតឈប់ រវាង​ការបោះឆ្នោត និង​រដ្ឋប្រហារ​យោធា ដែល​តែងតែ​កើតមាន​ជារឿយៗ។

ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ភាព​ច្របូកច្របល់​នេះ គេឃើញ​មាន​ឥស្សរជន​ម្នាក់​​ចាប់​ផ្តើម​លេចមុខឡើង ហើយ​ដែល​ក្រោយ​មក​នឹង​នាំ​មក​នូវការ​ផ្លាស់ប្តូរ​ដ៏ធំមួយ នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​បារាំង ក៏ដូចជា ប្រវត្តិសាស្រ្ត​អឺរ៉ុប។ ឥស្សរជននោះ គឺ​ណាប៉ូឡេអុង បូណាប៉ាត (Napoléon Bonaparte)។

ណាប៉ូឡេអុង កើត​ថ្ងៃ​ទី១៥ ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៧៦៩ នៅ​កោះ Corse ដែល​ជា​អតីត​កោះ​របស់​អ៊ីតាលី។ នៅ​ឆ្នាំ​ដែល​ណាប៉ូឡេអុង​កើត កោះ Corse ទើប​នឹង​ត្រូវ​បាន​អ៊ីតាលី​កាត់​មក​ឲ្យ​ប្រទេស​បារាំង។

នៅ​ពេល​ដែល​បដិវត្តន៍​បារាំង​ផ្ទុះឡើង នៅ​ឆ្នាំ​១៧៨៩ ណាប៉ូឡេអុង​ទើប​នឹង​មាន​អាយុ ២០ឆ្នាំ ហើយ​គ្រាន់តែ​ជា​នាយទាហាន​ថ្នាក់ទាប​ម្នាក់ ដែល​ទើប​នឹង​បញ្ចប់​សាលា​នាយទាហាន នៅ​ប៉ារីស។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្រោម​​របបសាធារណរដ្ឋ​ ណា​ប៉ូឡេអុង ដែល​មាន​ស្នាដៃ​ច្រើន​ក្នុង​សមរភូមិ ក៏បាន​ឡើង​បុណ្យស័ក្តិ​ជា​បន្ត​បន្ទាប់។ នៅ​ឆ្នាំ​១៧៩៦ នៅពេល​ដែល​របបសាធារណរដ្ឋ​បារាំង​កំពុង​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​ឈ្លានពាន​ពី​សំណាក់​កងទ័ព​ស្តេច​នៃ​បណ្តា​ប្រទេស ដែល​នៅ​ជុំវិញ ណាប៉ូឡេអុង​ត្រូវ​បាន​គេ​តែងតាំង​ជា​ឧត្តមសេនីយ៍​ ហើយ​បាន​ដឹកនាំទ័ព​យក​ជ័យជម្នះ នៅ​តាម​បណ្តា​សមរភូមិ​សំខាន់ៗ​​ជាច្រើន ជាពិសេស នៅ​ប៉ែក​ខាង​អ៊ីតាលី ដែល​កងទ័ព​របស់​ណាប៉ូឡេអុង​វាយបំបាក់​កងទ័ព​អូទ្រីស​ រហូត​ធ្វើ​ឲ្យ​​អូទ្រីស​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​​​​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​សន្តិភាព​​ជាមួយ​បារាំង។

នៅ​ឆ្នាំ​១៧៩៩ នៅពេល​ដែល​កងទ័ព​បារាំង​​បាន​បង្ហាញ​នូវ​កម្លាំង​គួរ​ឲ្យ​ស្ញប់ស្ញែង​ចំពោះ​សត្រូវ​ពី​ខាងក្រៅ នៅ​ផ្ទៃក្នុង​ប្រទេស​បារាំង​ឯណេះវិញ វិបត្តិ​នយោបាយ​តែងតែ​កើតមាន​ជា​អចិន្រ្តៃយ៍។ ស្ថិត​ក្នុង​ស្ថានភាព​បែបនេះ ណាប៉ូឡេអុង ដែល​កំពុង​គ្រប់គ្រងទ័ព ក្នុង​ប្រទេស​អេហ្ស៊ីប ក៏​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​វិលត្រឡប់​មក​កាន់​ទីក្រុង​ប៉ារីស​វិញ។ ​នៅ​ខែ​វិច្ឆិកា ឆ្នាំ​១៧៩៩ ណាប៉ូឡេអុង​បាន​រៀបចំ​ធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ​ទម្លាក់​រដ្ឋាភិបាល ដណ្តើម​អំណាច​យក​មក​កាន់កាប់។

របបដឹកនាំ​ថ្មី​នេះ មាន​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដែល​មានរូបភាព​ខាងក្រៅ​ជា​របបប្រជាធិបតេយ្យ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងការ​អនុវត្ត​ជាក់ស្តែង អំណាច​ទាំងអស់​ស្ថិត​ក្នុង​ដៃ​រដ្ឋាភិបាល ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​ណាប៉ូឡេអុង។ ជាថ្មី​ម្តងទៀត ប្រជាជន​បារាំង ដែលខិតខំ​រើខ្លួន​​ចេញ​ពី​របបផ្តាច់ការ​មួយ ប៉ុន្តែ​ តែងតែត្រូវ​ធ្លាក់​ចូល​ទៅ​ក្នុង​របបផ្តាច់ការ​ថ្មី​ជា​បន្តបន្ទាប់។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត នៅឆ្នាំ​១៨០៤ ណាប៉ូឡេអុង បូណាប៉ាត ដែល​អះអាង​ថា​ជា​អ្នក​ការពារ​របប​សាធារណរដ្ឋ ក៏ប៉ុន្តែ ស្រាប់តែ​បាន​ប្រកាស​ខ្លួន​ជា​អធិរាជ។ ១៥ឆ្នាំ ក្រោយ​បដិវត្តន៍​ទម្លាក់​របបរាជានិយម​ផ្តាច់ការ បារាំង​បាន​វិលត្រឡប់​ទៅ​រក​ការដឹកនាំ​តាមបែប​រាជានិយម​ផ្តាច់ការ​ដូចពីមុន​វិញ គឺ​ចក្រភព​បារាំង ក្រោម​អំណាច​របស់​អធិរាជ​ណាប៉ូឡេអុង៕

សេដ្ឋកិច្ច​ជប៉ុន​កំពុង​បាត់បង់​អានុភាព​របស់ខ្លួន​

នៅឆ្នាំ២០១០​ប្រទេស​ជប៉ុន​បាន​បាត់បង់​តំណែង​ជា​មហាអំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​ទីពីរ​ពិភពលោក​ ​ តំណែង​ជា​មហាអំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​ទីពីរ​ពិភពលោក​នេះ​ប្រទេស​ជប៉ុន​ធ្លាប់បាន​កាន់កាប់​តាំងពី​ឆ្នាំ១៩៦៨​ ​ ឥឡូវនេះ​បាន​ធ្លាក់​ទៅលើ​ដៃ​ប្រទេសចិន។​ បើយោងតាម​តួលេខ​ដែលបាន​ផ្សាយ​ឲ្យ​ដឹង​ដោយ​រដ្ឋាភិបាល​ជប៉ុន​នៅ​ថ្ងៃទី១៤​កុម្ភៈ​កន្លងទៅ​ ផលិតផល​ដុល​ក្នុង​ប្រទេស​ជប៉ុន​បាន​កើនឡើង​ដល់​៥ ៤៧៤ពាន់លាន​ដុល្លារ​នៅឆ្នាំ២០១០​ក្រោយពី​មាន​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ប្រ​មាណ​៣,៩%​ទល់នឹង​ផលិតផលដុល​​របស់​ប្រទេសចិន​ដែលមាន​៥ ៨៧៩ពាន់លាន​ដុល្លារ​ក្រោយពី​បាន​ស្គាល់​សន្ទុះ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ប្រមាណ១០,៣%​នៅឆ្នាំ២០១០។​ ហើយ​អត្រា​នៃ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន​នឹងមាន​ប្រមាណ​៩,៦%​ទៀត​នៅឆ្នាំ២០១១​ ​ នេះ​បើ​ផ្អែកលើ​តួលេខ​របស់​មូលនិធិ​រូបិយវត្ថុ​អន្តរជាតិ​FMI ​ ទោះបីជា​ប្រទេសចិន​មាន​នយោបាយ​រូបិយវត្ថុ​តឹងរ៉ឹង​ដើម្បី​ប្រយុទ្ធ​ទប់​ទល់​នឹង​បញ្ហា​ទំនិញ​ឡើងថ្លៃ​ក៏​ដោយ។


ទោះបីជា​ប្រទេស​ជប៉ុន​បាន​ធ្លាក់​ទៅជា​មហាអំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​ទីបី​ពិភពលោក​ឋិត​នៅ​ពីក្រោយ​ប្រទេស​ចិន​ក៏​ដោយ​ ក៏​គេដឹងថា​ផលិតផល​ដុល​ក្នុង​ប្រទេស​សម្រាប់​ប្រជាជន​ជប៉ុន​ម្នាក់ៗ​នៅ​មាន​កម្រិត​១០ដង​លើស​ប្រទេស​ចិន​ ​ ដោយហេតុ​តែ​ប្រទេស​ជប៉ុន​មាន​ប្រជាជន​១០ដង​តិច​ជាង​ប្រជាជន​ចិន។

ការ​ធ្លាក់​ចុះ​ក្លាយ​ទៅជា​មហាអំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​ទីបី​ពិភពលោក​នេះ​ ស​ឲ្យ​ឃើញថា​ ឧស្សាហកម្ម​​ជប៉ុន​ដែល​តែង​ជា​ក្បាល​ម៉ាស៊ីន​ជួយ​អូស​ទាញ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ជប៉ុន​នោះ​កំពុង​តែ​ធ្លាក់ចុះ​ទន់ខ្សោយ។​ ហើយ​តួលេខ​នៃ​ផលិតផល​ដុល​ក្នុង​ប្រទេស​នៅ​ត្រីមាស​ទីបួន​ឆ្នាំ២០១០​ពុំ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ប្រជាជន​ជប៉ុន​មាន​ការ​កក់ក្តៅ​ឡើយ។​ ផលិតផល​ដុល​ក្នុង​ប្រទេស​នៅ​ត្រីមាស​ទីបួន​ឆ្នាំ២០១០​របស់​ជប៉ុន​បាន​ស្គាល់​ការ​ដើរ​ថយក្រោយ​ប្រមាណ​-០,៣%​បើ​ប្រៀប​ផ្ទឹម​ទៅនឹង​ត្រីមាស​មុន។​ ទាំងនេះ​ក៏​ដោយហេតុ​តែ​មាន​ការ​បិទ​បញ្ចប់​នូវ​វិធានការ​មួយ​ចំនួន​សម្រាប់​ជួយ​ជំរុញ​ឲ្យ​មាន​សន្ទុះ​សេដ្ឋកិច្ច​ក្រោយ​ពី​មាន​វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​និង​វិបត្តិ​ហិរញ្ញវត្ថុ​ពិភព​លោក​នៅ​ឆ្នាំ២០០៨។

នៅ​ឆ្នាំ២០១១​រដ្ឋមន្ត្រី​ក្រសួង​សេដ្ឋកិច្ច​ជប៉ុន​លោក​Kaoru Yosano​សង្ឃឹមថា​សេដ្ឋកិច្ច​ជប៉ុន​នឹងមាន​ដំណើរ​ល្អ​ប្រសើរ​ជាងមុន។​ ក៏​ប៉ុន្តែ​ទោះបីជា​ស្ថានភាព​សេដ្ឋកិច្ច​មាន​លក្ខណៈ​ល្អ​យ៉ាងណា​ក៏​ដោយ​ ក៏ ពុំ​អាច​មក​ជួយ​កែ​លំអ​ឧស្សាហកម្ម​ជប៉ុន​ដែល​មាន​រចនា​សម្ព័ន្ធ​ទន់​ខ្សោយ​​បាន​ឡើយ។

សូម​បញ្ជាក់ថា​ ​ វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​និង​វិបត្តិ​ហិរញ្ញវត្ថុ​ពិភពលោក​នៅ​ឆ្នាំ២០០៨​បាន​ឆ្លុះ​បញ្ចាំង​ឲ្យ​ឃើញ​ជាក់ច្បាស់​នូវ​លក្ខណៈ​ទន់ខ្សោយ​នៃ​រចនា​សម្ព័ន្ធ​របស់​ឧស្សាហកម្ម​ជប៉ុន​ ហើយនិង​ការ​ប្រើ​ខ្ជះខ្ជាយ​ក្នុង​វិស័យ​ហិរញ្ញវត្ថុ​និង​ក្នុង​វិស័យ​ធនធាន​មនុស្ស។​ ជាក់ស្តែង​ ​ ដើម្បី​រក្សា​ឲ្យ​មាន​ការងារ​ ចៀសវាង​កុំ​ឲ្យ​មាន​បញ្ហា​ឥត​ការងារ​ធ្វើ​ អ្នក​ដឹកនាំ​ជប៉ុន​យល់ព្រម​រក្សា​ទុក​បន្ត​ឲ្យ​មាន​នូវ​សកម្មភាព​ឧស្សាហកម្ម​ជាច្រើន​ ​ ទោះ​បី​ជា​គេ​គ្មាន​រក​បាន​ប្រាក់​ចំណេញ​ក៏​ដោយ។

ខុស​ផ្ទុយ​ពី​ប្រទេស​កូរ៉េ​ខាងត្បូង​ដែល​ក្រោយ​ពី​មាន​វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​និង​វិបត្តិ​ហិរញ្ញវត្ថុ​នៅ​ឆ្នាំ១៩៩៧​ អ្នក​ដឹកនាំ​កូរ៉េ​ខាងត្បូង​បាន​ច្របាច់​បញ្ចូល​សកម្មភាព​ឧស្សាហកម្ម​តូច​និង​មធ្យម​ជាច្រើន​បង្កើត​បាន​ទៅ​ជា​ក្រុមហ៊ុន​ដ៏​ធំ​មួយ​ដែល​មាន​លទ្ធភាព​និង​មាន​ប្រសិទ្ធិភាព​ខ្លាំងក្លា។​ ចំណែកឯ​ប្រទេស​ជប៉ុន​វិញ​ គេ​បន្តមាន​ឧស្សាហកម្ម​ផលិត​រថយន្ត​ដល់ទៅ​៨​ពោលគឺ​មាន​ចំនួន​ច្រើន​ជាង​នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ទៅទៀត​ ​ ដែល​ទាំងនេះ​បាន​ក្លាយ​ជា​ឧបសគ្គ​ខាឃាំង​ពុំ​ឲ្យ​មាន​លទ្ធភាព​និង​មាន​ប្រសិទ្ធិភាព​ខ្លាំងក្លា។

បន្ថែម​ពីលើនេះ​ ​ ឧស្សាហកម្ម​ជប៉ុន​គ្រាក់ៗ​ក្នុង​វិស័យ​អេឡេកត្រូនិក​បាន​បាត់បង់​ទីផ្សារ​ប្រមាណ​១/៣​ ​ ហើយ​ទីផ្សារ​ដ៏​សំខាន់​ទាំងនោះ​ក៏​បាន​ធ្លាក់​ទៅលើ​ដៃ​របស់​ឧស្សាហករ​កូរ៉េ​ខាងត្បូង។

គួរកត់​សម្គាល់ថា​ ​ អ្នក​ទទួល​ខុស​ត្រូវ​ជប៉ុន​ហាក់​ដូចជា​បាន​បង្ហាញ​ឲ្យ​ឃើញ​ថា​ គេ​បាន​ត្រៀម​លក្ខណៈ​នឹង​ធ្វើការ​ឆ្លើយតបត​វិញ​ ​ ដោយ​បាន​គ្រោង​បញ្ចុះ​ពន្ធ​សហគ្រាស​ប្រមាណ​៥ពិន្ទុ​ឲ្យ​ធ្លាក់​មកនៅ​៣៥%។​ ហើយ​គេ​បាន​បើក​កិច្ចចរចា​ស្ដីពី​ការដោះដូរ​ពាណិជ្ជកម្ម​សេរី​ជាមួយ​សហភាព​អឺរ៉ុប​ ​ ហើយនិង​គ្រោង​បញ្ចូល​ប្រទេស​ជប៉ុន​ទៅក្នុង​ក្រុម​ដៃគូ​អន្តរប៉ាស៊ីហ្វិក​ផងទៀត​ដើម្បី​ពង្រឹង​ពង្រីក​ទីផ្សារ​របស់​ខ្លួន៕

ការធ្លាក់​ចំណាត់ថ្នាក់​​​មួយកម្រិត​​​គឺស្មើនឹង​មួយដំបង​សំពង​ទៅលើ​រដ្ឋាភិបាល​ជប៉ុន​

ក្រោយពី​ទីភ្នាក់ងារ​វិភាគ​ហិរញ្ញវត្ថុ​Standard and Poor’s ​បាន​ទម្លាក់​ចំណាត់ថ្នាក់​នៃ​ការ​ទុកចិត្ត​មួយ​កម្រិត​ពី​ថ្នាក់AA ​ធ្លាក់​មក​ថ្នាក់AA-​រួចមក​ ​ លោក​នាយករដ្ឋមន្ត្រី​ជប៉ុន​ណាអូតូ​ កាន​បាន​ថ្លែង​​ប្រកាស​នៅ​ថ្ងៃសុក្រ​នេះថា​ “​ អ្វី​ដែល​សំខាន់​នៅពេល​នេះ​គឺ​យើង​ត្រូវ​រក្សា​វិន័យ​ថវិកា​ ​ ដើម្បី​​​ធ្វើ​ឲ្យ​ទីផ្សារ​ហិរញ្ញវត្ថុ​បន្ត​រក្សា​ទំនុកចិត្ត​របស់​គេ​មកលើយើង”​ ។

គួរកត់​សម្គាល់ថា​ ​ បរិមាណ​នៃ​ប្រាក់​បំណុល​សរុប​របស់​ប្រទេស​ជប៉ុន​បច្ចុប្បន្ន​មាន​ដល់ទៅ​២០០%​នៃ​ផលិតផល​សរុប​ក្នុង​ប្រទេស​ដែល​ជា​បរិមាណ​មួយ​ដ៏​សែន​ខ្ពស់​សម្រាប់​ប្រទេស​ឧស្សាហកម្ម​អភិវឌ្ឍន៍។

ដូច្នេះ​ ​ រដ្ឋាភិបាល​របស់​លោក​ណាអូតូ​ កាន​ត្រូវតែ​ធ្វើ​កំណែ​ទម្រង់​ជាបន្ទាន់​ទៅលើ​វិស័យ​ពន្ធដារ​និង​វិស័យ​សង្គមកិច្ច។​ បើ​ពុំ​ដូច្នោះទេ​ ​ ឧនភាព​ថវិកា​ជាតិ​នៅតែ​បន្ត​មានទៀត​ ​ ហើយ​ចំនួន​នៃ​ប្រាក់​បំណុល​ក៏​ចេះតែ​កើន​ខ្លាំងឡើងៗ។​ នៅទីបំផុត​ទីផ្សារ​ហិរញ្ញវត្ថុ​ក៏​ច្បាស់​ជា​លែង​មាន​ទំនុកចិត្ត​ទៅលើ​ប្រទេស​ជប៉ុន​ទៀតហើយ។

ពិតមែន​តែ​ស្ថានភាព​សេដ្ឋកិច្ច​និង​ហិរញ្ញវត្ថុ​នៃ​ប្រទេស​ជប៉ុន​ពុំ​មាន​លក្ខណៈ​ដូច​ស្ថានភាព​សេដ្ឋកិច្ច​និង​ហិរញ្ញវត្ថុ​នៃ​ប្រទេស​នៅ​អឺរ៉ុប​ ​ ក៏​ប៉ុន្តែ​ការបាត់បង់​ចំណាត់​ថ្នាក់​ធ្លាក់​មកនៅ​AA-​បាន​ដាក់​ប្រទេស​ជប៉ុន​ឲ្យ​ឋិត​នៅ​ខ្ពស់​ជាង​ប្រទេស​អ៊ីតាលី​តែ​មួយ​កម្រិត​ប៉ុណ្ណោះ​ ​ ហើយ​ឋិតនៅ​៣កម្រិត​ខ្ពស់ជាង​ប្រទេស​ព័រទុយហ្កាល់​ ​ ៧កម្រិត​ខ្ពស់​ជាង​ប្រទេស​ក្រិក។

ភាព​​ខុសគ្នា​រវាង​ប្រទេស​ជប៉ុន​និង​ប្រទេស​អឺរ៉ុប​គឺ​ដោយសារតែ​ប្រទេស​ជប៉ុន​មាន​សល់​ប្រាក់​បម្រុង​ទុក​ច្រើន​ ​ ហើយ​សេដ្ឋកិច្ច​ជប៉ុន​ទៀត​សោត​ក៏​មាន​លក្ខណៈ​សម្បូណ៌​បែប។​ បន្ថែម​ពីលើនេះ​ ​ គឺ​វិនិយោគិន​ក្នុងស្រុក​ជាអ្នក​ជួយ​ផ្តល់​ហិរញ្ញប្បទាន​ដល់​ឧនភាព​ថវិកា​និង​ប្រាក់​បំណុល​សាធារណៈ។

លោក​នាយករដ្ឋមន្ត្រី​ជប៉ុន​ណាអូតូ​ កាន​ដែល​ជា​អ្នក​កណ្តាលនិយម​លំអៀង​ឆ្វេង​បាន​សន្យា​ថា​ ​ នឹង​ធ្វើការ​ដំឡើង​អត្រា​ពន្ធ​ទៅលើ​គ្រឿង​ឧបភោគ​និង​បិរភោគ​ដែល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ​មាន​កម្រិត​តែ​៥%។​ ទាំងនេះ​ដើម្បី​រក​ប្រាក់​ចំណូល​បន្ថែម​សម្រាប់​ជួយ​ផ្តល់​ហិរញ្ញប្បទាន​ឲ្យ​អ្នក​​ចូល​និវត្តន៍​​ដែល​មាន​កាន់តែ​ច្រើនឡើងៗ​ និង​ជួយ​ធ្វើឲ្យ​វិស័យ​ហិរញ្ញវត្ថុ​សាធារណៈ​មាន​សមតា៕

ឈ្វេងយល់​អំពី​នយោបាយ​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​លោក​ស្ហ៊ីនហ្សូអាបេ'

រដ្ឋាភិបាល​របស់​លោក​ស្ហ៊ីនហ្សូ អាបេ ទើប​នឹង​បាន​ប្រកាស​ចាត់វិធានការ​ថ្មី​មួយ​ទៀត ដែល​នឹង​ត្រូវ​កញ្ចប់​ថវិកា រហូតដល់​ទៅ ២៧៥ពាន់លាន​ដុល្លារ​អាមេរិក ដើម្បី​ជំរុញ​សេដកិច្ចជប៉ុន​ឲ្យ​ចេញផុត​ពី​វិបត្តិ​បរិត្តផរណា ដែល​អូសបន្លាយពេល​អស់រយៈពេល​ជាច្រើនឆ្នាំមកហើយ។ ការ​បង្កើន​ការ​ចំណាយ​សាធារណៈ ដើម្បី​ជំរុញ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច គឺ​ជា​ផ្នែក​មួយ​នៃ​នយោបាយ​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​លោក​ស្ហ៊ីនហ្សូ អាបេ ដែល​នៅពេល​នេះ​ត្រូវ​បាន​គេ​ផ្តល់​រហស្សនាម​ជា​ភាសាអង់គ្លេស​​ថា « Abenomics »។


នយោបាយ​សេដ្ឋកិច្ច ដែល​ជប៉ុន​បាន​ដាក់ចេញ ចាប់តាំង​ពី​​លោក​ស្ហ៊ីនហ្សូ អាបេ ​បាន​ឡើង​កាន់តំណែង​ជា​នាយករដ្ឋមន្រ្តី​​​មកនោះ គឺ​ផ្តោត​ជា​សំខាន់​ទៅលើ​វិធានការពីរ៖ នយោបាយ​រូបិយវត្ថុ​ដាក់ចេញ​ដោយ​ធនាគារ​កណ្តាល និង​នយោបាយ​សារពើពន្ធ ​ដាក់ចេញ​ដោយ​រដ្ឋាភិបាល។

រដ្ឋាភិបាល​របស់​​លោក​ស្ហ៊ីនហ្សូ អាបេ បាន​បង្កើន​ការ​ចំណាយ​យ៉ាងច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់​ ជាពិសេស ការ​ចំណាយ ខាង​ផ្នែក​សាធារណការ (ការ​សាងសង់ ជួសជុល ថែទាំ រចនាសម្ព័ន្ធ)។ គោលដៅ គឺ​បង្កើន​ការ​ចំណាយ ដើម្បី​បង្កើន​តម្រូវការ​ទីផ្សារ​ក្នុងស្រុក។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា ធនាគារ​កណ្តាល​ជប៉ុន​បាន​ដាក់ចេញ នូវ​នយោបាយ ដែល​គេតែងតែ​និយាយ​​ជា​សាមញ្ញ​ទូទៅ​ថា “ជាការ​បោះពុម្ពលុយ” ពោលគឺ ការបញ្ចេញ​​សាច់ប្រាក់​ឲ្យ​ចរាចរ​នៅ​ក្នុង​ទីផ្សារ តាមរយៈការ​​ទិញ​មូលបត្រ​បំណុលរដ្ឋ ឬ​ឯកជន។

ជាទូទៅ គេ​សង្កេតឃើញ​ថា វិធានការ​របស់​រដ្ឋាភិបាល និង​ធនាគារ​កណ្តាល​តែងតែ​ត្រូវ​បាន​ប្រកាស​ឲ្យដឹង នៅ​ក្នុង​អំឡុងពេល​ជាមួយគ្នា។ ជាក់ស្តែង នៅ​ពេលនេះ គេឃើញ​ថា ការបញ្ចេញ​កញ្ចប់​ថវិកា ២៧៥ពាន់លាន​ដុល្លារ ត្រូវ​បាន​រដ្ឋាភិបាល​លោក​ស្ហីនហ្សូ អាបេ អនុម័ត​នៅ​ថ្ងៃ​អង្គារ ពោលគឺ តែ​ប៉ុន្មាន​ថ្ងៃ​តែប៉ុណ្ណោះ ក្រោយ​ពេល​ដែល​ធនាគារ​កណ្តាល​ជប៉ុន ប្រកាស​ឲ្យដឹង កាល​ពីថ្ងៃ​សុក្រ ថា​នឹង​បន្ត​កម្មវិធី​ទិញ​មូលបត្រ​ ដើម្បី​រក្សា​លំហូរ​សាច់ប្រាក់​ទៅ​ក្នុង​ទីផ្សារ​ឲ្យ​បាន​ច្រើន​ដូចមុន។

ទៅតាម​ទ្រឹស្តី​ម៉ាក្រូសេដ្ឋកិច្ច នៅពេលដែល​សាច់ប្រាក់​ ដែល​ចរាចរ​នៅក្នុង​ទីផ្សារ​មាន​ការកើនឡើង ឥទ្ធិពល​សំខាន់ទី១ គឺ​អត្រាការប្រាក់​ធ្លាក់ចុះ ហើយ​ចរន្តឥណទាន​ក្នុង​វិស័យ​ឯកជន​ក៏​មាន​ការ​ងាយស្រួល​ជាងមុន។ នៅពេលដែល​អត្រាការប្រាក់​ទាប ហើយ​លុយ​ក៏​ងាយស្រួល​ខ្ចី វាជំរុញ​ឲ្យ​ក្រុមហ៊ុន​សហគ្រាស និង​បុគ្គលឯកជន នាំគ្នា​ខ្ចីលុយ​ពី​ធនាគារ ដើម្បី​យក​មក​ធ្វើការ​វិនិយោគ ពង្រីក​កិច្ចការ​រកស៊ី ឬ​ក៏​ (ចំពោះ​បុគ្គលឯកជន) បង្កើន​ការ​ចំណាយ​ ទិញទំនិញ​ប្រើប្រាស់​ទូទៅធម្មតា។ ​នៅពេល​ដែល​ការចំណាយ​ទូទៅ​របស់​ឯកជន​មាន​ការ​កើនឡើង (បើទោះជា​ការ​ចំណាយ​ដើម្បី​ទិញទំនិញ​ប្រើប្រាស់​ទូទៅធម្មតា ឬ​ក៏​ចំណាយ​ក្នុងការ​វិនិយោគ​ក៏ដោយ) វា​ធ្វើ​ឲ្យ​តម្រូវការ​ទីផ្សារ​ក្នុងស្រុក​មាន​ការ​កើនឡើង ហើយ​សកម្មភាព​សេដ្ឋកិច្ច (សកម្មភាព​ផលិត​ ឬសកម្មភាព​ផ្តល់​​សេវាកម្ម) មានការកើនឡើង។

ចំពោះ​ការ​បង្កើន​ការ​ចំណាយ​របស់​រដ្ឋ​ក៏​មាន​ឥទ្ធិពល​ប្រហាក់ប្រហែល​គ្នា​នេះ​ដែរ។ រដ្ឋ​បង្កើន​ការ​ចំណាយ គឺ​មានន័យថា រដ្ឋ​យក​លុយ​ទៅ​ទិញ​ទំនិញ​ឬ​សេវាកម្ម​ ឬ​ក៏​​បង្កើន​ប្រាក់ខែ​ដល់​មន្រ្តីសាធារណៈ ឬ​ចំណាយ​ទៅលើ​គម្រោង​ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ​ផ្សេងៗ។ ​ដូច្នេះ លុយ​ដែល​រដ្ឋ​ចំណាយ​ វា​នាំ​ទៅ​បង្កើន​​ប្រាក់ចំណូល​ដល់​ក្រុមហ៊ុន​សហគ្រាស ឬ​បុគ្គលឯកជន។ នៅពេល​ដែល​ចំណូល​កើនឡើង ក្រុមហ៊ុន​សហគ្រាស ឬ​ក៏​បុគ្គល​ឯកជន​អស់ទាំងនេះ​ក៏​អាច​​ចាប់ផ្តើម​មាន​ទំនុកចិត្ត​លើ​សេដ្ឋកិច្ច ហើយ​នាំគ្នា​​បង្កើន​ការ​ចំណាយ​របស់​ខ្លួន​ជា​បន្តទៅទៀត។ ជាលទ្ធផល ការចំណាយទូទៅកើនឡើង តម្រូវការ​ទីផ្សារ​ក្នុងស្រុក​កើនឡើង សកម្មភាព​សេដ្ឋកិច្ច​កើនឡើង ហើយ​ផលិតផល​ក្នុងស្រុកសរុប​កើនឡើង។

ក៏ប៉ុន្តែ ការ​ដាក់ចេញ​នូវ​នយោបាយ​សេដ្ឋកិច្ច តាមបែប​លោក​ស្ហ៊ីនហ្សូ អាបេ នេះ អាច​ចោទ​ជា​បញ្ហា​ដ៏ធំមួយ គឺ​បញ្ហា​បំណុល។ នៅ​ក្នុងពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ បំណុល​រដ្ឋ​របស់​ជប៉ុន​មាន​​រហូតដល់​ទៅ ២៥០% នៃ​ផលិតផល​ក្នុងស្រុកសរុប ដែល​​​ជា​អត្រា​បំណុលសាធារណៈ​ខ្ពស់​បំផុត នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ប្រទេស​ដែល​មាន​ឧស្សាហកម្ម​ជឿនលឿន​ផ្សេងទៀត។

ជប៉ុនប្រកាស​ផែនការ​ផ្តល់​សន្ទុះ​សេដ្ឋកិច្ច​ទំហំជាង២៤០ពាន់​លាន​អឺរ៉ូ

គម្រោង​ផ្តល់​សន្ទុះ​សេដ្ឋកិច្ច​ទំហំ ជាង​២៤០ពាន់​លាន​អឺរ៉ូ​នេះ នឹង​ត្រូវ​យក​ទៅ​បំប៉ោង​កញ្ចប់​ថវិកា​រដ្ឋ សម្រាប់​ចំណាយ​សាធារណៈ និង​សម្រាប់​ជួយ​វិស័យ​វិនិយោគសមូហភាព​និង​ក្រុមហ៊ុន​សហគ្រាស។

រដ្ឋាភិបាល​នឹង​ផ្តល់​ព័ត៌មាន​លម្អិត​និ​ងស៊ីជម្រៅ​ទាក់ទង​នឹង​ផែនការ​នេះ នៅ​សប្តាហ៍​ក្រោយ។ នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី​អភិរក្ស​ជប៉ុន លោក​ស៊ីនហ្សូ អាបេ ដែល​ធ្លាប់​បាន​ស្បថនាឱកាស​វិល​ត្រលប់​មក​កាន់​តំណែង​ជា​ថ្មី ​ កាលពី​ឆ្នាំ​២០១២ ​​​យក​ឈ្នះ​ឱ្យ​បាន​វិបត្តិ​ឱនភាព​ជាតិ និង​ធ្វើ​ឱ្យ​សេដ្ឋកិច្ចជប៉ុន​មាន​លំនឹង​សក្តិសម​ជា​មហាអំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​ទី​បី​លើ​ពិភពលោក បាន​សម្រេច​លើក​​ផែនការ​ផ្តល់​សន្ទុះ​នេះ​ ដោយ​សង្ឃឹម​ថា​នឹង​អាច​រំញោច​សេដ្ឋកិច្ច​ជាតិ​ឱ្យ​មាន​សកម្មភាព​ខ្លាំង​ឡើង​វិញ។

កាលពី​ដើម​ខែ​ លោក​ អាបេ បាន​សន្យា​ចាត់​វិធានការ​ផ្តល់​សន្ទុះ​ជាមួយ​ក្រុម​អ្នក​វិនិយោគ​​សំខាន់ៗ​នៅ​តំបន់ ដើម្បី​ជួយ​​ពលរដ្ឋ​ជា​មេគ្រួសារ​មាន​កូន​តូចៗ និស្សិត កសិករ ឬ ជួយអភិវឌ្ឍន៍​ហេដ្ឋារចនា​សម្ព័ន្ធ​ផ្លូវ​ថ្នល់។

រដ្ឋាភិបាល​​ក៏​ធ្លាប់​បាន​សន្យា​ដែរ​ថា នឹង​​ការពារ​ក្រុមហ៊ុនសហគ្រាស​ ​ប្រឆាំង​នឹង​សម្ពាធ​​អន្តរជាតិ។ ព្រោះ​​​ថា​សេចក្តី​សម្រេចចិត្ត​របស់​ពលរដ្ឋ​អង់គ្លេស​ដើរ​ចេញ​ពី​សហភាព​អឺរ៉ុប បាន​បង្ក​ឱ្យ​មាន​កា​រប៉ះពាល់​យ៉ាង​ខ្លាំង​ដល់​ប្រាក់​យ៉េន​ជប៉ុន។ ប្រាក់​យ៉េន​ឡើង​ថ្លៃ បែប​នេះ ហាក់​ដូច​ជា​បាន​ដាក់​ទោស​លើ​សេដ្ឋកិច្ច​ជាតិ និងជាពិសេស​លើការ​នាំ​ចេញ។

ប៉ុន្តែ​នៅ​ថ្ងៃ​នេះ គ្រាន់​តែ​បាន​ឮ​សេចក្តី​ប្រកាស​បង្ហើប​បង្ហាញ​ពី​ផែនការ​ផ្តល់​សន្ទុះ​ភ្លាម ភាគ​ហ៊ុន​ជប៉ុន​ បាន​ស្ទុះ​ឡើង។ ឯ​ចំណែក​លុយ​យ៉េន​ក៏​ធ្លាក់​ថ្លៃ​គួរ​ឱ្យ​កត់​សម្គាល់​។ អ្នក​វិនិយោគ​សង្ឃឹម​​ទុក​បន្ថែម​ទៀត​ថា ធនាគារ​កណ្តាល​ជប៉ុន​ដែល​នឹង​ត្រូវ​ជួប​ប្រជុំ​គ្នា​នៅ​ថ្ងៃស្អែក ក៏​នឹង​អាច​មាន​ការ​បន្ធូរ​បន្ថយ​​នយោបាយ​រូបិយវត្ថុ​។ ការ​នេះ​រឹត​តែ​សម្រួល​ដល់​សេដ្ឋកិច្ច​ជាតិ៕


មាន​អ្នកជំនាញ​សេដ្ឋកិច្ច​ខ្លះ យល់ថា នយោបាយ​ដែល​លោក​ស្ហ៊ីនហ្សូ អាបេ​ ដាក់ចេញ​ពេលនេះ អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​​​បំណុល​រដ្ឋ​របស់​ជប៉ុន​​នឹង​បន្ត​កើនឡើង​កាន់តែ​ខ្ពស់ ហើយ​អាច​បង្ក​ទៅ​ជា​វិបត្តិ ដូចជា​អ្វី​ដែល​គេ​ធ្លាប់​ឃើញ នៅ​ក្នុង​តំបន់​ចាយលុយ​អឺរ៉ូ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើ​និយាយ​ពី​បញ្ហា​បំណុល​ ជប៉ុន​មាន​លក្ខណៈពិសេស​ខុសពី​អឺរ៉ុប នៅត្រង់ថា ​បំណុលសាធារណៈ​​ភាគច្រើន ជា​បំណុល​ដែល​​រដ្ឋជប៉ុន​ជំពាក់​ប្រជាជន​ជប៉ុន​​ខ្លួនឯង។ ជាទូទៅ គេសង្កេតឃើញ​ថា ប្រជាពលរដ្ឋ​​ជប៉ុន​ឲ្យ​លុយ​រដ្ឋ​ខ្ចី ក្នុង​ស្មារតី​ស្រឡាញ់ជាតិ ជាជាងការ​​ស្វែងរក​ផលចំណេញ ពី​ការ​យក​ការប្រាក់ខ្ពស់។ ម្យ៉ាងទៀត ​រដ្ឋាភិបាល​ជប៉ុន​អាចខ្ចីលុយ​ពី​ធនាគារ​កណ្តាល​ខ្លួនឯង ដើម្បី​មក​ចំណាយ ដែល​ខុស​ពី​នៅ​ក្នុង​តំបន់​ចាយលុយ​អឺរ៉ូ ដែល​ធនាគារ​កណ្តាល​មិនមាន​សិទ្ធិ​ផ្តល់​ប្រាក់កម្ចី​ឲ្យ​រដ្ឋ​ជា​សមាជិ​ក។

លក្ខណៈពិសេស​ទាំងពីរ​នេះ​ហើយ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​អត្រា​ការប្រាក់​បំណុល​រដ្ឋ​ជប៉ុន​មិនកើនឡើង​ខ្ពស់​ហួសហេតុ បើទោះបីជា​បំណុល​បាន​កើនឡើងកប់ពពក រហូត​ដល់ ២៥០% នៃ​ផលិតផល​ក្នុងស្រុក​សរុប​ដូចជា​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ៕

FMI៖ កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន និង​ជប៉ុន នឹង​ថយចុះ​ក្នុង​ឆ្នាំ​២០១៦​-២០១7

មូលនិធិ​រូបិយវត្ថុ​អន្តរជាតិ ​បាន​ចេញ​របាយការណ៍​មួយ ​នៅ​ថ្ងៃ​ទី​៣​ឧសភា​នេះ​ ស្តីពី​ការ​ព្យាករណ៍​ នៃ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី។ ប្រទេស​មហាអំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​ទាំង​ពីរ​របស់​អាស៊ី​ គឺ​ចិន​និង​ជប៉ុន ​ និង​មាន​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ធ្លាក់​ចុះ​ទាប​ជាង​ឆ្នាំ​មុនៗ ​ សម្រាប់​ឆ្នាំ​២០១៦​និង​ ឆ្នាំ​២០១៧​ខាង​មុខ​នេះ។ តែ​យ៉ាងណា​ក៏ដោយ​ទ្វីប​អាស៊ី​នៅ​តែ​ជា​ទ្វីប​ដែល​មាន​សកម្មភាព​សេដ្ឋកិច្ច ​ល្អ​ជាង​គេ ​បើ​ទោះ​បី​ជា​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច ​នៅ​មាន​លក្ខណៈ​ផុយស្រួយ​ក៏​ដោយ។

ឆ្នាំ​២០១៥ ​គឺ​ជា​ឆ្នាំ​ខ្មៅ​ងងឹត​សម្រាប់​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន។ ទីផ្សារ​ហិរញ្ញវត្ថុ​ចិន​ បាន​ដួល​បះជើង​ជា​ច្រើន​លើក ​ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ប្រាក់​តម្លៃ​ភាគហ៊ុន​ រាប់រយ​ពាន់​លាន​ដុល្លារ ​រលាយ​បាត់បង់​តាម​ខ្យល់។ តម្លៃ​ផលិតផល​វត្ថុធាតុ​ដើម​កាន់​តែ​ចុះថោក ​ទីផ្សារ​ប្រេង​ក៏​ធ្លាក់ថ្លៃ​ជា​គំហុក ​ ទាំងនេះ​បាន​បណ្តាល​ឲ្យ​សេដ្ឋកិច្ច​នៅ​អាស៊ី​ជួប​បញ្ហា។ ការ​នាំចេញ​របស់​ចិន​បាន​ចុះថយ​យ៉ាង​ខ្លាំង​សម្រាប់​ឆ្នាំ​២០១៥។


ចិន​ដែល​ជា​កំលាំង​ចលករ​នៃ​សេដ្ឋកិច្ច​អាស៊ី ​នឹង​មាន​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ស្មើ​នឹង ​៦,៥​%​នៅ​ឆ្នាំ​២០១៦​ និង​៦,២%​នៅ​ឆ្នាំ​២០១៧។ តួលេខ​នេះ​ជា​កម្រិត​ទៀប​បំផុត​សម្រាប់​ចិន ​ដែល​ធ្លាប់តែ​ស្គាល់​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​មួយ​ឆ្នាំៗ ​ជាង​១០%។ មូល​និធិ​រូបិយវត្ថុ​អន្តរជាតិ​ បាន​ផ្តល់​អនុសាស្ត្រ​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​ចិន​ យក​ចិត្ត​ទុកដាក់​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​ស៊ីជំរៅ ​ដល់​ហេដ្ឋារចនា​សម្ព័ន្ធ​សេដ្ឋកិច្ច ​និង​ហិរញ្ញវត្ថុ​ ព្រម​ទាំង​ធ្វើ​អន្តរកាល​សេដ្ឋកិច្ច​ ឲ្យ​ស្រប​ទៅ​តាម​តម្រូវការ​ទីផ្សារ​អន្តរជាតិ។

ចំណែក​ជប៉ុន​វិញ​ ​របាយការណ៍​បាន​ព្យាករណ៍​ថា ​នៅ​ឆ្នាំ​២០១៦​ នឹង​មាន​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​តែ​០,៥%តែ​​ប៉ុណ្ណោះ ​ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​២០១៧​វិញ ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​នឹង​ធ្លាក់​ចុះ​ក្រោម​សូន្យ ​ដោយសារ​កម្រិត​ពន្ធ​លើ​ការ​ប្រើប្រាស់​ត្រូវ​កើនឡើង។ មូលហេតុ​ចំបង​នៃ​ការ​ថយចុះ​របស់​សេដ្ឋកិច្ច​ជប៉ុន ​ ​គឺ​មក​ពី​តម្លៃ​ប្រាក់​យេន ​ ​បាន​ឡើង​ខ្ពស់ ​ហើយ​ធ្វើ​ឲ្យ​ការ​នាំចេញ​មាន​ការ​លំបាក។ បន្ថែម​ពី​នេះ ​ប្រជាជន​ជប៉ុន​ដែល​មាន​វ័យ​ចំណាស់​ច្រើន​នេះ ​ក៏​កំពុង​តែ​បង្ករ​ជា​បន្ទុក​ធ្ងន់​ដល់​រដ្ឋាភិបាល ​និង​ការ​ចំនាយ​របស់​រដ្ឋ ​ផងដែរ។

សម្រាប់​ទ្វីប​អាស៊ី​ជា​ទូទៅ​ របាយការណ៍​បាន​ប៉ាន់ស្មាន​ថា​នឹង​មាន​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ប្រមាណ​ជា​៥,៣%​នៅ​ឆ្នាំ​២០១៦​ និង​២០១៧។ យោងតាម ​មូលនិធិ​រូបិយវត្ថុ​អន្តរជាតិ ​ទ្វីប​អាស៊ី​ជា​ទូទៅ​ នៅតែ​សកម្ម ​និង​ជា​តំបន់​ដែល​ចរន្ត​សេដ្ឋកិច្ច​ដើរ​ល្អ ​ដោយសារតែ​តម្រូវការ​ក្នុង​ស្រុក​នៅតែ​កើនឡើង។ តែ​យ៉ាងណា​ក៏​ដោយ​ភាព​ផុយស្រួយ​នៃ​វិស័យ​សេដ្ឋកិច្ច​អាស៊ី​ ត្រូវតែ​ដោះស្រាយ​តាម​រយៈ​ការ​ធ្វើ​កំណែ​ទម្រង់​ស៊ី​ជំរៅ ​ដូចជា​លើវិស័យ​ពន្ធដា​ជាដើម។

ដោយឡែក​ឥណ្ឌា​ នៅឆ្នាំ​២០១៦​និង​២០១៧​ នឹង​មាន​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ប្រមាណ​ជា​៧,៥%។ រីឯ​កូរ៉េ​ខាងត្បូង​វិញ​ នឹង​មាន​សន្ទុះ​ប្រហែល​ជា​២,៧% ​នៅឆ្នាំ​២០១៦ ​និង​ 2,9% ​នៅឆ្នាំ​២០១៧៕

ស្ថានភាព​ពិភពលោក​មុន​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី១

នៅ​ចុង​សតវត្សរទី១៩ និង​ដើមសតវត្សរ៍​ទី២០ ប្រទេស​មហាអំណាច​ធំៗ ដែល​ត្រួតត្រា​ពិភពលោក ភាគច្រើន​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​តំបន់អឺរ៉ុប។ ក្រៅពីនេះ សុទ្ធសឹង​ជា​មហាអំណាច​បន្ទាប់​បន្សំ។

សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ គឺ​ជា​មហាអំណាច​មួយ​ ដែល​ទើប​នឹង​ងើបមុខថ្មី ក៏ប៉ុន្តែ ជា​មហាអំណាច​ខាង​ផ្នែក​សេដ្ឋកិច្ច និង​ឧស្សាហកម្ម ហើយ​​មិនទាន់​មាន​កម្លាំង​ទ័ព​ខ្លាំងក្លា ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក​នៅឡើយទេ។ ម្យ៉ាងទៀត សហរដ្ឋ​អាមេរិក​​នៅពេលនោះ​​​ប្រកាន់​យក​នូវ​នយោបាយ​ឯកោនិយម និង​​គោលការណ៍​មិន​ធ្វើ​អន្តរាគមន៍​នៅក្រៅប្រទេស។ សហរដ្ឋ​អាមេរិក​គិតថា ខ្លួនមាន​សុវត្ថិភាព​ ដោយសារ​មាន​មហាសមុទ្រ​ធំៗ​ពីរ​នៅ​ការពារ​ទាំងសងខាង គឺ​មហាសមុទ្រ​ប៉ាស៊ីហ្វិក​នៅ​ខាង​លិច និង​មហាសមុទ្រ​អាត្លង់ទិក នៅ​ខាង​កើត ដូច្នេះ​ ហើយ​បាន​ជា​​​មិនសូវ​ជា​រវីរវល់​នឹង​កិច្ចការ​នៅ​ក្រៅ​ទ្វីបអាមេរិក​ប៉ុន្មាន​នោះទេ។

►សូមអាន៖ អាមេរិក​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស

នៅ​អាស៊ីវិញ ជប៉ុន​​ក៏​ជា​មហាអំណាច​ដែល​ទើប​នឹង​ងើបមុខ​ថ្មី​មួយដែរ ប៉ុន្តែ ផ្ទុយ​ពី​​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ជប៉ុន​បាន​បោះបង់​ចោល​នយោបាយ​ឯកោនិយម​របស់​ខ្លួន ហើយ​ងាក​មក​ចាប់យក​នយោបាយ​អាណានិគម​និយម ដូចជា​បណ្តា​ប្រទេស​មហាអំណាច​នៅ​អឺរ៉ុប​ដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ ជប៉ុន​នៅ​ពេលនោះ គ្រាន់តែ​ជា​មហាអំណាច​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​ប៉ុណ្ណោះ ដោយ​នៅ​​មិនទាន់​មាន​កម្លាំង​ទ័ព​ខ្លាំង​ក្លា ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក​​ដូចជា​បណ្តា​ប្រទេស​នៅ​អឺរ៉ុប​នោះទេ។

►សូមអាន៖ ចក្រភព​ជប៉ុន​ មហាអំណាច​អាណានិគម​តែមួយ​គត់​នៅ​អាស៊ី

នៅ​អឺរ៉ុប គេឃើញ​មាន​មហាអំណាច​ធំៗ​ចំនួន ៥ ដែល​​ប្រកួតប្រជែងគ្នា​ រហូត​ដល់​ឈាន​ទៅ​ផ្ទុះ​ជា​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី១ គឺ​រួមមាន អង់គ្លេស បារាំង អាល្លឺម៉ង់ រុស្ស៊ី និង​អូទ្រីសហុងគ្រី។

នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ប្រទេស​ទាំងនេះ ​មហាអំណាច​ធំជាងគេ​បំផុត គឺ​ចក្រភព​អង់គ្លេស ដែល​នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ​សតវត្សរ៍ទី១៩ ដល់​ដើមសតវត្សរ៍ទី២០ គឺ​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក​លំដាប់ទីមួយ ពោលគឺ ដូចទៅនឹង​​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ដែល​​ជា​មហាអំណាច​ពិភពលោក នៅ​ក្នុង​សតវត្សរ៍ទី២០ និង​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី២១​នេះ​ដែរ។

►សូមអាន៖ ការប្រជែង​ដណ្តើម​ដែនដី​អាណានិគម​រវាង​មហាអំណាច​អឺរ៉ុប

ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ចុងសតវត្សរ៍​ទី១៩ មហាអំណាច​ថ្មីមួយ​បាន​​ចាប់លេចមុខ​មក​ប្រជែង​ជាមួយ​នឹង​ចក្រភព​អង់គ្លេស គឺ​អាល្លឺម៉ង់។

នៅ​មុន​ឆ្នាំ​១៨៧០ អាល្លឺម៉ង់​មិនទាន់​ជា​ប្រទេស​រួបរួមគ្នា​មួយ​នៅឡើយទេ ដោយ​ត្រូវ​បែងចែក​ជារដ្ឋ​​ ​ដែល​​មាន​រចនាសម្ព័ន្ធដឹកនាំ​ដាច់ៗ​ពីគ្នា ដោយ​ក្នុងចំណោម​នោះ នគរ​ព្រុស្ស៊ី (Prusse/Prussia) គឺ​ជា​នគរ​ដែល​មាន​ទឹកដី និង​កម្លាំង​ទ័ពខ្លាំង​ជាងគេ។

អូតូ វ៉ុន ប៊ីស្មាក់ (Otto von Bismarck) ដែល​ត្រូវ​បាន​ព្រះមហាក្សត្រ​ Wilhelm ទី១ តែងតាំង​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​​​អធិការបតី​ (នាយករដ្ឋមន្រ្តី) ព្រុស្ស៊ី នៅ​ឆ្នាំ​១៨៦២ គឺ​ជា​អ្នក​នយោបាយ​អភិរក្សនិយម ដែល​​មាន​ក្តីបំណង​​​​ចង់ឃើញ​អាល្លឺម៉ង់​រួបរួមគ្នា បង្កើត​ទៅជា​មហាអំណាច​ដ៏ធំមួយ។ ដើម្បី​សម្រេច​តាម​ក្តីបំណង​នេះ ប៊ីស្មាក់​បាន​រកឃើញ​យុទ្ធសាស្រ្ត​មួយ គឺ​បង្ក​សង្រ្គាម​ជាមួយ​បារាំង ដែល​ជា​គូសត្រូវ​រួម​របស់​គ្រប់ដែនដី​ទាំងអស់​របស់​អាល្លឺម៉ង់។ ភាព​ជា​សត្រូវ​ដែល​បាន​បន្សល់​ទុក តាំង​ពី​សម័យ​អធិរាជ​ណាប៉ូឡេអុង​ទី១ (ណាប៉ូឡេអុង បូណាប៉ាត)។ ប៊ីស្មាក់​​ក៏​បាន​គិត​ឃើញ​​ផងដែរ​ថា ដើម្បី​អាច​ដុត​បញ្ឆេះ​ចលនា​ជាតិ​និយម​អាល្លឺម៉ង់​​ឲ្យ​រួបរួមគ្នា​ច្បាំង​នឹង​បារាំង​បាន ចាំបាច់​ត្រូវ​តែ​ឲ្យ​ប្រជាជន​អាល្លឺម៉ង់​ទាំងអស់​មើលឃើញ​ថា បារាំង គឺ​ជា​អ្នក​ឈ្លានពាន​លើ​អាល្លឺម៉ង់។

►សូមអាន៖ បារាំង​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​អធិរាជ​ណាប៉ូឡេអុង

ប៊ីស្មាក់​​ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​​បង្ក​រឿងជាច្រើន​ជាមួយ​​បារាំង រហូត​ធ្វើ​ឲ្យ​អធិរាជ​ណាប៉ូឡេអុង​ទី៣ (ល្វីស ណាប៉ូឡេអុង) ប្រកាស​សង្រ្គាម​លើ​នគរព្រុស្ស៊ី នៅខែកក្កដា ឆ្នាំ​១៨៧០ ហើយ​ប៊ីស្មាក់​ក៏​បាន​ប្រមែរប្រមូល​រដ្ឋ​ទាំងអស់​របស់​អាល្លឺម៉ង់​ឲ្យ​ចង​ជា​សម្ព័ន្ធភាព ដើម្បី​ទប់ទល់​នឹង​សកម្មភាពដែល​ប៊ីស្មាក់​ហៅ​ថា​ជា​ "ការឈ្លានពាន​របស់​បារាំង"។​

កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់​បាន​យកឈ្នះ​បារាំង នៅ​ឆ្នាំ​១៨៧១ ហើយ​ក្រោយ​ពី​ទទួល​បាន​ជ័យជម្នះ​នេះ អាល្លឺម៉ង់​​​បាន​​រួបរួមគ្នា​បង្កើត​ជា​ចក្រភព​មួយឡើង ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​អធិរាជ Wilhelm ទី១ និង​ដោយ​មាន​​អូតូ វ៉ុន ប៊ីស្មាក់ ជា​អធិការបតី ពោលគឺ ជា​ប្រមុខ​រដ្ឋាភិបាល។

អូតូ វ៉ុន ប៊ីស្មាក់ (Otto von Bismarck) អធិការបតី​នៃ​ចក្រភព​អាល្លឺម៉ង់

នៅពេលនោះ ចក្រភព​អាល្លឺម៉ង់​ គឺ​ជា​មហាអំណាចដ៏ធំមួយ ខាង​ផ្នែក​សេដ្ឋកិច្ច និង​ឧស្សាហកម្ម ក៏ប៉ុន្តែ អាល្លឺម៉ង់​​មាន​មហិច្ឆតា​ចង់​បានអ្វីៗ​លើសពីនេះ​ទៀត ដើម្បី​អាច​ក្លាយ​ជា​មហាអំណាច​ស្មើមុខ​​ជាមួយ​នឹង​មហាអំណាច​ផ្សេងទៀត ហើយ​អ្វី​ដែលមហាអំណាច​ផ្សេង​មាន តែ​អាល្លឺម៉ង់​មិន​ទាន់​មាន គឺ​ដែនដី​អាណានិគម។

ចក្រភព​អាល្លឺម៉ង់​មាន​មហិច្ឆតា​ចង់​​​​ក្លាយ​ជា​មហាអំណាច​អាណានិគម​ ដោយ​យល់ឃើញ​ថា ការវាតទី​ពង្រីក​ដែនដី​អាណានិគម​អាច​នឹង​ជួយ​ឲ្យ​អាល្លឺម៉ង់​ពង្រីក​ទីផ្សារ​​ និង​​​គ្រប់គ្រង​ធនធាន​ធម្មជាតិ​បាន​កាន់តែ​ច្រើន​ផង ព្រមទាំង​ធ្វើ​ឲ្យ​អាល្លឺម៉ង់​អាច​ក្លាយ​ជា​មហាអំណាច​ស្មើមុខ​នឹង​មហាអំណាច​អឺរ៉ុប​ផ្សេងទៀត​ផងដែរ។

អាល្លឺម៉ង់​ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​ដាក់ចេញ​នូវ​នយោបាយ​វាតទី​ពង្រីក​ដែនដី​អាណានិគម​ ដោយ​ផ្តោត​ជា​ពិសេស​ទៅលើ​​តំបន់​អាហ្វ្រិក និង​តំបន់អាស៊ី​​ប៉ាស៊ីហ្វិក។ ការពង្រីក​ដែនដី​អាណានិគម​ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​អាល្លឺម៉ង់​ត្រូវ​មាន​វិវាទ​ជាមួយ​នឹង​មហាអំណាច​អាណានិគម​ចាស់ គឺ​បារាំង និង​អង់គ្លេស។

ការប្រកួតប្រជែងគ្នា រវាង​​ប្រទេស​មហាអំណាច​នៅ​អឺរ៉ុប ដែល​​​បាន​កើតមាន​ឡើង​កាន់តែ​ខ្លាំង ​ពីមួយថ្ងៃ​ទៅមួយថ្ងៃ ក៏​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​​ប្រទេស​នីមួយៗ​ខិតខំ​ពង្រឹង​កម្លាំង​ទ័ព​រៀងៗ​ខ្លួន ហើយ​ការ​ប្រណាំង​ប្រជែង​ផ្នែក​សព្វាវុធ​បាន​កើតមាន​ឡើង​យ៉ាងពេញ​ទំហឹង ជាពិសេស គឺ​ការ​ប្រណាំង​ប្រជែង​សព្វាវុធ​ខាង​ទ័ព​ជើងទឹក រវាង​អាល្លឺម៉ង់ និង​អង់គ្លេស។

ព្រមពេល​ជាមួយគ្នា នឹង​ការ​ប្រណាំង​ប្រជែង​ខាង​សព្វាវុធ មហាអំណាច​នៅ​អឺរ៉ុប ក៏​បាន​ស្វះស្វែង​ចង​សម្ព័ន្ធមិត្ត​​នឹង​គ្នា​យ៉ាង​ប្រទាក់ក្រឡា​ផងដែរ។

សម្ព័ន្ធភាព​​​ទ្វេភាគី រវាងអាល្លឺម៉ង់ និង​អូទ្រីស​ហុងគ្រី ត្រូវ​​បាន​បង្កើតឡើង នៅ​​ឆ្នាំ​១៨៧៩ ហើយ ៣ឆ្នាំ​ក្រោយ​មក សម្ព័ន្ធភាពនេះ​បាន​ក្លាយ​ជា​សម្ព័ន្ធភាពត្រីភាគី​ ក្រោយ​ពីមាន​ការ​ចូលរួម​ពី​សំណាក់​អ៊ីតាលី។

ដើម្បីទប់ទល់​នឹង​អាល្លឺម៉ង់​និង​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ បារាំង​ក៏​បាន​ទៅ​បង្កើត​សម្ព័ន្ធភាព​ជាមួយ​នឹង​ប្រទេស​ផ្សេងទៀត​ផងដែរ គឺ​សម្ព័ន្ធភាព​បារាំង-រុស្ស៊ី នៅ​ឆ្នាំ​១៨៩២ និង​សម្ព័ន្ធភាព​បារាំង-អង់គ្លេស នៅ​ឆ្នាំ​១៩០៤។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩០៧ ក្រោយ​ពី​អង់គ្លេស និង​រុស្ស៊ី បាន​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​បង្កើត​សម្ព័ន្ធភាព​នឹង​គ្នា​ សម្ព័ន្ធភាពត្រីភាគី បារាំង-អង់គ្លេស-រុស្ស៊ី ក៏​បាន​ចាប់កំណើត​ឡើង។

សម្ព័ន្ធភាព​ទាំងពីរ​ក្រុម​ គឺ​អាល្លឺម៉ង់-អូទ្រីសហុងគ្រី-អ៊ីតាលី និង​ បារាំង-អង់គ្លេស-រុស្ស៊ី​នេះ​ហើយ ដែល​ជា​តួអង្គ​ដ៏​សំខាន់ នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី១ នៅ​ចន្លោះ​ឆ្នាំ​១៩១៤ ដល់​ឆ្នាំ​១៩១៨៕

ហេតុការណ៍​សំខាន់ៗ​ដែល​នាំ​ទៅរក​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី១

រហូតមកទល់​នឹង​ពេលនេះ ១០០ឆ្នាំ​គត់ ដែល​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី១​បាន​ចាប់ផ្ទុះឡើង ក៏ប៉ុន្តែ មូលហេតុ​ដែល​នាំ​ឲ្យ​ផ្ទុះ​សង្រ្គាម​នេះ នៅតែ​ជា​រឿង​ចម្រូងចម្រាស​ ក្នុង​ចំណោម​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត។

ការធ្វើ​ឃាត​ព្រះអង្គម្ចាស់​ហ្វ៊ែរឌីណង់ នៃ​ចក្រភព​អូទ្រីសហុងគ្រី នៅ​ទីក្រុង​សារ៉ាយេវ៉ូ នៅ​ខែមិថុនា ឆ្នាំ​១៩១៤ គឺ​ជា​ឆ្នួន​ដែល​ដុត​បញ្ឆេះ​សង្រ្គាម ក៏ប៉ុន្តែ ដើមឫស​នៃ​ជម្លោះ​បាន​កើតមាន​ឡើង​តាំង​ពី​រាប់សិបឆ្នាំ​មុន​ម៉្លេះ ដោយ​ដុះពន្លក​ចេញ​ពី​ការ​ប្រកួតប្រជែង​គ្នា រវាង​ប្រទេស​មហាអំណាច​អឺរ៉ុប និង​ការ​ផ្ទុះឡើង​នៃ​ចលនា​ជាតិនិយម នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ក្នុង​តំបន់​អឺរ៉ុប។

សង្រ្គាម​បារាំង-អាល្លឺម៉ង់ ១៨៧០-១៨៧១

ផ្កាភ្លើង​នៃ​សង្រ្គាម​​លោក​លើកទី១​បាន​ចាប់ផ្តើម​លេចឡើង តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៨៧១ គឺ​​ចេញ​ពី​សង្រ្គាម រវាង​អាល្លឺម៉ង់ និង​បារាំង។ អាល្លឺម៉ង់​ដែល​ឈ្នះ​សង្រ្គាម​បាន​បង្រួបបង្រួម​ប្រទេស​បង្កើត​ជា​ចក្រភព​ថ្មីមួយ ដែល​មាន​មហិច្ឆតា​ចង់​ក្លាយ​ជា​មហាអំណាច​ប្រជែង​ជាមួយ​នឹង​មហាអំណាច​ផ្សេងទៀត​នៅ​អឺរ៉ុប។ បារាំង​វិញ ដែល​ចាញ់​សង្រ្គាម ត្រូវ​បាន​អាល្លឺម៉ង់​កាត់​យក​ទឹកដី​​នៃ​តំបន់ Alsace-Laurraine ​យកទៅ​កាន់កាប់។ ប្រជាជន​បារាំង ដែល​ណាមួយ​ទទួល​រងនូវ​ភាព​អាម៉ាស់​នឹង​បរាជ័យ​ផ្នែក​យោធា និង​ណាមួយ​ទៀត ខឹង​នឹង​ការ​បាត់បង់​ទឹកដី ក៏​បាន​ចិញ្ចឹមចិត្ត​រង់ចាំ​តែ​ឱកាស​ ដើម្បី​សងសឹក​នឹង​អាល្លឺម៉ង់វិញ។

គំនុំគំគួន ការ​មិនទុកចិត្ត​គ្នា និង​ការ​ប្រណាំង​​ប្រជែងគ្នា​ដណ្តើម​ដែនដី​អាណានិគម បាន​ជំរុញ​ឲ្យ​បណ្តា​ប្រទេស​នៅ​អឺរ៉ុប​នាំគ្នា​ខិតខំ​ពង្រឹង​កម្លាំង​ទ័ព​រៀងៗ​ខ្លួន​ផង និង​ព្យាយាម​ចងសម្ព័ន្ធមិត្ត​យ៉ាង​ប្រទាក់​ក្រឡា​គ្នា​ផង​ ដើម្បី​​ជា​បង្អែក​ទុក​បង្កា​ក្នុង​ករណី​មាន​សង្រ្គាម​ផ្ទុះឡើង។ បារាំង​បាន​ទៅ​បង្កើត​សម្ព័ន្ធភាព​ត្រីភាគី​ជាមួយ​អង់គ្លេស និង​រុស្ស៊ី។ ចំណែក​អាល្លឺម៉ង់​វិញ​​​បាន​បង្កើត​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ជាមួយ​នឹង​ចក្រភព​អូទ្រីសហុងគ្រី និង​អ៊ីតាលី។

វិបត្តិបូស្នី ១៩០៨-១៩០៩

នៅ​ក្នុង​ពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ បញ្ហា​នៅ​តំបន់​បាល់​កង់​បាន​កើតឡើង​កាន់តែ​ខ្លាំង ក្រោយ​ពី​ចក្រភព​អូតូម៉ង់​​បាន​ធ្លាក់ចុះ​ដុនដាប ហើយ​បណ្តា​រដ្ឋ​​ដែល​ធ្លាប់​ជា​ផ្នែក​មួយ​នៃ​​ចក្រភព​អូតូម៉ង់​បាន​នាំគ្នា​ប្រកាស​ឯករាជ្យ​ជា​បន្តបន្ទាប់។ ស្ថិត​ក្នុង​ស្ថានភាព​បែបនេះ បណ្តា​​ប្រទេស​នៅ​​ក្នុង និង​នៅ​ក្បែរ​​​តំបន់​បាល់កង់ បានប្រណាំង​​ប្រជែងគ្នាដណ្តើម​ត្រួតត្រា​ប្រទេស ដែលជា​អតីត​ដែនដី​របស់​ចក្រភព​អូតូម៉ង់។

នៅ​ឆ្នាំ​១៩០៨ ចក្រភព​អូទ្រីសហុងគ្រី​​បាន​ប្រកាស​កាត់​យក​​ដែនដី​បូស្នី ដែល​ជា​អាណាខេត្ត​មួយ​របស់​ចក្រភព​អូតូម៉ង់ ​មក​ធ្វើ​ជា​ដែនដី​របស់​ខ្លួន។ ទង្វើ​នេះបាន​បង្ក​ឲ្យ​មាន​ការ​តវ៉ា​យ៉ាងខ្លាំង​ពី​សំណាក់​ស៊ែរប៊ី​ ដែល​មាន​ព្រំដែន​ជាប់នឹង​បូស្នី មាន​ភាសា និង​អម្បូរ​ប្រជាជន​ដូច​បូស្នី ហើយ​​ធ្លាប់​ជា​ប្រទេស​មួយ​ក្នុង​​ចក្រភព​អូតូម៉ង់​​ជាមួយ​បូស្នី។ ចំណែក​រុស្ស៊ីវិញ ដែល​ជា​​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​ស៊ែរប៊ី ក៏​បាន​ចេញមុខ​តវ៉ា​​​នឹង​ការ​កាត់យក​ទឹកដី​បូស្នី ដោយ​​អូទ្រីសហុងគ្រី​នេះ​ដែរ។

ការ​ឈ្លានពាន​របស់​ហ៊ីត្លែរ​ទៅលើ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៣៨

នៅក្រោយសង្រ្គាម​លោក​លើកទី១ ចក្រភព​អូទ្រីសហុងគ្រី ដែល​ចាញ់សង្រ្គាម​ ត្រូវ​ដួលរលំ ហើយ​បែកខ្ញែក​ទៅជា​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​គ្នា ក្នុងនោះ ក៏​រួមមាន​ប្រទេស​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ផងដែរ។ នៅ​ចន្លោះ​ពី​ឆ្នាំ​១៩១៨ ដល់​ឆ្នាំ​១៩៣៨ គេ​ឃើញ​មាន​ប្រជាជន​ដើម​កំណើត​អាល្លឺម៉ង់ ប្រមាណ​ជា ៣លាន​នាក់ រស់នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ជាពិសេស នៅ​ក្នុង​តំបន់​ស៊ូដែត (Sudète) ឬ​ Sudetenland តាម​ភាសា​អាល្លឺម៉ង់។

នៅ​ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៣៨ ដោយ​មាន​ការ​ជំរុញ​ពី​សំណាក់​ហ៊ីត្លែរ មេដឹកនាំ​គណបក្ស​ស្និទ្ធនឹង​ណាស៊ី នៅ​ក្នុង​តំបន់​ស៊ូដែត បាន​ទាមទារ​ផ្តាច់តំបន់​នេះ ​ចេញ​ពី​ប្រទេស​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ដើម្បី​​ភ្ជាប់​ខ្លួន​ជាមួយ​នឹង​អាល្លឺម៉ង់។ រដ្ឋាភិបាល​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​បដិសេធ ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​​គំរាម​ធ្វើ​សង្រ្គាម ក្នុងហេតុផល​ថា ដើម្បី​ចូល​ទៅ​ការពារ​ប្រជាជនអាល្លឺម៉ង់ ដែល​រស់​នៅ​ក្នុង​តំបន់​នេះ។

នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ ទាំង​បារាំង និង​ទាំងអង់គ្លេស ដែល​​ទើប​នឹង​ងើបចេញ​ពី​សង្រ្គាម​លោកលើកទី១​ តែងតែ​នាំគ្នា​​ខិតខំ​ព្យាយាម​​​​គ្រប់​មធ្យោបាយ ដើម្បី​បញ្ចៀស​កុំ​ឲ្យ​​​មាន​សង្រ្គាម​ផ្ទុះឡើង​សាជាថ្មី​ទៀត។

នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស គឺ​លោក Neville Chamberlain បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅ​​កាន់​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់ ជួប​ហ៊ីត្លែរ​ដោយ​ផ្ទាល់ ដើម្បី​ជជែក​អំពី​វិបត្តិ​នៅ​ស៊ូដែត។ នៅ​ក្នុង​ជំនួប​នេះ ហើយ​ដោយ​គ្មាន​​សួរយោបល់​រដ្ឋាភិបាល​ឆេកូស្លូវ៉ាគី នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស​បាន​ព្រមព្រៀង​ឲ្យ​ហ៊ីត្លែរ​កាត់យក​ទឹកដី​មួយ​ផ្នែក នៃ​តំបន់​ស៊ូដែត​ (គឺ​កន្លែងណា​ដែល​មាន​ប្រជាជន​ដើមកំណើត​អាល្លឺម៉ង់​លើសពី ៥០%) យក​មក​ដាក់​បញ្ចូល​ក្នុង​ទឹកដី​អាល្លឺម៉ង់។

បន្ទាប់មក អង់គ្លេស​ក៏​បាន​បញ្ចុះបញ្ចូល​បារាំង​ឲ្យ​ទទួល​យក​ដំណោះស្រាយ​នេះ។ ក្រោយ​ពី​បាន​ព្រមព្រៀង​គ្នា​ហើយ ទើប​អង់គ្លេស និង​បារាំង ទៅជួប​រដ្ឋាភិបាល​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ដើម្បី​ប្រាប់​អំពី​​អ្វី ដែល​គេ​បាន​ព្រមព្រៀង​គ្នា ជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ គឺ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ត្រូវ​​តែ​សុខចិត្ត​ប្រគល់​ទឹកដី​មួយ​ផ្នែក នៃ​តំបន់​ស៊ូដែត ទៅ​ឲ្យ​ហ៊ីត្លែរ ហើយ​ជាថ្នូរ​មកវិញ អង់គ្លេស និង​បារាំង ធានា​ថា​នឹង​​ការពារ​ឯករាជ្យ និង​បូរណភាព​ទឹកដី​ដែល​នៅ​សេសសល់​របស់​ឆេកូស្លូវ៉ាគី។ ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ក៏​យល់ព្រម ហើយ​​នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស​ក៏​ធ្វើ​ដំណើរ​​ទៅ​ជួប​ហ៊ីត្លែរ ដើម្បី​ប្រាប់​អំពី​ដំណោះស្រាយ​នេះ។ ក៏ប៉ុន្តែ ហ៊ីត្លែរ​ស្រាប់តែ​បាន​​ធ្វើការ​ទាមទារ​បន្ថែម​ទៀត គឺ​​ទាមទារ​យក​តំបន់​ស៊ូដែត​ទាំងមូល ​មិនមែន​ត្រឹមតែ​តំបន់​ ដែល​មាន​ប្រជាជន​អាល្លឺម៉ង់​លើសពី ៥០% ដូចដែល​បាន​ព្រមព្រៀង​គ្នា​ពីមុន​នោះទេ។ នាយក​រដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស​បដិសេធ។ ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​ប្រកាស​ដាក់​ឱសានវាទ​ឲ្យ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ប្រគល់​តំបន់​តំបន់​ស៊ូដែត​ឲ្យ​អាល្លឺម៉ង់ ត្រឹមថ្ងៃ​ទី ២៨​ខែ​កញ្ញា។

ក្រោយ​ទទួល​ឱសានវាទ​ពី​ហ៊ីត្លែរ ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ក៏​បាន​​កេណ្ឌ​កងទ័ព ដើម្បី​ត្រៀមការពារ​ខ្លួន​ពី​ការ​ឈ្លានពាន​របស់​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់។ សហភាព​សូវៀត ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ក៏​បាន​កេណ្ឌ​កងទ័ព ដើម្បី​ត្រៀម​​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ទល់​នឹងហ៊ីត្លែរ​ដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ អង់គ្លេស​ និង​បារាំង នៅតែ​បន្ត​ព្យាយាម​រកវិធី​ចរចា ដើម្បី​បញ្ចៀសសង្រ្គាម​ជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ។

រដ្ឋាភិបាល​អង់គ្លេស​នៅ​តែ​យល់ថា ការណ៍​ដែល​ហ៊ីត្លែរ​ចង់​បាន​តំបន់ស៊ូដែត គឺ​​​ពិត​ជា​ក្នុងគោលដៅ​ចង់ការពារ​ប្រជាជន​ដើម​កំណើត​អាល្លឺម៉ង់​ពិតមែន ហើយ​​ជម្លោះ​អាច​នឹង​ត្រូវ​ដោះស្រាយ​បាន ប្រសិនបើ​គេ​យល់ព្រម​តាម​ហ៊ីត្លែរ។ អង់គ្លេស​ក៏​ត្រឡប់​មក​ចរចា​ជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ​វិញ ហើយ​នៅថ្ងៃ​ទី៣០ ខែ​កញ្ញា អាល្លឺម៉ង់ អ៊ីតាលី អង់គ្លេស និង​បារាំង ក៏​បាន​ចុះកិច្ចព្រមព្រៀង​ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​មុយនិក ដោយ​គ្មាន​វត្តមាន​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ដោយ​ព្រមព្រៀង​ឲ្យ​អាល្លឺម៉ង់​ចូល​កាន់កាប់​តំបន់​ស៊ូដែត។ ជាថ្នូរមកវិញ ហ៊ីត្លែរ​បាន​សន្យាថា​នឹង​បញ្ឈប់ការ​ទាមទារ​ផ្តាច់ទឹកដី​របស់​ខ្លួន​តែ​ត្រឹម​តំបន់​ស៊ូដែត​នេះ។

បន្ទាប់​មក បារាំង និង​អង់គ្លេស​បាន​ប្រាប់​ទៅ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី អំពី​អ្វី​ដែល​គេ​បាន​ព្រមព្រៀងជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ នៅ​មុយនិក ដោយ​បញ្ជាក់ថា ប្រសិនបើ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​មិន​ព្រម​ប្រគល់​តំបន់​ស៊ូដែត​ទៅ​ឲ្យ​ហ៊ីត្លែរ​ទេ ឆេកូស្លូវ៉ាគី​នឹង​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់​តែ​ម្នាក់ឯង ដោយគ្មាន​ជំនួយ​ពី​អង់គ្លេស និង​បារាំង​នោះទេ។ ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ដែល​ដឹងច្បាស់​ថា​ខ្លួន​មិនមាន​កម្លាំង​ទ័ព​អាច​ទប់ទល់​នឹង​ហ៊ីត្លែរ​បាន ​ក៏​សុខចិត្ត​​​ធ្វើ​តាម ហើយ​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់​ក៏​បាន​ចូល​កាន់កាប់​តំបន់​ស៊ូដែត នៅថ្ងៃ​ទី១០ ខែ​តុលា ឆ្នាំ​១៩៣៨។

នៅ​អង់គ្លេស លោក Neville Chamberlain នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ជា​វីរបុរស​ដ៏ឆ្នើម​មួយ ដែល​បាន​ដោះស្រាយ​បញ្ចប់​វិបត្តិ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ដោយ​សន្តិវិធី ហើយ​បញ្ចៀស​បាន​នូវ​សង្រ្គាម។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​អាល្លឺម៉ង់វិញ ហ៊ីត្លែរ​បាន​កំណត់​ក្នុង​ចិត្ត​ថា សម្បទាន​គ្រប់យ៉ាង ដែល​អង់គ្លេស និង​បារាំង បាន​ធ្វើ នៅ​ក្នុង​វិបត្តិ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ គឺ​បញ្ជាក់​យ៉ាង​ច្បាស់​ថា អង់គ្លេស និង​បារាំង កំពុងតែ​ខ្លាច​អាល្លឺម៉ង់។

ក្រោយ​មក​មិនដល់​មួយ​ឆ្នាំ​ផង នៅ​ថ្ងៃទី១៦ ខែមីនា ឆ្នាំ​១៩៣៩ ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​ចូល​ឈ្លានពាន​កាន់កាប់​ទឹកដី​ដែល​នៅសេសសល់​របស់​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ព្រមទាំង​ទាមទារ​យក​ទឹកដី​របស់​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​ទៀត នៅ​ក្នុង​តំបន់​ក្បែរៗ​នោះ។

រហូត​មក​ទល់​ពេលនោះ ទើប​អង់គ្លេស និង​បារាំង​ភ្ញាក់ដឹង​ខ្លួន​ថា អ្វីដែល​ហ៊ីត្លែរ​បាន​សន្យា នៅ​ទីក្រុង​មុយនិក កាល​ពីឆ្នាំមុន គឺ​ជា​ការ​បោកប្រាស់​សុទ្ធសាធ ហើយ​សម្រេច​បញ្ឈប់​នយោបាយ​ធ្វើ​សម្បទាន​ ដើម្បី​ផ្គាប់ចិត្ត​ហ៊ីត្លែរ​ដូចពីមុន​ទៀត។

នៅ​ថ្ងៃ​ទី៣១ ខែ​មីនា ១៩៣៩ ក្រោយ​ពី​ហ៊ីត្លែរ​បានទាមទារ​ផ្តាច់ទឹកដី​មួយផ្នែក​របស់​ប៉ូឡូញ បារាំង និង​អង់គ្លេស ក៏​បាន​ប្រកាស​​ជាសាធារណៈ​ធានា​​ការពារ​ឯករាជ្យ និង​បូរណភាព​ទឹកដី​របស់​ប៉ូឡូញ ពី​ការ​ឈ្លានពាន​របស់​ហ៊ីត្លែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការប្រកាស​នេះ​មិនបាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ហ៊ីត្លែរ​ខ្លាចរអានោះទេ។ ហ៊ីត្លែរ​ ដែល​ធ្លាប់​មើលឃើញ​ពី​ជំហរ​ទន់ជ្រាយ​របស់​បារាំង និង​អង់គ្លេស កាល​ពី​អំឡុង​វិបត្តិ​នៅ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ក៏​បាន​ចូល​ឈ្លានពាន​ប្រទេស​ប៉ូឡូញ នៅថ្ងៃ​ទី១ ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៣៩។ ពីរថ្ងៃ​ក្រោយ​មក បារាំង និង​អង់គ្លេស បាន​ប្រកាស​សង្រ្គាម​លើ​អាល្លឺម៉ង់ ហើយ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ក៏​ចាប់ផ្ទុះឡើង។

នៅ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ វិបត្តិ​ដែល​កំពុងកើតឡើង​នៅ​អ៊ុយក្រែន​​កំពុងតែ​ធ្វើ​ឲ្យ​គេ​នឹកឃើញ​ឡើងវិញ អំពី​អ្វី​ដែល​បាន​កើតឡើង នៅ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី កាល​ពី​ជាង ៧០ឆ្នាំមុន។ នៅ​ឆ្នាំ​២០១៤ រុស្ស៊ី ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​លោក​វ៉្លាឌីមៀរ ពូទីន បាន​បញ្ជូន​ទាហាន​ចូល​ទៅ​ឈ្លានពាន​កាន់កាប់​តំបន់​គ្រីមេ​របស់​អ៊ុយក្រែន ក្នុងហេតុផល​ថា ដើម្បី​ការពារ​ប្រជាជន​រុស្ស៊ី ដូចដែល​ហ៊ីត្លែរ​ធ្លាប់​ទាមទារ​​កាន់កាប់​តំបន់​ស៊ូដែត របស់​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ក្នុងហេតុផលថា ដើម្បី​ការពារ​ប្រជាជន​អាល្លឺម៉ង់​ កាល​ពី​ឆ្នាំ​១៩៣៨​ដូច្នោះដែរ។

ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អ៊ុយក្រែន មិនមែន​មានតែ​តំបន់​គ្រីមេ​មួយ​ទេ ដែល​មាន​ប្រជាជន​​រុស្ស៊ី​រស់នៅ។ តំបន់​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត ជាពិសេស តំបន់​នៅ​ប៉ែក​ខាង​កើត ជាប់​ព្រំដែន​រុស្ស៊ី ក៏​មាន​ប្រជាជន​រុស្ស៊ី​រស់​នៅ​យ៉ាង​ច្រើន​ផងដែរ។ ម្យ៉ាងទៀត ក្រៅ​ពីអ៊ុយក្រែន នៅ​មាន​ប្រទេស​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត ជាពិសេស ប្រទេស​ធ្លាប់​ស្ថិត​ក្នុង​អតីតសហភាព​សូវៀត ដែល​មាន​ប្រជាជន​រុស្ស៊ី​រស់​នៅ​យ៉ាងច្រើន​ផងដែរ។ ដូច្នេះ សំណួរ​ដែល​គេ​ចោទឡើង​នៅពេលនេះ ​គឺ​​នៅត្រង់​ថា តើ​លោក​ពូទីន​នឹង​បញ្ឈប់​ត្រឹម​តំបន់​គ្រីមេ​នេះ ឬ​ក៏​អាច​ឈាន​ទៅ​កាន់កាប់​តំបន់​ផ្សេងៗ​ទៀត នៅ​ពេល​ខាងមុខ?

វិបត្តិ​នៅ​បូស្នី​ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ជម្លោះ រវាង​អូទ្រីសហុងគ្រី និង​រុស្ស៊ី ឈាន​ដល់​ដំណាក់កាល​មួយ ដែល​មិន​អាច​ផ្សះផ្សា​គ្នា​បាន ហើយ​ជម្លោះ​នេះ​រាលដាល​កាន់តែ​ខ្លាំង​ឡើង​ថែមទៀត នៅ​ពេលដែល​សង្រ្គាម នៅ​តំបន់​បាល់កង់ បាន​ផ្ទុះឡើង នៅឆ្នាំ​១៩១២ និង​ឆ្នាំ​១៩១៣។

សង្រ្គាមបាល់កង់ ១៩១២-១៩១៣

នៅ​ឆ្នាំ​១៩១២ ពីរឆ្នាំ​មុន​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី១ ប្រទេសចំនួន​ ៤ ដែល​សុទ្ធតែ​ធ្លាប់​​ជា​អតីត​ដែនដី​ក្នុង​ចក្រភពអូតូម៉ង់​ដូចគ្នា គឺ​ ស៊ែរប៊ី ក្រិក ម៉ុងតេណេហ្គ្រោ និង​ប៊ុលហ្ការី បាន​ចងសម្ព័ន្ធភាព​យោធានឹង​គ្នា ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា "បក្សសម្ព័ន្ធបាល់កង់"​ ដើម្បី​ប្រយុទ្ធតទល់​នឹង​ចក្រភព​អូតូម៉ង់។ ក្នុងរយៈពេល​តែ​ប៉ុន្មានខែ ក្រុម​បក្សសម្ព័ន្ធបាល់កង់ក៏​បាន​យកជ័យជម្នះ​ ដោយ​បាន​ដណ្តើម​​យក​ដែនដី​ជាច្រើន​របស់​ចក្រភព​អូតូម៉ង់​មក​កាន់កាប់។ ក៏ប៉ុន្តែ មិនយូរ​ប៉ុន្មាន​សង្រ្គាម​មួយទៀត​ក៏​បាន​ផ្ទុះឡើង ដោយ​​ម្តងនេះ ជា​សង្រ្គាម​​រវាង​ប្រទេស​ក្នុង​បក្សសម្ព័ន្ធ​បាល់កង់​គ្នាឯង គឺ​រវាង​ម្ខាង​ ប៊ុលហ្ការី និង​ម្ខាងទៀត ស៊ែរប៊ី​ និង​ក្រិក។ សង្រ្គាម​នេះ​បាន​ផ្ទុះឡើង​ដោយមក​ពី​​​ជម្លោះ ក្នុង​ការ​បែងចែក​ដែនដី​ ដែល​​ពួកគេ​ដណ្តើមបាន​​​​ពី​ចក្រភព​អូតូម៉ង់។

ក្រោយ​ពី​សង្រ្គាម​នៅ​បាល់​កង់​​បាន​បញ្ចប់​ទៅ នៅ​ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៩១៣ ស៊ែរប៊ី​បាន​ក្លាយ​ជា​ប្រទេស​ដែល​មាន​កម្លាំង​យោធា​ខ្លាំង​ជាងគេ​បំផុត នៅ​ក្នុង​តំបន់​បាល់កង់​ ហើយ​តុល្យភាព​​អំណាច នៅ​បាល់កង់ ក៏​បាន​​ផ្អៀង​ទៅរក​រុស្ស៊ី ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​អូទ្រីស​ហុងគ្រី​មិនសប្បាយចិត្ត ហើយ​មាន​គំនិត​ចង់​​ចាត់វិធានការ​គ្រប់យ៉ាង ដើម្បី​ទប់ស្កាត់​ស៊ែរប៊ី កុំ​ឲ្យ​​បង្កើន​អំណាច​នៅ​បាល់កង់​តទៅទៀត។

ការធ្វើឃាត​ព្រះអង្គម្ចាស់​ហ្វ៊ែរឌីណង់​​ ទាយាទ​នៃ​ចក្រភព​អូទ្រីសហុងគ្រី

ព្រឹកថ្ងៃទី២៨ ខែមិថុនា ឆ្នាំ​១៩១៤ ព្រះអង្គម្ចាស់​ហ្វ៊ែរឌីណង់ (Franz Ferdinand) ទាយាទ​របស់​ចក្រភព​អូទ្រីសហុងគ្រី បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​តាមរថភ្លើង​មក​ដល់​ទីក្រុង​សារ៉ាយេវ៉ូ រដ្ឋធានី​របស់​បូស្នី។ បូស្នី​ ដែល​អូទ្រីសហុងគ្រី​បាន​កាត់​ពី​ចក្រភព​​អូតូម៉ង់​មក​ធ្វើ​ជា​ខេត្ត​របស់​ខ្លួន កាលពីឆ្នាំ​១៩០៨ ក្រោម​ក្រសែភ្នែក​ក្តៅក្រហាយ​របស់​ស៊ែរប៊ី។

ក្រុមយុវជន​ជាតិនិយម​ស៊ែរប៊ី​ ៧នាក់ ដែល​មាន​ការ​ជួយជ្រោមជ្រែង​ពី​ក្រុម​ភេរវជន​ស៊ែរប៊ី បាន​រៀបគម្រោងការណ៍​លបធ្វើ​ឃាត​​ព្រះអង្គម្ចាស់​ហ្វ៊ែរឌីណង់ ដោយ​បាន​ពង្រាយ​គ្នា នៅ​តាម​បណ្តោយ​​ផ្លូវ ដែល​ក្បួនរថយន្ត​របស់​ព្រះអង្គ​ត្រូវ​ឆ្លងកាត់។

ព្រះអង្គម្ចាស់​ហ្វ៊ែរឌីណង់​ ថ្វីដ្បិត​តែ​ដឹង​ថា ដំណើរទៅកាន់​ទីក្រុង​សារ៉ាយេវ៉ូ ជា​ដំណើរ​ប្រកប​ដោយ​គ្រោះថ្នាក់ ក៏ប៉ុន្តែ នៅតែ​​ជម្នះ​​​ជិះក្នុង​រថយន្ត​បើក​ដំបូល ដើម្បី​ចង់​បង្ហាញ​ពី​ភាព​ស្និទ្ធស្នាល​ដល់​ប្រជារាស្រ្ត នៅទីនោះ។

នៅ​ម៉ោង​ប្រមាណ​ជា ១០ព្រឹក នៅពេល​ក្បួនរថយន្ត​របស់​ព្រះអង្គម្ចាស់​ហ្វ៊ែរឌីណង់​បើក​មកដល់ ឃាតក​ម្នាក់​ក៏​បាន​គប់គ្រាប់បែក​សំដៅ​ទៅលើ​រថយន្ត​របស់​ព្រះអង្គ។ ក៏ប៉ុន្តែ គ្រាប់បែក​​បាន​ធ្លាក់​ខុសគោលដៅ ដោយ​ផ្ទុះ​ត្រូវ​រថយន្ត​ដែល​បើក​ពីក្រោយ។ អ្នកបើកបរ​ក៏​បាន​បើក​រត់ ហើយ​នាំ​ព្រះអង្គម្ចាស់​ហ្វ៊ែរឌីណង់ ទៅកាន់​សាលាក្រុងសារ៉ាយេវ៉ូ។ ចំណែក​ឃាតក​វិញ បាន​ព្យាយាម​សម្លាប់​ខ្លួនឯង ក៏ប៉ុន្តែ មិនបាន​សម្រេច ហើយ​ក៏​ត្រូវ​ប៉ូលិស​ចាប់​ខ្លួនបាន។

នៅ​សាលាក្រុង ព្រះអង្គម្ចាស់​ហ្វ៊ែរឌីណង់​បាន​ចូលរួម​ក្នុង​ពិធី​ផ្លូវការ​ ដែល​បាន​គ្រោងទុក​ពីមុន​ជា​ធម្មតា ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​ចប់ពិធី ព្រះអង្គ​​បាន​សម្រេច​លុបចោល​កម្មវិធីដែល​គ្រោង​ទុក​ផ្សេងទៀត ដើម្បី​យាង​ទៅ​​​សួរសុខទុក្ខ​អ្នក​របួស ដោយ​គ្រាប់បែក កាលពីព្រឹក ហើយ​ដែល​កំពុង​សម្រាក​ព្យាបាល​នៅ​ក្នុង​មន្ទីរពេទ្យ​សារ៉ាយេវ៉ូ។

នៅតាមផ្លូវ​ពីសាលាក្រុង​ទៅ​មន្ទីរពេទ្យ ព្រះអង្គម្ចាស់​ហ្វ៊ែរឌីណង់ និង​មហេសី គឺ​ម្ចាស់ក្សត្រិយ​សូហ្វ៊ី (Sophie) ត្រូវ​បាន​ឃាតក​ម្នាក់ទៀត​​​បាញ់​សម្លាប់​។

ចក្រភព​អូទ្រីសហុងគ្រីបាន​ទម្លាក់​ការទទួលខុសត្រូវ​នៃ​ការ​ធ្វើ​ឃាត​ព្រះអង្គម្ចាស់​ហ្វ៊ែរឌីណង់ ​ទៅលើ​​រដ្ឋាភិបាល​ស៊ែរប៊ី។ អូទ្រីសហុងគ្រី​ក៏​បាន​ប្រកាស​សង្រ្គាម​លើ​ស៊ែរប៊ី ថ្ងៃ​ទី២៨ ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩១៤។ ដោយសារ​តែ​ការ​ចងសម្ព័ន្ធមិត្ត​គ្នា​យ៉ាង​ប្រទាក់ក្រឡា នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ប្រទេស​មហាអំណាច​នៅ​អឺរ៉ុប សង្រ្គាម​ទ្វេភាគី រវាង​អូទ្រីសហុងគ្រី និង​ស៊ែរប៊ី ក៏​បាន​រាលដាល​​ទៅដល់​ប្រទេស​មហាអំណាច​​អឺរ៉ុប​​ផ្សេងទៀត រួមមាន អាល្លឺម៉ង់ អ៊ីតាលី អង់គ្លេស បារាំង ​និង​រុស្ស៊ី៕ នៅក្រោយសង្រ្គាម​លោក​លើកទី១ ចក្រភព​អូទ្រីសហុងគ្រី ដែល​ចាញ់សង្រ្គាម​ ត្រូវ​ដួលរលំ ហើយ​បែកខ្ញែក​ទៅជា​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​គ្នា ក្នុងនោះ ក៏​រួមមាន​ប្រទេស​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ផងដែរ។ នៅ​ចន្លោះ​ពី​ឆ្នាំ​១៩១៨ ដល់​ឆ្នាំ​១៩៣៨ គេ​ឃើញ​មាន​ប្រជាជន​ដើម​កំណើត​អាល្លឺម៉ង់ ប្រមាណ​ជា ៣លាន​នាក់ រស់នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ជាពិសេស នៅ​ក្នុង​តំបន់​ស៊ូដែត (Sudète) ឬ​ Sudetenland តាម​ភាសា​អាល្លឺម៉ង់។

នៅ​ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៣៨ ដោយ​មាន​ការ​ជំរុញ​ពី​សំណាក់​ហ៊ីត្លែរ មេដឹកនាំ​គណបក្ស​ស្និទ្ធនឹង​ណាស៊ី នៅ​ក្នុង​តំបន់​ស៊ូដែត បាន​ទាមទារ​ផ្តាច់តំបន់​នេះ ​ចេញ​ពី​ប្រទេស​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ដើម្បី​​ភ្ជាប់​ខ្លួន​ជាមួយ​នឹង​អាល្លឺម៉ង់។ រដ្ឋាភិបាល​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​បដិសេធ ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​​គំរាម​ធ្វើ​សង្រ្គាម ក្នុងហេតុផល​ថា ដើម្បី​ចូល​ទៅ​ការពារ​ប្រជាជនអាល្លឺម៉ង់ ដែល​រស់​នៅ​ក្នុង​តំបន់​នេះ។

នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ ទាំង​បារាំង និង​ទាំងអង់គ្លេស ដែល​​ទើប​នឹង​ងើបចេញ​ពី​សង្រ្គាម​លោកលើកទី១​ តែងតែ​នាំគ្នា​​ខិតខំ​ព្យាយាម​​​​គ្រប់​មធ្យោបាយ ដើម្បី​បញ្ចៀស​កុំ​ឲ្យ​​​មាន​សង្រ្គាម​ផ្ទុះឡើង​សាជាថ្មី​ទៀត។

នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស គឺ​លោក Neville Chamberlain បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅ​​កាន់​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់ ជួប​ហ៊ីត្លែរ​ដោយ​ផ្ទាល់ ដើម្បី​ជជែក​អំពី​វិបត្តិ​នៅ​ស៊ូដែត។ នៅ​ក្នុង​ជំនួប​នេះ ហើយ​ដោយ​គ្មាន​​សួរយោបល់​រដ្ឋាភិបាល​ឆេកូស្លូវ៉ាគី នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស​បាន​ព្រមព្រៀង​ឲ្យ​ហ៊ីត្លែរ​កាត់យក​ទឹកដី​មួយ​ផ្នែក នៃ​តំបន់​ស៊ូដែត​ (គឺ​កន្លែងណា​ដែល​មាន​ប្រជាជន​ដើមកំណើត​អាល្លឺម៉ង់​លើសពី ៥០%) យក​មក​ដាក់​បញ្ចូល​ក្នុង​ទឹកដី​អាល្លឺម៉ង់។

បន្ទាប់មក អង់គ្លេស​ក៏​បាន​បញ្ចុះបញ្ចូល​បារាំង​ឲ្យ​ទទួល​យក​ដំណោះស្រាយ​នេះ។ ក្រោយ​ពី​បាន​ព្រមព្រៀង​គ្នា​ហើយ ទើប​អង់គ្លេស និង​បារាំង ទៅជួប​រដ្ឋាភិបាល​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ដើម្បី​ប្រាប់​អំពី​​អ្វី ដែល​គេ​បាន​ព្រមព្រៀង​គ្នា ជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ គឺ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ត្រូវ​​តែ​សុខចិត្ត​ប្រគល់​ទឹកដី​មួយ​ផ្នែក នៃ​តំបន់​ស៊ូដែត ទៅ​ឲ្យ​ហ៊ីត្លែរ ហើយ​ជាថ្នូរ​មកវិញ អង់គ្លេស និង​បារាំង ធានា​ថា​នឹង​​ការពារ​ឯករាជ្យ និង​បូរណភាព​ទឹកដី​ដែល​នៅ​សេសសល់​របស់​ឆេកូស្លូវ៉ាគី។ ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ក៏​យល់ព្រម ហើយ​​នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស​ក៏​ធ្វើ​ដំណើរ​​ទៅ​ជួប​ហ៊ីត្លែរ ដើម្បី​ប្រាប់​អំពី​ដំណោះស្រាយ​នេះ។ ក៏ប៉ុន្តែ ហ៊ីត្លែរ​ស្រាប់តែ​បាន​​ធ្វើការ​ទាមទារ​បន្ថែម​ទៀត គឺ​​ទាមទារ​យក​តំបន់​ស៊ូដែត​ទាំងមូល ​មិនមែន​ត្រឹមតែ​តំបន់​ ដែល​មាន​ប្រជាជន​អាល្លឺម៉ង់​លើសពី ៥០% ដូចដែល​បាន​ព្រមព្រៀង​គ្នា​ពីមុន​នោះទេ។ នាយក​រដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស​បដិសេធ។ ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​ប្រកាស​ដាក់​ឱសានវាទ​ឲ្យ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ប្រគល់​តំបន់​តំបន់​ស៊ូដែត​ឲ្យ​អាល្លឺម៉ង់ ត្រឹមថ្ងៃ​ទី ២៨​ខែ​កញ្ញា។

ក្រោយ​ទទួល​ឱសានវាទ​ពី​ហ៊ីត្លែរ ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ក៏​បាន​​កេណ្ឌ​កងទ័ព ដើម្បី​ត្រៀមការពារ​ខ្លួន​ពី​ការ​ឈ្លានពាន​របស់​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់។ សហភាព​សូវៀត ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ក៏​បាន​កេណ្ឌ​កងទ័ព ដើម្បី​ត្រៀម​​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ទល់​នឹងហ៊ីត្លែរ​ដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ អង់គ្លេស​ និង​បារាំង នៅតែ​បន្ត​ព្យាយាម​រកវិធី​ចរចា ដើម្បី​បញ្ចៀសសង្រ្គាម​ជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ។

រដ្ឋាភិបាល​អង់គ្លេស​នៅ​តែ​យល់ថា ការណ៍​ដែល​ហ៊ីត្លែរ​ចង់​បាន​តំបន់ស៊ូដែត គឺ​​​ពិត​ជា​ក្នុងគោលដៅ​ចង់ការពារ​ប្រជាជន​ដើម​កំណើត​អាល្លឺម៉ង់​ពិតមែន ហើយ​​ជម្លោះ​អាច​នឹង​ត្រូវ​ដោះស្រាយ​បាន ប្រសិនបើ​គេ​យល់ព្រម​តាម​ហ៊ីត្លែរ។ អង់គ្លេស​ក៏​ត្រឡប់​មក​ចរចា​ជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ​វិញ ហើយ​នៅថ្ងៃ​ទី៣០ ខែ​កញ្ញា អាល្លឺម៉ង់ អ៊ីតាលី អង់គ្លេស និង​បារាំង ក៏​បាន​ចុះកិច្ចព្រមព្រៀង​ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​មុយនិក ដោយ​គ្មាន​វត្តមាន​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ដោយ​ព្រមព្រៀង​ឲ្យ​អាល្លឺម៉ង់​ចូល​កាន់កាប់​តំបន់​ស៊ូដែត។ ជាថ្នូរមកវិញ ហ៊ីត្លែរ​បាន​សន្យាថា​នឹង​បញ្ឈប់ការ​ទាមទារ​ផ្តាច់ទឹកដី​របស់​ខ្លួន​តែ​ត្រឹម​តំបន់​ស៊ូដែត​នេះ។

បន្ទាប់​មក បារាំង និង​អង់គ្លេស​បាន​ប្រាប់​ទៅ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី អំពី​អ្វី​ដែល​គេ​បាន​ព្រមព្រៀងជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ នៅ​មុយនិក ដោយ​បញ្ជាក់ថា ប្រសិនបើ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​មិន​ព្រម​ប្រគល់​តំបន់​ស៊ូដែត​ទៅ​ឲ្យ​ហ៊ីត្លែរ​ទេ ឆេកូស្លូវ៉ាគី​នឹង​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់​តែ​ម្នាក់ឯង ដោយគ្មាន​ជំនួយ​ពី​អង់គ្លេស និង​បារាំង​នោះទេ។ ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ដែល​ដឹងច្បាស់​ថា​ខ្លួន​មិនមាន​កម្លាំង​ទ័ព​អាច​ទប់ទល់​នឹង​ហ៊ីត្លែរ​បាន ​ក៏​សុខចិត្ត​​​ធ្វើ​តាម ហើយ​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់​ក៏​បាន​ចូល​កាន់កាប់​តំបន់​ស៊ូដែត នៅថ្ងៃ​ទី១០ ខែ​តុលា ឆ្នាំ​១៩៣៨។

នៅ​អង់គ្លេស លោក Neville Chamberlain នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ជា​វីរបុរស​ដ៏ឆ្នើម​មួយ ដែល​បាន​ដោះស្រាយ​បញ្ចប់​វិបត្តិ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ដោយ​សន្តិវិធី ហើយ​បញ្ចៀស​បាន​នូវ​សង្រ្គាម។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​អាល្លឺម៉ង់វិញ ហ៊ីត្លែរ​បាន​កំណត់​ក្នុង​ចិត្ត​ថា សម្បទាន​គ្រប់យ៉ាង ដែល​អង់គ្លេស និង​បារាំង បាន​ធ្វើ នៅ​ក្នុង​វិបត្តិ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ គឺ​បញ្ជាក់​យ៉ាង​ច្បាស់​ថា អង់គ្លេស និង​បារាំង កំពុងតែ​ខ្លាច​អាល្លឺម៉ង់។

ក្រោយ​មក​មិនដល់​មួយ​ឆ្នាំ​ផង នៅ​ថ្ងៃទី១៦ ខែមីនា ឆ្នាំ​១៩៣៩ ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​ចូល​ឈ្លានពាន​កាន់កាប់​ទឹកដី​ដែល​នៅសេសសល់​របស់​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ព្រមទាំង​ទាមទារ​យក​ទឹកដី​របស់​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​ទៀត នៅ​ក្នុង​តំបន់​ក្បែរៗ​នោះ។

រហូត​មក​ទល់​ពេលនោះ ទើប​អង់គ្លេស និង​បារាំង​ភ្ញាក់ដឹង​ខ្លួន​ថា អ្វីដែល​ហ៊ីត្លែរ​បាន​សន្យា នៅ​ទីក្រុង​មុយនិក កាល​ពីឆ្នាំមុន គឺ​ជា​ការ​បោកប្រាស់​សុទ្ធសាធ ហើយ​សម្រេច​បញ្ឈប់​នយោបាយ​ធ្វើ​សម្បទាន​ ដើម្បី​ផ្គាប់ចិត្ត​ហ៊ីត្លែរ​ដូចពីមុន​ទៀត។

នៅ​ថ្ងៃ​ទី៣១ ខែ​មីនា ១៩៣៩ ក្រោយ​ពី​ហ៊ីត្លែរ​បានទាមទារ​ផ្តាច់ទឹកដី​មួយផ្នែក​របស់​ប៉ូឡូញ បារាំង និង​អង់គ្លេស ក៏​បាន​ប្រកាស​​ជាសាធារណៈ​ធានា​​ការពារ​ឯករាជ្យ និង​បូរណភាព​ទឹកដី​របស់​ប៉ូឡូញ ពី​ការ​ឈ្លានពាន​របស់​ហ៊ីត្លែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការប្រកាស​នេះ​មិនបាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ហ៊ីត្លែរ​ខ្លាចរអានោះទេ។ ហ៊ីត្លែរ​ ដែល​ធ្លាប់​មើលឃើញ​ពី​ជំហរ​ទន់ជ្រាយ​របស់​បារាំង និង​អង់គ្លេស កាល​ពី​អំឡុង​វិបត្តិ​នៅ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ក៏​បាន​ចូល​ឈ្លានពាន​ប្រទេស​ប៉ូឡូញ នៅថ្ងៃ​ទី១ ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៣៩។ ពីរថ្ងៃ​ក្រោយ​មក បារាំង និង​អង់គ្លេស បាន​ប្រកាស​សង្រ្គាម​លើ​អាល្លឺម៉ង់ ហើយ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ក៏​ចាប់ផ្ទុះឡើង។

នៅ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ វិបត្តិ​ដែល​កំពុងកើតឡើង​នៅ​អ៊ុយក្រែន​​កំពុងតែ​ធ្វើ​ឲ្យ​គេ​នឹកឃើញ​ឡើងវិញ អំពី​អ្វី​ដែល​បាន​កើតឡើង នៅ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី កាល​ពី​ជាង ៧០ឆ្នាំមុន។ នៅ​ឆ្នាំ​២០១៤ រុស្ស៊ី ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​លោក​វ៉្លាឌីមៀរ ពូទីន បាន​បញ្ជូន​ទាហាន​ចូល​ទៅ​ឈ្លានពាន​កាន់កាប់​តំបន់​គ្រីមេ​របស់​អ៊ុយក្រែន ក្នុងហេតុផល​ថា ដើម្បី​ការពារ​ប្រជាជន​រុស្ស៊ី ដូចដែល​ហ៊ីត្លែរ​ធ្លាប់​ទាមទារ​​កាន់កាប់​តំបន់​ស៊ូដែត របស់​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ក្នុងហេតុផលថា ដើម្បី​ការពារ​ប្រជាជន​អាល្លឺម៉ង់​ កាល​ពី​ឆ្នាំ​១៩៣៨​ដូច្នោះដែរ។

ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អ៊ុយក្រែន មិនមែន​មានតែ​តំបន់​គ្រីមេ​មួយ​ទេ ដែល​មាន​ប្រជាជន​​រុស្ស៊ី​រស់នៅ។ តំបន់​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត ជាពិសេស តំបន់​នៅ​ប៉ែក​ខាង​កើត ជាប់​ព្រំដែន​រុស្ស៊ី ក៏​មាន​ប្រជាជន​រុស្ស៊ី​រស់​នៅ​យ៉ាង​ច្រើន​ផងដែរ។ ម្យ៉ាងទៀត ក្រៅ​ពីអ៊ុយក្រែន នៅ​មាន​ប្រទេស​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត ជាពិសេស ប្រទេស​ធ្លាប់​ស្ថិត​ក្នុង​អតីតសហភាព​សូវៀត ដែល​មាន​ប្រជាជន​រុស្ស៊ី​រស់​នៅ​យ៉ាងច្រើន​ផងដែរ។ ដូច្នេះ សំណួរ​ដែល​គេ​ចោទឡើង​នៅពេលនេះ ​គឺ​​នៅត្រង់​ថា តើ​លោក​ពូទីន​នឹង​បញ្ឈប់​ត្រឹម​តំបន់​គ្រីមេ​នេះ ឬ​ក៏​អាច​ឈាន​ទៅ​កាន់កាប់​តំបន់​ផ្សេងៗ​ទៀត នៅ​ពេល​ខាងមុខ?

ការ​ផ្ទុះឡើង​នៃ​សង្រ្គាមលោក​លើកទី២​ខែ​កញ្ញា​ឆ្នាំ​១៩៣៩

នៅ​ដើមឆ្នាំ​១៩៣៩ ក្រោយ​ពី​អាល្លឺម៉ង់​បាន​ចូល​ឈ្លានពាន​កាន់កាប់​ប្រទេស​អូទ្រីស និង​ឆេកូស្លូវ៉ាគី មហាអំណាច​អឺរ៉ុប ដែល​ឈ្នះ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី១ គឺ​បារាំង និង​អង់គ្លេស ក៏​ចាប់ផ្តើម​ភ្ញាក់​ដឹងខ្លួន ពី​មហិច្ឆតា​​វាតទី​និយម​របស់​ហ៊ីត្លែរ។

គណៈរដ្ឋមន្រ្តី​បារាំង​បាន​ប្រជុំ​សម្រេច​គ្នា​ថា គេ​មិន​អាច​បន្ត​ទុក​បណ្តោយ​ឲ្យ​ហ៊ីត្លែរ​ឈ្លានពាន​ទៅលើ​ប្រទេស​ណាមួយ​ជាថ្មី​ទៀត​នោះទេ។ ចំណែក​នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស​វិញ បាន​ចេញ​មុខ​ប្រកាស​ជាសាធារណៈ នៅថ្ងៃ​ទី១៧ ខែមីនា ឆ្នាំ​១៩៣៩​ថា ប្រសិនបើ​អាល្លឺម៉ង់​ធ្វើការ​ឈ្លានពាន​ទៅលើ​ប្រទេស​តូចតាច​ណាមួយ​ថ្មី​ទៀត អង់គ្លេស​នឹង​ចេញមុខ​រារាំង ដោយ​​ប្រើ​គ្រប់​អំណាច​ទាំងអស់​ដែល​ខ្លួន​មាន។ ការ​ប្រកាស​នេះ គឺ​ជា​សារព្រមាន​យ៉ាង​ច្បាស់ៗ​ទៅដល់​ហ៊ីត្លែរ​ថា សង្រ្គាម​នឹង​ត្រូវ​ផ្ទុះឡើង បើ​ហ៊ីត្លែរ​នៅតែ​​បន្ត​សកម្មភាព​ឈ្លានពាន​របស់​ខ្លួន​តទៅទៀត។

ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបី​ជា​មាន​ការ​ព្រមាន​បែបនេះ​ក៏ដោយ ហ៊ីត្លែរ​នៅតែ​មិនខ្វល់ ហើយ​​ចាប់ផ្តើម​រៀបចំ​​​អនុវត្ត​ផែនការ​ជំហាន​ទី៣​របស់​ខ្លួន គឺ​ចូល​ឈ្លានពាន​​ប្រទេស​ប៉ូឡូញ ដែល​ទឹកដី​មួយ​ផ្នែក​ធំ ធ្លាប់​ជា​របស់​អាល្លឺម៉ង់ កាល​ពី​មុន​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី១។

នៅថ្ងៃ​ទី៣១ ខែមីនា ឆ្នាំ​១៩៣៩ មួយសប្តាហ៍​ក្រោយ​ពី​បាន​ប្រកាស​ធានា​ការពារ​ប៊ែលហ្ស៊ិក ហូឡង់ និង​ស្វ៊ីស ពី​ការ​ឈ្លានពាន បារាំង និង​អង់គ្លេស ក៏​បាន​ចេញ​សេចក្តីប្រកាស​រួមគ្នា​មួយ​ធានា​ការពារ​ឯករាជ្យ​ប្រទេស​ប៉ូឡូញ។ ពីរសប្តាហ៍​ក្រោយ​មក​ទៀត នៅថ្ងៃ​ទី១៣ ខែមេសា បារាំង និង​អង់គ្លេស​បាន​ប្រកាស​ធានា​ការពារ​ប្រទេស​ពីរ​ទៀត គឺ​ រ៉ូមានី និង​ក្រិក ក្រោយ​ពី​ម៉ូសូលីនី មេដឹកនាំ​អ៊ីតាលី​បាន​យក​តម្រាប់​តាម​ហ៊ីត្លែរ ហើយ​ចូល​ឈ្លានពាន​កាន់កាប់​ប្រទេស​អាល់បានី។

ទោះជាយ៉ាងណា វិបត្តិ​នៅ​ប៉ូឡូញ នៅតែ​ជា​ចំណុច​ក្តៅ ហើយ​បារាំង និង​អង់គ្លេស​​​​​​​ក៏​ព្យាយាម​បញ្ចុះបញ្ចូល​​សហភាព​សូវៀត​មួយទៀត​​ឲ្យ​ចូលរួម​ក្នុង​កិច្ចព្រមព្រៀង​ការពារ​ប៉ូឡូញ ដើម្បី​ឲ្យ​មាន​កម្លាំង​កាន់តែ​ច្រើន ទុក​កម្លា​ហ៊ីត្លែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការចូលរួម​របស់​សហភាព​សូវៀត នៅ​ក្នុង​កិច្ចព្រមព្រៀង​ការពារ​ប៉ូឡូញ​នេះ ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​ស្មុគស្មាញ ដោយសារ​តែ​​សូវៀត​ក៏​ជា​គូសត្រូវ ដែល​ចាំតែ​​ឱកាស​លេបត្របាក់​ទឹកដី​របស់​ប៉ូឡូញ​ដែរ ​​​ដែល​ជា​​​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​ប៉ូឡូញ​មិន​ទុកចិត្ត ខ្លាច​​សូវៀត​ទាមទារ​កាត់​យក​ទឹកដី​មួយ​ផ្នែក នៅ​​ខាង​កើត​ប៉ូឡូញ ដើម្បី​ជាថ្នូរ​នឹង​ការ​ចូល​មក​ជួយ​ទប់ទល់​នឹង​ហ៊ីត្លែរ។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​រដ្ឋាភិបាល​ប៉ូឡូញ​បាន​​ជំទាស់​ដាច់ខាត​មិន​ឲ្យ​កងទ័ព​សូវៀត​ចូល​មក​​ឈរជើង​នៅលើ​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន។ ការចរចា ​រវាង​បារាំង និង​អង់គ្លេស ជាមួយ​ស្តាលីន ក៏​ត្រូវ​ទទួលបរាជ័យ នៅ​ពាក់​កណ្តាល​ឆ្នាំ​១៩៣៩។


   ហ៊ីត្លែរ​ចូល​ឈ្លានពាន​អូទ្រីស​និង​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ឆ្នាំ​១៩៣៨
   បារាំង​និង​អង់គ្លេស​​ឈរ​ឱបដៃ​មើល​ហ៊ីត្លែរ​បង្កើន​កម្លាំង​ទ័ព​រំលោភ​លើ​សន្ធិសញ្ញា​សន្តិភាព​ក្រុង ​Versailles
   វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​ពិភពលោក​ឆ្នាំ១៩២៩​និង​ការ​ឡើង​កាន់អំណាច​របស់​ហ៊ីត្លែរ​នៅ​អាល្លឺម៉ង់
   អាដុលហ្វ៍ ​ហ៊ីត្លែរ ​និង​ការ​បង្កើត​គណបក្ស​ណាស៊ី​នៅ​អាល្លឺម៉ង់
  1
  2
  3
  4

បារាំង និង​អង់គ្លេស មិន​អាច​ទាក់ទាញ​ស្តាលីន​​ឲ្យ​ចូល​រួម​ក្នុង​កិច្ចព្រមព្រៀង​ការពារ​ប្រទេស​ប៉ូឡូញ ពី​ដៃ​ហ៊ីត្លែរ ដោយសារ​តែ​មិនមាន​អ្វី​ឲ្យ​សូវៀត​ជា​ថ្នូរ។ ហ៊ីត្លែរ​វិញ​ ខុសពី​​បារាំង និង​អង់គ្លេស។

តាមការពិត នៅ​ក្នុងពេល​ដែល ស្តាលីន​កំពុង​ចរចា​ជាមួយ​បារាំង និង​អង់គ្លេស ហ៊ីត្លែរ​​ក៏​បាន​ខ្នះខ្នែង​យ៉ាង​ខ្លាំង​ដែរ ដើម្បី​បញ្ចុះបញ្ចូល​សូវៀត​កុំ​ឲ្យ​លូកដៃ​ចូល​ធ្វើ​អន្តរាគមន៍​រារាំង​ការឈ្លានពាន​របស់​អាល្លឺម៉ង់ ទៅលើ​​​ប៉ូឡូញ ហើយ​ហ៊ីត្លែរ​មាន​កាដូ​ដ៏​ធំមួយ​ជាថ្នូរ​មកវិញ គឺ​សន្យា​ឲ្យ​ស្តាលីន​កាត់​យក​ទឹកដី​មួយផ្នែក​ធំ នៅ​ប៉ែក​ខាង​កើត​ប៉ូឡូញ។ ស្តាលីន​​​យល់ព្រម ហើយ​នៅថ្ងៃ​ទី២២ ខែ​សីហា ​សូវៀត និង​អាល្លឺម៉ង់​ក៏​បាន​ចុះ​កិច្ចព្រមព្រៀង​មិនឈ្លានពាន​គ្នា ដោយ​នៅ​ក្នុងនោះ មាន​ខ​សម្ងាត់​មួយ​ចែងថា នៅ​ក្នុងពេល​មាន​សង្រ្គាម​ រវាង​អាល្លឺម៉ង់ និង​ប៉ូឡូញ សូវៀត​អាច​កាត់​យក​ទឹកដី​ប៉ែក​ខាង​កើត​ប៉ូឡូញ ព្រមទាំង​ប្រទេស ៣ នៅ​ជុំវិញ​សមុទ្រ​បាល់ទិក គឺ​ឡេតូនី លីទុយអានី និង​អេស្តូនី យក​ទៅ​ធ្វើ​ជា​ទឹកដី​របស់​ខ្លួន។ ជោគវាសនា​របស់​ប៉ូឡូញ​ត្រូវ​បាន​កំណត់​មិនមែន​ដោយ​ព្រហ្មលិខិត​ទេ តែ​ដោយ​កិច្ចព្រមព្រៀង​ហ៊ីត្លែរ-ស្តាលីន។

ហ៊ីត្លែរ​បាន​រៀបចំ​ផែនការ​ឲ្យ​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់ វាយ​លុក​ទៅតាម​ពីរ​មុខសញ្ញា​ព្រមៗ​គ្នា ក្នុងគោលដៅ ចូលកាន់កាប់​ទីក្រុង​វ៉ាសូវី​របស់​ប៉ូឡូញ។ ក៏ប៉ុន្តែ ហ៊ីត្លែរ​នៅ​ត្រូវការ​លេស​សមហេតុសមផល​មួយ ដើម្បី​អាច​ចូល​ឈ្លានពាន​ប៉ូឡូញ។

នៅ​យប់ថ្ងៃ​ទី៣១ ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៩៣៩ កងកុម្មង់ដូ​អាល្លឺម៉ង់​​​ក្នុង​ឯកសណ្ឋាន​ជា​​ទាហាន​ប៉ូឡូញ​បាន​បើក​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​ទីតាំង​មួយ​ចំនួន នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​អាល្លឺម៉ង់​ ​ក្បែរ​ព្រំដែន​ជាមួយ​ប៉ូឡូញ។ ហ៊ីត្លែរ​បាន​លេស​ថា​ប៉ូឡូញ​ជា​អ្នក​វាយប្រហារ​លើ​អាល្លឺម៉ង់​មុន ក៏​​​បញ្ជូន​ទ័ព​វាយលុក​ចូល​ឈ្លានពាន​ប៉ូឡូញ នៅព្រឹក​ព្រលឹម​ថ្ងៃ​ទី១ ខែ​កញ្ញា។

នៅថ្ងៃ​ទី៣ កញ្ញា បារាំង និង​អង់គ្លេស​បាន​ដាក់​ឱសានវាទ​ឲ្យ​ហ៊ីត្លែរ​ដក​កងទ័ព​ចេញ​ពី​ប៉ូឡូញ។ នៅ​យប់ថ្ងៃ​ដដែល ឱសានវាទ​ត្រូវ​ផុត​កំណត់ ហ៊ីត្លែរ​មិនដក​ទ័ព បារាំង និង​អង់គ្លេស ក៏​បាន​ប្រកាស​សង្រ្គាម​លើ​អាល្លឺម៉ង់ ហើយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២ ក៏​បាន​ចាប់ផ្ទុះឡើង។

ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ បារាំង និង​អង់គ្លេស ថ្វីដ្បិត​តែ​បាន​ប្រកាស​សង្រ្គាម​លើ​អាល្លឺម៉ង់ តែ​មិន​បាន​​ធ្វើ​សកម្មភាព​យោធា​អ្វី​ធំដុំ​​នោះទេ ដោយ​ទុក​ឲ្យ​ប៉ូឡូញ​ប្រឈមមុខ​នឹង​កងទ័ព​របស់​ហ៊ីត្លែរ​តែ​ម្នាក់ឯង។ មិនតែ​ប៉ុណ្ណោះ ប៉ូឡូញ​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​​កងទ័ព​របស់​ស្តាលីន ដែល​បាន​​វាយលុក​ចូល​​ប៉ូឡូញ​ពីទិស​ខាង​កើត នៅថ្ងៃ​ទី១៧ ខែ​កញ្ញា ស្រប​ទៅតាម​អ្វី​ដែល​បាន​ព្រមព្រៀង​គ្នា​ជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ កាល​ពី​ខែ​សីហា។

នៅថ្ងៃ​ទី៦​តុលា កងទ័ព​ប៉ូឡូញ​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ​ទាំងស្រុង ហើយ​ទឹកដី​ប៉ូឡូញ​ត្រូវ​បាន​​ហ៊ីត្លែរ និង​ស្តាលីន ពុះជាពីរ​ចែក​គ្នា​កាន់​កាប់​មួយ​ចំណែក​ម្នាក់។

ក្រោយ​ពី​ទទួល​ជ័យ​ជម្នះ​នៅ​​ប៉ូឡូញ​ ស្តាលីន​បានងាក​ទៅ​វាយលុក​ចូល​ហ្វាំងឡង់ ចំណែក​ហ៊ីត្លែរ​វិញ បាន​បង្វែរ​កងទ័ព​ចេញ​ពី​ប៉ូឡូញ មក​ទិស​ខាងលិច ដើម្បី​ត្រៀម​តទល់​ជាមួយ​បារាំង និង​អង់គ្លេស។ នៅ​សមរភូមិ​ទិស​ខាងលិច​នេះ ការ​វាយប្រយុទ្ធគ្នា​​បាន​កើតមាន​តែ​នៅទីសមុទ្រ រវាង​នាវាចម្បាំង​អាល្លឺម៉ង់ និង​អង់គ្លេស ហើយ​ជាថ្មី​ម្តងទៀត អាល្លឺម៉ង់​បាន​ប្រើ​តាក់ទិក​ដដែល ដូចកាល​ពី​សង្រ្គាម​លោកលើកទី១ គឺ​ប្រើ​នាវាមុជទឹក​បាញ់​ពន្លិច​នាវាដឹក​ទំនិញ​ចេញចូល​ប្រទេស​អង់គ្លេស។

រហូតដល់​ជិត​ពាក់កណ្តាល​ឆ្នាំ​១៩៤០ ទើប​សមរភូមិ​ជើងគោក​ទ្រង់ទ្រាយ​ធំ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ឡើង ក្រោយ​ពី​ទាហាន​ហ៊ីត្លែរ​បាន​វាយលុក​ទៅលើ​ន័រវែស ដាណឺម៉ាក បន្ទាប់មក ទៅលើ​ហូឡង់ និង​ប៊ែលហ្ស៊ិក ហើយ​ឆ្លង​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ប្រទេស​បារាំង នៅ​ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៩៤០៕

គិតត្រឹម​ឆ្នាំ​១៩៤៥

មហាអំណាច​អាណានិគម​នៅ​អឺរ៉ុប ជាពិសេស បារាំង និង​អង់គ្លេស កាន់កាប់​ដែនដី​ប្រមាណ​ជា​ពាក់កណ្តាល​ពិភពលោក​ទាំងមូល។ ប្រទេស​ភាគច្រើន នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាហ្វ្រិក និង​អាស៊ី​ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​មហាអំណាច​អាណានិគម​អឺរ៉ុប។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២ ប្រទេស​ដែល​​ស្ថិតក្រោម​អាណានិគម​​​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​ម្តងមួយៗ ហើយ​​ដែនដី​អាណានិគម​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក​​​ក៏​ត្រូវ​រួញតូច​បន្តិចម្តងៗ។

ការ​រំសាយ​ដែនដី​អាណានិគម នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២​បាន​កើតមាន​ឡើង ដោយមក​ពី​មូលហេតុ​ច្រើន​យ៉ាង។

មូលហេតុ​សំខាន់​ទីមួយ គឺ​ធ្លាក់​ចុះ​ទន់ខ្សោយ​​នៃ​​ប្រទេស​មហាអំណាច​អាណានិគម គឺ​បារាំង និង​អង់គ្លេស ដែល​​ត្រូវ​ទទួល​រងនូវ​ការ​ខូចខាត​យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ​ដោយសារ​សង្រ្គាម។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា មហាអំណាច​ធំៗ​ពីរ​ដែល​ងើបមុខថ្មី គឺ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត ​ដែលជា​​អ្នក​ឈ្នះ​សង្រ្គាម​លោក​ដែរ​នោះ សុទ្ធសឹង​ជា​ប្រទេស​ដែល​មាននិន្នាការ​ប្រឆាំង​នឹង​អាណានិគម។ គេ​មិន​ត្រូវ​ភ្លេច​ទេ​ថា សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់​ក៏​​​មាន​ដើម​កំណើត​ដំបូង​​ចេញ​ពី​ការ​តស៊ូ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​ចក្រភព​អង់គ្លេស​ដែរ កាល​ពី​ឆ្នាំ​១៧៧៤។

លើសពីនេះ​ទៅទៀត នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាមលោកលើកទី២ បារាំង និង​អង់គ្លេស​ សុទ្ធតែ​ត្រូវការ​ជំនួយ​ពី​កងកម្លាំង​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម ដើម្បី​ជួយចម្បាំង​ទល់​នឹង​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់ និង​ជប៉ុន ហើយ​ជាថ្នូរ​នឹង​ជំនួយ​នេះ​បារាំង និង​អង់គ្លេស​​បាន​នាំគ្នា​សន្យាថា​នឹង​ផ្តល់​សិទ្ធិសេរីភាព ស្វ័យភាព ឬ​ឯករាជ្យ​​​ដល់​បណ្តា​ប្រទេស​ដែល​ស្ថិត​ក្រោម​អាណា​និគម​របស់​ពួកគេ។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២​នេះ ចលនា​ជាតិនិយម​ក៏​បាន​រីកដុះដាល​យ៉ាង​ខ្លាំង​ដែរ នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម។

នៅ​ឆ្នាំ១៩៤៥ ភ្លាមៗ​ក្រោយ​ពី​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ត្រូវ​បញ្ចប់ អង្គការ​សហប្រជាជាតិ​ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើង ហើយ​នៅ​ក្នុង​ធម្មនុញ្ញ ដែល​ជា​ច្បាប់​កំពូល​របស់​អ.ស.ប មាន​ចែង​នូវ​គោលការណ៍​ដ៏​សំខាន់​មួយ គឺ​ការ​ផ្តល់​​សិទ្ធិដល់​គ្រប់ប្រជាជន​ទាំងអស់​នៅលើ​ពិភពលោក ក្នុងការ​កំណត់​ជោគវាសនា​ដោយ​ខ្លួនឯង។ ចំណុច​នេះ​ហើយ ដែល​ជា​គោលការណ៍​ជា​មូលដ្ឋាន ក្នុង​ដំណើរការ​រំសាយ​អាណានិគម។

    ផលវិបាក​ដែល​បន្សល់ទុក​ដោយ​សង្រ្គាមលោក​លើកទី២
    ការ​ដាក់​អាណាព្យាបាល​បារាំង​នៅ​កម្ពុជា​នៅ​ឆ្នាំ១៨៦៣
    ការ​ប្រកួតប្រជែង​ដណ្តើម​ដែនដី​អាណានិគម​រវាង​មហាអំណាច​អឺរ៉ុប
    ចក្រភព​ជប៉ុន៖ ​មហាអំណាច​អាណានិគម​អាស៊ី​តែមួយ​គត់​នៅ​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី២០
    អាមេរិក៖ ​ដំណើរ​ឆ្ពោះទៅ​ការ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស
   1
   2
   3
   4
   5

ក៏ប៉ុន្តែ ដំណើរការ​នៃ​ការ​រំសាយ​អាណានិគម​នេះ​មិនមែន​កើតឡើង​ដូចគ្នា​នៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង​នោះទេ។ ​ប្រទេស​ខ្លះ​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​​ដោយ​សន្តិវិធី តាមរយៈ​ការ​ចរចា ចំណែក​ឯ​ប្រទេស​ខ្លះ​ទៀត​​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​តាមរយៈ​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​បង្ហូរឈាម។ ស្ថានភាព​នៅ​ក្រោយ​ពេល​ទទួល​ឯករាជ្យ​ក៏​​មិនដូចគ្នា​នៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង​នោះដែរ ដោយ​ប្រទេស​ខ្លះ​​​បង្កើត​បាន​នូវរដ្ឋាភិបាល​ ដែល​មាន​ស្ថិរភាព​ភ្លាមៗ​ក្រោយ​ពី​ទទួលបាន​ឯករាជ្យ​ ចំណែក​ប្រទេស​ខ្លះ​ទៀត ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​រាប់​ទសវត្សរ៍។ ប្រទេស​ខ្លះ​បង្កើត​​បានជា​របបដឹកនាំ​តាមបែប​ប្រជាធិបតេយ្យ ចំណែក​ប្រទេស​ខ្លះ​ទៀត ស្ថិត​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​ដោយ​របបសឹក ឬ​របបផ្តាច់ការ​ស៊ីវិល​ អស់រយៈពេល​រាប់សិបឆ្នាំ។

នៅ​ក្រោយ​​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ត្រូវ​បញ្ចប់ លោក Clement Attlee ដែល​បាន​ឡើង​មក​កាន់តំណែង​ជា​នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស​ជំនួស​លោក Winston Churchill កាល​ពី​ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩៤៥ ប្រកាន់​យក​នូវ​នយោបាយ​មួយ​ថា អង់គ្លេស​គួរតែ​ផ្តោត​អាទិភាព​លើ​ការ​ស្តារ​ប្រទេស​ចេញ​ពី​ផេះផង់​នៃ​សង្រ្គាម ជាជាង​ចំណាយកម្លាំង​​លើ​ការ​ប្រឹងប្រែង​រក្សា​ដែនដី​អាណានិគម។ អង់គ្លេស​ដែល​ដឹងខ្លួន​ថា​ការប្រគល់​ឯករាជ្យ​ទៅ​ឲ្យ​ឥណ្ឌា គឺ​ជា​រឿង​ដែល​ចៀស​មិនរួច ​ក៏​បាន​បើក​កិច្ចចរចា​ជាមួយ​រដ្ឋាភិបាល​ឥណ្ឌា រហូត​ឈាន​ទៅ​ចេញ​ច្បាប់​មួយ នៅ​ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩៤៧ ដែល​ចែង​ពី​ការ​ផ្តល់​ឯករាជ្យ​ដល់​ឥណ្ឌា។

ក្រោយ​ពី​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​អង់គ្លេស​អស់រយៈពេល​ជាង​២០០ឆ្នាំ (១៦១២-១៩៤៧) ឥណ្ឌា​ក៏​ទទួល​បាន​ឯករាជ្យ​យ៉ាង​ពេញលេញ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការ​បាក់បែក​គ្នា រវាង​អ្នក​កាន់​សាសនា​ហិណ្ឌូ និង​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម ក៏​បាន​ធ្វើឲ្យ​ឥណ្ឌា​ត្រូវពុះចែក​ជា​ប្រទេស​ពីរ​​ដាច់ពី​គ្នា គឺ​​ប្រទេស​ឥណ្ឌា​បច្ចុប្បន្ន ដែល​ប្រជាជន​ភាគច្រើន​ជា​អ្នក​កាន់​សាសនា​ហិណ្ឌូ និង​ប៉ាគីស្ថាន​ ដែល​ប្រជាជន​ភាគច្រើន ជា​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម។ ក្រោយ​មក​ទៀត ប្រទេស​ប៉ាគីស្ថាន​ក៏​ត្រូវ​បាក់បែក​គ្នា​ជា​ពីរ​ដែរ ដោយ​ប៉ាគីស្ថាន​ខាង​កើត​បាន​ផ្តាច់ខ្លួន​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧១ បង្កើត​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ​ថ្មី​មួយ គឺ​បង់ក្លាដែស។

ជារួម គេសង្កេតឃើញ​ថា ឯករាជ្យ​របស់​ឥណ្ឌា​ពី​ក្រោម​នឹម​អាណានិគម​អង់គ្លេស​​បាន​មក​ដោយ​គ្មាន​សង្រ្គាម​បង្ហូរ​ឈាម ក៏ប៉ុន្តែ គឺ​នៅ​ក្រោយ​ពេល​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ ដែល​សង្រ្គាម​ត្រូវ​ផ្ទុះឡើង គឺ​សង្រ្គាម​​ នៅពេល​បង់ក្លាដែស​ទាមទារ​ផ្តាច់ខ្លួន​ពី​ប៉ាគីស្ថាន និង​​សង្រ្គាម​រហូតដល់​ទៅ ៤លើក រវាង​ឥណ្ឌា និង​ប៉ាគីស្ថាន ដែល​កើតចេញ​ពី​​ជម្លោះ​ដណ្តើម​ទឹកដី​គ្នា នៅ​តំបន់​កាស្មៀរ។ ជម្លោះ ដែល​នៅ​បន្ត​កើតមាន​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។

បើ​និយាយ​អំពី​ស្ថានភាព​នយោបាយ​វិញ គេ​សង្កេតឃើញ​ថា នៅ​ក្រោយ​ពី​ទទួល​បាន​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស ឥណ្ឌា​​បាន​បង្កើត​ជា​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ និង​ប្រព័ន្ធដឹកនាំ​តាមបែប​ប្រជាធិបតេយ្យ ព្រមទាំង​មាន​ស្ថិរភាព​នយោបាយ​ជាប់​ជា​ប្រចាំ។ ផ្ទុយទៅវិញ ប៉ាគីស្ថាន​​តែងតែ​ឆ្លងកាត់​នូវ​​ការ​ដឹកនាំ​តាមបែប​របបសឹកផ្តាច់ការ ការ​ធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ​ដណ្តើម​អំណាច​គ្នា និង​អស្ថិរភាព​នយោបាយ​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។

ការដកខ្លួនថយ​របស់​អង់គ្លេស​ពី​ឥណ្ឌា គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​មួយ ដែល​បើក​ផ្លូវ​នាំ​ទៅ​រក​ការ​រំលាយ​បន្តិចម្តងៗ​នៃ​ដែនដី​ចក្រភព​អង់គ្លេស នៅ​លើ​ពិភពលោក។ ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ក្រោយ​ពី​អង់គ្លេស​បាន​ប្រគល់​ឯករាជ្យ​ឲ្យ​​ឥណ្ឌា និង​ប៉ាគីស្ថាន ប្រទេសផ្សេងទៀត ដែល​នៅ​ក្បែរ​នោះ ក៏​បាន​នាំគ្នា​ប្រកាស​ឯករាជ្យ​​​ពី​អង់គ្លេស​ជា​បន្តបន្ទាប់​ដែរ គឺ​​ភូមា ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​លោក​អ៊ុងសាន (ឪពុក​របស់​លោកស្រី​អ៊ុងសាន ស៊ូជី) បាន​ចរចា​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៨ ស្រីលង្កា​ ទទួល​ឯករាជ្យ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៨ និង​ម៉ាឡេស៊ី ទទួល​ឯករាជ្យ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៧។

ក៏ប៉ុន្តែ ខុសពី​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​ទៀត ដែល​ដំណើរការ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​​ត្រូវ​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ដោយ​សន្តិវិធី ម៉ាឡេស៊ី​បាន​ឆ្លងកាត់​សង្រ្គាម​បង្ហូរឈាម​ជាច្រើន​ឆ្នាំ​ទម្រាំ​តែ​បាន​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស នេះ​ក៏ដោយសារ​តែ​នៅ​ក្នុង​ចលនា​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ម៉ាឡេស៊ី​មាន​ឡូកឡំ​ជាមួយ​ចលនា​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​ស្និទ្ធ​នឹង​ចិន ហើយ​អង់គ្លេស​មិនចង់​ឲ្យ​ម៉ាឡេស៊ី​ឯករាជ្យ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការគ្រប់គ្រង​របស់​ពួក​កុម្មុយនិស្ត។ ទាល់តែ​បាន​វាយ​បំបាក់​កម្លាំង​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​បាន​ហើយ ទើប​អង់គ្លេស​សម្រេច​ប្រគល់​ឯករាជ្យ​ទៅ​ឲ្យ​ម៉ាឡេស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ ៨ឆ្នាំ​ក្រោយ​​ពី​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស សិង្ហបុរី ដែល​ពីមុន​​ស្ថិត​ក្នុង​រដ្ឋ​សហព័ន្ធម៉ាឡេស៊ី បាន​ផ្តាច់ខ្លួន​ទៅ​​បង្កើត​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ​ដាច់តែឯង ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦៥ ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​លោក​ លី ក្វានយូ៕គិតត្រឹម​ឆ្នាំ​១៩៤៥ មហាអំណាច​អាណានិគម​នៅ​អឺរ៉ុប ជាពិសេស បារាំង និង​អង់គ្លេស កាន់កាប់​ដែនដី​ប្រមាណ​ជា​ពាក់កណ្តាល​ពិភពលោក​ទាំងមូល។ ប្រទេស​ភាគច្រើន នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាហ្វ្រិក និង​អាស៊ី​ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​មហាអំណាច​អាណានិគម​អឺរ៉ុប។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២ ប្រទេស​ដែល​​ស្ថិតក្រោម​អាណានិគម​​​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​ម្តងមួយៗ ហើយ​​ដែនដី​អាណានិគម​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក​​​ក៏​ត្រូវ​រួញតូច​បន្តិចម្តងៗ។

ការ​រំសាយ​ដែនដី​អាណានិគម នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២​បាន​កើតមាន​ឡើង ដោយមក​ពី​មូលហេតុ​ច្រើន​យ៉ាង។

មូលហេតុ​សំខាន់​ទីមួយ គឺ​ធ្លាក់​ចុះ​ទន់ខ្សោយ​​នៃ​​ប្រទេស​មហាអំណាច​អាណានិគម គឺ​បារាំង និង​អង់គ្លេស ដែល​​ត្រូវ​ទទួល​រងនូវ​ការ​ខូចខាត​យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ​ដោយសារ​សង្រ្គាម។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា មហាអំណាច​ធំៗ​ពីរ​ដែល​ងើបមុខថ្មី គឺ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត ​ដែលជា​​អ្នក​ឈ្នះ​សង្រ្គាម​លោក​ដែរ​នោះ សុទ្ធសឹង​ជា​ប្រទេស​ដែល​មាននិន្នាការ​ប្រឆាំង​នឹង​អាណានិគម។ គេ​មិន​ត្រូវ​ភ្លេច​ទេ​ថា សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់​ក៏​​​មាន​ដើម​កំណើត​ដំបូង​​ចេញ​ពី​ការ​តស៊ូ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​ចក្រភព​អង់គ្លេស​ដែរ កាល​ពី​ឆ្នាំ​១៧៧៤។

លើសពីនេះ​ទៅទៀត នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាមលោកលើកទី២ បារាំង និង​អង់គ្លេស​ សុទ្ធតែ​ត្រូវការ​ជំនួយ​ពី​កងកម្លាំង​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម ដើម្បី​ជួយចម្បាំង​ទល់​នឹង​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់ និង​ជប៉ុន ហើយ​ជាថ្នូរ​នឹង​ជំនួយ​នេះ​បារាំង និង​អង់គ្លេស​​បាន​នាំគ្នា​សន្យាថា​នឹង​ផ្តល់​សិទ្ធិសេរីភាព ស្វ័យភាព ឬ​ឯករាជ្យ​​​ដល់​បណ្តា​ប្រទេស​ដែល​ស្ថិត​ក្រោម​អាណា​និគម​របស់​ពួកគេ។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២​នេះ ចលនា​ជាតិនិយម​ក៏​បាន​រីកដុះដាល​យ៉ាង​ខ្លាំង​ដែរ នៅ​តាម​បណ្តា​ប្រទេស​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម។

នៅ​ឆ្នាំ១៩៤៥ ភ្លាមៗ​ក្រោយ​ពី​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ត្រូវ​បញ្ចប់ អង្គការ​សហប្រជាជាតិ​ត្រូវ​បាន​បង្កើតឡើង ហើយ​នៅ​ក្នុង​ធម្មនុញ្ញ ដែល​ជា​ច្បាប់​កំពូល​របស់​អ.ស.ប មាន​ចែង​នូវ​គោលការណ៍​ដ៏​សំខាន់​មួយ គឺ​ការ​ផ្តល់​​សិទ្ធិដល់​គ្រប់ប្រជាជន​ទាំងអស់​នៅលើ​ពិភពលោក ក្នុងការ​កំណត់​ជោគវាសនា​ដោយ​ខ្លួនឯង។ ចំណុច​នេះ​ហើយ ដែល​ជា​គោលការណ៍​ជា​មូលដ្ឋាន ក្នុង​ដំណើរការ​រំសាយ​អាណានិគម។

    ផលវិបាក​ដែល​បន្សល់ទុក​ដោយ​សង្រ្គាមលោក​លើកទី២
    ការ​ដាក់​អាណាព្យាបាល​បារាំង​នៅ​កម្ពុជា​នៅ​ឆ្នាំ១៨៦៣
    ការ​ប្រកួតប្រជែង​ដណ្តើម​ដែនដី​អាណានិគម​រវាង​មហាអំណាច​អឺរ៉ុប
    ចក្រភព​ជប៉ុន៖ ​មហាអំណាច​អាណានិគម​អាស៊ី​តែមួយ​គត់​នៅ​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី២០
    អាមេរិក៖ ​ដំណើរ​ឆ្ពោះទៅ​ការ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស
   1
   2
   3
   4
   5

ក៏ប៉ុន្តែ ដំណើរការ​នៃ​ការ​រំសាយ​អាណានិគម​នេះ​មិនមែន​កើតឡើង​ដូចគ្នា​នៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង​នោះទេ។ ​ប្រទេស​ខ្លះ​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​​ដោយ​សន្តិវិធី តាមរយៈ​ការ​ចរចា ចំណែក​ឯ​ប្រទេស​ខ្លះ​ទៀត​​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​តាមរយៈ​ការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​បង្ហូរឈាម។ ស្ថានភាព​នៅ​ក្រោយ​ពេល​ទទួល​ឯករាជ្យ​ក៏​​មិនដូចគ្នា​នៅ​គ្រប់​ទីកន្លែង​នោះដែរ ដោយ​ប្រទេស​ខ្លះ​​​បង្កើត​បាន​នូវរដ្ឋាភិបាល​ ដែល​មាន​ស្ថិរភាព​ភ្លាមៗ​ក្រោយ​ពី​ទទួលបាន​ឯករាជ្យ​ ចំណែក​ប្រទេស​ខ្លះ​ទៀត ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​សង្រ្គាម​ស៊ីវិល​រាប់​ទសវត្សរ៍។ ប្រទេស​ខ្លះ​បង្កើត​​បានជា​របបដឹកនាំ​តាមបែប​ប្រជាធិបតេយ្យ ចំណែក​ប្រទេស​ខ្លះ​ទៀត ស្ថិត​ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​ដោយ​របបសឹក ឬ​របបផ្តាច់ការ​ស៊ីវិល​ អស់រយៈពេល​រាប់សិបឆ្នាំ។

នៅ​ក្រោយ​​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ត្រូវ​បញ្ចប់ លោក Clement Attlee ដែល​បាន​ឡើង​មក​កាន់តំណែង​ជា​នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស​ជំនួស​លោក Winston Churchill កាល​ពី​ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩៤៥ ប្រកាន់​យក​នូវ​នយោបាយ​មួយ​ថា អង់គ្លេស​គួរតែ​ផ្តោត​អាទិភាព​លើ​ការ​ស្តារ​ប្រទេស​ចេញ​ពី​ផេះផង់​នៃ​សង្រ្គាម ជាជាង​ចំណាយកម្លាំង​​លើ​ការ​ប្រឹងប្រែង​រក្សា​ដែនដី​អាណានិគម។ អង់គ្លេស​ដែល​ដឹងខ្លួន​ថា​ការប្រគល់​ឯករាជ្យ​ទៅ​ឲ្យ​ឥណ្ឌា គឺ​ជា​រឿង​ដែល​ចៀស​មិនរួច ​ក៏​បាន​បើក​កិច្ចចរចា​ជាមួយ​រដ្ឋាភិបាល​ឥណ្ឌា រហូត​ឈាន​ទៅ​ចេញ​ច្បាប់​មួយ នៅ​ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩៤៧ ដែល​ចែង​ពី​ការ​ផ្តល់​ឯករាជ្យ​ដល់​ឥណ្ឌា។

ក្រោយ​ពី​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​អង់គ្លេស​អស់រយៈពេល​ជាង​២០០ឆ្នាំ (១៦១២-១៩៤៧) ឥណ្ឌា​ក៏​ទទួល​បាន​ឯករាជ្យ​យ៉ាង​ពេញលេញ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការ​បាក់បែក​គ្នា រវាង​អ្នក​កាន់​សាសនា​ហិណ្ឌូ និង​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម ក៏​បាន​ធ្វើឲ្យ​ឥណ្ឌា​ត្រូវពុះចែក​ជា​ប្រទេស​ពីរ​​ដាច់ពី​គ្នា គឺ​​ប្រទេស​ឥណ្ឌា​បច្ចុប្បន្ន ដែល​ប្រជាជន​ភាគច្រើន​ជា​អ្នក​កាន់​សាសនា​ហិណ្ឌូ និង​ប៉ាគីស្ថាន​ ដែល​ប្រជាជន​ភាគច្រើន ជា​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម។ ក្រោយ​មក​ទៀត ប្រទេស​ប៉ាគីស្ថាន​ក៏​ត្រូវ​បាក់បែក​គ្នា​ជា​ពីរ​ដែរ ដោយ​ប៉ាគីស្ថាន​ខាង​កើត​បាន​ផ្តាច់ខ្លួន​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧១ បង្កើត​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ​ថ្មី​មួយ គឺ​បង់ក្លាដែស។

ជារួម គេសង្កេតឃើញ​ថា ឯករាជ្យ​របស់​ឥណ្ឌា​ពី​ក្រោម​នឹម​អាណានិគម​អង់គ្លេស​​បាន​មក​ដោយ​គ្មាន​សង្រ្គាម​បង្ហូរ​ឈាម ក៏ប៉ុន្តែ គឺ​នៅ​ក្រោយ​ពេល​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ ដែល​សង្រ្គាម​ត្រូវ​ផ្ទុះឡើង គឺ​សង្រ្គាម​​ នៅពេល​បង់ក្លាដែស​ទាមទារ​ផ្តាច់ខ្លួន​ពី​ប៉ាគីស្ថាន និង​​សង្រ្គាម​រហូតដល់​ទៅ ៤លើក រវាង​ឥណ្ឌា និង​ប៉ាគីស្ថាន ដែល​កើតចេញ​ពី​​ជម្លោះ​ដណ្តើម​ទឹកដី​គ្នា នៅ​តំបន់​កាស្មៀរ។ ជម្លោះ ដែល​នៅ​បន្ត​កើតមាន​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។

បើ​និយាយ​អំពី​ស្ថានភាព​នយោបាយ​វិញ គេ​សង្កេតឃើញ​ថា នៅ​ក្រោយ​ពី​ទទួល​បាន​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស ឥណ្ឌា​​បាន​បង្កើត​ជា​រដ្ឋធម្មនុញ្ញ និង​ប្រព័ន្ធដឹកនាំ​តាមបែប​ប្រជាធិបតេយ្យ ព្រមទាំង​មាន​ស្ថិរភាព​នយោបាយ​ជាប់​ជា​ប្រចាំ។ ផ្ទុយទៅវិញ ប៉ាគីស្ថាន​​តែងតែ​ឆ្លងកាត់​នូវ​​ការ​ដឹកនាំ​តាមបែប​របបសឹកផ្តាច់ការ ការ​ធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ​ដណ្តើម​អំណាច​គ្នា និង​អស្ថិរភាព​នយោបាយ​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។

ការដកខ្លួនថយ​របស់​អង់គ្លេស​ពី​ឥណ្ឌា គឺ​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​មួយ ដែល​បើក​ផ្លូវ​នាំ​ទៅ​រក​ការ​រំលាយ​បន្តិចម្តងៗ​នៃ​ដែនដី​ចក្រភព​អង់គ្លេស នៅ​លើ​ពិភពលោក។ ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ក្រោយ​ពី​អង់គ្លេស​បាន​ប្រគល់​ឯករាជ្យ​ឲ្យ​​ឥណ្ឌា និង​ប៉ាគីស្ថាន ប្រទេសផ្សេងទៀត ដែល​នៅ​ក្បែរ​នោះ ក៏​បាន​នាំគ្នា​ប្រកាស​ឯករាជ្យ​​​ពី​អង់គ្លេស​ជា​បន្តបន្ទាប់​ដែរ គឺ​​ភូមា ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់​លោក​អ៊ុងសាន (ឪពុក​របស់​លោកស្រី​អ៊ុងសាន ស៊ូជី) បាន​ចរចា​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៨ ស្រីលង្កា​ ទទួល​ឯករាជ្យ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៨ និង​ម៉ាឡេស៊ី ទទួល​ឯករាជ្យ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៧។

ក៏ប៉ុន្តែ ខុសពី​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​ទៀត ដែល​ដំណើរការ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​​ត្រូវ​ប្រព្រឹត្ត​ទៅ​ដោយ​សន្តិវិធី ម៉ាឡេស៊ី​បាន​ឆ្លងកាត់​សង្រ្គាម​បង្ហូរឈាម​ជាច្រើន​ឆ្នាំ​ទម្រាំ​តែ​បាន​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស នេះ​ក៏ដោយសារ​តែ​នៅ​ក្នុង​ចលនា​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ម៉ាឡេស៊ី​មាន​ឡូកឡំ​ជាមួយ​ចលនា​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​ស្និទ្ធ​នឹង​ចិន ហើយ​អង់គ្លេស​មិនចង់​ឲ្យ​ម៉ាឡេស៊ី​ឯករាជ្យ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការគ្រប់គ្រង​របស់​ពួក​កុម្មុយនិស្ត។ ទាល់តែ​បាន​វាយ​បំបាក់​កម្លាំង​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​បាន​ហើយ ទើប​អង់គ្លេស​សម្រេច​ប្រគល់​ឯករាជ្យ​ទៅ​ឲ្យ​ម៉ាឡេស៊ី។ ក៏ប៉ុន្តែ ៨ឆ្នាំ​ក្រោយ​​ពី​បាន​ទទួល​ឯករាជ្យ​ពី​អង់គ្លេស សិង្ហបុរី ដែល​ពីមុន​​ស្ថិត​ក្នុង​រដ្ឋ​សហព័ន្ធម៉ាឡេស៊ី បាន​ផ្តាច់ខ្លួន​ទៅ​​បង្កើត​ជា​ប្រទេស​ឯករាជ្យ​ដាច់តែឯង ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦៥ ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​លោក​ លី ក្វានយូ៕

ហ៊ីត្លែរ​ចូល​ឈ្លានពាន​អូទ្រីស​និង​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ឆ្នាំ​១៩៣៨

នៅក្រោយសង្រ្គាម​លោក​លើកទី១ ចក្រភព​អូទ្រីសហុងគ្រី ដែល​ចាញ់សង្រ្គាម​ ត្រូវ​ដួលរលំ ហើយ​បែកខ្ញែក​ទៅជា​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​គ្នា ក្នុងនោះ ​រួមមាន​ប្រទេស​អូទ្រីស និង​​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ដែល​មាន​ប្រជាជន​យ៉ាងច្រើន​មាន​ដើម​កំណើត​អាល្លឺម៉ង់។ នៅ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ប្រជាជន​ដើម​កំណើត​អាល្លឺម៉ង់​ភាគច្រើន​រស់នៅ​ក្នុង​តំបន់ស៊ូដែត (Sudète) ឬ​ Sudetenland តាម​ភាសា​អាល្លឺម៉ង់។ គឺ​ប្រទេស​ទាំងពីរ​នេះ​ហើយ ដែល​ជា​ចំណុច​ស៊ីប​នៃ​នយោបាយ​វាតទី​និយម​របស់​ហ៊ីត្លែរ។

នៅ​ចុងឆ្នាំ​១៩៣៧ ហ៊ីត្លែរ​បាន​ដាក់ចេញ​នូវ​​ផែនការ​ជា៣ដំណាក់កាល ដើម្បី​វាតទី​ពង្រីក​ទឹកដី​ទៅ​ទិស​ខាង​កើត គឺ​ដំបូង​ចូល​ឈ្លានពាន​​អូទ្រីស ដែល​ជា​ប្រទេស​កំណើត​របស់​ហ៊ីត្លែរ​​ បន្ទាប់មក ឈ្លានពាន​ឆេកូស្លូវ៉ាគី និង​ដំណាក់កាល​ទី៣ ​ចូល​ឈ្លានពាន​ប្រទេស​ប៉ូឡូញ។

មុននឹង​ចាប់ផ្តើម​អនុវត្ត​ផែនការ​នេះ ហ៊ីត្លែរ​បាន​​រៀបចំ​ចរចា​​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​ចងសម្ព័ន្ធមិត្ត​ជាមួយ​នឹង​អ៊ីតាលី​​ ដែល​នៅពេលនោះ ជា​ខ្នងបង្អែក​របស់​អូទ្រីស។ នៅ​ខែ​វិច្ឆិកា ឆ្នាំ​១៩៣៧ មូសូលីនី មេដឹកនាំ​ផ្តាច់ការ​អ៊ីតាលី​បាន​ទទួល​យក​សំណើ​របស់​ហ៊ីត្លែរ ហើយ​ចូលរួម​នៅ​ក្នុង​សន្ធិសញ្ញា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ត្រីភាគី អាល្លឺម៉ង់-អ៊ីតាលី-ជប៉ុន។

ប្រមាណ​ជា ៤ខែ​ក្រោយ​មក ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​អនុវត្ត​តាម​ផែនការ​ក្នុងការ​​លេបយក​ប្រទេស​អូទ្រីស ដោយ​ពី​​ដំបូង​ហ៊ីត្លែរ​បាន​​ទាមទារ​ឲ្យ​ប្រមុខរដ្ឋាភិបាល​អូទ្រីស​តែងតាំង​សមាជិក​គណបក្ស​ណាហ្ស៊ី​អូទ្រីស​ឲ្យ​កាន់​តំណែង​សំខាន់ៗ នៅ​ក្នុង​រដ្ឋាភិបាល។ អធិកាបតី​អូទ្រីស​បដិសេធ។ ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​បញ្ជា​ឲ្យ​មេដឹកនាំ​ណាហ្ស៊ី​នៅ​អូទ្រីស​ធ្វើ​រដ្ឋប្រហារ​ដោយ​​ប្រកាស​បង្កើត​រដ្ឋាភិបាល​បណ្តោះអាសន្ន ហើយ​​បន្ទាប់​មក​ស្នើ​ជំនួយ​ពី​អាល្លឺម៉ង់។ នៅថ្ងៃ​ទី១២​មីនា​ ទាហាន​អាល្លឺម៉ង់​ក៏​បាន​ចូល​ឈ្លានពាន​អូទ្រីស រួចហើយ​ប្រកាស​ភ្ជាប់​ប្រទេស​អូទ្រីស​ទៅ​ក្នុង​ទឹកដី​អាល្លឺម៉ង់។

​តប​ទៅនឹង​អំពើ​ឈ្លានពាន​របស់​ហ៊ីត្លែរ ទៅលើ​អូទ្រីស​នេះ បារាំង និង​អង់គ្លេស មិនបាន​ធ្វើសកម្មភាព​អ្វី ក្រៅតែ​ពី​ធ្វើការ​តវ៉ា​តាមផ្លូវ​ទូត​នោះទេ។ បារាំង និង​អង់គ្លេស ដែល​ទើប​នឹង​ងើបចេញ​ពី​សង្រ្គាម​លោកលើកទី១ ហើយ​កំពុង​ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​សេដ្ឋកិច្ច​យ៉ាង​ធ្ងន់ធ្ងរ​នោះ​ តែងតែ​នាំគ្នា​​ខិតខំ​ព្យាយាម​​​​គ្រប់​មធ្យោបាយ ដើម្បី​បញ្ចៀស​កុំ​ឲ្យ​​​មាន​សង្រ្គាម​ផ្ទុះឡើង​សាជាថ្មី​ទៀត។ អសកម្មភាព​របស់​មហាអំណាច​ទាំងពីរ​នេះ​​ធ្វើ​ឲ្យ​ហ៊ីត្លែរ​កាន់តែ​បាន​ចិត្ត ក៏​ចាប់ផ្តើម​អនុវត្ត​ផែនការ​ដំណាក់កាល​ទី២​របស់​ខ្លួន គឺ​ចូល​ឈ្លានពាន​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ដោយ​ប្រើ​តាក់ទិក​តែមួយ ដែល​ហ៊ីត្លែរ​ធ្លាប់​ប្រើ​នៅ​អូទ្រីស។


   បារាំង​និង​អង់គ្លេស​​ឈរ​ឱបដៃ​មើល​ហ៊ីត្លែរ​បង្កើន​កម្លាំង​ទ័ព​រំលោភ​លើ​សន្ធិសញ្ញា​សន្តិភាព​ក្រុង ​Versailles
   វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​ពិភពលោក​ឆ្នាំ១៩២៩​និង​ការ​ឡើង​កាន់អំណាច​របស់​ហ៊ីត្លែរ​នៅ​អាល្លឺម៉ង់
   អាដុលហ្វ៍ ​ហ៊ីត្លែរ ​និង​ការ​បង្កើត​គណបក្ស​ណាស៊ី​នៅ​អាល្លឺម៉ង់
   ផលវិបាក​ដែល​បន្សល់ទុក​ដោយ​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី១
  1
  2
  3
  4

នៅ​ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៣៨ ដោយ​មាន​ការ​ជំរុញ​ពី​សំណាក់​ហ៊ីត្លែរ មេដឹកនាំ​គណបក្ស​ស្និទ្ធនឹង​ណាស៊ី នៅ​ក្នុង​តំបន់​ស៊ូដែត បាន​ទាមទារ​ផ្តាច់តំបន់​នេះ ​ចេញ​ពី​ប្រទេស​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ដើម្បី​​ភ្ជាប់​ខ្លួន​ជាមួយ​នឹង​អាល្លឺម៉ង់។ រដ្ឋាភិបាល​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​បដិសេធ ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​​គំរាម​ធ្វើ​សង្រ្គាម ក្នុងហេតុផល​ថា ដើម្បី​ចូល​ទៅ​ការពារ​ប្រជាជនអាល្លឺម៉ង់ ដែល​រស់​នៅ​ក្នុង​តំបន់​នេះ។

វិបត្តិ​នៅ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​នេះ​ហាក់ដូចជា​បាន​ដាស់​អារម្មណ៍​បារាំង និង​អង់គ្លេស អំពី​មហិច្ឆតា​យោធា​​របស់​ហ៊ីត្លែរ ក៏ប៉ុន្តែ ជាថ្មី​ម្តងទៀត ប្រទេស​មហាអំណាច​ទាំងពីរ​នេះ​នៅតែ​ប្រកាន់​ជំហរ​ដូចពីមុន​ដដែល គឺធ្វើ​ដូចម្តេច​ឲ្យតែ​អាច​​បញ្ចៀស​សង្រ្គាម​ជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ បើទោះបី​ជា​ត្រូវ​កាត់​ដី​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ទៅ​ឲ្យ​អាល្លឺម៉ង់​ក៏ដោយ។

ដើម្បី​បញ្ចៀស​ជម្លោះ​ជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ បារាំង និង​អង់គ្លេស បាន​ដាក់សម្ពាធ​លើ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ឲ្យ​ធ្វើ​តាម​ការទាមទារ​របស់​អាល្លឺម៉ង់ ពោលគឺ ត្រូវ​កាត់យក​ទឹកដី​មួយ​ផ្នែក​នៃ​តំបន់​ស៊ូដែត​ (គឺ​កន្លែងណា​ដែល​មាន​ប្រជាជន​ដើមកំណើត​អាល្លឺម៉ង់​លើសពី ៥០%) យក​មក​ដាក់​បញ្ចូល​ក្នុង​ទឹកដី​អាល្លឺម៉ង់ ហើយ​ជាថ្នូរ​មកវិញ អង់គ្លេស និង​បារាំង ធានា​ថា​នឹង​​ការពារ​ឯករាជ្យ និង​បូរណភាព​ទឹកដី​ដែល​នៅ​សេសសល់​របស់​ឆេកូស្លូវ៉ាគី។

ឆេកូស្លូវ៉ាគី​​ដែល​មាន​កម្លាំង​ទ័ព​ខ្សោយ ក៏​បង្ខំ​ចិត្ត​ទទួល​យក​សំណើ​របស់​បារាំង និង​អង់គ្លេស ហើយ​នៅថ្ងៃ​ទី២២ ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៣៨ ​នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស​ក៏​ធ្វើ​ដំណើរ​​ទៅ​ជួប​ហ៊ីត្លែរ ដើម្បី​ប្រាប់​អំពី​ដំណោះស្រាយ​នេះ ក៏ប៉ុន្តែ ហ៊ីត្លែរ​ស្រាប់តែ​បាន​​ធ្វើការ​ទាមទារ​កាន់តែ​ច្រើន​ជាងមុន​ទៅទៀត គឺ​​ទាមទារ​យក​តំបន់​ស៊ូដែត​ទាំងមូល ​មិនមែន​ត្រឹមតែ​តំបន់​ ដែល​មាន​ប្រជាជន​អាល្លឺម៉ង់​លើសពី ៥០% នោះទេ ហើយ​​ម្យ៉ាងទៀត ហ៊ីត្លែរ​ទាមទារ​ថា ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ត្រូវ​តែ​កាត់​តំបន់​ស៊ូដែត​នេះ​មក​ឲ្យ​អាល្លឺម៉ង់​​​ភ្លាមៗ ដោយ​មិនចាំបាច់​​រង់ចាំ​ឲ្យ​មាន​គណៈកម្មការ​អន្តរជាតិ​ចូល​មក​ធ្វើ​ការ​កំណត់​ព្រំដែន​ជាមុន​នោះទេ។​

នៅ​ឯឆេកូស្លូវ៉ាគី រដ្ឋាភិបាល​​បាន​សម្រេច​​​កេណ្ឌ​កងទ័ព ដើម្បី​ត្រៀមការពារ​ខ្លួន​ពី​ការ​ឈ្លានពាន​របស់​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់។ សហភាព​សូវៀត ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ក៏​បាន​កេណ្ឌ​កងទ័ព ដើម្បី​ត្រៀម​​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ទល់​នឹងហ៊ីត្លែរ​ដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ អង់គ្លេស​ និង​បារាំង នៅតែ​បន្ត​ព្យាយាម​រកវិធី​ចរចា ដើម្បី​បញ្ចៀសសង្រ្គាម​ជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ។

រដ្ឋាភិបាល​អង់គ្លេស​នៅ​តែ​យល់ថា ជម្លោះ​អាច​នឹង​បញ្ចប់​ ​​ប្រសិនបើ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​សុខចិត្ត​កាត់តំបន់​ស៊ូដែត​ឲ្យ​ទៅ​អាល្លឺម៉ង់ តាម​ការទាមទារ​របស់​ហ៊ីត្លែរ។ អង់គ្លេស​ក៏​ត្រឡប់​មក​ចរចា​ជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ​វិញ ហើយ​នៅថ្ងៃ​ទី៣០ ខែ​កញ្ញា អាល្លឺម៉ង់ អ៊ីតាលី អង់គ្លេស និង​បារាំង ក៏​បាន​ចុះកិច្ចព្រមព្រៀងមួយ​​ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​មុយនិក ដោយ​គ្មាន​វត្តមាន​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ដោយ​ព្រមព្រៀង​ឲ្យ​អាល្លឺម៉ង់​ចូល​កាន់កាប់​តំបន់​ស៊ូដែត។ ជាថ្នូរមកវិញ ហ៊ីត្លែរ​បាន​សន្យាថា​នឹង​បញ្ឈប់ការ​ទាមទារ​ផ្តាច់ទឹកដី​របស់​ខ្លួន​តែ​ត្រឹម​តំបន់​ស៊ូដែត​នេះ។

បន្ទាប់​មក បារាំង និង​អង់គ្លេស​បាន​ប្រាប់​ទៅ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី អំពី​អ្វី​ដែល​គេ​បាន​ព្រមព្រៀងជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ នៅ​មុយនិក ដោយ​បញ្ជាក់ថា ប្រសិនបើ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​មិន​ព្រម​ប្រគល់​តំបន់​ស៊ូដែត​ទៅ​ឲ្យ​ហ៊ីត្លែរ​ទេ ឆេកូស្លូវ៉ាគី​នឹង​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់​តែ​ម្នាក់ឯង ដោយគ្មាន​ជំនួយ​ពី​អង់គ្លេស និង​បារាំង​នោះទេ។ ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ដែល​ដឹងច្បាស់​ថា​ខ្លួន​មិនមាន​កម្លាំង​ទ័ព​អាច​ទប់ទល់​នឹង​ហ៊ីត្លែរ​បាន ​ក៏​សុខចិត្ត​​​ធ្វើ​តាម ហើយ​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់​ក៏​បាន​ចូល​កាន់កាប់​តំបន់​ស៊ូដែត នៅថ្ងៃ​ទី១០ ខែ​តុលា ឆ្នាំ​១៩៣៨។

នៅ​អង់គ្លេស លោក Neville Chamberlain នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស ត្រូវ​បាន​គេ​ចាត់ទុក​ជា​វីរបុរស​ដ៏ឆ្នើម​មួយ ដែល​បាន​ដោះស្រាយ​បញ្ចប់​វិបត្តិ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ដោយ​សន្តិវិធី ហើយ​បញ្ចៀស​បាន​នូវ​សង្រ្គាម។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​អាល្លឺម៉ង់វិញ ហ៊ីត្លែរ​បាន​កំណត់​ក្នុង​ចិត្ត​ថា សម្បទាន​គ្រប់យ៉ាង ដែល​អង់គ្លេស និង​បារាំង បាន​ធ្វើ នៅ​ក្នុង​វិបត្តិ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី​ គឺ​បញ្ជាក់​យ៉ាង​ច្បាស់​ថា អង់គ្លេស និង​បារាំង កំពុងតែ​ខ្លាច​អាល្លឺម៉ង់។

ក្រោយ​មក​មិនដល់​មួយ​ឆ្នាំ​ផង នៅ​​ខែមីនា ឆ្នាំ​១៩៣៩ ហ៊ីត្លែរ​ក៏​បាន​ចូល​ឈ្លានពាន​កាន់កាប់​ទឹកដី​ដែល​នៅសេសសល់​របស់​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ព្រមទាំង​ទាមទារ​យក​ទឹកដី​របស់​ប្រទេស​ផ្សេងៗ​ទៀត នៅ​ក្នុង​តំបន់​ក្បែរៗ​នោះ។

រហូត​មក​ទល់​ពេលនោះ ទើប​អង់គ្លេស និង​បារាំង​ភ្ញាក់ដឹង​ខ្លួន​ថា អ្វីដែល​ហ៊ីត្លែរ​បាន​សន្យា នៅ​ទីក្រុង​មុយនិក កាល​ពីឆ្នាំមុន គឺ​ជា​ការ​បោកប្រាស់​សុទ្ធសាធ ហើយ​សម្រេច​ថា ចាប់ពីពេលនេះ​ទៅ ពួកគេ​នឹង​លែង​​​ធ្វើ​សម្បទាន​ ដើម្បី​ផ្គាប់ចិត្ត​ហ៊ីត្លែរ​ដូចពីមុន​ទៀតហើយ។

នៅ​ថ្ងៃ​ទី៣១ ខែ​មីនា ១៩៣៩ ក្រោយ​ពី​ហ៊ីត្លែរ​បានទាមទារ​ផ្តាច់ទឹកដី​មួយផ្នែក​របស់​ប៉ូឡូញ បារាំង និង​អង់គ្លេស ក៏​បាន​ប្រកាស​​ជាសាធារណៈ​ធានា​​ការពារ​ឯករាជ្យ និង​បូរណភាព​ទឹកដី​របស់​ប៉ូឡូញ ពី​ការ​ឈ្លានពាន​របស់​ហ៊ីត្លែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការប្រកាស​នេះ​មិនបាន​ធ្វើ​ឲ្យ​ហ៊ីត្លែរ​ខ្លាចរអានោះទេ។ ហ៊ីត្លែរ​ ដែល​ធ្លាប់​មើលឃើញ​ពី​ជំហរ​ទន់ជ្រាយ​របស់​បារាំង និង​អង់គ្លេស កាល​ពី​អំឡុង​វិបត្តិ​នៅ​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ក៏​បាន​ចូល​ឈ្លានពាន​ប្រទេស​ប៉ូឡូញ នៅថ្ងៃ​ទី១ ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៣៩។ ពីរថ្ងៃ​ក្រោយ​មក បារាំង និង​អង់គ្លេស បាន​ប្រកាស​សង្រ្គាម​លើ​អាល្លឺម៉ង់ ហើយ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ក៏​ចាប់ផ្ទុះឡើង៕

វិបត្តិ​ប៊ែរឡាំង៖ ​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា​ដោយផ្ទាល់​ជា​លើកដំបូង​រវាង​សូវៀត​និង​អាមេរិក​ក្នុង​សង្រ្គាម​ត្រជាក់

ការពុះចែក​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់ រវាង​ប្រទេស​មហាអំណាច​ឈ្នះ​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ ត្រូវ​បាន​ធ្វើឡើង នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សន្និសីទ​នៅ​​យ៉ាល់តា និងប៉តស្តាំ​ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៥។ ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់ ដែល​ចាញ់​សង្រ្គាម​​ ត្រូវ​ពុះចែក​ជា ៤ចំណែក គឺ​មួយ​ចំណែក​នៅ​ប៉ែក​ខាង​កើត​ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​សូវៀត និង​បីចំណែក​ផ្សេងទៀត​នៅ​ប៉ែក​ខាង​លិច​ត្រូវ​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក អង់គ្លេស និង​បារាំង។

ទីក្រុង​ប៊ែរឡាំង ដែល​ជា​រដ្ឋ​ធានី​របស់​អាល្លឺម៉ង់ ក៏​ត្រូវ​បាន​បែងចែក​ជា ៤​ចំណែក​ដូចគ្នា​នេះ​ដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ ប្រទេស​មហាអំណាច​ទាំង៤ មិនបាន​​កំណត់​គ្នា​ឲ្យ​បាន​ច្បាស់​ជាមុន អំពី​ច្រកផ្លូវ​ចេញចូល​ទីក្រុង​ប៊ែរឡាំង​នេះ​ទេ ក្នុងពេល​ដែល​ក្រុង​នេះ​​ស្ថិត​នៅ​ប៉ែក​ខាងកើត ​ចំកណ្តាល​ដែនដី​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់សហភាព​​សូវៀត ហើយ​ស្ថិត​នៅ​ចម្ងាយ​ជាង ១០០គីឡូម៉ែត្រ​ពី​ព្រំដែន​​អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច។

មិនយូរ​ប៉ុន្មាន នៅ​ពេល​ដែល​​ទំនាក់ទំនង រវាង​សហភាព​សូវៀត និងសហរដ្ឋ​អាមេរិក​​កាន់តែ​ធ្លាក់​ចុះ​ដុនដាប ទីក្រុង​ប៊ែរឡាំង​ក៏​បាន​ក្លាយ​ទៅ​ជា​ចំណុច​ប្រឈមមុខគ្នា​ដ៏​ធំ និង​ដោយ​ផ្ទាល់​ជាលើក​ដំបូង រវាង​គូសត្រូវ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់​ទាំងពីរ។

នៅ​ពាក់កណ្តាល​ឆ្នាំ​១៩៤៨ អាមេរិក អង់គ្លេស និង​បារាំង​ បាន​ប្រកាស​អំពី​គម្រោង​យក​ទឹកដី​អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច ដែល​ស្ថិត​នៅ​ក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​ពួក​គេ​មក​ច្របាច់​បញ្ចូល​គ្នា ដើម្បី​រៀបចំ​ឲ្យ​អាល្លឺម៉ង់​បង្កើត​ជា​រដ្ឋឯករាជ្យ​ឡើងវិញ។ សហភាព​សូវៀត ដែល​ប្រឆាំង​នឹង​គម្រោង​នេះ​ ក៏​បាន​បិទ​គ្រប់​ច្រកផ្លូវ​ទាំងអស់ លែង​ឲ្យ​ប្រទេស​លោកខាងលិច​ ធ្វើ​ដំណើរ​កាត់​តាម​តំបន់​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​សូវៀតចេញ​និង​ចូល​ទៅក្នុង​ទីក្រុង​ប៊ែរឡាំង។

ផែនទី​បង្ហាញ​ពី​ការ​បែងចែក​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់​ជា​ ៤តំបន់ ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​​សូវៀត អាមេរិក អង់គ្លេស និង​បារាំង។

នៅ​អាមេរិក លោក​​ប្រធានាធិបតី Harry Truman ព្រមទាំង​មេទ័ព​កំពូលៗ បាន​ឯកភាព​គ្នា​​ថា អាមេរិកមិន​ត្រូវ​ចុះញ៉ម​​សូវៀត​ ហើយ​​ដកថយ​ចេញ​ពី​ប៊ែរឡាំង​ជាដាច់ខាត។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា អាមេរិក​ក៏​មិន​ចង់​ប្រើ​កម្លាំង​ទ័ព ដើម្បី​ទម្លាយ​​ច្រក​ផ្លូវ​​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ក្រុង​ប៊ែរឡាំង​នោះ​ដែរ ដោយ​មិន​ចង់​​ឲ្យ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់​ត្រូវ​ក្លាយ​ទៅ​ជា​សង្រ្គាម​លោក​ថ្មី​មួយ​ទៀត។ ដូច្នេះ ដំណោះស្រាយ​ដែល​សមរម្យ គឺ​ត្រូវ​រក​វិធី​ផ្សេង ដើម្បី​ដឹកជញ្ជូន​​ស្បៀង​អាហារ និង​សម្ភារៈ​ចាំបាច់ ចូល​ទៅ​ផ្គត់ផ្គង់​​ដល់​ប្រជាជន​ដែល​រស់នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ប៊ែរឡាំង​ខាងលិច ហើយ​​ភ្លាមៗ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សម្ព័ន្ធមិត្ត​លោកខាងលិច​ក៏​បាន​ឯកភាព​ទៅលើ​វិធីមួយ គឺ​ផ្គត់ផ្គង់​ក្រុង​ប៊ែរឡាំង​តាមផ្លូវ​អាកាស (ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ហៅ​ជាទូទៅ​ថា “Berlin Airlift” ឬ “Air Bridge”)។

សហភាព​សូវៀត ដែល​​ក៏​មិន​ចង់​ឲ្យ​ផ្ទុះ​ជា​​សង្រ្គាម​ដែរ​នោះ​​ ជាពិសេស ដោយ​ខ្លាច​អាវុធ​នុយក្លេអ៊ែរ​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ក៏​ទុក​បណ្តោយ​ឲ្យ​​យន្តហោះ​របស់​សម្ព័ន្ធមិត្ត​លោកខាងលិច​ហោះកាត់​ដែន​អាកាសអាល្លឺម៉ង់​ខាង​កើត ដើម្បី​ដឹកជញ្ជូន​ស្បៀង​ទៅ​ផ្គត់ផ្គង់​ក្រុង​ប៊ែរឡាំង​ខាងលិច។

កាល​ពី​ដំបូង សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សម្ព័ន្ធមិត្ត​គិត​​ថា ការផ្គត់ផ្គង់​ស្បៀង​ដល់​​ក្រុងប៊ែរឡាំង​​តាម​ផ្លូវ​អាកាស​ គឺ​គ្រាន់តែ​ជា​វិធានការ​បណ្តោះអាសន្ន​រយៈពេល​ខ្លី​តែ​ប៉ុណ្ណោះ ដោយ​រំពឹង​ថា សូវៀត​នឹង​បើក​ច្រកផ្លូវ​គោកឡើងវិញ​ឆាប់ៗ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ទីបំផុត វិបត្តិ​នៅ​ប៊ែរឡាំង​នៅតែ​បន្ត​កើតមាន​ ហើយ​ប្រតិបត្តិការ​ផ្គត់ផ្គង់​ក្រុង​ប៊ែរឡាំង​តាម​ផ្លូវ​អាកាស​ក៏​ត្រូវ​អូសបន្លាយ​ពេល​រហូត​ដល់​ទៅ​ជិត​មួយ​ឆ្នាំ។

ចាប់តាំង​ពី​​ខែ​មិថុនា ឆ្នាំ​១៩៤៨ រហូតដល់​ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៩៤៩ យន្តហោះ​រាប់រយគ្រឿង​របស់​អាមេរិក អង់គ្លេស និង​បារាំង ដឹកជញ្ជូន​ស្បៀង​ប្រមាណ​ពី ៥ពាន់​ ទៅ ៨ពាន់​តោន​ ក្នុងមួយថ្ងៃៗ ដើម្បី​យក​ទៅ​ផ្គត់ផ្គង់​ក្រុង​ប៊ែរឡាំង​ខាងលិច។ គិតជាសរុប​ពេញ​ក្នុង​អំឡុង​វិបត្តិ​ប៊ែរឡាំង យន្តហោះ​របស់​សម្ព័ន្ធមិត្ត​លោកខាងលិច​​ធ្វើការ​ហោះហើរ​ចំនួន​ជិត ៣០ម៉ឺន​ជើង និង​ដឹកស្បៀង ព្រមទាំង​​សម្ភារៈ​ផ្សេងៗ​ចំនួន​ជាង​ជាង ២លាន​តោន។

នៅ​ក្នុង​ក្រុង​ប៊ែរឡាំង​ខាងលិច ស្បៀង​អាហារ ថ្នាំសង្កូវ និង​ប្រេងឥន្ធនៈ ត្រូវ​បាន​គេ​កំណត់​របប​យ៉ាង​តឹងរ៉ឹង​បំផុត ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​ជីវភាព​ប្រជាជន​​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​លំបាក​យ៉ាង​ខ្លាំង ជាពិសេស នៅ​ក្នុង​អំឡុង​រដូវ​រងារ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបី​ជា​យ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ អ្នក​ក្រុង​ប៊ែរឡាំង​ខាងលិច​នាំគ្នា​គាំទ្រ​យ៉ាងពេញ​ទំហឹង​ចំពោះ​ចំណាត់ការ​របស់​សម្ព័ន្ធមិត្ត​លោក​ខាងលិច ដោយ​មាន​ពាក្យ​មួយឃ្លា​​​ដែល​គេតែងតែ​នាំ​គ្នា​និយាយ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​វិបត្តិ​នោះ គឺ “នៅ​ប៊ែរឡាំង​​វារងារ​ខ្លាំងណាស់! តែ​យ៉ាងណា​ក៏​មិន​រងារ​ដូច​នៅ​ស៊ីបេរី​នោះដែរ”។

គិតត្រឹម​ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៩៤៩ សហភាព​សូវៀត​បាន​ចាប់ផ្តើម​មើល​ឃើញ​យ៉ាង​ច្បាស់​ថា ការបិទច្រក​ផ្លូវ​គោក​មិន​អាច​ខ្ទប់ដង្ហើម​ក្រុងប៊ែរឡាំង​ខាងលិច​បាន មិនអាច​បំផុស​ឲ្យ​អ្នក​ក្រុង​ប៊ែរឡាំង​បះបោរ​ប្រឆាំង​នឹង​លោកខាងលិច​បាន ចំណែក​ឯ​គម្រោង​បង្កើត​រដ្ឋ​អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច​ក៏​មិន​អាច​រារាំង​បាន សហភាព​សូវៀត​ក៏​បាន​សម្រេច​បិទបញ្ចប់​ការ​បិទខ្ទប់​ក្រុងប៊ែរឡាំង ដោយ​ចាប់ផ្តើម​បើក​ច្រកផ្លូវគោក​​ឲ្យ​សម្ព័ន្ធមិត្ត​លោក​ខាងលិច​ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញចូល​ក្រុង​ប៊ែរឡាំង​ខាងលិច​ឡើងវិញ។


    សង្រ្គាមត្រជាក់៖ "វាំងននដែក" ​ខណ្ឌចែក​តំបន់​អឺរ៉ុប​ជា​ពីរ
    សង្រ្គាមត្រជាក់៖ ​៤ទសវត្សរ៍​នៃ​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា​រវាង​ប្លុក​សេរី​និង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត
    សង្រ្គាម​ត្រជាក់៖ ដំណើរ​ដើមហេតុ
    ផលវិបាក​ដែល​បន្សល់ទុក​ដោយ​សង្រ្គាមលោក​លើកទី២
   1
   2
   3
   4

វិបត្តិ​នៅ​ប៊ែរឡាំង​ត្រូវ​បិទបញ្ចប់ ដោយ​គ្មាន​ការ​ប៉ះទង្គិចគ្នា​​ដោយ​​អាវុធ ក៏ប៉ុន្តែ វា​គឺ​ជា​ចំណុច​ដ៏សំខាន់​មួយ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ភាព​តានតឹង​នៃ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់​​ត្រូវ​កើនឡើង​ដល់​កម្រិត​កំពូល ដោយ​ចាប់ពីពេលនោះ​មក គូបដិបក្ខ​ទាំងពីរ គឺ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​សហភាព​សូវៀត សំឡឹង​មើល​គ្នា​​ថាជា​គូសត្រូវ​ដែល​មិន​អាច​ផ្សះផ្សា​បាន។

នៅថ្ងៃ​ទី២៣ ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៩៤៩ ​សាធារណរដ្ឋ​សហព័ន្ធ​អាល្លឺម៉ង់ (អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច) ត្រូវ​បាន​បង្កើត​ឡើង ក៏ប៉ុន្តែ ប៊ែរឡាំង ដែល​ស្ថិត​នៅ​ចំ​កណ្តាល​ទឹកដី​អាល្លឺម៉ង់​ខាងកើត ហើយ​ដែល​ធ្លាប់​ទទួលរង​ការ​បិទខ្ទប់​ដង្ហើម​ពី​សំណាក់​សូវៀត​ម្តងរួចមកហើយ​នោះ មិន​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​ធ្វើ​ជា​រដ្ឋធានី​របស់​រដ្ឋ​​អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច​​​ថ្មី​នេះ​ទេ។ រដ្ឋធានី​របស់​អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​តាំងទី នៅ​ក្នុង​ទីក្រុងបន (Bonn)។

ឆ្លើយតប​នឹង​ការ​បង្កើត​រដ្ឋ​អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច សហភាព​សូវៀត​ក៏​បាន​យក​ទឹកដី​អាល្លឺម៉ង់​ខាងកើត ដែល​ខ្លួន​គ្រប់គ្រង​ ទៅ​រៀបចំ​បង្កើត​ជា​រដ្ឋ​មួយឡើងដែរ នៅ​ថ្ងៃ​ទី៧ ខែតុលា ឆ្នាំ​១៩៤៩ ដោយ​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា សាធារណរដ្ឋ​ប្រជាធិបតេយ្យ​អាល្លឺម៉ង់ (អាល្លឺម៉ង់​ខាងកើត) ដោយ​យក​ទីក្រុង​ប៊ែរឡាំង​ខាងកើត​ធ្វើ​ជា​រដ្ឋធានី។

ចាប់ពី​ឆ្នាំ​១៩៥២ រដ្ឋាភិបាល​អាល្លឺម៉ង់​ខាង​កើត​បាន​បិទ​គ្រប់ច្រក​ព្រំដែន​ទាំងអស់​ជាមួយ​អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច ដើម្បី​រារាំង​កុំ​ឲ្យ​ពលរដ្ឋ​របស់​ខ្លួន​​លួចរត់ភៀសខ្លួន​ឆ្លងដែន​ទៅ​ខាងលិច។ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុងប៊ែរឡាំង​វិញ ជញ្ជាំង​បេតុង​ត្រូវ​បាន​អាជ្ញាធរ​អាល្លឺម៉ង់​ខាង​កើត​សាងសង់​ឡើង នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦១ ដើម្បី​ខណ្ឌចែក​​ក្រុង​ប៊ែរឡាំង​កើត ពី​ប៊ែរឡាំង​ខាងលិច ដែល​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​​សម្ព័ន្ធមិត្ត​លោក​ខាងលិច។ ជញ្ជាំង​ប៊ែរឡាំង ដែល​ជា​និមិត្តរូប​នៃ​ការ​ពុះចែក​អឺរ៉ុប រវាង​ប្លុក​សេរី និង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត ពេញ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​ត្រជាក់។

នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ ការពុះចែក​ប្រទេស​​​ជាពីរ រវាង​ម្ខាង​រណប​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត​សូវៀត និង​ម្ខាង​ទៀត​រណប​ប្លុក​អាមេរិក​ដូចជា​ករណី​ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់​ ក៏​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​ទៅ​អនុវត្ត​​ផងដែរ​ទៅលើ​ប្រទេស​មួយចំនួន​ផ្សេងទៀត ដូចជា កូរ៉េ​ ត្រូវ​ចែក​ជា​កូរ៉េ​ខាងជើង​ (កុម្មុយនិស្ត) និង​កូរ៉េ​ខាង​ត្បូង (សេរី) យេម៉ែន ត្រូវ​ចែក​ជា​យេម៉ែន​ខាង​ជើង (សេរី) និង​យេម៉ែន​ខាង​ត្បូង (កុម្មុយនិស្ត) និង​វៀតណាម ​ត្រូវ​ចែក​ជា​វៀតណាម​ខាងជើង (កុម្មុយនិស្ត) និង​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង (សេរី)។ នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់​ត្រូវ​បញ្ចប់ ប្រទេស​ទាំងអស់​នេះ​សុទ្ធសឹង​តែ​ត្រូវ​បង្រួបបង្រួម​ជា​ប្រទេស​តែមួយ​វិញ លើកលែង​តែ​កូរ៉េ ដែល​នៅ​បន្ត​បាក់បែក​រហូត​មក​ទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន៕

សង្រ្គាមត្រជាក់៖ "វាំងននដែក" ​ខណ្ឌចែក​តំបន់​អឺរ៉ុប​ជា​ពីរ

ពាក្យថា “វាំងននដែក” (Iron Curtain) ត្រូវ​បាន​ប្រើ​ជាលើកដំបូង​ដោយ​លោក​ Winston Churchill អតីត​នាយករដ្ឋមន្រ្តី​អង់គ្លេស នៅ​ក្នុង​សន្ទុរកថា នៅ​រដ្ឋមីស៊ូរី សហរដ្ឋ​អាមេរិក នៅ​ថ្ងៃ​ទី៥ ខែ​មីនា ឆ្នាំ​១៩៤៦ ដោយ​លោក​ចង់សំដៅ​ទៅលើ​ការ​ខណ្ឌ​ចែក​តំបន់​អឺរ៉ុប​ដាច់ពី​គ្នា​​ ដោយ​​បណ្តា​ប្រទេស​ដែល​ស្ថិត​នៅ​ខាង​កើត​ “វាំងននដែក” ត្រូវ​ជាប់ផុងខ្លួន​ក្នុង​អំណាច​កុម្មុយនិស្ត​ផ្តាច់ការ ក្រោម​ឥទ្ធិពល​របស់​សូវៀត។

តាមការពិត ​ការ​ពុះចែក​តំបន់​អឺរ៉ុប​ គឺ​ជា​លទ្ធផល​នៃ​កិច្ចសហប្រតិបត្តិការ រវាង​សហភាព​សូវៀត និង​សម្ព័ន្ធមិត្ត​លោក​ខាងលិច នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ឆ្នាំ​ចុងក្រោយ​នៃ​សង្រ្គាមលោក​លើកទី២ ជាពិសេស ក្នុង​អំឡុង​សន្និសីទ​យ៉ាល់តា នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៥។

នៅ​ពេល​ដែល​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២​ទើប​នឹង​ចាប់ផ្តើម​ផ្ទុះឡើង​ភ្លាម ប្រទេស​ចំនួន ៣ នៅ​ជុំវិញ​សមុទ្រ​បាល់ទិក គឺ​លីទុយអានី អេស្តូនី និង​ឡេតូនី ព្រមទាំង​ដែនដី​មួយចំណែក​នៃ​ប្រទេស​ប៉ូឡូញ ហ្វាំងឡង់ និង​រូម៉ានី ត្រូវ​បាន​ស្តាលីន​កាត់​យក​ទៅ​ដាក់​បញ្ចូល​​ជា​រដ្ឋ​ក្នុង​សហភាព​សូវៀត​រួចទៅហើយ ស្រប​ទៅតាម​កិច្ចព្រមព្រៀង​ដែល​បាន​ចុះ​ជាមួយ​ហ៊ីត្លែរ ពោលគឺ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​ដែល​ស្តាលីន និង​ហ៊ីត្លែរ​ នៅ​ត្រូវរ៉ូវគ្នា​នៅឡើយ។

នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​ហ៊ីត្លែរ​ចូល​ឈ្លានពាន​ទឹកដី​សូវៀត ស្តាលីន​ក៏​បាន​ងាក​ទៅ​សហការ​ជាមួយ​សម្ព័ន្ធមិត្ត​លោក​ខាងលិច ដើម្បី​រួមដៃគ្នា​ច្បាំង​ទល់​នឹង​កងទ័ព​អាល្លឺម៉ង់ ដោយ​កងទ័ព​អាមេរិក និង​អង់គ្លេស​ វាយលុក​ចូល​ពីទិស​ខាងលិច ចំណែក​កងទ័ព​សូវៀត​វាយលុក​ពី​ទិស​ខាងកើត។

នៅ​ក្រោយ​​សង្រ្គាម​លោក​លើកទី២​ បណ្តា​ប្រទេស​នៅ​អឺរ៉ុប​ខាងកើត និង​អឺរ៉ុប​កណ្តាល​ ដែល​កងទ័ព​សូវៀត​ជា​អ្នក​រំដោះ រួមមាន ប៉ូឡូញ រូម៉ានី ប៊ុលហ្ការី ហុងគ្រី អាល់បានី យូហ្គោស្លាវី និង​ឆេកូស្លូវ៉ាគី ត្រូវ​ស្ថិត​ក្នុង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត។ ប្រទេស​ក្រៅពីនោះ គឺ​ប្រទេស​នៅ​អឺរ៉ុប​ខាងលិច ហើយដែល​​កងទ័ព​សម្ព័ន្ធមិត្ត​លោកខាងលិច​ជា​អ្នក​រំដោះ ក៏​ត្រូវ​ក្លាយ​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ឬ​ជា​ប្រទេស​ដែល​មាន​ប្រព័ន្ធ​នយោបាយ និង​សេដ្ឋកិច្ច​ស្និទ្ធិ​នឹង​អាមេរិក។ លើកលែង​តែ​ប្រទេស​ស៊្វីស និង​ហ្វាំងឡង់​​ចេញ ដែល​ប្រកាស​តាំងខ្លួន​ជា​ប្រទេស​អព្យាក្រឹត។

ចំណែក​​អាល្លឺម៉ង់វិញ ដែល​ជា​ប្រទេស​ស្ថិត​នៅ​ចំកណ្តាល ជា​ចំណុច​ប្រសព្វ​រវាង ប្លុក​ខាងកើត និង​ប្លុក​សេរី ត្រូវ​ “វាំងននដែក” ពុះចែក​ប្រទេស​ជាពីរ គឺ​មួយផ្នែក​ខាងកើត ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​សូវៀត និង​ខាងលិច​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​សម្ព័ន្ធមិត្ត​លោកខាងលិច គឺអាមេរិក អង់គ្លេស និង​បារាំង។

នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៧ លោក​ចច ម៉ារស្ហាល (George Marshall) ដែល​ទើប​នឹង​ត្រូវ​បាន​លោក Harry Truman តែងតាំង​ជា​រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​ការបរទេស​អាមេរិក បាន​រៀបចំ​ផែនការ​ដ៏ធំមួយ ដែល​ត្រូវបាន​គេ​ហៅ​ជា​ទូទៅ​ថា “ប្លង់ម៉ារស្ហាល” (ជាភាសាអង់គ្លេស Marshall Plan) ដើម្បី​ផ្តល់​ជំនួយ​ជួយ​​ស្តារ​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ប្រទេស​នៅ​អឺរ៉ុប ដែល​ត្រូវ​ខ្ទេចខ្ទី​ដោយសារ​សង្គ្រាម។

តាមគម្រោង​ពី​ដំបូង ប្លង់​ម៉ារស្ហាល​នេះ​ត្រូវ​បើក​ចំហ​ដល់​គ្រប់​ប្រទេស​ទាំងអស់ ដោយ​រាប់បញ្ចូល​ទាំង​សហភាព​សូវៀត និង​ប្រទេស​នៅ​អឺរ៉ុប​ខាងកើត​ផងដែរ ក៏ប៉ុន្តែ ប្រទេស​ដែល​អាច​ទទួល​ជំនួយ​ពី​ប្លង់ម៉ារស្ហាល​នេះ​បាន ត្រូវ​តែ​បំពេញ​តាមលក្ខខណ្ឌ​មួយ​ដោយ​ខាន​មិនបាន គឺ​ត្រូវ​រៀបចំ​ឲ្យ​មាន​​កំណែទម្រង់​សេដ្ឋកិច្ច​បែបទីផ្សារ​សេរី។ ដោយសារ​តែ​មាន​លក្ខខណ្ឌ​នេះ​ហើយ ទើប​សហភាព​សូវៀត​បដិសេធ​មិន​ចូលរួម​ក្នុង​ប្លង់​ម៉ារស្ហាល ហើយ​ព្រមទាំង​បាន​រារាំង​ប្រទេស​ផ្សេងទៀត នៅ​ក្នុង​ប្លុក​អឺរ៉ុប​ខាងកើត​មិន​ឲ្យ​ទទួល​ជំនួយ​ពី​អាមេរិក។


    សង្រ្គាមត្រជាក់៖ ​៤ទសវត្សរ៍​នៃ​ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា​រវាង​ប្លុក​សេរី​និង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត
    សង្រ្គាម​ត្រជាក់៖ ដំណើរ​ដើមហេតុ
    ផលវិបាក​ដែល​បន្សល់ទុក​ដោយ​សង្រ្គាមលោក​លើកទី២
    បដិវត្តន៍​រុស្ស៊ី​ឆ្នាំ​១៩១៧ ​(បដិវត្តន៍​ខែ​តុលា)
   1
   2
   3
   4

នៅ​ពេលនោះ ស្តាលីន​យល់ថា ប្រសិនបើ​​ទុក​បណ្តោយ​ឲ្យ​ប្រទេស​នៅ​អឺរ៉ុប​ខាង​កើត​ចូលរួម​ក្នុង​ប្លង់​ម៉ារស្ហាល ប្រទេស​ទាំងនេះ​អាច​នឹង​ត្រូវ​​​​របូត​ចេញ​ពីដែន​ឥទ្ធិពល​របស់​សូវៀត។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​សូវៀត​បាន​សម្រេច​បង្កើត​ផែនការ​​ផ្តល់​ជំនួយ​សេដ្ឋកិច្ច​មួយ​ដែរ សម្រាប់​ប្រទេស​ក្នុង​ប្លុក​កុម្មុយនិស្ត គឺផែនការ ដែល​ត្រូវ​បាន​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា ប្លង់ម៉ូឡូតូវ (Molotov Plan) ដោយ​យក​តាម​ឈ្មោះ​រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​ការបរទេស​សូវៀត ហើយ​ដែល​ក្រោយ​មក​ត្រូវ​បាន​ប្រែក្លាយ​ជា​ស្ថាប័ន​ជាផ្លូវការ​មួយ មាន​ឈ្មោះ​ថា “កូមេកុន” (COMECON)។

ការបង្កើត​ប្លង់ម៉ារស្ហាល និង​ប្លង់​ម៉ូឡូតូវ គឺ​ជា​ជំហាន​មួយ​ថ្មី​ទៀត ដែល​បានរុញ​​អឺរ៉ុប​ខាងលិច និង​អឺរ៉ុប​ខាងកើត ឲ្យ​​ឃ្លាត​​​​ឆ្ងាយ​ពី​គ្នា​កាន់តែ​ខ្លាំង ទាំង​ខាង​នយោបាយ និង​សេដ្ឋកិច្ច ហើយ​មិន​យូរ​ប៉ុន្មាន​ក្រោយ​មក​ទៀត ប្លុក​ទាំងពីរ​ក៏​ចាប់ផ្តើម​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា​ខាងផ្នែក​យោធា​មួយទៀត តាមរយៈ​ការ​បង្កើត​បក្សសម្ព័ន្ធ​យោធា​រៀងៗខ្លួន។

ប្រទេស​លោកខាងលិច​បាន​​បង្កើត​ជា​បក្សសម្ព័ន្ធ​អូតង់ តាមរយៈ​ការ​ចុះ​សន្ធិសញ្ញា​អាត្លង់ទិក​ខាងជើង នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៩ នៅ​រដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីងតោន ដោយ​មាន​ប្រទេស​ស្ថាបនិក​ចំនួន ១២ គឺ សហរដ្ឋ​អាមេរិក កាណាដា ព្រមទាំង​ប្រទេស ១០ នៅ​អឺរ៉ុប​ខាងលិច រួមមាន អង់គ្លេស បារាំង អ៊ីតាលី ព័រទុយហ្កាល់ ប៊ែលហ្ស៊ិក លុចសំបួ ហូឡង់ ដាណឺម៉ាក ន័រវែស និង​អ៊ីស្លង់។ មូលដ្ឋានគ្រឹះ​នៃ​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​នេះ គឺ​មាន​ចែង​ក្នុង​មាត្រា ៥​ នៃ​សន្ធិសញ្ញា​អាត្លង់ទិក​ខាងជើង ដែល​ចែង​ថា ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​ប្រទេស​ណាមួយ ដែល​ជា​សមាជិក​អូតង់ គឺ​មានន័យ​ស្មើ​នឹង​ការ​វាយប្រហារ​ទៅលើ​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​អូតង់​ទាំងមូល ដែល​គ្រប់​សមាជិក​ទាំងអស់​ត្រូវ​តែ​ចេញមុខ​ជួយការពារ​ទប់ទល់​នឹង​ការ​វាយប្រហារ​នេះ។

ដើម្បី​ជាការ​ឆ្លើយ​តប​នឹង​ការ​បង្កើត​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​អូតង់ សហភាព​សូវៀត​ក៏​បាន​រៀបចំ​បង្កើត​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​យោធា​មួយ​ដែរ សម្រាប់​ប្រទេស​នៅ​ប្លុក​ខាងកើត គឺ​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​នៃ​កតិកាសញ្ញា​វ៉ាសូវី បង្កើត​ឡើង នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៥ ហើយ​ដែល​មាន​លក្ខណៈ​ស្រដៀងគ្នា​ទៅនឹង​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​អូតង់។

តាមការពិត នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​បង្កើត​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​អូតង់ សហភាព​សូវៀត​មិនបាន​បង្កើត​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​វ៉ាសូវី​តបតវិញ​ភ្លាមនោះទេ។ កត្តា​សំខាន់ ដែល​ជំរុញ​ឲ្យ​ស្តាលីន​សម្រេច​បង្កើត​បក្សសម្ព័ន្ធ​វ៉ាសូវី គឺ​អាល្លឺម៉ង់។

នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៩ សហរដ្ឋ​អាមេរិក អង់គ្លេស និង​បារាំង បាន​ព្រមព្រមគ្នា យកដែនដី​អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច​​មក​ច្របាច់​បញ្ចូល​គ្នា រួចហើយ​សម្រេច​បញ្ឈប់ការ​ត្រួតត្រា​លើ​អាល្លឺម៉ង់ ដោយ​​ផ្តល់​ឯករាជ្យ​ឲ្យ​អាល្លឺម៉ង់​បង្កើត​ជា​រដ្ឋ​​​ឯករាជ្យ​មួយ ដែលមាន​​ឈ្មោះ​ថា “សាធារណរដ្ឋ​សហព័ន្ធ​អាល្លឺម៉ង់”។ តាមគម្រោង​អាមេរិក អង់គ្លេស និង​បារាំង​ ចង់​ឲ្យ​រដ្ឋ​ឯករាជ្យ​ថ្មី​នេះ​ត្រូវ​បង្រួបបង្រួម​គ្នា​ជាមួយ​អាល្លឺម៉ង់​ខាងកើត ដែល​ស្ថិត​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​សហភាព​សូវៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ ស្តាលីន​មិនព្រម ក៏​បាន​រៀបចំ​ឲ្យ​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​អាល្លឺម៉ង់​ប្រកាស​បង្កើត​រដ្ឋ​ឯករាជ្យ​មួយ​ដាច់​ដោយឡែក នៅ​អាល្លឺម៉ង់​ខាងកើត ដោយ​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា “សាធារណរដ្ឋ​ប្រជាធិបតេយ្យ​អាល្លឺម៉ង់”។

ចាប់ពីពេលនោះមក ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់​ក៏​ត្រូវ​ពុះចែក​ជា​ពីរដាច់ពីគ្នា គឺ​អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច និង​អាល្លឺម៉ង់​ខាងកើត ហើយ​អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច​ត្រូវ​បាន​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ចូល​ជា​សមាជិក​អង្គការ​អូតង់ នៅថ្ងៃ​ទី៩ ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៩៥៥។ ការ​ដាក់​បញ្ចូល​អាល្លឺម៉ង់​ខាងលិច ទៅ​ក្នុង​បក្សសម្ព័ន្ធ​អូតង់​នេះ​ហើយ ដែល​ជំរុញ​ឲ្យ​សូវៀត​បង្កើត​ជា​បក្ស​សម្ព័ន្ធ​វ៉ាសូវី​ឡើង ដោយ​ដាក់​បញ្ចូល​អាល្លឺម៉ង់​ខាងកើត​ជា​សមាជិក៕

ចិន​និង​រុស្ស៊ី​៖ទំនាក់​ទំនង​ពោរពេញ​ទៅ​ដោយ​បដិវាទកម្ម​

បើ​គេ​វិភាគ​ជ្រៅជ្រះ​ទៅ​លើ​ទំនាក់ទំនង​រវាង​ចិន​និង​រុស្ស៊ី ឃើញ​ថា​មាន​ច្រើន​ណាស់​បដិវាទកម្ម។​ នៅ​ម្ខាង ដូច​ដែល​បាន​លើក​ឡើង​រួច​ហើយ ចិន​និង​រុស្ស៊ី​ពួត​គ្នា​ធ្វើ​ជា​ដៃគូ​យុទ្ធសាស្ត្រ ដើម្បី​ប្រឆាំង​នឹង​ជំហរ​ឯកតោភាគី​និយម​របស់​សហរដ្ឋអាមេរិក​នៅ​លើ​ឆាក​អន្តរជាតិ ដើម្បី​ប្រឆាំង​នឹង​អ៊ីស្លាម​ជ្រុលនិយម ដើម្បី​ប្រឆាំង​នឹង​ការ​ផ្តាច់​ទឹកដី​និយម​នៅ​Tchétchénie សម្រាប់​ប្រទេស​រុស្ស៊ី នៅ​​​ស៊ីងជាំង ​(Xinjiang)​ និង​​នៅ​​ទីបេ​​(Tibet)​ សម្រាប់​ប្រទេស​ចិន។ រី​ឯ​នៅ​ម្ខាង​ទៀត ភ្នែក​របស់​ចិន​ក៏​ដូច​ភ្នែក​របស់​រុស្ស៊ី​ដែរ សម្លឹង​មើល​អាមេរិក​ជានិច្ច។ ឲ្យ​តែ​អាមេរិក​បន្ធូរ​ដៃ ចិន​និង​រុស្ស៊ី​ឃ្លាត​ចេញ​ពី​គ្នា​ហើយ​រត់​ឱប​គ្នា​វិញ​នៅ​ពេល​ណា​ដែល​អាមេរិក​អុងអាត់​និង​រក​រឿង​ខ្លាំង។

បើ​និយាយ​ពី​វិស័យ​សេដ្ឋកិច្ច​វិញ ចិន​និង​រុស្ស៊ី​ជា​ដៃគូ​យុទ្ធសាស្ត្រ​នៅ​លើ​តែ​ក្រដាស​ប៉ុណ្ណោះ ពីព្រោះ​ចិន​មិនមែន​ជា​ដៃគូ​សេដ្ឋកិច្ច​ទី​មួយ​របស់​រុស្ស៊ី​ទេ រុស្ស៊ី​ដែល​រកស៊ី​ជាពិសេស​តែ​ជាមួយ​សហភាព​អឺរ៉ុប ជាមួយ​អ៊ុយក្រែន(Ukraine) និង​ជាមួយ​បេឡារុស្ស៊ី(Biélorussie)។

ម្យ៉ាង​ទៀត ចិន​និង​រុស្ស៊ី​ខុស​គ្នា​ច្រើន​ដូច​គ្នា​តិច។ ចិន​កំពុង​លេច​ត្រដែត​ឡើង​ជា​មហា​អំណាច រី​ឯ​រុស្ស៊ី​វិញ​កំពុង​បន្ត​រក​ផ្លូវ​ចង់​មាន​មុខ​មាត់​និង​មាន​កម្លាំង​ដូច​ដើម​ ដូច​សម័យ​សហភាព​សូវៀត។ រុស្ស៊ី​មិន​សង្ឃឹម​សោះ​ឡើយ​ថា​នឹង​អាច​ខ្លាំង​ដូច​ដើម​វិញ ផ្ទុយ​ទៅ​វិញ​ចិន​ទៅ​មុខ​រហូត ច្បាស់​នឹង​ក្លាយ​ជា​អនាគត​កំពូល​មហា​អំណាច​ដែល​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​ក្រឡាប់​ចាក់​ភូមិសាស្ត្រ​នយោបាយ​ពិភពលោក ឲ្យ​បាត់បង់​ទម្ងន់​និង​ប្រយោជន៍​របស់​រុស្ស៊ី​តែ​ម្តង​នៅ​លើ​ឆាក​អន្តរជាតិ។

និយាយ​រួម ចិន​និង​រុស្ស៊ី​ជា​ដៃគូ​យុទ្ធសាស្ត្រ​ផង និង​ជា​គូ​ប្រជែង​យុទ្ធសាស្ត្រ​ផង។ ជាក់ស្តែង ប្រទេស​ទាំង​ពីរ​ដណ្តើម​គ្នា​ធ្វើ​ធំ​នៅ​ក្នុង​អង្គការ​សហប្រតិបត្តិការ​សៀងហៃ ដណ្តើម​ឥទ្ធិពល​គ្នា​នៅ​អាស៊ី​កណ្តាល និង​នៅ​ឧបទ្វីប​កូរ៉េ។

ក្រៅ​ពី​នេះ ក៏​មាន​ដែរ​បដិវាទកម្ម​នៅ​ក្នុង​ទំនាក់ទំនង​សេដ្ឋកិច្ច​រវាង​ចិន​និង​រុស្ស៊ី។ នៅ​ម្ខាង រុស្ស៊ី​ត្រូវ​បន្ត​លក់​ប្រេង​កាត ឧស្ម័ន​និង​អាវុធ​ឲ្យ​ចិន ដើម្បី​ចិញ្ចឹម​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​នៃ​ប្រទេស​ខ្លួន។ នៅ​ម្ខាង​ទៀត ថាមពល​និង​សព្វាវុធ​ទាំង​នេះ​កំពុង​ជួយ​ចិន​ឲ្យ​ក្លាយ​កាន់​តែ​លឿន​រហ័ស​ទៅ​ជា​កំពូល​មហា​អំណាច​ពិភពលោក។ លើស​ពី​នេះ​ទៅ​ទៀត អាវុធ​បរិក្ខារ​និង​បច្ចេកវិជ្ជាយោធា​ដែល​រុស្ស៊ី​លក់​ទៅ​ឲ្យ​ចិន​អាច​នឹង​គំរាមកំហែង​សន្តិសុខ​របស់​រុស្ស៊ី​វិញ​ទៀត​ផង នៅ​ក្នុង​រយៈ​កាល​វែង។ អ៊ីចឹង​ហើយ​បាន​ជា​អ្នក​នយោបាយ​រុស្ស៊ី​ខ្លះ​នាំ​គ្នា​លើក​ជា​សំណួរ​ថា តើ​ប្រាក់​ចំណេញ​​ដែល​បាន​ពី​ការ​លក់​អាវុធ​និង​ថាមពល​មាន​តម្លៃ​ជាង​សន្តិសុខ​ជាតិ​ទៅ​ឬ?

ជា​ការ​ពិត​ណាស់​ដែល​ថា បដិវាទកម្ម​ទាំង​អស់​នេះ​មិន​មែន​ជា​ឧបសគ្គ​នៃ​ការ​ទាក់ទង​គ្នា​រវាង​ចិន​និង​រុស្ស៊ី​ទេ។ តែ​ចង់​ឬ​មិន​ចង់ វា​អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​ទំនាក់ទំនង​រវាង​មហាយក្ស​ទាំង​ពីរ​ស្គាល់​ភាព​រកាំរកូស ពីព្រោះ​ជា​ទំនាក់ទំនង​ដែល​មាន​មូលដ្ឋាន​នៅ​លើ​ប្រយោជន៍​ជាង​នៅ​លើ​គោលការណ៍​ឧត្តមគតិ។ បាន​ន័យ​ថា ចិន​និង​រុស្ស៊ី​មិន​ស្រឡាញ់​គ្នា​ទេ ជួន​កាល​មិន​យល់​គ្នា​ទៅ​ទៀត តែ​បង្ខំ​ចិត្ត​ត្រូវរ៉ូវ​គ្នា។ ប្រទេស​ទាំង​ពីរ​បង្ខំ​ចិត្ត​ត្រូវរ៉ូវ​គ្នា ដោយហេតុតែ​មាន​ព្រំដែន​ជាប់​គ្នា​រហូត​ដល់​ទៅ​៤ ៣០០​គីឡូ​ម៉ែត្រ។ ប្រទេស​ទាំង​ពីរ​បង្ខំ​ចិត្ត​ត្រូវរ៉ូវ​គ្នា ដ្បិត​ត្រូវ​ប្រឆាំង​នឹង​សហរដ្ឋអាមេរិក​ដូច​គ្នា និង​ត្រូវការ​រកស៊ី​ជាមួយ​គ្នា។

គឺ​មក​ពី​គិត​តែ​ប្រយោជន៍​អ៊ីចឹង​ហើយ បានជា​ពេល​ខ្លះ ទំនាក់ទំនង​រវាង​ចិន​និង​រុស្ស៊ី​រអាក់​រអួល មាន​ដំណើរ​​រប៉ាក់​រប៉ើក។ ជាក់ស្តែង នៅ​ក្រោយ​មហា​ភេរវកម្ម​ថ្ងៃ​ទី​១១​កញ្ញា​ឆ្នាំ​២០០១ រុស្ស៊ី​បាន​ប្រញាប់ប្រញាល់​បែរ​ទៅ​គាំទ្រ​អាមេរិក​នៅ​ក្នុង​សង្គ្រាម​ប្រឆាំង​ភេរវកម្ម​អន្តរជាតិ ជាហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​ទំនាក់​ទំនង​របស់​ខ្លួន​ជាមួយ​ប្រទេស​ចិន​ធ្លាក់​មួយ​រំពេច​ពី​លក្ខណៈ​យុទ្ធសាស្ត្រ​មក​នៅ​ត្រឹម​លក្ខណៈ​បន្ទាប់បន្សំ​ទៅ​វិញ។ ម្យ៉ាង​វិញ​ទៀត នា​អនាគតកាល​ខាង​មុខ ទំនាក់ទំនង​រវាង​ចិន​និង​រុស្ស៊ី​អាច​នឹង​រអាក់រអួល​ខ្លាំង ដោយហេតុតែ​អ្នក​នយោបាយ​ស្រករ​ក្រោយ​នឹង​ឡើង​មក​គ្រប់គ្រង​រដ្ឋ​នៅ​ចិន​និង​នៅ​រុស្ស៊ី។ ភ្នែក​អ្នក​នយោបាយ​ចិន​និង​រុស្ស៊ី​ស្រករ​ក្រោយ​ទាំង​អស់​នេះ​ប្រហែល​ជា​នឹង​មិន​សម្លឹង​មើល​គ្នា​ទេ ប្រហែល​ជា​នឹង​សម្លឹង​មើល​រៀងៗ​ខ្លួន​ទៅ​រក​បស្ចិមលោក​ទៅ​វិញ​ទេ​តើ៕

សមុទ្រចិន​ខាងត្បូង​កាន់តែ​ខិតកៀកមាត់​ជ្រោះ​សង្គ្រាម​

សមយុទ្ធ​យោធា​ទោល​(ធ្វើម្នាក់ឯង)​មិន​ធ្លាប់​មាន​រយៈពេល​ជិត​៣០ឆ្នាំ​ដែល​វៀតណាម​បាន​រៀបចំ​ធ្វើ​ឡើង​កាលពី​ថ្ងៃ​ចន្ទ​នៅ​ក្នុង​សមុទ្រ​ចិន​ខាង​ត្បូង​ពិត​ជា​សញ្ញា​គ្រោះ​ថ្នាក់​មួយ​សម្រាប់​ទំនាស់​ដែនដី​នៅ​ប្រជុំ​កោះ ​Paracels ​និង ​Spratlys ។ ​បើទោះបី​ជា​ទីក្រុង​ហាណូយ​​មិន​បាន​ភ្ជាប់​បញ្ហា​ទំនាស់​នេះ​ទៅ​នឹង​សមយុទ្ធ​យោធា​របស់​ខ្លួន​ក្តី ​ប៉ុន្តែ ​សមយុទ្ធ​នេះ​ធ្វើ​ឡើង​ជួន​ចំ​ពេល​ដែល​ចិន ​និង​វៀតណាម​កំពុង​តឹង​សរសៃ​ក​ដាក់​គ្នា​ក្នុង​ជម្លោះ​ដណ្តើម​ប្រជុំ​កោះ​ទាំងពីរ​ខាង​លើ។


សញ្ញា​គ្រោះថ្នាក់​មួយចំនួន​ទៀត​ដែល​ត្រូវ​ពិនិត្យ​មើល​គឺ​៖ ​នៅ​មុន​ពេល​ចាប់ផ្តើម​ធ្វើ​សមយុទ្ធ​នេះ​ វៀតណាម​បាន​បង្កើន​ថវិកា​ដល់​ទៅ​ជាង​៧០​ភាគរយ​សម្រាប់​វិស័យ​យោធា​ក្នុង​ឆ្នាំ២០១១​បើ​ប្រៀប​ធៀប​ទៅ​នឹង​ឆ្នាំ​២០១០​ពោលគឺ​ចំណាយ​លើ​វិស័យ​យោធា​វៀតណាម​បាន​កើន​ដល់​ជិត​បីពាន់​លាន​ដុល្លារ​ក្នុង​នោះ​ទីក្រុង​ហាណូយ​ក៏បាន​ប្រកាស​ជា​ផ្លូវការ​ថា ​ខ្លួន​បាន​ទិញ​នាវា​ចម្បាំង​ចំនួន​៦​គ្រឿង​ពី​រុស្ស៊ី​ក្នុង​តម្លៃ​ជាង២​ពាន់​លាន​ដុល្លារ។ ​នៅ​មុន​នេះ​បន្តិច ​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី​វៀតណាម ​លោក ​ង្វៀន តាន់ហ្ស៊ុង​ (Nguyen Tan Dung) បាន​ប្រកាស​ជាចំហ​ថា​វៀតណាម​ត្រូវ​តែ​ការពារ​អធិបតេយ្យ​របស់​ខ្លួន​ទៅ​លើ​ទីប្រជុំកោះ​Paracels និង ​Spratlys ដែល​ជា​កម្មសិទ្ធិ​មិន​អាច​ប្រកែក​បាន​របស់​វៀតណាម។ ​ចុងក្រោយ​នេះ​ មេដឹកនាំ​ដ៏មាន​ឥទ្ធិពល​ទីក្រុង​ហាណូយ​បាន​ចុះ​ហត្ថលេខា​លើ​បទ​បញ្ជា​មួយ​ដែល​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​អាជ្ញាធរ​កេណ្ឌ​យុវជន​គ្រប់​អាយុ​ឲ្យ​ចូល​បម្រើ​កងទ័ព​ទៀតផង។

ចំណែក​ឯ​ចិន​វិញ​ ចិន​ក៏​បាន​បង្កើន​ថវិកា​បន្ថែម​១២​ភាគរយ​ឬ​ស្មើ​នឹង​៩៦​ពាន់​លាន​ដុល្លារ​ទៅ​លើ​វិស័យ​កងទ័ព​ដែរ​សម្រាប់​ឆ្នាំ ២០១១​នេះ។ ​ទន្ទឹម​នឹង​នោះ ​ទីក្រុង​ប៉េកាំង​ក៏​បាន​បង្ហាញ​ពី​នាវា​ដឹក​យន្តហោះ​ដ៏​ធំ​មិន​ធ្លាប់​មាន​របស់​ខ្លួន​ដែល​ការ​សាងសង់​នឹង​ត្រូវ​បញ្ចប់​នៅ​ចុង​ខែ​មិថុនា​នេះ​ល្មម។ ​តើ​ទាំង​នេះ​មិន​មែន​សញ្ញា​នៃ​ការ​ប្រុងប្រៀប​ធ្វើ​សង្គ្រាម​ទេ​ឬ? ​មក​ដល់​ចំណុច​នេះ គេ​គួរ​កត់​សម្គាល់​ថា​ជម្លោះ​ក្នុង​ដែន​សមុទ្រ​ចិន​ខាង​ត្បូង​មាន​ចារឹក​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ផង ​ភូមិសាស្ត្រ​ផង ​និង​សេដ្ឋកិច្ច​ផង។

នៅ​ឆ្នាំ១៩៤៧ ​ចិន​ដែល​សម្អាង​លើ​របក​គំហើញ​ជា​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នៃ​នាវាចរណ៍​របស់​ខ្លួន​តាំង​ពី​សតវត្សរ៍​ទី​១៥ ​បាន​ផលិត​ផែនទី​មួយ​ដោយ​ក្រសោប​យក​ផ្ទៃ​សមុទ្រ​ស្ទើរតែ​ទាំងស្រុង​។ ​រហូត​ដល់​ឆ្នាំ​១៩៩២​ ច្បាប់​ចិន​មួយ​បាន​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​ចិន​រក្សាសិទ្ធិ​កាន់​កាប់​ប្រជុំ​កោះ​ទាំង​នោះ​។

ចំណែក​ឯ​វៀតណាម​វិញ​បាន​សម្អាង​លើ​ទីតាំង​ភូមិសាស្ត្រ​និង​ព្រឹត្តិការណ៍​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​មួយ​ចំនួន​ដែល​បង្កើត​បាន​ជា​ទឡ្ហីករណ៍​ខាង​បុរាណវិទ្យា​រឹងមាំ​សម្រាប់​បញ្ជាក់​ថា​ដីនោះ​ជា​របស់​ខ្លួន​តាំងពី​បុរម​បុរាណ​មកម្ល៉េះ​។​ ទីក្រុង​ហាណូយ​សម្អាង​ថា​ ប្រជុំកោះ ​Paracels និង​ Spratlys ត្រូវ​បាន​ទាមទារ​ដោយ​បារាំង​តាំងពី​ឆ្នាំ​១៩៣០​ ដោយហេតុ​ថា​ ប្រជុំ​កោះ​ទាំងពីរ​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ដែនដី​អាណាម ​(ឈ្មោះ​ដើម​នៃ​ប្រទេស​វៀតណាម)។

នៅ​លើ​ទិដ្ឋភាព​សេដ្ឋកិច្ចវិញ​ សក្តានុពល​ដ៏​សម្បើម​នៅ​ក្នុង​វិស័យ​នេសាទ​ក៏ជា​មូលហេតុ​មួយ​ទៀត​នៃ​ជម្លោះ។ ​ចូរ​កុំភ្លេច​ថា ​សមុទ្រ​ចិន​ខាង​ត្បូង​គឺ​ជា​ទ្រព្យ​កំណប់​មហាសាល​មួយ​ដែល​មាន​តម្លៃ​ទាំង​ការ​នេសាទ ​និង​ប្រេងកាត ​សរុប​ប្រមាណ​ជា​១០០០ ​ពាន់​លាន​ដុល្លារ។ នៅ​មិន​ទាន់​អស់​ឡើយ​ សមុទ្រ​ចិន​ខាង​ត្បូង​ក៏​ជា​ផ្លូវ​នាវាចរណ៍​សមុទ្រ​ដ៏​មមាញឹក​មួយ​របស់​ពិភពលោក​ផងដែរ។ ​សព្វ​ថ្ងៃ​នេះ​ជាង​ពាក់កណ្តាល​នៃ​ការ​ដឹកជញ្ជូន​ប្រេង​តាម​ដែន​សមុទ្រ​បាន​ឆ្លងកាត់​ទី​នោះ។​ តួលេខ​បាន​កើន​ឡើង​យ៉ាង​គំហុកដោយ​សារ​ការកើន​ឡើង​នៃ​តម្រូវការ​ប្រេង​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន។ ​ទាំង​នេះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​វិស័យ​នាវា​ចរណ៍នៅ​ក្នុង​ដែន​សមុទ្រ​ចិន​ខាងត្បូង​មាន​សកម្មភាព​៣​ដង​ច្រើនជាង​នៅ​ព្រែក​ជីក​ស៊ុយអេ ​និង​៥​ដង​ច្រើន​ជាង​ព្រែក​ជីក​ប៉ាណាម៉ា​។

ប៉ុន្តែ ​ភាព​សម្បូរ​បែប​នៅ​ក្នុង​សមុទ្រ​ចិន​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​បែរ​ជា​ធ្វើ​ឲ្យ​តំបន់​នេះ​ប្រឈម​នឹង​គ្រោះ​ថ្នាក់​នៃ​សង្គ្រាម​មិន​ចប់​មិន​ហើយ​ទៅ​វិញ។ ​ទ្រព្យ​កំណប់​មហាសាល​នៅក្នុង​ដែន​សមុទ្រ​មិន​ត្រូវ​បាន​គេ​ទាញ​យក​ផល​ឡើយ​ដោយ​សារតែ​ជម្លោះ​ដណ្តើម​គ្នា​រវាង​ប្រទេស​ជិតខាង។ ​ឥឡូវ​នេះ ​ការ​ប្រឈម​មុខ​ដាក់​គ្នា​យ៉ាង​ខ្លាំង​រវាង​វៀតណាម ​និង​មហាយក្ស​ចិន​បាន​ឈាន​ដល់​កម្រិត​អាសន្ន​មួយ​ មានន័យថា សមុទ្រចិន​ខាងត្បូង​កំពុង​ស្ថិតនៅ​ពីមុខ​មាត់ជ្រោះ​នៃសង្គ្រាម៕

សេដ្ឋកិច្ច​ចិនយ៉ាប់ ​អូស​តំបន់​អាស៊ី​កំពុង​អភិវឌ្ឍ​ឱ្យ​មាន​កំណើន​យឺតយ៉ាវ

​សេដ្ឋកិច្ច​អូស​ជើង​របស់​ចិន ដែល​ជា​មហា​អំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​ទីពីរ ​បាន​​ប៉ះពាល់​យ៉ាង​ខ្លាំងដល់​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​​នៅ​លើ​ពិភពលោក ! ហើយ​បើ​តាមការ​ព្យាករណ៍​របស់​ធនាគារ​ពិភពលោក ចេញ​ផ្សាយ​នៅ​ថ្ងៃ​ចន្ទ​ទី ១១​មេសា​នេះ ចិន​នឹង​អូសទម្លាក់​​​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​បណ្តា​ប្រទេស​កំពុង​អភិវឌ្ឍន៍​​នៅ​ក្នុង​តំបន់ អាស៊ីខាង​កើត និង​អាស៊ី​ប៉ាស៊ីហ្វិក​ ឱ្យ​​​​ធ្លាក់​ចុះ​ទៅ​តាមជាមួយ​​ដែរ រហូត​ដល់​ឆ្នាំ​២០១៨​ឯណោះ។

កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​តំបន់​អាស៊ី​ខាង​កើត​និង​ប៉ាស៊ីហ្វិក​ នឹង​ត្រូវ​បន្ថយ​ល្បឿន​ ដោយ​ថយ​ចុះ​ពី ៦,៥%​នៅ​ឆ្នាំ​២០១៥មក​ត្រឹម ៦,៣%​នៅឆ្នាំ​​២០១៦- ៦,២%​នៅ​ឆ្នាំ​២០១៧ និង​២០១៨។ នេះ​បើ​តាម​ការ​ព្យាករ​ចុង​ក្រោយ​របស់​ធនាគារ​ពិភពលោក​។ មូល​ហេតុ​ចំបង​នៃ​ការ​ធ្លាក់​ចុះ​ គឺ​បណ្តាល​មក​ពី​មហាយក្ស​ចិន​ មហា​អំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​ទីពីរ​នៅ​លើ​ពិភពលោក ជា​អូស​សំយ៉ុង​ចុះ ព្រោះ​ចិន​អាច​មាន​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ត្រឹម​តែ​៦,៧% នៅ​ឆ្នាំ​នេះ និង​៦,៥%​នៅ​ឆ្នាំ​២០១៧​និង​២០១៨ ទល់​នឹង​៦,៩%​ កាលពី​​ឆ្នាំ​២០១៥។


ក្រុម​ប្រទេស​នៅ​តំបន់​អាស៊ី​ខាង​កើត នាំ​មុខ​ ដោយ​វៀតណាម និង​ហ្វីលីពីន នឹង​ត្រូវ​ធ្វើ​ជា​អ្នក​ស្ទូច​ស្ទួយ​ ដោយ​មាន​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​រឹង​មាំ​ខ្លាំង​ជាងគេ។ ប៉ុន្តែ​​មិន​គ្រប់គ្រាន់​សម្រាប់​អូស​តំបន់​ទាំង​មូល​ឱ្យ​ឡើង​ងើប​ឡើង​ខ្លាំង​បានទេ។

អាស៊ី និង​ម៉ាក្រូសេដ្ឋកិច្ច

អនាគត​នាយក​រង​ធនាគារ​ពិភពលោក​ទទួល​បន្ទុក​តំបន់​អាស៊ី​​ខាង​កើត​និង​ប៉ាស៊ីហ្វិក​បាន​ពន្យល់​ថា ក្រុម​ប្រទេសកំពុង​អភិវឌ្ឍន៍​ នៅ​ក្នុង​តំបន់​ ដែល​តំណាង​ឱ្យ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​២/៥​នៃ​សេដ្ឋកិច្ចពិភពលោក បាន​ចម្រើន​លូត​លាស់ ដោយសារ​នយោបាយ​ម៉ាក្រូ​សេដ្ឋកិច្ច​ និង​​​សន្ទុះ​នៃ​ការ​​​នាំ​ចេញវត្ថុ​ធាតុដើម។ នយោបាយ​សេដ្ឋកិច្ច​បែប​នេះ គ្មាន​ដង្ហើម​វែង​ទេ ! ​និងមាន​ហានិភ័យ​ខ្ពស់ ងាយ​​ប្រែប្រួល​ទៅ​តាម​កត្តា​ខាង​ក្រៅ កត្តា​អន្តរជាតិ​មិន​អំណោយ​ផល។ ជាក់​ស្តែង ពេល​នេះ ពិភពលោក​មាន​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ខ្សោយ និង​មិន​ប្រាកដ​ប្រជា បូក​ផ្សំ​និង​ការ​ដើរ​បន្ថយ​ល្បឿន​របស់​ចិន​ទៀត តំបន់​អាស៊ី​ ក៏​ត្រូវ​រង​ឥទ្ធិពលនឹង​​ដោយ​ចៀសមិន​រួច។

សម្រាប់​អ្នកឯកទេស តំបន់​អាស៊ី​ខាង​កើត និង​ប៉ាស៊ីហ្វិក ដែល​រាប់បញ្ចូល​ទាំង​ចិន ឥណ្ឌូណេស៊ី ម៉ាឡេស៊ី ហ្វីលីពីន ថៃ​វៀតណាម ឡាវ ភូមា ម៉ុងហ្កោលី ហ្វីជី ប៉ាពូនអាស៊ីថ្មី-ហ្គីណេ សូឡូម៉ុង និង​ទីម័រ​ខាង​កើត ត្រូវ​តែ​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​រចនា​សម្ព័ន្ធ​។ រដ្ឋាភិបាល​នីមួយៗ​ត្រូវ​តែ​​ចាក់គ្រឹះស្ថាបនា​រចនា​សម្ព័ន្ធ​ពន្ធដារ​ និង​នយោបាយ​ពន្ធដារ​ ដើម្បី​ប្រឈម​នឹង​ព្យុះ​ព្យោមា​ផ្សេងៗ។

​ចិន ៖ គំរូ​សេដ្ឋកិច្ច​ទាប ថេរ​និង​យូរអង្វែង

ចិន​ ​បាន​និង​កំពុង​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​​រចនា​សម្ព័ន្ធ​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ខ្លួន​មែន ហើយ​គឺ​ការ​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​នេះ​ឯង​ដែលជា​ចំណែក​មួយ​​នាំ​ឱ្យ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ចុះ​។ ក្រុង​ប៉េកាំង​ធ្លាប់​បាន​ពន្យល់​​ការពារ​ ជា​ញយ​ដង​ថា ចិន​កំពុងធ្វើ​កំណែទម្រង់ ដោយ​កំពុង​ស្វែង​រក​គំរូ​សេដ្ឋកិច្ច​​មួយ​ដែល​មាន​កំណើនទាប​បន្តិច​មែន តែជា​កំណើន​​​ថេរ និង​​យូរ​អង្វែង និង​ដែល​រំពឹង​ខ្លាំង​ទៅ​ផ្នែក​សេវាកម្ម បច្ចេកវិទ្យា​ថ្មី ការ​ចាយវាយ​ក្នុង​ស្រុក​ ជា​ជាង​រំពឹង​ទាំង​ស្រុងតែ​​លើ​ការ​នាំ​ចេញ និង​ឧស្សាហកម្ម​ធុន​ធ្ងន់។

ធនាគា​រពិភពលោក​ក៏​យល់​ឃើញ​ដូច​គ្នា ! ​ការ​​បន្ត​ធ្វើ​កំណែទម្រង់​របស់​ចិន​ នឹង​ជួយ​ឱ្យ​មាន​លំនឹង​សេដ្ឋកិច្ច នៃ​តម្រូវការ​ក្នុង​ស្រុក។ កំណើន​វិនិយោគ​ និង​ផលិតផល​ឧស្សាហកម្ម​នឹង​គួរ​តែ​មាន​កំរិត​ល្មម កាត់​បន្ថយ​សមត្ថភាព​ហួសហេតុ​ផ្នែក​ឧស្សាហកម្ម​ និង​កំរិត​បំណុលសាធារណៈ​ ព្រមទាំង​បង្វែរ​វិធានការ​ផ្តល់​សន្ទុះ​ពន្ធដារ​ទៅ​គិត​គូ​រ​ដល់​វិស័យ​សង្គម។ នេះ​បើ​តាម​ទស្សនៈ​របស់​ធនាគារ​ពិភពលោក។

អតិផរណា​ចិន​មាន​ស្ថិរភាព​​ជា​លើក​ទី​មួយ​ នៅ​ខែ​មីនា​

តម្លៃ​ផលិត​ផល​ធ្លាក់​ទាប​ជាង​ការ​គ្រោង​ទុក ហើយ​អតិផរណា​ក៏​ថេរ អាច​បញ្ជាក់បាន​​ថា​ ចិន​មាន​ភាព​ធូរ​ស្រាល និង​គ្មាន​សម្ពាធ​ខ្លាំង​លើ​វិស័យ​​ឧស្សាហកម្ម​។ ហើយ​បើ​តាម​អ្នក​ឯកទេស​សេដ្ឋកិច្ច ដំណឹង​ថ្មី​នេះ អាច​នឹង​ជំរុញ​ឱ្យ​រដ្ឋាភិបាល​កំរិត​នយោបាយរូបិយវត្ថុ​របស់​ខ្លួន​ផង ថ្វី​បើ​មិន​ទាន់​ដល់​កំរិត ជា​ផ្លែផ្លា​ ​សក្តិសម​នឹង​ការ​ប្រឹង​អស់​រយៈ​ពេល​ជាង​មួយ​ឆ្នាំ​មក​ហើយ​ក៏​ដោយ។ ធនាគារ​ចិន​បាន​បើក​យុទ្ធនាការ​ផ្តល់​សន្ទុះ​អតិផរណា​ តាំង​ពី​ចុង​១០១៤មក​ម្ល៉េះ។ ប៉េកាំង​សង្ឃឹម​ថា​នឹង​ចិន​នឹង​មាន​អតិផរណា​ម្តុំ​៣% តែ​ពេល​នេះ​ អតិផរណា​មាន​លំនឹង​ត្រឹម​២,៣%។ សូម​បញ្ជាក់​ថា​នៅដើម​​ឆ្នាំ​២០១៥ អតិផរណា​ចិន​បាន​ធ្លាក់​ចុះ​ដល់​ទៅ​ក្រោម​១%៕

ដើម្បី​បាន​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច ចិន​មិនត្រូវការ​មាន​ផែនការ​ផ្តល់​សន្ទុះ​នយោបាយ​រូបិយវត្ថុ

ប្រទេស​ចិន​នឹង​សម្រេច​បាន​គោលដៅ​កំណើនសេដ្ឋកិច្ច​របស់​ខ្លួន ពោលគឺ ៦,៥%​ក្នុងមួយឆ្នាំៗ ក្នុង​រយៈពេល​៥​ឆ្នាំ ទៅមុខ។ នៅក្នុង​បទសម្ភាសន៍​ជាមួយ​អ្នកកាសែត នៅក្រោយ​កិច្ចប្រជុំ​សភា​ចិន​ពេញអង្គ នៅថ្ងៃ​សៅរ៍នេះ ប្រធាន​ធនាគារ​កណ្តាល​ចិន​បាន​ធានា​អះអាងថា ចិន​នឹង​មិន​អនុវត្ត​ផែនការ​ផ្តល់សន្ទុះ​នយោបាយ​ហិរញ្ញវត្ថុ ដើម្បី​សម្រេច​គោលដៅ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច នោះទេ។


ប្រធាន​ធនាគារ​កណ្តាល​ចិន លោក​ជូ ស៊ាវឈាន់​បាន​អះអាងថា ចិន​នឹង​បន្ត​លំនឹង​នយោបាយ​រូបិយវត្ថុ និង​ថា វា​មិនមែន​ជា​រឿង​ចាំបាច់​ដែល​ចិន​ត្រូវ​ប្រើផែនការ​ផ្តល់សន្ទុះ​នយោបាយ រូបិយវត្ថុ ដើម្បី​សម្រេច​បាន​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច ប្រមាណ​៦,៥% ចាប់​ពី​ឆ្នាំ នេះ រហូត​ដល់​ឆ្នាំ ២០២០។


ដើម្បី​អាច​សម្រេច​បាន​ទិសដៅ កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច ៦,៥%​នោះ ធនាគារ​កណ្តាល​ចិន​ត្រូវ​រក្សា ឲ្យ​បាន​លំនឹង​នយោបាយ​រូបិយវត្ថុ​របស់ខ្លួន។ តាម​ប្រធាន​ធានាគារ​កណ្តាល​ចិន គេ​ត្រូវ​រក្សា​សាច់ប្រាក់​ឲ្យ​បាន​ច្រើន​បំផុត ដើម្បី​ឆ្លើយតប​នឹងរាល់ការគំរាម និង​ការដាក់​សម្ពាធ​ទៅលើ​សេដ្ឋកិច្ច នៅថ្ងៃ​ខាងមុខ។

កាលពី​ឆ្នាំ ២០១៥ ខុសពី​ការព្យារកទុក កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ចិន​បាន​ធ្លាក់​មកនៅ​ត្រឹម ៦,៩%។ អ្នកវិភាគ​ជាច្រើន​វាយតម្លៃថា វា​នឹង​អាច​ធ្លាក់​ចុះ​ទៀត នៅ​ឆ្នាំ ២០១៦ ដោយ​មើល​ទៅលើ​កម្លាំង​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន​សព្វថ្ងៃ។ ចិន​មហាអំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​សកល​ទី ២​ដែល​កំពុង​ស្គាល់​ការធ្លាក់ចុះ​នៃ​ការនាំចេញ វិបត្តិ​ទីផ្សារភាគហ៊ុន ហើយ​នឹង​លំហូរ​ទុន​ចេញ​ទៅ​បរទេស ដែល​មាន​ប្រមាណ​១ពាន់ ពាន់​លាន​ដុល្លារ​អាមេរិក។

តាំង​ពី​ឆ្នាំ ២០១៤ ធនាគារ​កណ្តាល​ចិន បាន​ចាត់វិធានការ​ជាច្រើន ដើម្បី​ជំរុញ​សកម្មភាព​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន ដូចជា​ការទម្លាក់​អត្រាការប្រាក់​ដល់​ទៅ ៦ដង និង​ចាប់បង្ខំ​ឲ្យ​ធនាគារ​ផ្តល់​ប្រាក់កំចី​កាន់តែ​ច្រើន។ តាម​អ្នកវិភាគ​មួយចំនួន ធនាគារ​កណ្តាល​ចិន​អាច​នឹង​បញ្ចុះ​អត្រាការប្រាក់​បន្ថែមទៀត នៅ​ឆ្នាំ នេះ។ រដ្ឋាភិបាល​វិញ​បាន​បង្កើន​កញ្ចប់​ថវិកា​ចំណាយ​សម្រាប់​ហេដ្ឋរចនាសម្ព័ន្ធ និង​កាត់បន្ថយ​ការយកពន្ធ។ នៅក្នុង​ពេលផែនការ​ជំរុញ​សេដ្ឋកិច្ច​នឹង​អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​ប្រឈម​នឹង​វិបត្តិ​ហិរញ្ញវត្ថុ ដោយសារ​ការកើនឡើង ប្រាក់​បំណុល ទីក្រុង​ប៉េកាំង​នៅតែ​អះអាងថា ខ្លួន​នឹង​មិន​ប្រើ​ផែនការ​ផ្តល់សន្ទុះ​នយោបាយ​រូបិយវត្ថុ ដែល​ខ្លួន​ធ្លាប់​ប្រើ​ម្តងហើយ ក្នុង​វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​ឆ្នាំ ២០០៩ និង​២០១០ នោះទេ។ កាលណោះ រដ្ឋាភិបាល​ចិន​បាន​ចាក់​ទឹកប្រាក់​រាប់​រយពាន់​លាន​ដុល្លារ សំដៅ​ស្រោចស្រង់​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន៕

==ការនាំចេញ​របស់​ចិន​​ធ្លាក់ចុះ ​២៥% ក្នុង​ខែ​កុម្ភៈ==

គិត​ត្រឹម​មក​ដល់​ចុង​ខែ​កុម្ភៈ​ កន្លង​ទៅ​ថ្មី​ៗ​នេះ ​ការ​នាំ​ចេញ​ផលិតផល​ក្នុង​ស្រុក​របស់​ចិន ​បាន​ដាំ​ក្បាល​ចុះ​រហូត​ដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា ​២៥​ %។ ចំណែក​ឯ​ការ​នាំចូល​វិញ ​ក៏​ទទួល​រង​ការ​ថយ​ចុះ​ជាង ​១៣ % ​ផងដែរ នេះ​បើ​យោង​តាម​តួ​លេខ​របស់ ​ការិយាល័យ​គយ​ចិន។ ផ្អែក​តាម​ក្រុម​អ្នក​ជំនាញ​ផ្នែក​សេដ្ឋកិច្ច ការ​ស្រុត​ចុះ​នេះ ​គឺ​មាន​ទំហំ​ធំ​ទ្វេ​ដង ​លើស​ពី​ការ​ព្រាង​ទុក​របស់​ពួក​គេ។ គិត​ជា​ទឹក​ប្រាក់​សរុប ​តម្លៃ​ពាណិជ្ជកម្ម​ចិន បាន​ថយ​ចុះ​ប្រមាណ​ជា ​៣២ ​ពាន់​លាន​ដុល្លារ​អាមេរិក ​ក្នុង​ខែ​កុម្ភៈ ​ទល់​នឹង ​៦៣ ​ពាន់​លាន​ដុល្លារ​អាមេរិក កាល​ពី​ខែ​មករា ​ឆ្នាំ​២០១៦​ ដដែល​នេះ។

ប៉ុន្តែ អ្នក​ជំនាញ​ផ្នែក​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន​ម្នាក់ ​ពី​ទី​ប្រទេស​សឹង្ហបុរី​បាន​ពន្យល់​ថា ​ការ​ធ្លាក់​ចុះ​នេះ ​ប្រហែល​ជា បណ្តាល​មក​ពី​ការ​ឈប់​សម្រាក​ក្នុង​អំឡុង​ពីធី​បុណ្យ​ចូល​ឆ្នាំ​ចិន ​ឆ្នាំ​នេះ​ ដែល​នាំ​ឲ្យ ​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន ​ត្រូវ​ផ្អាក​សកម្មភាព ​មួយ​រយៈ​ពេល។ អ្នក​ជំនាញ​ដដែល​នេះ ​បាន​បន្ត​ទៀត​ថា​ តួ​លេខ​អវិជ្ជមាន​នេះ​ អាច​នឹង​ផ្លាស់​ប្តូរ​ប្រសើរ​ឡើង​វិញ ​នៅ​អំឡុង​ខែ​ក្រោយ​ ដោយ​ប្រៀបធៀប​ជាមួយ​និង​តួ​លេខ​កាល​ពី​ឆ្នាំ​មុន ​នៅ​ក្នុង​ខណៈ​ពេល​តែ​មួយ។ ដោយ​ឡែក ​រដ្ឋ​មន្ត្រី​ពាណិជ្ជកម្ម​ចិន ​បាន​ប្រកាស​កាល​ពី​ខែ​កុម្ភៈ​កន្លង​ទៅ​ថា ​ដំណើរ​សេដ្ឋកិច្ច​នាំ​ចេញ​របស់​ចិន​នឹង ​រក្សា​បាន​ស្ថេរភាព​ និង​ ទទួល​បាន​កំណើន ​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ឆ្នាំ​២០១៦។

ទោះ​ជា​យ៉ាងណា​ក៏​ដោយ ​គេ​អាច​យល់​បាន​ថា ​ការ​ថមថយ​នៃ​ការ​នាំ​ចេញ​របស់​ចិន ​គឺ​ បណ្តាល​មក​ពី​ការ​ស្រុត​ចុះ ​នៃ​តម្រូវការ​នៅ​ក្នុង​ទីផ្សា​អន្តរជាតិ។ ឯ​ការ​ថយចុះ​តម្រូវការ​នេះ​ដែរ​ គឺ​បណ្តាល​មក​ពី​មូលហេតុ​ធំៗ​មួយ​ចំនួន ​មាន​ដូចជា​ ការ​ធ្លាក់​ចុះ​តម្លៃ​ប្រាក់​អឺរ៉ូ ​ដែល​នាំ​ឲ្យ​ទំនិញ​ចិន​ឡើង​ថ្លៃ​នៅ​អឺរ៉ុប ​និង​ ការ​កើន​ឡើង​នៃ​តម្លៃ​ពលកម្ម​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន​ផ្ទាល់​តែ​ម្តង។

សូម​បញ្ជាក់​ថា ​កាល​ពី​ថ្ងៃ​សៅរ៍ ​សប្តាហ៍​មុន ​លោក​នាយក​រដ្ឋ​មន្ត្រី​ចិន​ លី ​កឺឈាំង​ ខ្លួន​ឯង​បាន​ទទួល​ស្គាល់​ជា​ផ្លូវការ​ថា ​រដ្ឋាភិបាល​ចិន​ នឹង​ត្រូវ​ប្រយុទ្ឋ​តស៊ូរ ​ឲ្យ​អស់​ពី​សមត្ថភាព ​ដើម្បី​រក្សា​លំនឹង​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ចំនួន​ ៦,៥ ​% ​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេល​៥​ឆ្នាំ​ខាង​មុខ។ ​ដើម្បី​សម្រេច​បាន​លទ្ឋផល​នេះ​ លោក​បាន​លើក​ឡើងនូវ​ យុទ្ឋសាស្រ្ត​សំខាន់​ៗ​មាន​ជា​អាទិ៍ ​ការ​បង្កើត​ការងារ​សម្រាប់​ប្រជាជន​ចិន​ និង ​ការ​ពង្រឹង​សហគ្រាស​ សាធារណៈ​ ដែល​ត្រូវការ​បុគ្គលិក។​

សូម​រំលឹក​ថា ការ​ស្រុត​ចុះ​នៃ​ការ​នាំ​ចេញ​របស់​ចិន​កាល​ពី​ខែ​កុម្ភៈ​នេះ​ គឺ​មាន​ទំហំ​ធំ​ជាង​គេ ​បើ​គិត​ពី ឆ្នាំ​២០០៩​ មក។ រីឯ ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ចិន ​នៅ​ក្នុង​ឆ្នាំ ​២០១៥ ​វិញ ​គឺ​មាន​សន្ទុះ​ត្រឹម​តែ​ ៦,៩ ​% ​ដែល​ជា​តួ​លេខ​ទាប​ជាង​គេ​បំផុត​ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេល ​២៥​ ឆ្នាំ​ចុង​ក្រោយ​នេះ។

តើហេតុអ្វី​បានជា​កំណើន​ហួសហេតុ​នៃ​ឧស្សាហកម្ម​ចិន​អាច​បង្កជា​បញ្ហា​សេដ្ឋកិច្ច?

កាលពីពេលថ្មីៗ​កន្លងទៅនេះ សភាពាណិជ្ជកម្ម​សហភាព​អឺរ៉ុប​ប្រចាំ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន​បាន​ចេញផ្សាយ​របាយការណ៍​មួយ​បង្ហាញ​ថា វិស័យឧស្សាហកម្ម​របស់​ចិន​នៅ​ក្នុង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ កំពុងតែ​មាន​កំណើន​លឿន​ហួសហេតុ ដែល​អាច​នឹង​បង្ក​នូវ​បញ្ហា​ធ្ងន់ធ្ងរ​ទៅដល់​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ចិន ក៏ដូចជា​សេដ្ឋកិច្ច​ពិភពលោក​ទាំងមូល។ តើ​អ្វីខ្លះ​ជា​ដើមហេតុ​ដែល​នាំ​ឲ្យ​ឧស្សាហកម្ម​ចិន​កើនឡើង​ហួសហេតុ​បែបនេះ? តើ​ហេតុអ្វី​បាន​ជា​កំណើន​ឧស្សាហកម្ម​ចិន​នេះ​បែរ​ជា​នឹង​បង្ក​បញ្ហា​ដល់​សេដ្ឋកិច្ច​ទៅវិញ?

យោងតាម​របាយការណ៍​របស់​សភា​ពាណិជ្ជកម្ម​អឺរ៉ុប​ប្រចាំ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន ​“កម្លាំងផលិត​ច្រើន​ហួសហេតុ​លើសពី​តម្រូវការ​ទីផ្សារ គឺ​ជា​បញ្ហា​ដែល​កើតមានឡើង​ជាច្រើន​ឆ្នាំមក​ហើយ នៅ​ក្នុង​វិស័យ​ឧស្សាហកម្ម​​ចិន ហើយ​បញ្ហា​នេះ​បាន​កើតមានឡើង​កាន់តែ​ធ្ងន់ធ្ងរ នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ​ពី​ឆ្នាំ​២០០៨ ដល់​ឆ្នាំ​២០១៥”។

គេ​សង្កេតឃើញ​ថា បញ្ហា​នេះ​កើតមានឡើង​ខ្លាំង​នៅ​ក្នុង​វិស័យ​ឧស្សាហកម្ម​ធុនធ្ងន់ ដូចជា ការផលិត​ដែកថែប អាលុយមីញ៉ូម និង​ស៊ីម៉ង់ ជាដើម។ ជាឧទាហរណ៍ នៅ​ក្នុង​វិស័យ​ដែកថែប គេ​សង្កេតឃើញ​ថា ជប៉ុន ឥណ្ឌា អាមេរិក និង​រុស្ស៊ី ដែល​សុទ្ធសឹង​ជា​​ប្រទេស​ផលិតដែកថែប​លំដាប់កំពូល​ក្នុង​ពិភពលោក ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជា​បូករួម​បញ្ចូល​គ្នា​ទាំងបួន​ប្រទេស​​នេះ​ក៏ដោយ ក៏​នៅ​មិនទាន់​អាច​ផលិត​ដែកថែប​បាន​​ស្មើ​នឹង​ប្រទេស​ចិន​មួយ​ផង ក្នុងមួយឆ្នាំៗ។ រីឯ​ក្នុង​វិស័យ​ផលិត​ស៊ីម៉ង់វិញ គេឃើញ​ថា គ្រាន់តែ​ក្នុងរយៈពេល​២ឆ្នាំ​ប៉ុណ្ណោះ ចិន​ផលិត​ស៊ីម៉ង់​បាន​ច្រើន​ជាង​អ្វី​ដែល​អាមេរិក​ផលិតនៅ​​ក្នុងពេញ​​មួយសតវត្សរ៍ទី២០​ទៅទៀត។

មូលហេតុ​ចម្បងបំផុត​ដែល​នាំ​ឲ្យ​វិស័យ​ឧស្សាហកម្ម​ចិន​មាន​កំណើន​លឿន​ហួសហេតុ​បែបនេះ គឺ​ដោយសារ​តែមានការ​ជួយជ្រោមជ្រែង​ច្រើន​ហួសហេតុ ពី​សំណាក់​រដ្ឋាភិបាល ទាំង​រដ្ឋបាលកណ្តាល​នៅ​ប៉េកាំង និង​ទាំង​អាជ្ញាធរ​ដែនដី​នៅតាម​ខេត្តក្រុង។ ការ​បញ្ចូល​សាច់ប្រាក់​ទៅ​ក្នុង​ទីផ្សារ​​យ៉ាង​ច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់ ព្រមទាំង​ការ​ជួយ​សម្រួល​ការ​ផ្តល់​ប្រាក់​កម្ចី​ក្នុង​អត្រា​ការប្រាក់​ទាប ដែល​រដ្ឋាភិបាល និង​ធនាគារ​កណ្តាល​ចិន​បាន​ធ្វើ​ចាប់តាំង​ពី​​មាន​វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​ពិភពលោក​ឆ្នាំ​២០០៨​មក​នោះ ក៏​ជា​មូលហេតុ​ដ៏​ធំមួយ​ទៀត ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​ការ​បោះទុនវិនិយោគ​ក្នុង​វិស័យ​ឧស្សាហកម្ម​មាន​ការកើនឡើងកាន់តែ​ខ្លាំង​ថែម​ទៀត។ ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​គេ​សង្កេតឃើញ​ថា គឺ​ចាប់ពីឆ្នាំ​២០០៨​នេះមក ដែល​​កំណើន​វិស័យ​ឧស្សាកម្ម​ចិន​ចាប់មាន​សន្ទុះ​កាន់​តែខ្លាំង គឺ​កើនឡើង​ស្ទើរតែ​ទ្វេដង។

ជាលទ្ធផល​ ផលិតផល​ដែល​ផលិតបាន​មកមាន​ចំនួន​ច្រើន​ហួសហេតុ លើសពី​តម្រូវការ​នៅលើទីផ្សារ ដែល​ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​តម្លៃ​ត្រូវ​ធ្លាក់​ចុះយ៉ាងគំហុក ហើយ​ផលិតផល​មួយ​ផ្នែក​ធំ​ក៏​ត្រូវ​សល់​ក្នុង​ឃ្លាំង​មិនអាច​លក់​ចេញបាន។ រោងចក្រ​មាន​ច្រើន​តែ​បរិមាណ ក៏ប៉ុន្តែ មិនគុណភាព​ខាង​ហិរញ្ញវត្ថុ ដោយ​រោងចក្រ​​រហូតដល់​ទៅ​ជិតពាក់កណ្តាល​សុទ្ធតែ​ជា​រោងចក្រ​ដែល​រកស៊ី​ខាត ហើយ​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការក្ស័យធន។ បុគ្គលិក​រោងចក្រ​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការបាត់បង់​ការងារ ហើយ​ធនាគារ​ដែល​ផ្តល់​ប្រាក់​កម្ចី​ដល់​រោងចក្រ​ក៏​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការខាតបង់​។ ទាំងអស់​នេះ​សុទ្ធតែ​ជា​គ្រឿងផ្សំ ដែល​បង្ក​នូវ​ផលប៉ះពាល់​ធ្ងន់ធ្ងរ​ដល់​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ចិន។

អ្វី​ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​សភា​ពាណិជ្ជកម្ម​សហភាព​អឺរ៉ុប​មាន​ការ​ព្រួយបារម្ភ​ខ្លាំង​នោះ គឺ​ផលប៉ះពាល់​ដែល​បង្ក​ឡើង​ដោយ​កំណើន​ហួសហេតុ​នៃ​វិស័យ​ឧស្សាហកម្ម​របស់​ចិន​ ​មិនមែនកើតឡើង​តែ​ចំពោះ​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ចិន​ប៉ុណ្ណោះទេ តែ​ចំពោះ​ប្រទេស​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក ពីព្រោះ​ថា នៅពេល​ដែល​បរិមាណ​ផលិត​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន​មាន​ច្រើន​ហួស​ពីតម្រូវការ​នៅលើ​ទីផ្សារ តម្លៃ​ផលិតផល​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ​ទាំង​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន និង​នៅ​លើ​ទីផ្សារ​អន្តរជាតិ ហើយ​លើសពីនេះ​ទៅទៀត​លំហូរ​នៃ​ផលិតផល​ថោកៗ​មក​ពីចិន​ធ្វើ​ឲ្យ​ច្រាល់ទីផ្សារ​អន្តរជាតិ ដែល​ធ្វើ​ឲ្យ​រោងចក្រ​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ផ្សេងទៀត​មិនអាច​លក់​ផលិតផល​របស់​ខ្លួន​ចេញបាន។

តាមការពិត ចិន​​ក៏​ទទួលស្គាល់​ដែរ អំពី​ហានិភ័យ​ដែល​អាច​បង្កឡើង​ដោយ​កំណើន​​ខ្លាំងហួសហេតុ​​នៃ​វិស័យឧស្សាហកម្ម​របស់​ខ្លួន ហើយ​រដ្ឋាភិបាល​របស់​លោក​លី ខឺឈាំង ធ្លាប់​បាន​លើកឡើង អំពី​កិច្ចខិតខំ​ប្រឹងប្រែង​របស់​ចិន ក្នុងការ​កាត់បន្ថយ​កំណើន​ឧស្សាហកម្ម កុំ​ឲ្យ​កើនឡើង​លើស​ពី​តម្រូវការ​ទីផ្សារ។ ក៏ប៉ុន្តែ ដំណោះស្រាយ​បញ្ហា​នេះ​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ឧបសគ្គដ៏ធំមួយ គឺ​បញ្ហា​អ្នក​អត់ការងារ​ធ្វើ ពីព្រោះ​ថា នៅ​ពេល​ដែលណា​ដែល​សកម្មភាព​ផលិត​ត្រូវ​កាត់បន្ថយ​​ ​រោងចក្រ​ប្រាកដ​ជា​នឹង​​ត្រូវ​កាត់បន្ថយ​បុគ្គលិក។ ឧបសគ្គដ៏ធំមួយ​ទៀត គឺ​ការ​ជំទាស់​ពី​សំណាក់​អាជ្ញាធរ​ដែនដី​នៅតាម​ខេត្តក្រុង ដោយសារ​តែ​ពួកគេ​មិន​ចង់​បាត់បង់​ចំណូល​ដែល​បាន​មក​ពី​ការ​យកពន្ធ​លើ​រោងចក្រ និង​មិន​ចង់​ឲ្យ​មាន​បញ្ហា​អត់ការងារ​ធ្វើ នៅ​ក្នុង​រង្វង់​ដែនដី​របស់​ពួកគេ។

កាលពីថ្ងៃ​អាទិត្យ​កន្លងទៅនេះ ប្រធានគណៈកម្មការ​កំណែទម្រង់​និង​អភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច​ចិន បាន​ព្យាយាម​រំងាប់​ក្តីបារម្ភ ដោយលើកឡើង​ថា កិច្ចខិតខំ​ប្រឹងប្រែង​ក្នុងការ​ទប់ស្កាត់​កំណើន​ហួសហេតុ​នៃ​​វិស័យ​ឧស្សាហកម្ម​​​​​នឹង​មិន​បង្ក​ឲ្យ​មានបញ្ហា​អ្នកអត់ការងារ​ធ្ងន់ធ្ងរ​នោះទេ ពីព្រោះ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន​អាច​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​សកម្មភាព​​នៅ​ក្នុង​វិស័យ​ផ្សេង​មាន​ការ​កើនឡើង ហើយ​អាច​​​បង្កើតការងារ​បាន​គ្រប់គ្រាន់ ដើម្បី​ស្រូបយក​បុគ្គលិក ដែល​ត្រូវ​កាត់បន្ថយ​​ពី​វិស័យ​ឧស្សាហកម្ម។

ក៏ប៉ុន្តែ បញ្ហា​ដែល​ចោទ គឺ​នៅត្រង់​ថា នៅ​ក្នុងពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ចិន​កំពុងតែ​មាន​កំណើន​យ៉ាងទាប​​​មិន​ធ្លាប់​ឃើញ​មាន​ នៅ​ក្នុងរយៈពេល​ប៉ុន្មាន​ទសវត្សរ៍​ចុងក្រោយ​នេះ។ យោងតាម​ការព្យាករ និង​ទិសដៅ ដែល​កំណត់​ដោយ​លោក​នាយករដ្ឋមន្រ្តី លី ខឺឈាំង សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ចិន​​នៅ​ក្នុង​ឆ្នាំ​២០១៦​នេះ​នឹង​មាន​កំណើន​តែ​ប្រមាណ​ពី ៦,៥% ទៅ ៧% ប៉ុណ្ណោះ ហើយ​កាលពីពេល​កន្លងមក លោក​ លី ខឺឈាំង ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់​ធ្លាប់​បាន​លើកឡើង​ថា ចិន​ត្រូវការ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​យ៉ាងតិច ៧% ទើប​អាច​បង្កើតការងារ​បាន​គ្រប់គ្រាន់ ក្នុងការ​ស្រូបយក​កម្លាំង​ពលកម្ម​ថ្មីៗ និង​បញ្ចៀសបញ្ហា​អ្នក​អត់ការងារ​ធ្វើ​បាន៕

ចិន​កំណត់​គោលដៅ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ឆ្នាំ ២០១៦ ចន្លោះ ៦,៥% និង​ ៧%

នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន គណៈកម្មការ​អភិវឌ្ឍន៍ និង​កំណែទម្រង់ជាតិ​បាន​ប្រកាស​ធានា​នៅ​ថ្ងៃ​ពុធ ទី៣ កុម្ភៈ​ថា អត្រាកំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន​ក្នុង​ឆ្នាំ ២០១៦ នេះ​នឹង​មាន​ចន្លោះ​ពី ៦,៥% ទៅ ៧%។ នេះ​ជា​លើកទី១ ដែល​ចិន​បាន​កំណត់​គោលដៅ​នៃ​អត្រា​កណើន​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ខ្លួន​នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ​តួលេខ​ពីរ ពោល​មិន​បាន​កំណត់​តួលេខ​តែ​មួយ​ដូច​ដែល​ខ្លួន​ធ្លាប់​បាន​ធ្វើ​នា​ពេល​កន្លង​មក​ទេ។

គណៈកម្មការ​អភិវឌ្ឍន៍ និង​កំណែទម្រង់ជាតិ​នៅ​ស្រុក​ចិន គឺ​ជា​ទីភ្នាក់ងារ​ដ៏​មាន​អំណាច​មួយ​ទទួល​បន្ទុក​ត្រួតពិនិត្យ​លើ​នយោបាយ​សេដ្ឋកិច្ច។ លោក​ស៊ូ ស្ហាវស្ហ៊ី ប្រធាន​គណៈកម្មការ​មួយ​នេះ​បាន​ប្រកាស​នៅ​ក្នុង​សន្និសីទកាសែត​ថា ទោះ​បី​ជា​ស្ថានភាព​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន​កំពុង​បន្ត​ផុយស្រួយ និង​ទទួល​គំនាប​ខ្លាំង​នៅ​ត្រីមាស​ទី១ ដើម​ឆ្នាំ ២០១៦ នេះ​ក៏​ដោយ ក៏​ចិន​នឹង​សម្រេច​ឲ្យ​បាន​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ក្នុង​អត្រា​ពី ៦,៥% ទៅ ៧% សម្រាប់​ឆ្នាំ ២០១៦ នេះ។

នេះ​ជា​លើកទី១ គិត​តាំង​ពី​ឆ្នាំ ១៩៩៥ មក​ដែល​ចិន​បាន​កំណត់​អត្រា​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​ខ្លួន​នៅ​ក្នុង​ចន្លោះ​តួលេខ​ចំនួន​ពីរ ពោល​មិនមែន​តួលេខ​តែ​មួយ​ដូច​ដែល​ខ្លួន​ធ្លាប់​បាន​ធ្វើ​កន្លង​មក​ទេ។ មូលហេតុ មក​ពី​ចិន​មិន​ចង់​ឲ្យ​មាន​កំហុស​ជា​ថ្មី​ទាក់ទង​នឹង​អត្រាកំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ក្នុង​ឆ្នាំ ២០១៥ ដែល​ខ្លួន​បាន​កំណត់​ឲ្យ​មាន ៧% តែ​ជាក់ស្តែង​ស្រាប់​មាន​ត្រឹម ៦,៩% ប៉ុណ្ណោះ។ ៦,៩% គឺ​ជា​អត្រា​មួយ​ដ៏​ទាប​គិត​ក្នុង​រយៈពេល ២៥ឆ្នាំ​កន្លង​ទៅ។

ក៏​ប៉ុន្តែ ក្រុម​អ្នកវិភាគ​បាន​យល់​ឃើញ​ថា មហិច្ឆតា​ដែល​ចិន​បាន​កំណត់​គោលដៅ​អត្រា​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​ចន្លោះ​ពី ៦,៥% ទៅ ៧% សម្រាប់​ឆ្នាំ ២០១៦ នេះ ជា​មហិច្ឆិតា​មួយ​ដែល​ប្រហែល​ជា​មិន​អាច​ទៅ​រួច បើ​ធៀប​នឹង​ស្ថានការណ៍​សេដ្ឋកិច្ច​ដ៏​ផុយស្រួយ​ដែល​ចិន​កំពុង​ជួប​ប្រទះ​សព្វថ្ងៃ។ លោក យ៉ាង ស្ហាវ អ្នកវិភាគ​ម្នាក់​នៅ​ក្នុង​ធនាគារ​ណូមូរ៉ា (Nomura) បាន​អះអាង​ថា បើ​ផ្អែក​លើ​កង្វះ​ព័ត៌មាន​ស្តីពី​កំណែទម្រង់​សេដ្ឋកិច្ច​ដែល​រដ្ឋាភិបាល​ចិន​កំពុង​អនុវត្តន៍​បច្ចុប្បន្ន អត្រា​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​សម្រាប់​ឆ្នាំ ២០១៦ អាច​មាន​ត្រឹម​តែ ៥,៨% ប៉ុណ្ណោះ។

យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ លោក​ស៊ូ ស្ហាវស្ហ៊ី​បាន​ប្រកាស​ឲ្យ​ដឹង​នៅ​ក្នុង​សន្និសីទកាសែត​ថា រដ្ឋាភិបាល​នឹង​ពង្រឹង​វិធានការ​មួយ​ចំនួន​ដើម្បី​ជួយ​ជម្រុញ​វិស័យ​មួយ​ចំនួន​ដែល​កំពុង​ទ្រឹង​មួយ​កន្លែង ដូច​យ៉ាង​វិស័យ​នាំ​ចេញ ឬ​មួយ​ក៏​ការ​វិនិយោគ​អចលនទ្រព្យ។ ទន្ទឹម​គ្នា​នេះ រដ្ឋាភិបាល​ក៏​នឹង​ផ្តើម​ចាត់​វិធានការ​ប្រឆាំង​នឹង​ក្រុមហ៊ុន រោងចក្រ​សហគ្រាស​មួយ​ចំនួន​ដែល​លែង​ផ្តល់​ចំណេញ​ឲ្យ​រដ្ឋ តែ​បែរ​ជា​កំពុង​បន្ត​រស់​ដោយ​ជំនួយ​របស់​រដ្ឋ និង​កំពុង​ជំពាក់បំណុល​យ៉ាង​ច្រើន​សម្បើម​ទៅ​វិញ៕

ចិន ៖ ពិភពលោកអាច​នឹង​ជួប​វិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចជា​​ថ្មី

អ្នក​ទទួល​ខុស​ត្រូវ​ជាន់​ខ្ពស់​ចិន លោក Yang Jiechi បាន​ប្រកាស​នៅ​ថ្ងៃ​ព្រហស្បតិ៍​នេះ នៅ​ចំពោះ​មុខ​អង្គប្រជុំ​ត្រៀម​រៀប​ចំ​ជំនួបG២០ ថា​វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​ពិភពលោក​​ថ្មី​មួយ​ទៀត​អាច​នឹង​ផ្ទុះ​ឡើង​បាន​។ ការ​អះអាង​នេះ​ធ្វើ​ឡើង​ក្នុង​ខណៈ​ដែល​ទីផ្សារ​ភាគហ៊ុន​ចិន​កំពុង​ជ្រួល​ប្រចល់​ ដាំក្បាល​ចុះ​អស់​ពេញ​មួយ​សប្តាហ៍​ និង​ដែល​កំពុង​​បង្ក​ឱ្យ​មាន​ការ​ព្រួយ​បារម្ភ​យ៉ាង​ខ្លាំង​ចំពោះ​ស្ថានភាព​សុខភាព​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន។

ហានិភ័យ​នៃ​ការធ្លាក់​ក្នុង​វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​ (ពិភពលោក) ពិតជា​មិន​អាច​បញ្ចៀស​បាន​ទាំង​ស្រុង​ឡើយ ហើយ​ក៏​មិន​អាច​ធ្វើប្រហែស​បាន​ដែរ ! នេះ​ជា​ការ​អះអាង​របស់​លោក Yang Jiechi ទីប្រឹក្សា​រដ្ឋ​ទទួល​បន្ទុក​នយោបាយការ​បរទេស​ ដែល​បាន​ថ្ងូច​ថ្នូរ​យ៉ាង​ទទូច​ ទៅកាន់​ប្រតិភូសមាជិក​​ក្រុមប្រទេសG២០​ទៀត ថា “​សម័យ​នេះ​ឱកាសក៏​មាន​ច្រើន​តែ​គ្រោះហានិភ័យ​ក៏​មិន​ខ្វះ”។


ក្នុង​នាម ​ចិន​ជា​ប្រធាន​ផ្លាស់​វេន​G២០ ​នៅ​ឆ្នាំ​នេះ លោក​ យ៉ង់ ជៀជី បាន​អំពាវនាវ​ឱ្យ​ប្រទេស​និង​អង្គការ​ផ្សេង​ៗ​ពង្រឹង​ការងារ​​ បង្កើនស្មារតី​​ទុក​​ចិត្ត​គ្នាជា​ទូទៅ កាត់​បន្ថយ​វិធានការ​អវិជ្ជមាន​​នៃ​នយោបាយ​ផ្ទៃក្នុង​​ប្រទេស និង​រំលឹក​អំពី​គោលការណ៍​G២០​ប្រឆាំង​ដាច់ខាត​នឹង​នយោបាយ​ការពារប្រយោជន៍​ផ្ទាល់​ខ្លួន។​ ​

ចំណាប់​អារម្មណ៍​របស់​លោក យ៉ង់ ជុំ​វិញគ្រោះ​ជួប​​វិបត្តិ​សេដ្ឋកិច្ច​ពិភពលោក​ជា​យថាហេតុ​នេះ បាន​ធ្វើ​ឡើង​ក្រោយ​ការ​ចេញ​ផ្សាយ​​របាយការណ៍​មួយ​បញ្ជាក់​អំពី​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​រួញ​ក្រញាញ់ ដោយ​ការ​នាំ​​ចេញ​ដែល​ជា​ជន្ទល់​​ដ៏​សំខាន់​របស់​ចិន​ មាន​ត្រឹម​តែ​៨%​​នៅ​ឆ្នាំ​២០១៥។ មិន​តែ​ប៉ុណ្ណោះ​ទីផ្សារមូលបត្រ​​ចិន ដែល​ដាំ​ក្បាល​ចុះ​តាំង​ពី​ខែ​កក្កដា​មក បាន​ស្គាល់​ការ​ធ្លាក់​យ៉ាង​គំហុក​ទៀត អស់​ពេញ​មួយ​សប្តាហ៍​នេះ។ ឯប្រាក់​យ័ន​ស្រាប់​តែ​បាត់​តម្លៃ​ក្នុង​មួយ​រំពេច​ភ្នែក ​ព្រោះ​ការសង្ស័យ​លើ​សមត្ថភាព​ប៉េកាំងក្នុង​ការជំរុញ​នយោបាយ​​រក្សា​លំនឹង​សេដ្ឋកិច្ច តាម​រយៈ​ការ​បង្កើន​ចំណាយ​ក្នុង​ស្រុក មាន​កាន់​តែ​ធំ។

បើ​តាម​លោក​យ៉ង់ សេដ្ឋកិច្ច​ចិន​នៅ​តែ​ស្វាហាប់​ មាន​កំណើន​ថេរ​និង​ជា​និរន្ត។ ប៉ុន្តែ​តួលេខ​ជា​ផ្លូវការ​ទាក់ទង​នឹង​​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ចប្រចាំ​ឆ្នាំ​២០១៥ នឹង​ត្រូវ​ផ្សព្វផ្សាយ​នៅ​ថ្ងៃអង្គារ​ខាង​មុខ ដែល​បើ​តាម​អ្នក​ឯកទេស​ទំនង​ជា​ត្រូវ​ទាប​ខ្លាំង​​មែនទែន មិន​ធ្លាប់​មាន​ទេ​ក្នុង​ជីវិត​​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​មហាយក្ស​ នារយៈ​ពេល​២៥​ឆ្នាំ​ចុងក្រោយ​នេះ៕

វៀតណាម​៖ របប​ផ្តាច់​ការ​គណបក្ស​កុម្មុយនិស្ត​

ក្រោយ​បន្ទាប់​ពី​ទីក្រុងសៃហ្កុង(Saigon) បាន​ធ្លាក់នៅ​ខែ​មេសា​ឆ្នាំ​១៩៧៥​ វៀតណាម​ខាង​ជើង​និង​វៀតណាម​ខាងត្បូង​ត្រូវ​បាន​បង្រួប​បង្រួម​គ្នាទៅ​ជា​ប្រទេស​តែ​មួយ​វិញ​ដែល​ក្លាយ​ជា​របប​កុម្មុយនិស្ត​ផ្តាច់ការ ក្រោម​ឈ្មោះ​ថា​សាធារណរដ្ឋ​សង្គមនិយម​វៀតណាម​។

ឥឡូវ​នេះ​ ជិត៤០​ឆ្នាំ​ក្រោយ​មក ជា​ផ្លូវការ​ទីក្រុង​ហាណូយ​(Hanoi)​ ចាត់​ទុក​របប​នយោបាយ​នៃ​ប្រទេស​ខ្លួន​ថា​ជា​"លទ្ធិ​ប្រជាធិបតេយ្យ ដឹក​នាំ​ដោយ​គណបក្ស​តែ​មួយ" នោះ គឺ​គណបក្ស​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម​។ រដ្ឋា​ភិបាល​ពន្យល់ថា ​ខ្លួន​កំពុង​ប្រឹង​ប្រែង​ធ្វើ​ឲ្យ​លទ្ធិ​ប្រជាធិបតេយ្យ​ រីក​ចំរើន​សន្សឹមៗ​ទៅ​មុខ​ ដោយ​សន្តិវិធី​។

នៅ​ក្នុង​ន័យ​នេះ​ អាជ្ញាធរ​អះអាង​ថា នៅ​ពេល​បោះ​ឆ្នោត​សភា​ម្តងៗ តែង​តែ​មាន​តំណាង​រាស្រ្ត​មួយ​ចំនួន​ ដែល​មិន​មែន​ចេញ​មក​ពី​ជួរ​គណបក្ស​កុម្មុយនិស្ត​។ ជាក់ស្តែង​ វា​មាន​អ៊ីចឹង​មែន​បេក្ខជន​មិនមែន​កុម្មុយនិស្ត​ក្នុង​ពេល​បោះ​ឆ្នោត​ឆ្នាំ​២០០៧ ក៏​ដូច​ក្នុង​ពេល​បោះ​ឆ្នោត​ឆ្នាំ​២០១១​ដែរ។

ក៏​ប៉ុន្តែ​ ការ​ពិត​ទាំងស្រុង វា​មិន​ដូច​មាត់​រដ្ឋា​ភិបាលថា​នោះ​ឡើយ​។ អ្នក​ដែល​មិនមែន​កុម្មុយនិស្ត​អាច​ឈរ​ឈ្មោះ​បោះ​ឆ្នោត​បាន​ លុះ​ត្រា​តែ​អ្នក​នោះ​ជា​បេក្ខជន​ឯកឯង​ គ្មាន​អង្គការ​នយោបាយ​ សង្គម​ឬ​សាសនា​ នៅ​ពី​ក្រោយ​។ យ៉ាប់​ជាង​នេះ​ទៅ​ទៀត​ បេក្ខភាព​នៃ​បណ្តា​ជន​ឯករាជ្យ​​ទាំង​អស់​នោះ​ ត្រូវ​ឆ្លង​កាត់​មុខ​អាជ្ញាធរ​មូលដ្ឋាន​ រួច​ហើយ​មុខ​អាជ្ញាធរ​ថ្នាក់​ជាតិ​។ ជា​ទូទៅ​ បេក្ខភាព​ច្រើន​សន្ធឹក​សន្ធាប់​ណាស់​ត្រូវ​បាន​ច្រាន​ចោល​ ក្រោម​លេស​ថា​ ជា​ការ​គំរាម​កំហែង​ដល់​សណ្តាប់​ធ្នាប់​សាធារណៈ។

ក្រោម​លេស​ថា​ជា​ការ​គំរាមកំហែង​សណ្តាប់​ធ្នាប់​សាធារណៈ​ អាជ្ញាធរ​វៀតណាម​ ចាប់​សកម្មជន​ប្រជាធិបតេយ្យ​ ​សកម្មជន​សិទ្ធិ​មនុស្ស និងពួកអ្នកប្រឆាំង​ញាត់​បញ្ចូលគុក​ ធ្វើ​ទុក្ខ​បុកម្នេញ​ទៅ​លើ​ជនជាតិ​ភាគ​តិច​ ទៅ​លើ​ប្រមុខ​ពុទ្ធ​សាសនា​ និង​ប្រមុខ​គ្រិស្តសាសនា​។ មិន​ត្រឹម​តែ​គ្មាន​សេរីភាព​សាសនា​ប៉ុណ្ណោះ​ទេ​ សូម្បី​តែ​សេរីភាព​សារពត៌មាន​ក៏​គ្មាន​ដែរ​។ ចុង​​ក្រោយ​​នេះ អាជ្ញាធរ​បាន​និង​កំពុង​បន្ត​បង្កើន​ការ​ត្រួត​ពិនិត្យ​ទៅ​លើ​អ៊ីនធឺណែត ដ្បិត​Facebook និង Micro-blogs កំពុង​ក្លាយ​ជា​វេទិកា​មួយ​ប្រកប​ទៅ​ដោយ​គ្រោះថ្នាក់​សម្រាប់​ទីក្រុង​ហាណូយ។ អ្វី​ដែល​អាជ្ញាធរ​វៀតណាម​ចង់​ទប់​ស្កាត់ គឺ​ការ​ប្រើប្រាស់​អ៊ីនធឺណែត​ដើម្បី​កេណ្ឌ​គ្នីគ្នា​ងើប​បះបោរ ឬ​ដើម្បី​និយាយ​សម្អុយ​ថ្នាក់​ដឹកនាំ ឬ​ក៏​ដើម្បី​ផ្សព្វផ្សាយ​ពាក្យ​ចរចាម​អារ៉ាម ព័ត៌មាន​មិន​ពិត​និង​សារ​ឃោសនា។

និយាយ​រួម ប្រព័ន្ធ​នយោបាយ​នៃ​ប្រទេស​វៀតណាម​មាន​មូលដ្ឋាន​នៅ​លើ​អំណាច​នៃ​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត។ គឺ​គណកម្មធិការ​មជ្ឈិម​និង​ការិយាល័យ​នយោបាយ​នៃ​បក្ស​ជា​អ្នក​អនុម័ត​រាល់​សេចក្តី​សម្រេចចិត្ត​សំខាន់ៗ។ បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម​មាន​វត្តមាន​នៅ​គ្រប់​ជាន់​ថ្នាក់​និង​គ្រប់​ទី​កន្លែង ពី​រដ្ឋបាល​ជាតិ​និង​មូលដ្ឋាន ពី​កងទ័ព​និង​នគរបាល រហូត​ទៅ​ដល់​សាលា​រៀន​និង​សហគ្រាស​រដ្ឋ​ ឬ​ឯកជន។

យ៉ាងណា​ក៏​ដោយ ភាព​តានតឹង​រមែង​តែ​កើត​ឡើង​នៅ​ក្នុង​ជួរ​គណបក្ស​កុម្មុយនិស្ត រវាង​អ្នក​ដឹក​នាំ​កំពូលៗ​ដែល​ប្រជែង​ឥទ្ធិពល​និង​ដណ្តើម​អំណាច​គ្នា។ ជាក់​ស្តែង នៅ​ឆ្នាំ​២០១២ លោក​ប្រធានាធិបតី ទ្រឿង តាន់​សាង(Truong Tan Sang) និង​លោក​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី ងៀន តាន់ ឌុង(Nguyen Tan Dung) បាន​ទាស់ទែង​គ្នា​ខ្លាំង រហូត​ដល់​បាន​បណ្តាល​ឱ្យ​ការិយាល័យ​នយោបាយ​និង​គណកម្មធិការ​មជ្ឈិម​បក្ស​រួម​ប្រជុំ​គ្នា​ដើម្បី​ចាប់​កំហុស​លោក​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី​ទៀត​ផង។

ផ្ទុយ​ទៅ​វិញ​ នៅ​លើ​វិស័យ​សេដ្ឋកិច្ច​ វៀតណាម​យក​តម្រាប់​តាម​ចិន​ ដោយ​បាន​បោះ​បង់​ចោលសេដ្ឋកិច្ច​ផែនការ​ បែរ​ទៅ​រក​សេដ្ឋកិច្ច​ទី​ផ្សារ​ និង​បើក​ចំហ​ប្រទេស​ ដើម្បី​ទទួល​វិនិយោគ​បរទេស​។

ថ្នាក់​ដឹក​នាំ​វៀតណាម​ បាន​ផ្តើម​ធ្វើ​សេរីកម្ម​សេដ្ឋកិច្ច​ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៨៦​។ កាល​នោះ​ ទី​ក្រុង​ហាណូយបាន​អនុម័ត​ច្បាប់​មួយ​ចំនួន​ បានអនុញ្ញាត​ឲ្យ​មានវិនិយោគ​បរទេស​ជា​លើក​ទី​មួយ​បង្អស់​។ គឺ​ជា​ការ​ផ្តើម​ឡើង​នៃ​នយោបាយ​doi moi ដែល​គេ​អាច​បក​ប្រែ​ថា​ជា​ កំណែ​ទម្រង់​ ឬការ​ផ្លាស់ប្តូរ​ឲ្យ​បាន​ប្រសើរ​ឡើង​ ស្រដៀង​គ្នា​នឹង​ពាក្យ​Perestroïka នៅ​សហភាព​សូវៀត​ សម័យ​លោក​Gorbatchev​។

ក្រោយ​មក​ទៀត​ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៩១​ ថ្នាក់​ដឹក​នាំ​វៀតណាម​ បាន​ផ្តើម​ធ្វើ​សេរីកម្ម​នៅ​លើ​វិស័យ​កសិកម្ម។​ ដី​ធ្លី​លែង​ជា​កម្មសិទ្ធិ​របស់​សមូហភាព។​ រដ្ឋាភិបាល​ទទួល​ស្គាល់​វិស័យ​ឯកជន​ និង​ធ្វើ​កំណែ​ទម្រង់​ក្រុមហ៊ុន​រដ្ឋ​។ នយោបាយ​ doi moi បាន​នាំ​មក​យ៉ាង​លឿន​រហ័ស​ នូវ លទ្ធផល​​​ល្អ​ហួស​ការ​ស្មាន​ និង​គួរ​ឲ្យ​ភ្ញាក់​ផ្អើល​ជា​ទី​បំផុត​។ នៅ​ចុង​ទសវត្សរ៍​ទី​៩០​ វៀតណាម​ដែល​ជា​ប្រទេស​ក្រ​គ្មាន​អង្ក​ច្រក​ឆ្នាំង​ បាន​ក្លាយ​ជា​ប្រទេស​លក់​អង្ក​ចេញ​ទៅ​ក្រៅ​លំដាប់​ថ្នាក់​លេខ​មួយ​ នៅ​ក្នុង​ពិភព​លោក​។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៩៥​ វៀតណាម​ក្លាយ​ជា​សមាជិក​នៃ​អាស៊ាន​ មាន​ទំនាក់​ទំនង​ទូត​ឡើង​វិញ​ជា​មួយ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ ដែល​បាន​សម្រេច​ឈប់​ដាក់​ទណ្ឌកម្ម សេដ្ឋកិច្ច​ទៅ​លើ​ប្រទេស​អតីត​សត្រូវ​មួយ​នេះ​របស់​ខ្លួន​ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៩៤​។

វៀតណាម​​បាន​ក្លាយ​ជា​សមាជិក​នៃ​អង្គការ​ពាណិជ្ជកម្ម​ពិភពលោក​នៅ​ឆ្នាំ​២០០៧។ ពី​ឆ្នាំ​១៩៩១​មក​ទល់​នឹង​ឆ្នាំ​២០១៣ ប្រាក់​ចំណូល​ប្រចាំ​ឆ្នាំ​របស់​ប្រជាជន​វៀតណាម​ម្នាក់​ៗ គិត​ជា​មធ្យមភាគ បាន​កើន​ឡើង​បី​ដង កើន​ដល់​១ ៥០០​ដុល្លារ។

យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ ជាង​២០​ឆ្នាំ​ក្រោយ​សេរីកម្ម​សេដ្ឋកិច្ច ប្រទេស​វៀតណាម​កំពុង​ប្រឈម​មុខ​នឹង​បញ្ហា​សង្គម​និង​សេដ្ឋកិច្ច​ច្រើន​យ៉ាង។ ម្យ៉ាង​គឺ​ការ​កើន​ចំនួន​លឿន​រហ័ស​នៃ​យុវវ័យ។ ក្នុង​ខណៈ​នេះ ៥៦%​នៃ​ប្រជាជន​ទាំង​ស្រុង​មាន​អាយុ​ក្រោម​៣០​ឆ្នាំ ហើយ​រៀង​រាល់​ឆ្នាំយុវជន​​និង​យុវនារី​ប្រមាណ​១​លាន​នាក់​ឡើង​មក​ដល់​ទី​ផ្សារ​ការ​ងារ។ ម្យ៉ាង​ទៀត គឺ​វិសមភាព​​រវាង​អ្នក​មាន​និង​អ្នក​ក្រ រវាង​ទីក្រុង​និង​ស្រុក​ស្រែ​ចំការ។ ម្យ៉ាង​ចុង​ក្រោយ គឺ​អំពើ​ពុក​រលួយ​ដែល​រដ្ឋាភិបាល​បច្ចុប្បន្ន​ចាត់​ទុក​ថា ជា​មហា​ដំបៅ​សង្គម​ដែល​ត្រូវ​តែ​កំចាត់។

ជា​ការ​ពិត​ណាស់​ដែល​ថា​ សេរីកម្ម​សេដ្ឋកិច្ច​នៅ​វៀតណាម​ មិន​បាន​នាំ​មក​ទន្ទឹម​គ្នា​នូវ​ប្រជាធិបតេយ្យូបនីយកម្ម​នៃ​ប្រទេស​។ ក៏​ប៉ុន្តែ​ ក្រុម​អ្នក​សង្កេតការណ៍​ អះអាង​ថាសព្វថ្ងៃ​ នៅ​ផ្ទៃ​ក្នុង​គណបក្ស​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម​ មាន​ការ​តស៊ូ​មតិ​យ៉ាង​ផុសផុល​ ជុំ​វិញ​ប្រធាន​រឿង​ពីរ​។ ប្រធាន​រឿង​ទី​មួយ​ គឺ​ការ​ចាំ​បាច់​ក្នុងការបង្កើត​ឲ្យ​មាន​អង្គការ​មួយ​ចំនួន​ ដែល​មិន​អាស្រ័យ​នឹង​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ ដូច​យ៉ាង​អង្គការ​ប្រយុទ្ធ​ប្រឆាំង​នឹង​អំពើ​ពុក​រលួយ​ជា​ដើម​។ គោល​ដៅ​ គឺ​ធ្វើ​យ៉ាង​ណា​ដើម្បី​ឲ្យ​មាន​បណ្តើរៗ​ ស្ថាប័ន​ឯករាជ្យ​ដែល​អាច​ទប់​កម្លាំង​ខ្លាំង​ជ្រុល​របស់​គណបក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ ពីព្រោះ​ពិភព​លោក​ដែល​ផ្លាស់​ប្តូរ​ ទាមទារ​ឲ្យ​មាន​ការ​ផ្លាស់ប្តូរ​ដែរ​ នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​វៀតណាម​។

ប្រធាន​រឿង​ទី​ពីរ​ នៃ​ការ​តស៊ូ​មតិ​នៅ​ក្នុង​ផ្ទៃ​ក្នុង​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម​សព្វ​ថ្ងៃ​ គឺ​ការ​រៀប​ចំ​ ឲ្យ​មាន​តុល្យភាព​ល្អ​ រវាង​ចរន្ត​ពួក​កុម្មុយនិស្ត​ខាង​ត្បូង​ និងចរន្ត​ពួក​កុម្មុយនិស្ត​ខាង​ជើង​។ គួរបញ្ជាក់ថា នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧៥​ ក្រោយ​ពេល​ដែល​ទី​ក្រុង​សៃហ្កុងបាន​ធ្លាក់​ ពួក​កុម្មុយនិស្ត​ដែល​បាន​បង្កប់​ខ្លួន​ នៅ​វៀតណាម​ខាងត្បូង​ បាក់​កម្លាំង​ទន់ខ្សោយ​ខ្លាំង​។ មូលហេតុ​ទី​មួយ​ គឺ​ បណ្តាល​មក​ពី​ ក្នុង​ចន្លោះ​ឆ្នាំ​១៩៦៨​ និង​ ឆ្នាំ​១៩៧៥​ ពួក​កុម្មុយនិស្ត​បង្កប់​ខ្លួន​ នៅ​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​ បាន​ស្លាប់​អស់​ច្រើន​។ ឯ​មូល​ហេតុ​ទី​ពីរ​ គឺ​បណ្តាល​មក​ពី​ ការ​បង្រួបបង្រួម​យ៉ាង​លឿន​រហ័ស វៀតណាម​ខាងត្បូង​ និង​វៀតណាម​ខាងជើង​ទៅ​ជា​ប្រទេស​តែ​មួយ​ និង​ការ​លាត​សន្ធឹង​របៀប​គ្រប់គ្រង​ប្រទេស​តាម​បែប​កុម្មុយនិស្ត​ ពី​ខាង​ជើង​មក​ខាង​ត្បូង​ ធ្វើ​ឲ្យ​ចរន្ត​ពួក​កុម្មុយនិស្ត​ខាង​ជើង​ មាន​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង​ជាង​ ចរន្ត​ពួក​កុម្មុយនិស្ត​ខាង​ត្បូង​។

ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ដើម​សតវត្សរ៍​ទី​២១​នេះ​ សេដ្ឋកិច្ច​មាន​តម្លៃ​ជាង​មនោគមវិជ្ជា​ បាន​ន័យ​ថា​ តំបន់​ប៉ែក​ខាង​ត្បូង​ ជា​ពិសេស​ទី​ក្រុង​សៃហ្កុង​ដែល​ជា​ក្បាល​ម៉ាស៊ីន​សេដ្ឋកិច្ច​កំពុងស្គាល់ការ អភិវឌ្ឍន៍​លឿន​ជាង​តំបន់​ប៉ែក​ខាង​ជើង​ ជា​ហេតុ​ធ្វើ​ឲ្យ​ចរន្ត​ពួក​កុម្មុយនិស្ត​ខាង​ត្បូង​ មាន​ទឹក​មាត់​ប្រៃ​ឡើង​វិញ​។ លើស​ពី​នេះ​ទៅ​ទៀត​ ប្រជាជន​វៀតណាម​នៅ​បរទេស​ កូន​ចៅ​របស់​ជនភៀស​ខ្លួន​Boat people ដែល​បាន​រៀន​សូត្រ​នៅ​អាមេរិក​ឬ​នៅ​អឺរ៉ុប​ ត្រឡប់​ចូល​មក​ក្នុង​មាតុ​ប្រទេស​វិញ​ ជា​ពិសេស​មករស់​នៅ​ទីក្រុង​សៃហ្កុង​ និង​រក​ស៊ី​មាន​បាន​ ក្លាយ​ជា​តួអង្គ​សេដ្ឋកិច្ច​សំខាន់ៗ​ ដែល​ពី​អំណើះ​ត​ទៅ​ គណបក្ស​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម​ ត្រូវ​តែ​យក​ចិត្ត​ទុក​ដាក់​៕

ផលវិបាក​ដែល​បន្សល់ទុក​ពី​សង្រ្គាម​វៀតណាម=

សង្រ្គាម​វៀតណាម ដែល​បិទបញ្ចប់​ទៅ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧៣ សម្រាប់​សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​នៅ​ខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៩៧៥ សម្រាប់​វៀតណាម​ខាងជើង​ និង​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង បាន​បន្សល់ទុក​នូវ​ផលវិបាក​​យ៉ាងច្រើន ទាំង​ចំពោះ​វៀតណាម និង​អាមេរិក ទាំង​ប្រទេស​ជាច្រើន​ផ្សេងទៀត ជាពិសេស ប្រទេស​នៅ​ក្នុង​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន។

រហូតមកទល់​នឹង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​នៅតែ​មិនទាន់​មាន​ការឯកភាពគ្នា​នៅឡើយទេ ជុំវិញ​តួលេខ​អ្នក​ស្លាប់ និង​របួស ដោយសារ​សង្រ្គាមវៀតណាម។ ការសិក្សា​ជាច្រើន​បាន​បង្ហាញ​តួលេខ​ខុសៗគ្នា ដោយសារ​តែ​មាន​ការ​កំណត់ពេល​ខុសគ្នា។ អ្នក​ខ្លះ​កំណត់​យក​ឆ្នាំ​១៩៦៥ ដែល​អាមេរិក​ចាប់ផ្តើម​ចូល​ធ្វើ​អន្តរាគមន៍​យោធា​នៅវៀតណាម​ដោយ​ពេញទំហឹង និង​ដោយ​ចំហ ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​នៃ​សង្រ្គាម​វៀតណាម។ អ្នកខ្លះ​ទៀត កំណត់​យក​ឆ្នាំ​១៩៥៥ ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម ដោយសារ​តែ​គេ​គិត​ថា ថ្វីដ្បិត​តែ​អាមេរិក​មិន​ទាន់​ចូល​ធ្វើ​អន្តរាគមន៍​ដោយ​ផ្ទាល់ និង​ជាផ្លូវការ ក៏ប៉ុន្តែ សង្រ្គាម​ក្នុង​ទ្រង់ទ្រាយ​តូចធំ បាន​កើតមានឡើង​នៅ​វៀតណាម​តាំងពីពេល​នោះមកម៉្លេះ។ បញ្ហា​ចោទ​ដ៏ធំមួយ​ទៀត នៅ​ក្នុងការ​កំណត់​ចំនួន​អ្នក​ស្លាប់​ដោយ​សង្រ្គាម​វៀតណាម ជាពិសេស ការ​ស្លាប់​ជនស៊ីវិល គឺ​ដោយសារ​តែ​មាន​ប្រតិបត្តិការ​យោធា​ជាច្រើន​ត្រូវ​បាន​ធ្វើឡើង​ដោយ​សម្ងាត់។

តាមការ​ប៉ាន់ស្មាន​ជាទូទៅ សង្រ្គាម​វៀតណាម​បាន​សម្លាប់​មនុស្ស​ក្នុង​ចន្លោះ​ប្រមាណ​ពី ២លាន ទៅ​ជាង​​៣លាន​នាក់ ដោយ​ក្នុងនោះ ភាគច្រើន គឺ​ជា​ជនស៊ីវិល។ អ្នក​រងគ្រោះ​ខ្លាំងជាងគេ គឺ​ជនស៊ីវិល​វៀតណាម​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់ ដែល​មាន​ចំនួន​អ្នក​ស្លាប់​រហូតដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា ២លាននាក់ ទាំង​នៅ​វៀតណាម​ខាងជើង និង​នៅ​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង។ ក៏ប៉ុន្តែ ជនស៊ីវិល​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ពីរទៀត ដែល​នៅ​ក្បែរខាង​ក៏​ត្រូវ​រងគ្រោះ​មិនតិច​នោះដែរ​ដោយសារ​សង្រ្គាម​វៀតណាម គឺ​នៅ​ឡាវ​មាន​​ស្លាប់​​​ប្រមាណ​ជា ២០ម៉ឺននាក់ និង​នៅកម្ពុជា​ប្រមាណ​ជា ៣០ម៉ឺននាក់។

សង្រ្គាម​វៀតណាម៖ ​អាមេរិក​ដកទ័ព ​កុម្មុយនិស្ត​វាយចូល​កាន់កាប់​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង

កិច្ចព្រមព្រៀង ដែល​ភាគីជម្លោះ​ក្នុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម​បាន​ចុះហត្ថលេខា នៅ​ថ្ងៃ​ទី២៧ ខែមករា ឆ្នាំ​១៩៧៣ ត្រូវបាន​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “កិច្ចព្រមព្រៀង​ស្តីពី​ការ​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​និង​ស្តារឡើងវិញ​នូវ​សុខសន្តិភាព​នៅ​វៀតណាម” ក៏ប៉ុន្តែ កិច្ចព្រមព្រៀង​នេះ​មិនបាន​បិទបញ្ចប់​សង្រ្គាម​វៀតណាម​នោះទេ។ សង្រ្គាម​ត្រូវ​បាន​បញ្ចប់​តែ​រវាង​វៀតណាម​ខាងជើង និង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​តែប៉ុណ្ណោះ។ រីឯ​សង្រ្គាម​​រវាង​វៀតណាម​ទាំងពីរ​នៅតែ​បន្ត​ដោយ​គ្មាន​ដំណោះស្រាយ។

តាមការពិត កិច្ចព្រមព្រៀង​ក្រុងប៉ារីស​ឆ្នាំ​១៩៧៣​នេះ ក៏​​មិនខុស​ពី​កិច្ចព្រមព្រៀង​ក្រុង​ហ្សឺណែវ កាល​ពីឆ្នាំ​១៩៥៤ នៅក្រោយ​សង្រ្គាម​ឥណ្ឌូចិន​លើកទី១​នោះដែរ គឺ​​មិនបាន​ចែងច្បាស់លាស់ អំពី​ដំណោះស្រាយ​ជម្លោះ​ផ្ទៃក្នុង​វៀតណាម​នោះទេ ដោយ​បាន​ត្រឹមតែ​ចែង​ថា វៀតណាម​ទាំងពីរ​នឹង​បន្ត​ចរចាគ្នា ដើម្បី​ស្វែងរក​ដំណោះស្រាយ​បញ្ចប់ជម្លោះ​ដោយ​សន្តិវិធី។ លើសពីនេះ​ទៅទៀត កិច្ចព្រមព្រៀង​នេះ​​បាន​ចែងតម្រូវ​ឲ្យតែ​ខាង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​និង​ប្រទេស​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ផ្សេងទៀត​​ប៉ុណ្ណោះ ដែល​ត្រូវ​ដកកងទ័ព​ទាំងអស់​ចេញ​ពី​វៀតណាម ចំណែក​ឯ​កងទ័ព​វៀតណាម​ខាងជើង​វិញ​នៅតែ​អាច​បន្ត​ឈរជើង​នៅ​ក្នុង​ទឹកដី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូងបាន​ដូចពីមុន​ដដែល ពោលគឺ ផ្ទុយស្រឡះទាំងស្រុង​ពី​អ្វី​ដែល​អាមេរិក និង​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​ធ្លាប់បាន​ទាមទារ​កាល​ពីដើមដំបូង គឺ​ទាមទារ​ឲ្យ​មាន​ការ​ដកទ័ព​ទាំងសងខាង​ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា។

ចន្លោះប្រហោងដ៏ធំ​ត្រង់ចំណុច​ទាំងពីរ​នេះ គឺ​ជា​លទ្ធផល​នៃ​សម្បទាន​ដ៏ច្រើន​លើសលុប​របស់​រដ្ឋាភិបាល​លោក Richard Nixon ដែល​នៅពេលនោះ​មាន​អាទិភាព​តែមួយគត់ គឺ​ធ្វើ​យ៉ាងណា​ឲ្យ​អាមេរិក​អាច​ដកខ្លួន​ចេញ​ពី​សង្រ្គាម​វៀតណាម​ឲ្យ​បាន​ឆាប់។ នៅក្នុង​ការ​សម្រេច​ធ្វើ​សម្បទាន​ដ៏ច្រើន​លើសលុប​ ហើយ​ដែល​អាច​ប៉ះពាល់​យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ​ដល់​ជោគវាសនា​របស់​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​នេះ​ អាមេរិក​ក៏​មិនបាន​សួរយោបល់​រដ្ឋាភិបាល​ក្រុង​សៃហ្កន​នោះដែរ គឺ​ធ្វើ​ឡើង​ដោយ​ស្ងាត់​តែពីរនាក់ នៅ​ក្នុង​ការចរចា​សម្ងាត់ រវាង​លោក​ហិនរី ឃីស៊ីងហ្គ័រ និង​លោក​ឡេ ឌឹកថូ។

សង្រ្គាម​វៀតណាម៖ ​ដំណើរការ​ចរចាសន្តិភាព

ការចរចា​ រវាង​អាមេរិក និង​វៀតណាម​ខាងជើង​បាន​ចាប់ផ្តើម​ធ្វើ តាំង​ពី​ឆ្នាំ​១៩៦៨ នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​រដ្ឋាភិបាល​អាមេរិក​មើលឃើញ​ថា​សង្រ្គាម​នៅ​ឥណ្ឌូចិន​នេះ​អូសបន្លាយ​ពេល​យូរ​ហួស​ពី​ការ​រំពឹងទុក និង​ជាពិសេស នៅ​ក្រោយ​ពី​ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​បាន​រីកដុះដាល​ខ្លាំង នៅ​ផ្ទៃក្នុង​ប្រទេស​អាមេរិក​ខ្លួនឯង​ផ្ទាល់។

នៅ​ដើមឆ្នាំ​១៩៦៨ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​​រដូវ​បុណ្យ​ចូលឆ្នាំ​វៀតណាម កងទ័ព​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម​ខាងជើង​និង​ក្រុម​ឧទ្ទាម​វៀតកុង​បាន​បើក​ប្រតិបត្តិការ​យោធា​​ទ្រង់ទ្រាយធំ​មួយ ដែល​គេ​ឲ្យ​ឈ្មោះ​ថា “យុទ្ធនាការវាយលុក​បុណ្យចូលឆ្នាំ” (Tet Offensive) ដោយ​​កងកម្លាំង​កុម្មុយនិស្ត​ប្រមាណ ៧ម៉ឺននាក់ ក្រោម​បញ្ជា​របស់​ឧត្តមសេនីយ៍ វ៉ូ ង្វៀន ចាប់ (Vo Nguyen Giap) បាន​បើក​ការ​​វាយប្រហារ​ព្រមៗ​គ្នា ទៅលើ​ទីតាំងសំខាន់ៗ​​ជាង ១០០កន្លែង នៅ​ក្នុង​​ទឹកដី​វៀតណាម​ខាងត្បូង។

បើ​និយាយ​ពី​តាក់ទិក​ទ័ព យុទ្ធនាការ​វាយលុក​បុណ្យចូលឆ្នាំ​នេះ​ត្រូវ​ទទួល​បរាជ័យ​យ៉ាង​ដំណំ ដោយ​កងទ័ព​កុម្មុយនិស្ត​ត្រូវ​បាន​កងទ័ព​វៀតណាម​ខាងត្បូង និង​កងទ័ព​អាមេរិក​វាយ​បក​ឲ្យ​បែកខ្ចាត់ខ្ចាយ ព្រមទាំង​ត្រូវ​ទទួល​រងនូវ​ការ​ខូចខាត​យ៉ាង​ធ្ងន់ធ្ងរ​បំផុត។ ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជាយ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ យុទ្ធនាការ​វាយលុក​បុណ្យចូលឆ្នាំ គឺ​ជា​ចំណុច​របត់​ដ៏សំខាន់​មួយ​ នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម ដែល​គេ​អាច​និយាយ​បាន​ថា វៀតណាម​កុម្មុយនិស្ត​ចាញ់​លើ​សមរភូមិ​​តែ​បោះជំហាន​ទៅរក​ជោគជ័យ​នៃ​សង្រ្គាម។

នៅ​ទីក្រុង​វ៉ាស៊ីងតោន ដោយ​មើល​ឃើញ​ពី​កម្លាំងទ័ព​និង​ភាព​ប្តូរផ្តាច់​របស់​ទាហាន​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម នៅ​ក្នុង​យុទ្ធនាការ​វាយលុក​បុណ្យចូលឆ្នាំ​ លោក​ប្រធានាធិបតី Lyndon Johnson បាន​ទាញ​នូវ​ក្តីសន្និដ្ឋាន​មួយ​ថា កងទ័ព​​អាមេរិក​នៅ​វៀតណាម​​មិន​អាច​យក​ឈ្នះ​លើ​កងកម្លាំងកុម្មុយនិស្ត​ក្នុង​ពេល​ឆាប់ៗ​ដូច​ការរំពឹង​ទុក​កាលពីមុន​នោះទេ។ ដោយសារ​តែ​មាន​ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​ ដែល​កាន់តែ​រីកដុះដាល​ខ្លាំង ហើយ​ប្រជាប្រិយភាព​ក៏​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ​យ៉ាងខ្លាំង​ផងនោះ លោក​ Lyndon Johnson ក៏​បាន​សម្រេច​ដកខ្លួនលែង​ឈរឈ្មោះ​ជា​ប្រធានាធិបត​សម្រាប់​អាណត្តិ​ថ្មី ហើយ​សន្យាថា​នឹង​ចំណាយពេល​សេសសល់​នៃ​អាណត្តិ​របស់​លោក ដើម្បី​ស្វែងរក​សន្តិភាព​​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​នៅ​វៀតណាម។


សង្រ្គាមវៀតណាម៖ ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម

កម្ពុជា​នៅក្នុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម

សង្រ្គាម​វៀតណាម៖ ​យុទ្ធសាស្រ្ត​ទ័ព​អាមេរិក​ទល់នឹង​តាក់ទិក​ទ័ពព្រៃ​កុម្មុយនិស្ត

សង្រ្គាម​វៀតណាម៖ អន្តរាគមន៍​និង​ការ​ផុងខ្លួន​របស់​កងទ័ព​អាមេរិក

សង្រ្គាម​វៀតណាម៖ ​ដំណើរ​ដើមហេតុ 1 2 3 4 5 លោក Lyndon Johnson បាន​ចេញ​បញ្ជា​ឲ្យ​បញ្ឈប់​ការ​ទម្លាក់គ្រាប់បែក​នៅ​ផ្នែក​ខ្លះ​នៃ​​ទឹកដី​វៀតណាម​ខាងជើង ដើម្បី​ជា​ការ​បើកផ្លូវ​ឲ្យ​មាន​ការចរចា​សន្តិភាព។ សំណើ​ចរចា​របស់​អាមេរិក​ត្រូវ​បាន​មេដឹកនាំ​ក្រុង​ហាណូយ​ឆ្លើយតប​ជា​វិជ្ជមាន ហើយ​ការចរចា​ រវាង​អាមេរិក និង​វៀតណាម​ខាងជើង​ក៏​ចាប់បើក​ធ្វើ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ប៉ារីស នៅ​ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​១៩៦៨។ ក៏ប៉ុន្តែ ដំណើរការ​ចរចា​នេះ​បាន​ធ្វើឡើង​​ដោយ​យឺតយ៉ាវ​បំផុត ដោយ​ត្រូវ​ជាប់គាំង​ជាច្រើន​លើក ហើយ​អូសបន្លាយ​ពេល​ជាច្រើន​ខែ រហូត​ដល់​លោក Lyndon Johnson ត្រូវ​ផុត​អាណត្តិ នៅ​ចុងឆ្នាំ​១៩៦៨។

នៅ​ពេល​ដែល​លោក Richard Nixon ឡើង​មក​កាន់​តំណែង​ជា​ប្រធានាធិបតី​អាមេរិក ជំនួស​លោក Lyndon Johnson នៅ​ខែ​មករា ឆ្នាំ​១៩៦៩ អាមេរិក​នៅតែ​បន្ត​ប្រកាន់​ជំហរ​ចង់​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​វៀតណាម​តាមរយៈ​ការចរចា ក៏ប៉ុ​ន្តែ លោក Richard Nixon បាន​ដាក់ចេញ​នូវ​យុទ្ធសាស្រ្ត​មួយ គឺបង្កើន​ប្រតិបត្តិការ​យោធា​នៅលើ​សមរភូមិ ដើម្បី​យក​ប្រៀប​នៅលើ​តុចរចា។

នៅ​ខែ​សីហា​ឆ្នាំ​១៩៦៩ ទន្ទឹម​នឹង​​ដំណើរការ​ចរចា​ដោយ​ចំហ​​នៅ​ទីក្រុង​ប៉ារីស អាមេរិក និង​វៀតណាម​ខាងជើង​បាន​បើក​ការ​ចរចា​ដោយ​​​សម្ងាត់ គឺ​កិច្ចចរចា រវាង​លោកហិនរី ឃីស៊ីងហ្គ័រ (Henry Kissinger) ទីប្រឹក្សា​សន្តិសុខ​ជាតិ​របស់​លោក Richard Nixon និង​លោក​ឡេ ឌឹកថូ (Le Duc Tho) រដ្ឋមន្រ្តី​ការបរទេស​វៀតណាម​ខាងជើង និង​ជា​សមាជិក​គណៈអចិន្រ្តៃយ៍​នៃ​​​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា​នោះ លោក Richard Nixon ចេញ​បញ្ជា​ឲ្យ​កងទ័ព​អាមេរិក​ពង្រីក​ប្រតិបត្តិការ​យោធា​ចូល​ឈ្លានពាន​ក្នុង​ទឹកដី​កម្ពុជា ក្នុងគោលដៅ​តាម​កម្ទេច​ទីតាំង​វៀតកុង ដែល​តាំង​ពី​ពេល​ផ្ទុះសង្រ្គាម​មក បាន​យក​ទឹកដី​កម្ពុជា​ធ្វើ​ជា​ទី​ជម្រក ដើម្បី​ធ្វើការ​វាយឆ្មក់​ទៅលើ​កងទ័ព​អាមេរិក និង​កងទ័​ព​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង។

ការសម្រេច​ចូល​ឈ្លានពាន​កម្ពុជា ត្រូវ​បាន​អ្នក​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ជាទូទៅ​ចាត់ទុក​ថា​ជា​កំហុសឆ្គង​ដ៏ធំមួយ​របស់​លោក Richard Nixon នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម ព្រោះ​វា​បាន​ដុតបញ្ឆេះ​ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម ដែល​កំពុងតែ​មានសន្ទុះខ្លាំង​ស្រាប់ ឲ្យ​កាន់តែ​ឆេះសន្ធោរសន្ធៅ​ខ្លាំងឡើង​ថែម​ទៀត។

ចាប់ពី​ថ្ងៃ​ទី៣០ ខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៩៧០ នៅ​ពេល​ដែល​លោក Richard Nixon ប្រកាស​ឲ្យដឹង​ជា​សាធារណៈ អំពី​ប្រតិបត្តិការ​ឈ្លានពាន​កម្ពុជា បាតុកម្ម​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​បាន​កើតមាន​ឡើង​​ជាប់ជា​ប្រចាំ ដោយ​មាន​អ្នក​ចូលរួម​រាប់លាន​នាក់​នៅ​ទូទាំង​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ រហូត​បង្ក​ឲ្យ​មាន​អំពើ​ហិង្សា សាលារៀន​ត្រូវ​បិទទ្វារ ហើយ​និស្សិត​ជាច្រើ​ននាក់​​ត្រូវ​ស្លាប់ និង​របួស នៅ​ក្នុង​ហេតុការណ៍​បាញ់​បង្រ្កាប​បាតុកម្ម។

ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​នេះ មិនត្រឹមតែ​​ជា​សម្ពាធ​នយោបាយ​ដ៏ធ្ងន់​ដល់​លោក Richard Nixon នៅឯ​រដ្ឋធានី​វ៉ាស៊ីងតោន​ប៉ុណ្ណោះទេ តែ​វា​ក៏​ជា​​​សម្ពាធផ្លូវចិត្ត​ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរ​​ផងដែរ ​ដល់​ទាហាន ដែល​កំពុង​ច្បាំង​នៅលើ​សមរភូមិ។ នៅ​ពេលដែលដឹង​ថា សង្រ្គាម​ដែល​ខ្លួន​កំពុងតែ​ច្បាំង​ដោយ​ត្រូវ​ប្រថុយ​អាយុជីវិត​តែ​គ្មាន​ការគាំទ្រ​ពី​ប្រជាជន ទាហាន​អាមេរិក​ក៏​នាំគ្នា​បាក់ទឹកចិត្ត​ក្នុងការ​ច្បាំង ហើយ​នៅពេលដែល​ចលនា​ប្រឆាំង​កាន់តែ​កើនឡើង ហេតុការណ៍​ទាហាន​រត់ចោលជួរ កូនទាហាន​បាញ់​សម្លាប់​មេបញ្ជាការ​ខ្លួនឯង ទាហាន​ប្រើប្រាស់​ថ្នាំញៀន ព្រមទាំង​វិបត្តិផ្លូវ​ចិត្ត​​ក៏​កើតមានឡើង​កាន់តែ​ច្រើន នៅក្នុង​ជួរកងទ័ព​អាមេរិក ដែល​កំពុងឈរជើង​នៅ​វៀតណាម។ ចំណែក​ឯ​ប្រទេស​សម្ព័ន្ធមិត្ត​អាមេរិក ដែល​ចូលរួម​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នៅ​វៀតណាម​ក៏​ត្រូវ​បាក់ទឹកចិត្ត ដោយ​អូស្រ្តាលី និង​នូវែលសេឡង់ បាន​នាំគ្នា​ដកកងទ័ព​ចេញ​ពី​វៀតណាម នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧១។

នៅទីបំផុត​ទៅ នយោបាយ​របស់​លោក Richard Nixon មិនត្រឹមតែ​មិន​អាច​យកប្រៀប​លើ​វៀតណាម​ខាងជើង​នៅលើ​តុចរចា​ប៉ុណ្ណោះទេ តែ​បែរ​ជា​ត្រូវ​ចាញ់​ប្រៀបទៅវិញ ដោយ​ត្រូវ​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​​ធ្វើ​សម្បទាន​យ៉ាងច្រើន​ទៅតាម​ការទាមទារ​របស់​វៀតណាម​ខាងជើង ធ្វើយ៉ាងណា​ឲ្យ​តែ​អាច​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​ ហើយ​អាច​ដក​កងទ័ព​ចេញ​ពី​វៀតណាម​ឲ្យ​បាន​ឆាប់។

នៅថ្ងៃ​ទី២៧ ខែមករា ឆ្នាំ​១៩៧៣ កិច្ចព្រមព្រៀង​សន្តិភាព​ត្រូវ​បាន​ចុះ នៅ​ក្នុង​ទីក្រុង​ប៉ារីស ប្រទេស​បារាំង ហើយ​ប្រមាណ​ជា ៧ខែ​ក្រោយមក អាមេរិក​ក៏​បាន​ដក​កងទ័ព​ស្ទើរតែ​ទាំងអស់​ចេញ​ពី​វៀតណាម ក៏ប៉ុន្តែ សង្រ្គាម​នៅតែ​បន្ត​កើតមាន រហូត​ដល់​ឆ្នាំ​១៩៧៥៕



សង្រ្គាម​វៀតណាម៖ ​ដំណើរការ​ចរចាសន្តិភាព

សង្រ្គាមវៀតណាម៖ ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម

កម្ពុជា​នៅក្នុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម

សង្រ្គាម​វៀតណាម៖ ​យុទ្ធសាស្រ្ត​ទ័ព​អាមេរិក​ទល់នឹង​តាក់ទិក​ទ័ពព្រៃ​កុម្មុយនិស្ត

សង្រ្គាម​វៀតណាម៖ អន្តរាគមន៍​និង​ការ​ផុងខ្លួន​របស់​កងទ័ព​អាមេរិក

សង្រ្គាម​វៀតណាម៖ ​ដំណើរ​ដើមហេតុ 1 2 3 4 5 6 តាមការពិត ពីដំបូង លោក​ង្វៀន វ៉ាន់ធៀវ (Nguyen Van Thieu) ប្រធានាធិបតី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​​បាន​បដិសេធ​ដាច់ខាត​ថា លោក​​មិនព្រម​ទទួល​យក​កិច្ចព្រមព្រៀង ដែល​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​កងទ័ព​វៀតណាម​ខាងជើង​បន្ត​បោះទីតាំង​ក្នុងទឹកដី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​បែបនេះទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ ដោយសារ​តែ​​ត្រូវ​ទទួល​រងសម្ពាធ​ខ្លាំង​ពី​អាមេរិក វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​ក៏​បង្ខំចិត្ត​ចុះហត្ថលេខា​លើ​កិច្ចព្រមព្រៀង​ ដោយ​លោក Richard Nixon បាន​សន្យា​ដោយផ្ទាល់​ជាមួយ​លោក​ង្វៀន វ៉ាន់ធៀវ ថា អាមេរិក​នឹង​បញ្ជូន​កងទ័ព​ឲ្យ​វិលត្រឡប់​មក​ជួយវៀតណាម​ខាង​ត្បូងវិញ ប្រសិនបើ​មានការ​វាយប្រហារ​ពី​សំណាក់​វៀតណាម​ខាងជើង។ ពាក្យ​សន្យា ដែល​អាមេរិក​មិន​ដែល​គោរពតាម។

ក្រោយ​ពី​ចុះកិច្ចព្រមព្រៀង​ក្រុងប៉ារីស នៅខែមករា ឆ្នាំ​១៩៧៣ សហរដ្ឋ​អាមេរិក និង​វៀតណាម​ខាងជើង​បាន​ចាប់ផ្តើម​អនុវត្តនូវ​កាតព្វកិច្ចរៀងៗខ្លួន៖ បទឈប់បាញ់​បាន​ចូល​ជាធរមាន វៀតណាមខាងជើង​ដោះលែង​ឈ្លើយសឹក​អាមេរិក​ទាំង​ជិត ៦០០នាក់ ចំណែក​ឯ​សហរដ្ឋ​អាមេរិកវិញ​បាន​ចាប់ផ្តើម​ដក​កងទ័ព​ចេញ​ពីវៀតណាម។ គិតត្រឹមខែ​សីហា​ កងទ័ព​អាមេរិក​ស្ទើរតែ​ទាំងអស់​ត្រូវ​បាន​ដកចេញ​ពី​វៀតណាម ដោយ​ទុកតែ​កងម៉ារីន​មួយក្រុមតូចប៉ុណ្ណោះ ដើម្បី​រក្សា​សន្តិសុខ​ស្ថានទូត​អាមេរិក​ប្រចាំ​ទីក្រុង​សៃហ្កន។

រវាង​វៀតណាម​ខាងជើង និង​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​វិញ មិនមាន​ភាគី​ណាមួយ​មាន​ឆន្ទៈ​អនុវត្ត​កិច្ចព្រមព្រៀង​​ក្រុង​ប៉ារីស​នេះ​ទេ។ នៅពេល​ដែល​អាមេរិក​ដក​កងទ័ព​ទាំងអស់​ចេញ​ពី​វៀតណាម​ខាងត្បូង វៀតណាម​ទាំងពីរ​ចាប់ផ្តើម​ពង្រឹង​កម្លាំង​​រៀងៗខ្លួន ដើម្បី​បន្ត​ធ្វើ​សង្រ្គាម​ ក្នុងគោលដៅ​យកជ័យជម្នះ​លើ​គូសត្រូវ​តាមរយៈកម្លាំង​ទ័ព។

មិនយូរ​ប៉ុន្មាន​ ការវាយប្រយុទ្ធគ្នា​ រវាង​ប្រទេស​ទាំងពីរ​ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​ឡើងវិញ ដោយ​ភាគី​ម្ខាងៗ​ចោទគ្នា​ទៅវិញ​ទៅមក​ថា​ជា​អ្នក​រំលោភ​បទឈប់បាញ់មុន។ ហើយ​នៅ​ដើមឆ្នាំ​១៩៧៤ ប្រធានាធិបតី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​បាន​ប្រកាស​ជា​សាធារណៈ​ថា កិច្ចព្រមព្រៀង​ក្រុងប៉ារីស ឆ្នាំ​១៩៧៣ លែង​មាន​សុពលភាព​តទៅទៀត​ហើយៗ សង្រ្គាម​​ជាមួយ​វៀតណាម​ខាងជើង​ត្រូវ​ចាប់ផ្តើម​ឡើងវិញ​ជាផ្លូវការ។

នៅ​ទីក្រុង​ហាណូយ មេដឹកនាំ​កុម្មុយនិស្ត​បាន​ប្រជុំគ្នា​រៀបចំ​គម្រោងការណ៍ វាយ​លុក​ចូល​កាន់កាប់​ក្រុង​សៃហ្កន ដើម្បី​ផ្តួលរំលំ​របបសាធារណរដ្ឋ​វៀតណាម។ នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ពេលនោះ ដោយ​អាមេរិក​ដកទ័ព​ទាំងអស់​ចេញ​ពីវៀតណាម ហើយ​ប្រតិបត្តិការ​ទម្លាក់គ្រាប់បែក​របស់​អាមេរិក​ក៏​លែង​មាន ពួកកុម្មុយនិស្ត​ក៏​ចាប់ផ្តើម​ជួសជុល​និង​កែលម្អ​ឡើងវិញ នូវ​ផ្លូវ​ដឹកជញ្ជូន ជាពិសេស ផ្លូវលំ​ហូជីមិញ ព្រមទាំង​​ពង្រឹង​ឡើងវិញ​មូលដ្ឋាន​ទ័ព​របស់​ខ្លួន​ទាំងនៅ​ក្នុង​ទឹកដី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង និង​ទាំង​នៅ​ក្នុង​តំបន់​ព្រំដែន​ក្នុង​ទឹកដីកម្ពុជា និង​ឡាវ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ មេដឹកនាំ​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម​នៅមាន​ការ​ញញើតញញើម​មិនទាន់​ហ៊ាន​បើក​ការវាយលុក​ទៅលើ​រដ្ឋធានី​របស់​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​នៅឡើយ ដោយ​សារ​តែ​លោក​ប្រធានាធិបតី​និចសុន​ បាន​ប្រកាស​ជាសាធារណៈ​ថា អាមេរិក​នឹង​បញ្ជូន​ទ័ព​ឲ្យ​មក​វៀតណាមវិញ ប្រសិនបើ​ពួក​កុម្មុយនិស្ត​ហ៊ាន​វាយលុក​ចូល​ឈ្លានពាន​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង។

ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៩៧៤ លោក​និចសុន​ដែល​ជាប់រឿង​អាស្រូវ Watergate បាន​ចុះចេញ​ពី​តំណែង ហើយ​លោក​ជេរ៉ាល ហ្វ័រដ (Gerald Ford) ដែល​ជា​អនុប្រធានាធិបតី​បាន​ឡើង​មក​កាន់តំណែង​ជំនួស​លោក​និចសុន។ ប្រមាណ​ជា ៤ខែ​ក្រោយមក នៅ​ខែធ្នូ ឆ្នាំ​១៩៧៤ ដោយ​ចង់​ធ្វើ​តេស្តមើល​ពី​ប្រតិកម្ម​​របស់​ប្រធានាធិបតី​ថ្មី​របស់​អាមេរិក កងទ័ព​វៀតណាម​ខាងជើង​បាន​បើក​ប្រតិបត្តិការ​ធំបង្គួរមួយ ដោយ​ចាប់ផ្តើម​ចេញ​ពី​ទឹកដី​កម្ពុជា ហើយ​កាន់កាប់​ខេត្ត​មួយ​របស់​​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង។

នៅ​រដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីងតោន លោកជេរ៉ាល ហ្វ័រដ មិនត្រឹមតែ​មិន​បញ្ជូន​ទ័ព​ឲ្យ​ចូល​មក​ជួយ​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​តាម​ការសន្យា​របស់​លោក​និចសុន​នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ សូម្បីតែ​ជំនួយ​ហិរញ្ញវត្ថុ និង​បរិក្ខា​យោធា​ក៏​​រដ្ឋាភិបាល​អាមេរិក​មិន​អាច​បញ្ជូន​ទៅ​ឲ្យ​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​បានដែរ ដោយសារ​តែ​មាន​ការ​ជំទាស់​ពី​សំណាក់​សភា​ទាំងពីរ។ ចាប់ពីពេលនោះ​មក គេ​អាច​និយាយ​បាន​ថា អាមេរិក​បាន​បោះបង់​ចោល​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ឲ្យ​ប្រឈមមុខ​នឹង​វៀតណាម​ខាងជើង​តែ​ម្នាក់ឯង។

នៅ​ទីក្រុង​ហាណូយ ឡេ ហ្ស័ន លេខា​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​បាន​ប្រាប់​ទៅ​មេបញ្ជាការ​កងទ័ព​វៀតណាម​ខាងជើង​ថា ចាប់តាំង​ពី​ផ្ទុះសង្រ្គាម​​មក នេះគឺ​ជា​លើកដំបូងបង្អស់​ដែល​មាន​លក្ខខណ្ឌ​អំណោយ​ផល​បំផុត ទាំង​ខាង​នយោបាយ យោធា និង​យុទ្ធសាស្រ្ត សម្រាប់​ឲ្យ​វៀតណាម​ខាងជើង​វាយកាន់កាប់​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង។ នៅ​ខែ​មីនា ឆ្នាំ​១៩៧៥ កងទ័ព​វៀតណាម​ខាង​ជើង​ក៏​បាន​បើក​ប្រតិបត្តិការ​ផ្តាច់ព្រ័ត វាយលុក​សម្តៅ​កាន់កាប់​រដ្ឋធានី​សៃហ្កន។


ជនភៀសខ្លួន​វៀតណាម ដែល​អាមេរិក​ជម្លៀស​ចេញ​ពី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង ចុះចត​នៅលើ​នាវាចម្បាំង​អាមេរិក នៅថ្ងៃ​ទី២១ ខែមេសា ឆ្នាំ​១៩៧៥ នៅពេលដែល​កងទ័ព​វៀតណាម​ខាងជើង​វាយលុក​ចូល​ទៅដល់​ជាយក្រុង​សៃហ្កន លោក​ប្រធានាធិបតី​ង្វៀន វ៉ាន់ធៀវ បាន​ប្រកាស​លាឈប់​ពីមុខ​តំណែង​ទាំង​ទឹកភ្នែក​ ហើយ​មុននឹង​លោក​រត់គេចខ្លួន​ទៅ​កោះតៃវ៉ាន់ លោក​បាន​ប្រកាស​ថ្កោលទោស​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ថា បាន​​ក្បត់​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង បាន​បោកប្រាស់​លោក​ឲ្យ​ចុះ​ហត្ថលេខា​លើ​កិច្ចព្រមព្រៀង​ក្រុង​ប៉ារិស ដោយសន្យា​បន្ត​ផ្តល់​ជំនួយ​យោធា តែ​មិនគោរព​តាម។

នៅថ្ងៃ​ទី២៩​មេសា អាមេរិក​បាន​ជម្លៀស​មន្រ្តី និង​បុគ្គលិក​ស្ថានទូត​ទាំងអស់​របស់​ខ្លួន​ចេញ​ពីវៀតណាម​ខាង​ត្បូង ហើយ​មួយថ្ងៃ​ក្រោយមក នៅថ្ងៃ​ទី៣០​មេសា ក្រុង​សៃហ្កន​ក៏​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការកាន់កាប់​របស់​​កងទ័ព​វៀតណាម​ខាងជើង ហើយ​​របបសាធារណរដ្ឋ​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​ក៏​ត្រូវ​ដួលរលំ​ជា​ស្ថាពរ៕


សង្រ្គាម​វៀតណាម៖ ​អាមេរិក​ដកទ័ព ​កុម្មុយនិស្ត​វាយចូល​កាន់កាប់​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង

សង្រ្គាម​វៀតណាម៖ ​ដំណើរការ​ចរចាសន្តិភាព

សង្រ្គាមវៀតណាម៖ ចលនា​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម

សង្រ្គាម​វៀតណាម៖ ​យុទ្ធសាស្រ្ត​ទ័ព​អាមេរិក​ទល់នឹង​តាក់ទិក​ទ័ពព្រៃ​កុម្មុយនិស្ត

សង្រ្គាម​វៀតណាម៖ អន្តរាគមន៍​និង​ការ​ផុងខ្លួន​របស់​កងទ័ព​អាមេរិក

សង្រ្គាម​វៀតណាម៖ ​ដំណើរ​ដើមហេតុ 1 2 3 4 5 6 ចំពោះ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក សង្រ្គាម​វៀតណាម​ គឺ​ជា​បរាជ័យ​ដ៏សែនជូរចត់​បំផុត​មួយ នៃ​សង្រ្គាម​ត្រជាក់ ហើយ​បរាជ័យ​របស់​អាមេរិក មិនមែន​ត្រឹមតែ​ជា​បរាជ័យ​ខាង​ផ្នែក​យោធា​ប៉ុណ្ណោះទេ តែ​សំខាន់បំផុត គឺ​បរាជ័យ​ខាង​ផ្នែក​នយោបាយ និ​ង​ការទូត។

គេ​មិន​ត្រូវ​ភ្លេចទេ​ថា នៅពេល​ដែល​​មេដឹកនាំ​អាមេរិក​​សម្រេច​​បញ្ជូន​កងទ័ព​ទៅ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​​នៅវៀតណាម ដែល​ស្ថិត​នៅ​ចម្ងាយ​រាប់ពាន់​គីឡូម៉ែត្រ​ពី​ប្រទេស​របស់​ខ្លួន​ គោលដៅ​ធំបំផុត គឺ​ដើម្បី​បណ្តេញ​ពួក​កុម្មុយនិស្ត​ចេញ​ពី​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង និង​ទប់ស្កាត់​កុំ​ឲ្យ​ចលនា​កុម្មុយនិស្ត​រីករាលដាល​ទៅ​កាន់​ប្រទេស​ផ្សេងទៀត នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ីអាគ្នេយ៍។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​ពី​ធ្វើ​សង្រ្គាម​អស់រយៈពេល​ជាច្រើន​ឆ្នាំ ចំណាយលុយ​រហូតដល់​ទៅ​ប្រមាណ​ជា ១៣០ពាន់លាន​ដុល្លារ មាន​ទាហាន​ស្លាប់​​ដល់​ទៅ​ជិត ៦ម៉ឺននាក់ និង​រាប់សិបម៉ឺននាក់​ផ្សេងទៀតត្រូវ​របួស នៅ​ទីចុងបំផុត​ទៅ គោលដៅ​ណាមួយ​ក៏​អាមេរិក​មិន​អាច​សម្រេច​បាន​តាម​ការ​គ្រោង​ទុក​នោះដែរ។

អាមេរិក​មិន​ត្រឹមតែ​មិន​អាច​បណ្តេញ​ពួក​កុម្មុយនិស្ត​​បាន​នោះទេ តែ​សូម្បីតែ​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង​​ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​ក៏​អាមេរិក​មិន​អាច​ការពារ​បានដែរ។ របបសាធារណរដ្ឋ​វៀតណាម​ត្រូវ​ដួលរលំ ហើយ​នៅថ្ងៃ​ទី២ ខែ​កក្កដា ឆ្នាំ​១៩៧៦ វៀតណាម​ទាំងពីរ​ត្រូវ​បាន​រំលាយ​បញ្ចូល​គ្នា​​ជាផ្លូវការ បង្កើត​ទៅជា​ប្រទេស​តែមួយ គឺ​សាធារណរដ្ឋ​សង្គមនិយម​វៀតណាម។ នៅ​ក្នុង​រយៈពេល​ប្រមាណ​ជាង​ ១០​ឆ្នាំ​ ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​វៀតណាម ប្រជាជន​វៀតណាម​ខាង​ត្បូង ក្នុងចន្លោះ​ពី ១លាន ទៅ២,៥​លាននាក់ ត្រូវ​បាន​របបកុម្មុយនិស្ត​ចាប់យក​ទៅដាក់​ក្នុង​ជំរំ​លត់ដំ ហើយ​ក្នុងចំណោម​នោះ មាន​ប្រមាណ​ជា ១៦ម៉ឺននាក់​ត្រូវ​ស្លាប់​ ដោយ​ត្រូវគេ​សម្លាប់ចោល ឬ​ស្លាប់​ដោយ​ការ​ធ្វើការ​ធ្ងន់ហួស​កម្លាំង។ ក៏ប៉ុន្តែ សោកនាដកម្ម​នេះ​នៅតិចតួចណាស់ ប្រើប្រៀបធៀប​នឹង​ប្រទេស​កម្ពុជា។

តាមការពិត នៅ​ក្រោយ​ពី​បរាជ័យរបស់​អាមេរិក​នៅ​វៀតណាម មិនមែនមាន​តែ​វៀតណាម​មួយទេ ដែល​ត្រូវធ្លាក់​ក្នុងដៃ​ពួក​កុម្មុយនិស្ត។ កម្ពុជា និង​ឡាវ ដែល​ជា​ប្រទេស​ជាប់ពាក់ព័ន្ធ​យ៉ាងជ្រៅ នៅ​ក្នុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម ក៏​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​ពួក​កុម្មុយនិស្ត​ដែរ នៅ​ក្នុង​ឆ្នាំ​១៩៧៥តែមួយ។

នៅ​កម្ពុជា របបសាធារណរដ្ឋ​ខ្មែរ ដែល​ជា​សម្ព័ន្ធមិត្ត​របស់​អាមេរិក​ក្នុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម ត្រូវ​បាន​កងទ័ព​ឧទ្ទាម​កុម្មុយនិស្ត​ខ្មែរក្រហម​ផ្តួលរំលំ នៅ​ថ្ងៃ​ទី១៧ មេសា ឆ្នាំ​១៩៧៥ ហើយ​ប៉ុន្មាន​ខែ​ក្រោយ​មក​ទៀត របបរាជានិយម​ឡាវ​ក៏​ត្រូវ​បាន​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត “ប៉ាថេតឡាវ” ផ្តួលរំលំ​​ដែរ។ នៅទីចុង​បំផុត គឺ​តំបន់​ឥណ្ឌូចិន​ទាំងមូល ដែល​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្រោម​ការ​កាន់កាប់​របស់​ពួក​កុម្មុយនិស្ត។


ទាហាន​ខ្មែរក្រហម​ចូល​កាន់កាប់​ទីក្រុង​ភ្នំពេញ នៅថ្ងៃ​ទី​១៧ មេសា ១៩៧៥ (រូបថតឯកសារ) AFP នៅ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក សង្រ្គាម​វៀតណាម​បាន​បន្សល់ទុក​នូវ​ស្នាម​របួស​យ៉ាងជ្រៅ ទាំង​ខាង​ផ្នែក​នយោបាយ សេដ្ឋកិច្ច ​សង្គម និង​ខាង​ផ្លូវចិត្ត។

ការចំណាយ​ដ៏ច្រើន​សន្ធឹកសន្ធាប់ នៅ​ក្នុងការ​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នៅ​វៀតណាម បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​សេដ្ឋកិច្ច​អាមេរិក​ត្រូវ​ជួប​នឹង​វិបត្តិ​ ជាពិសេស គឺ​វិបត្តិ​អតិផរណា ហើយ​វិបត្តិ​នេះ​​បាន​ធ្លាក់ចុះ​កាន់តែ​ធ្ងន់ធ្ងរ​ថែមទៀត នៅក្រោយ​ពី​មាន​វិបត្តិប្រេងពិភពលោក នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧៣។

កាន់តែ​ធ្ងន់ធ្ងរ​ទៅទៀត គឺ​ការបាក់បែក​នៅ​ក្នុង​សង្គម​អាមេរិក គឺ​ការបាក់បែក​ រវាង​អ្នក​គាំទ្រ និង​អ្នក​ប្រឆាំង​នឹង​សង្រ្គាម​វៀតណាម និង​ជាពិសេស គឺ​ការបាក់បែក រវាង​ប្រជាជន និង​មេដឹកនាំ​នយោបាយ​និង​កងទ័ព។

នៅមុន​សង្រ្គាម​វៀតណាម ប្រជាជន​អាមេរិក​ភាគច្រើន​លើសលុប ដែល​មាន​មោទនភាព​នឹង​ជោគជ័យ​ក្នុង​សង្រ្គាម​លោកលើកទី២ បាន​បង្ហាញ​នូវ​ជំនឿទុកចិត្ត​​ដោយ​គ្មាន​មន្ទិល​សង្ស័យ​​​ចំពោះ​មេដឹកនាំរបស់ខ្លួន។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្រោយ​សង្រ្គាម​វៀតណាម អ្វីៗ​ត្រូវ​ផ្លាស់ប្តូរ ដោយ​ការ​ស្ទាបស្ទង់មតិ​ជាច្រើន​សុទ្ធតែ​បង្ហាញ​ថា ប្រជាជន​អាមេរិកភាគច្រើន​លើសលុប​ លែង​មាន​ជំនឿ​លើ​មេដឹកនាំ​របស់​ខ្លួន ទាំង​ប្រធានាធិបតី ទាំង​សភា និង​ទាំង​កងទ័ព។

ការបាត់បង់​ទំនុកចិត្ត​នេះ​កើតមានឡើង ក្រោយ​ពី​មាន​ការ​លេចធ្លាយ​ការណ៍​សម្ងាត់​ជាច្រើន ដែល​បង្ហាញ​ថា គ្រប់រដ្ឋាភិបាល​អាមេរិក​​ទាំងអស់​នៅ​ក្នុង​អំឡុង​សង្រ្គាម​វៀតណាម ទាំង​រដ្ឋាភិបាល​លោក​លីនដុន ចនសុន ​ដែល​មក​ពី​គណបក្ស​ប្រជាធិបតេយ្យ និង​រដ្ឋាភិបាល​របស់​លោក​រីឆាដ និចសុន ដែល​មក​ពី​គណបក្ស​សាធារណរដ្ឋ សុទ្ធតែ​បាន​នាំគ្នា​បិទបាំង បំប៉ោង ឬ​បំភ្លៃ​ព័ត៌មាន​ទាក់ទង​នឹង​សង្រ្គាម​វៀតណាម។

លោក​លីនដុន ចនសុន បាន​បំប៉ោង​ព័ត៌មាន​ទាក់ទង​នឹង​ហេតុការណ៍​នៅ​ឈូងសមុទ្រ​តុងកឹង កាល​ពីឆ្នាំ​១៩៦៤ ដើម្បី​បំភ័ន​មតិសាធារណៈ និង​បញ្ចុះបញ្ចូល​ឲ្យ​សភា​អនុម័ត​សេចក្តីសម្រេច​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​កងទ័ព​អាមេរិក​ចូល​ធ្វើ​សង្រ្គាម​នៅវៀតណាម។ ចំណែក​ឯ​លោក​រីឆាដ និចសុន​វិញ ដែល​ធ្វើ​យុទ្ធនាការ​ឃោសនា​បោះឆ្នោត ដោយ​ផ្តោត​លើ​ការ​សន្យា​បញ្ចប់​សង្រ្គាម​វៀតណាម ក៏ប៉ុន្តែ នៅ​ពេល​ជាប់ឆ្នោត​ បែរ​ជា​បាន​លួច​ពង្រីក​សង្រ្គាម ហើយ​ចូល​ឈ្លាន​ប្រទេស​កម្ពុជា ដោយ​គ្មាន​ការ​អនុញ្ញាត​ពី​សភា។ នេះ​នៅមិនទាន់​និយាយ​ដល់​រឿងអាស្រូវ​ដ៏ធ្ងន់ធ្ងរមួយ​ទៀត គឺ​រឿងអាស្រូវ Watergate ដែល​សុទ្ធតែ​មាន​ជាប់ពាក់ព័ន្ធ​នឹង​ការ​កុហក បោកប្រាស់ និង​ការ​រំលោភ​អំណាច ដោយ​រដ្ឋការ​របស់​លោក​រីឆាដ និចសុន នៅ​ក្នុង​អំឡុង​ដើម​ទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ​៧០៕