Jump to content

ការពិភាក្សារបស់អ្នកប្រើប្រាស់:Kao bun song

Page contents not supported in other languages.
បន្ថែម​ប្រធានបទ​
ពីWikibooks

តើអាមេរិកដែលជារដ្ឌអធិបតេយ្យមួយអាចក្ស័យធនយ៉ាងដូចម្តេច

ផ្ងៃច័ន្ទទី ១៤ខែតុលាឆ្នាំ២០១៣ រដ្ឌាភិបាលសហព័ន្ធអាេមរិកនៅតែបន្តរបិទទ្វាមួយផ្នែក ដោយសារតែវិបត្តិថវិការ។ក្នុងពេលជាមួយគ្នាពេលកំណត់ដែលសភាអាមេរិកត្រូវប្រឈមនឹងការក្ស័យធន ក៏កាន់តែខិតជិតចូលមកដល់។លោកអូបាម៉ា និងសមាជិកសភាមកពីគណបក្សសាធារណរដ្ឌមានពេលតែ៤ផ្ងៃទេៀតប៉ុណេ្ណាះេដីម្បីចរចាគ្នាលើការអនុម័តច្បាប់ឲ្យរដ្ឌាភិបាលអាចខ្ចីលុយមកបង្គ្រប់ការចំណាយ និងចេៀសពីការ

ក្ស័យធន។ «សំណួរ» អាេមរិកដូចជាចម្លែកពីប្រទេសផ្សេងទេៀត ព្រេាះមុននឹងរដ្ឌាភិបាលខ្ចីលុយគេបាន ទាល់តែទៅសំុការអនុញ្ាតពីសភាជាមុន‽ តាមពិត រដ្ឌាភិបាលអាមេរិកអាចខ្ចីលុយគេបាន ដោយមិនចាំបាច់សំុការអនុញ្ញាតពីសភាទេ ក៏ប៉ុន្តែធ្វើម៉េចកំុឲ្យតែបំណុលសរុប កើនឡើងហួសពីកម្រិតអតិបរមាមួយដែលកំណត់ដោយច្បាប់«បំណុលដល់តំបូល»។ បពា្ហាាដែលចោទឡើងនៅពេលនេះ គឺថវិការអាមេរិកចេះតែមានឧនភាពជាប្រចាំ។មុខចំណាយមានច្រើន ចំណែកចំណូលមានតិចធ្វើឲ្យរដ្ឌាភិបាលត្រូវខ្ចីបំណុលគេច្រើនដេីម្បីមកបង្រ្គប់ចំណាយ។ បំណុលផ្មីចេះតែបន្តរខ្ចី ច្រើនឡើង ចំណែកឯបំណុលចាស់សងរំលោះមិនទាន់ ធ្វើឲ្យបំណុលចេះតែគរឡើងដល់កំតិតអតិបរមា ទើបរដ្ឌាភិបាលរបស់លោក អូបាម៉ាលែងអាចខ្ចីបំណុលគេបន្ដែមទៀត ហេីយត្រូវសំុឲ្យសភាអនុម័តច្បាប់ផ្មី ដំឡើង កម្រិតអតិបរមានៃបំណុល ទើបន្តខ្ចីបំណុលគេតទៅទៀត។ ″ សំណួរ” កន្លងមកតើសភាអាមេរិកធ្លាប់បានតម្លើងកម្រិតបំណុអតិបរមានេះប៉ុន្មានលើកមកហើយ‽

តាំងពីមានច្បាប់កំណត់អំពីកម្រិតបំណុលអតិបរមា កាលពីឆ្នាំ១៩១៧ សភាអាមេរិកធ្លាប់បានដំឡើងកម្រិតបំណុលអតិបរមាចំនួន ៧៧ លើករួចមកហើយ ដោយមិនសូវមានបពា្ហាចោទខ្លាំងប៉ុន្មានទេ។ ការដំឡើងកម្រិត

បំណុលអតិបរមាបានក្លាយជារឿងស្មុគស្មាញ ចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០១០មក នៅពេលដៃលគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យបាត់បង់សំលេងភាគច្រើននៅក្នុងរដ្ឌសភា។ដោយសារតែការអនុម័តច្បាប់ដំឡើងកម្រិតបំណុលអតិបរមា ត្រូវឲ្យមានសំឡេងគាំទ្រសភាទាំងពីរ ់ ៉ព្រឹទ្ធសភា និងរដ្ឌសភា ៉ គណបក្សសាធារណរដ្ឌតែងតែរារាំងមិនឲ្យអនុម័តច្បាប់នេះដេីម្បីដាក់សម្ពាធ ទាមទារឲ្យលោក អូបាម៉ាផ្លាស់ប្តូរនយោបាយ ជាពិេសសដេម្បីប្រឆាំងនឹងច្បាប់ ស្តីពីកំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធធានារ៉ាប់រងសុខភាពរបស់លោក អូបាម៉ា។ «សំណួរ» នៅពេលនេះគេនាំគ្នាបារម្ភផា ប្រសិនបើសភាអាមេរិកមិនអនុម័តច្បាប់ តើអាមេរិកក្ស័យធនដូចម្តេច‽

ក្ស័យធនត្រង់ចំណុចនេះមិនមែនសំដៅលើការក្ស័យធនរហូតបិទទ្វារដូចជាករណីក្រុមហ៊ុនទ ឬសហគ្រាសទេ ប៉ុន្តែសំដៅទៅលើស្ដានភាពមួយដែលបំណុលត្រូវសងមានចំនួនច្រើនជាងលុយដែលមានសម្រាប់សងបំណុល

ត្រង់កន្លែងនេះចង់បពា្ជាក់ផា បំណុលត្រូវសងមិនមែនបំណុលដែលជំពាក់ទេ។ជួនកាលបំណុលដែលជំពាក់មានច្រើនដែរ ក៏ប៉ុន្តែមិនទាន់ដល់ពេលកំណត់ត្រូវសង។ក្នុងករណីក្ស័យធន បំណុលដែលជំពាក់គេហើយដល់ពេល កំណត់ត្រូវសង ប៉ុន្តែមិនមានលុយក្នុងដៃគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីសងបំណុលទៅតាមពេលកំណត់។

ករណីក្ស័យធននេះធ្លាប់កើតមានកន្លងមកដូចជានៅ មុិចសុិក នៅឆ្នាំ១៩៨២ និងនៅ អាហ្យង់ទីនឆ្នាំ ២០០១។ ការក្ស័យធនរបស់រដ្ឌ ខុសពីការក្ស័យធនរបស់ក្រុមហ៊ុន ឬសហគ្រាស។ ក្រុមហ៊ុន សហគ្រាសដែលក្ស័យធន ម្ចាស់បំណុលអាចប្តឹងទៅតុលាការឲ្យលក់ឡាយឡុងទ្រព្យក្រុមហ៊ុន ដើម្បីសងបំណុល ហើយក្រុមហ៊ុន

ដែលក្ស័យធននេះអាចនឹងបិទទ្វារលែងតំណើរការទាំងស្រុង។

ចំពេាះរដ្ឌវិញ ដែលអធិបតេយ្យភាព គេមិនអាចទៅចាប់បង្ខំរដ្ឌមួយឲ្យសងបំណុលដូចជាក្រុមហ៊ុនឯកជណទេ(លើកលែងតែម្ចាស់បំណុលនោះជារដ្ឌមួយដែរ ហើមានកម្លាំងទ័ពខ្ាំាលាំង ដែលអាចប្រកាសសង្គ្រាម េដីម្បី

ទារបំណុល)។ ជាទូទៅក្នុងករណីរដ្ឌក្ស័យធន រដ្ឌច្រើនចរចាចាមួយម្ចាស់បំណុល ដើម្បីកាត់បន្ដយបំណុលមួយផ្នែក ឬពន្យាពេលសងបំណុល។ << សំណួរ>> ក្នុងករណីដែលភាពជាប់គាំងនៅសភាអាមេរិកអូសបន្លាយរហូតដល់មានការក្ស័យធនមែន តើវាអាចនឹងបង្កផលប៉ះពាល់អ្វីខ្លះ?

ប្រសិនបើអាមេរិកខកខានមិនបានសងបំណុលគេទៅតាមពេលកំណត់ទេ ទោះបីជាមិនសងទាំងអស់ ឬសងមិនទាន់ពេលក៏ដោយ បពា្ហាាដែលចោទឡើងគឺអត្រាការប្រាក់បំណុលរដ្ឌប្រាកដកើនឡើងខ្ពស់។ នេះជារឿង

ធម្មតា កាលណាខ្ចីលុយគេហើយមិនសងគ្រប់តាមកាលកំណត់ ពេលក្រោយចង់ខ្ចីគេទៀត គេប្រាកដជាមិនចង់ឲ្យខ្ចី ឬក៏ឲ្យខ្ចីដែរប៉ុន្តែទារការប្រាក់ខ្ពស់ ដើម្បីឲ្យសមនិងហានិភ័យនៃបំណុល។ អត្រាការប្រាក់ខ្ពស់គឺជា បន្ទុកធ្ងន់មួយ ដល់ហិរញ្ញាវត្ដុរបស់រដ្ឌ ហើយអាចនាំឲ្យអត្រាការប្រាក់នៅក្នុងទីផ្សាឥណទានឯកជនកើនឡើងខ្ពស់ដែរ ដែលជាបន្ទុកផ្ងន់សម្រាប់ក្រុមហ៊ុន ក៏ដូចជាប្រជាជនទូទៅ។ ទាំងអស់នេះវាអាចនឹងនាំទៅបង្កើត ជាវិបត្តិសេដ្ឌកិច្ចធ្ងន់ធ្ងរ។

ទីផ្សាមូលប័ត្រអាមេរិកជាទីផ្សារដែលមានទំហំនៃការជួញដូរធំ វិបត្តិនៅអាមេរិកនឹងធ្វើឲ្យមានការចលាចលនៅទីផ្សារមូលបត្រនៅទូទាំងពិភពលោក។ អ្នកសេដ្ផកិច្ច ក៏ដូចជាប្រមុខដឹកនាំស្ដាប័នហិរញ្ញវត្ដុសំខាន់ៗដូចជា មូលនិធិរូបិយវត្ដុអន្តរជាតិ(IMF) និងធនាគាពិភពលោក ជាដើម សុទ្ទតែព្រមានទុកជាមុនរួចហើយផា ប្រសិនបើអាមេរិកក្ស័យធនមែន ពិភពលោក

ទាំងមូលនឹងត្រូវធ្លាក់តៅក្នុងវិបត្តិសេដ្ឌកិច្ច ដែលធ្ងន់ផ្ងរជាងវិបត្តិកាលពីឆ្នាំ ២០០៨ទៅទៀត៕ រដ្ឌាភិបាលអាមេរិក អូបាម៉ា លែងខ្ចីលុយបានទេៀតហេីយ

គឺ​លោក​រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​សេដ្ឋកិច្ច​ផ្ទាល់​ខ្លួន Jack Lew ដែល​បាន​ថ្លែង​ជា​សាធារណៈ​ទៅ​កាន់​ក្រុម​សមាជិក​សភា​ដែល​គណបក្សប្រឆំាង គឺ​គណបក្ស​សាធារណរដ្ឋ​មាន​សម្លេង​ភាគច្រើន។ « ខ្ញុំ​ស្នើ​ឲ្យ​សភា​ចាត់​វិធានការ​ជា​បន្ទាន់ » នេះ​ជា​ការ​ថ្លែង​របស់​លោក Jack Lew។ លោក Lew ដែល​បាន​និយាយ​សារ​ចុះ សារ​ឡើង​ថា ចាប់​ពី​ថ្ងៃ​សៅរិ៍ ទី៨ កុម្ភៈ​ទៅ អាមេរិក​មិន​អាច​ខ្ចីលុយ​គេ​បាន​ទៀត​ឡើយ ព្រោះ​លទ្ធភាព​ខ្ចីប្រាក់​បាន​ឡើង​ដល់​កម្រិត​អតិបរមា​ហើយ។ យោង​តាម​លោក Lew អាមេរិក​កំពុង​រស់នៅ​ជាមួយ​នឹង​លទ្ធភាព​អប្បបរិមា ដោយ​ផ្អែក​លើ​ស្ថានភាព​ជាក់ស្តែង និង​បន្ទាន់ និង​ថា អាមេរិក​មាន​លុយ​សម្រាប់​ចំណាយ​ផ្សេងៗ​ត្រឹម​ដំណាច់​ខែ​កុម្ភៈ​នេះ​ប៉ុណ្ណោះ។ ទន្ទឹម​គ្នា​នេះ លោក​រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​ពាណិជ្ជកម្ម​ក៏​មិន​ចង់​ទម្លាក់​កំហុស​ចំៗ​ទៅ​លើ​ក្រុម​ណា​មួយ​ទេ តែ​គ្រាន់​តែ​បាន​បញ្ជាក់​ដោយ​សាមញ្ញ​ថា ការ​ដំឡើង​កម្រិត​បរិមាណ​ប្រាក់បំណុល​វា​ជា​បុព្វសិទ្ធិ​របស់​រដ្ឋសភា។

គួរ​ជម្រាប​ជូន​ថា នៅ​សហរដ្ឋអាមេរិក សភា​ជា​អ្នក​កំណត់​​កម្រិត​អតិបរមា​នៃ​បំណុល​សាធារណៈ។ ប្រសិន​បើ​បំណុល​សាធារណៈ​នៅ​ទាប​ជាង​ដែន​​កំណត់ រដ្ឋាភិបាល​អាច​ខ្ចី​លុយ​គេ​បន្ថែម​ដោយ​មិន​ចាំបាច់​សុំ​ការ​អនុញ្ញាត​​ពី​រដ្ឋសភា​ទេ។ តែ​សព្វថ្ងៃ​នេះ បំណុល​​សាធារណៈ​របស់​អាមេរិក​បាន​កើន​ឡើង​​ដល់​កម្រិត​អតិបរមា​ដែល​រដ្ឋាភិបាល​របស់​លោក​អូបាម៉ា​​​មិន​អាច​ខ្ចីបំណុល​គេ​បន្ថែម​ទៀត​បាន​ទៀត​ឡើយ វា​លើកលែង​តែ​សភា​អនុម័ត​ច្បាប់​ថ្មី​ដើម្បី​ដំឡើង​កម្រិត​​បរិមាណ​បំណុល​អតិបរមា​នេះ។ អ្វី​ដែល​បាន និង​កំពុង​បន្ត​ចោទ​ចំពោះ​លោក​អូបាម៉ា​នៅ​ត្រង់​ថា គណបក្ស​របស់​លោក​មិន​មាន​សម្លេង​ភាគច្រើន​នៅ​ក្នុង​រដ្ឋសភា​ទេ។

ដូច្នេះ អ្នក​ដែល​កំពុង​មាន​សន្លឹកបៀរ​ចុង​ក្រោយ​នៅ​ក្នុង​ដៃ គឺ​គណបក្សសាធារណរដ្ឋ​ដែល​ជា​បក្សប្រឆំាង។ តែ​យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ ទោះ​បី​ជា​បញ្ហា​ថវិកា​នៅ​អាមេរិក​នៅ​មិន​ទាន់​មាន​ស្ថានភាព​ធ្ងន់ធ្ងរ​ដូច​ពេល​កន្លង​មក​ក៏​ដោយ ក៏​អង្គការ​រូបិយវត្ថុ​អន្តរជាតិ​បាន​ព្រមាន​ក្រុមតំណាងរាស្រ្ត​ទំាង​ពីរ​បក្ស​រួច​ជា​ស្រេច​ថា គេ​គួរ​តែ​មាន​គតិបណ្ឌិត​បញ្ជៀស​កុំ​ឲ្យ​វិបត្តិ​ច្រំដែល​វិល​ត្រលប់​ជា​ថ្មី​ម្តង​ទៀត៕ អាមេរិករួចផុតពីក្ស័យធនប្រផិតប្រផើយ

សម្រាប់​ពលរដ្ឋអាមេរិកាំង និង​ជាពិសេស​សម្រាប់​បុគ្គលិក​ដែល​រដ្ឋសហព័ន្ធ​បាន​ផ្អាកការងារ​អស់​ពីរសប្តាហ៍មកហើយ ដោយសារ​តែ​វិបត្តិជាប់គាំង​ថវិកា នះ​ជា​ដំណឹង​ល្អមួយ។ ចាប់តាំង​ពី​ព្រឹកថ្ងៃ​ព្រហស្បតិ៍​នេះ ពួកគេ​អាច​ត្រលប់​ចូល​ធ្វើការងារ​វិញ។ ហើយ​ច្បាប់​ថវិកា​ដែល​សភា​បោះឆ្នោត​កាលពី​យប់​ថ្ងៃ​ពុធ​ម្សិលមិញ បាន​ចែង​ពី​ការធានា​បើកសង​ប្រាក់ខែ ក្នុងពេល​ពួកគេ​ត្រូវ​បញ្ឈប់​ពីការងារ​ពីរសប្តាហ៍ កន្លងមក។


ដំណឹង​ល្អមួយទៀត សម្រាប់​សេដ្ឋកិច្ច​អាមេរិក គឺ​ច្បាប់​ថវិកា ដែក​សភាអាមេរិក​បោះឆ្នោត​យ៉ាង​ប្រថុចញ៉ុច កាលពីយប់​ថ្ងៃពុធ នឹង​ធ្វើ​ឲ្យអាមេរិក​ជៀសផុត​ពី​គ្រោះថា្នក់​ក្ស័យធន។ ក៏ប៉ុន្តែ គេ​ក៏​មិនត្រូវ​អរពេកដែរ ព្រោះថា ច្បាប់នេះគ្រាន់​តែ​បញ្ជៀស​អាមេរិក​ឲ្យ​រួចផុត​ពី​ការក្ស័យធន ជាបណ្តោះអាសន្ន ប៉ុន្តែ ​មិនរហូត​ទេ។ ច្បាប់​នេះ​បានសម្រេច​ផ្គត់ផ្គង់​ថវិកា​ដល់​សេវា​សាធារណៈ​របស់​រដ្ឋាភិបាល រហូត​ត្រឹម​ថ្ងៃ ទី១៥​ខែ​មករា ចំណែក​ក្នុង​រឿង​ប្រាក់បំណុល​វិញ ច្បាប់​បើកផ្លូវ​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​អាច​ខ្ចីប្រាក់បំណុល​បន្ថែម រហូត​ត្រឹម​ថ្ងៃ​ទី ៧​កុម្ភៈ។

វិបត្តិ​ជាប់គាំង​ថវិកា និង​គ្រោះថ្នាក់​រដ្ឋអាមេរិក​ក្ស័យធន នឹង​អាច​កើតមាន​ជាថ្មី នៅ​ដើម​ឆ្នាំក្រោយ ប្រសិន​បើ​សភា​មក​ពី​គណបក្ស​ទាំងពីរ​មិន​យល់ស្របគ្នា បោះឆ្នោត​ទេ។ នៅពេលនេះ គេ​បាន​បោះឆ្នោត ដើម្បី​គ្រាន់តែ​អាច​ជៀសផុត​ពី​វិបត្តិ​ក្ស័យធន តែ​មួយគ្រា និង​ដើម្បីលើកទឹកចិត្ត​ប្រជាជន​អាមេរិកាំង​ឲ្យ​ចូលរួម​សប្បាយ នៅក្នុងពេល​បុណ្យ​ដាច់ឆ្នាំ​តែប៉ុណ្ណោះ។ ម្យ៉ាងទៀត ការចំណាយ​របស់​មេផ្ទះ ក្នុងពេល​បុណ្យទាន សំខាន់ណាស់​សម្រាប់​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​អាមេរិក។

មន្រ្តី​បុគ្គលិក​របស់​រដ្ឋ​សហព័ន្ធ​តវ៉ា​នៅ​មុខ​កាពីតូល បន្ទាប់ពី​ពួកគេ​ត្រូវ​បញ្ឈប់​ពីការងារ​ដោយសារ​រដ្ឋ​ជួប​វិបត្តិថវិកា REUTERS/Jonathan Ernst

អាមេរិក​បាន​រួចផុត​ពី​វិបត្តិក្ស័យធន ប៉ុន្តែ អាមេរិក​បាន​ខូចកេរ្តិ៍ឈ្មោះ វិបត្តិ​ថវិកា លើ​លោក និង​ល្បែងរបស់​អ្នកនយោបាយ​ដែល​យក​សេដ្ឋកិច្ច​អាមេរិក​ធ្វើ​ជា​ចំណាប់ខ្មាំង បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​គេ​ចោទ​សួរ​ទៅលើ​សមត្ថភាព​ដឹកនាំ​របស់​អាមេរិក ដែល​ជាមហាអំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​ទីមួយ​លើ​លោក។ ​អ្នកសេដ្ឋកិច្ច​មួយចំនួន​ចោទសួរ​រួចទៅហើយ​ថា តើ​គេ​អាច​ជឿជាក់​បាន​ប៉ុណ្ណា​លើ​សេដ្ឋកិច្ច​របស់អាមេរិក។

នេះ​មិនមែន​ជា​លើកទីមួយ​ទេ ដែល​អាមេរិកខូច​កេរ្តិ៍ឈ្មោះ ដោយសារ​តែ​អ្នកនយោបាយ​អាមេរិក​ចូលចិត្ត​យក​វិបត្តិ​ថវិកា​មកលេង ​ធ្វើ​ជា​ចំណាប់ខ្មាំង ដើម្បី​ចរចា តថ្លៃ​គ្នា សម្រាប់​ប្រយោជន៍​នយោបាយ​របស់​បក្ស។ កាលពី​ឆ្នាំ២០១១ ក្រុមសាធារណរដ្ឋ​នៅ​រដ្ឋសភា​បាន​អូសត្រាំត្រែង​វិបត្តិ​ប្រាក់បំណុល រហូតនៅ​តែ​ប៉ុន្មាន​ម៉ោង​មុន ពេល ដែល​អាមេរិក​ត្រូវ​ជួប​គ្រោះថ្នាក់​ក្ស័យធន ទើបពួកអ្នកធ្វើ​ច្បាប់ បក្ស​សាធារណរដ្ឋ ​យល់ព្រម​បោះឆ្នោត​ច្បាប់ ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​ខ្ចីប្រាក់បំណុល​បន្ថែម។ បើសិន​រដ្ឋាភិបាល​មិនអាច​ខ្ចីប្រាក់បំណុល​បន្ថែម នោះ​អាមេរិក នឹង​ក្ស័យធន​គ្មាន​លុយសងគេ និង​គ្មានលុយ​សម្រាប់ចំណាយ​សាធារណៈ ដើម្បី​ជំរុញ​សេដ្ឋកិច្ច។ អាមេរិកដួល នោះ​សេដ្ឋកិច្ច​ពិភពលោក​ទាំងមូល​ដែល​ពឹងអាស្រ័យ​លើ​លុយដុល្លារ ក៏​នឹង​ដួលដែឬ។

ដូច្នេះ នៅ​ឆ្នាំនោះ វិបត្តិ​ប្រាក់បំណុល​ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​អាមេរិក​ខាតបង់​មិនតិច​ទេ។ ប្រជាជន​បាន​បាក់ទឹកចិត្ត ខ្លាច​សេដ្ឋកិច្ច​មិនសូវស្រួល និង​មិន​ឲ្យ​ហ៊ាន​ចំណាយ ដែល​តាមពិត​ជា​ប្រភពនៃ​កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច។ លើសពីនោះ វិបត្តិ​លើកនោះ​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​អត្រាការប្រាក់​បំណុល​របស់​អាមេរិក​បាន​កើន​ឡើង​ដែរ។ ជាធម្មតា ម្ចាស់បំណុល តែងតែ​ដំឡើង​ការប្រាក់​ហើយ បើសិន​ជាគេ​ឃើញ កូនបំណុល​មាន​ស្ថានភាព​សេដ្ឋកិច្ច​ផុយស្រួយ និង​មិនសូវ​ធានា។

សម្រាប់​វិបត្តិលើកនេះ គេ​បាន​ប៉ាន់ស្មាន​ឃើញថា ទំហំខូចខាត​នឹង​អាច​ធ្ងន់ធ្ងរ​ជាងមុន។ ទីភ្នាក់ងារ​វាយតម្លៃ​ហានិភ័យ Standard and Poors ​បាន​បង្ហាញថា វិបត្តិជាប់គាំង​ថវិកា​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​សេដ្ឋកិច្ច​អាមេរិក​ខាតបង់​ទឹកប្រាក់​ប្រមាណ ២៤​ពាន់​លាន​ដុល្លារ។ កំណើន​សេដ្ឋកិច្ច​របស់​អាមេរិក​ដែល​ត្រូវ​រំពឹងថា នឹងមាន​ប្រមាណ​៣ភាគរយ ក៏​នឹង​ត្រូវ​ធ្លាក់ចុះ០,៦ភាគរយ ដែរ នៅក្នុង​ត្រីមាស​ទីបួន ឆ្នាំនេះ។

សមាជិក​ព្រឹទ្ធសភា​មក​ពី​ក្រុម​Tea Party របស់​បក្ស​សាធារណរដ្ឋ លោក​Ted Cruz ដែល​ជាសរសរ​ប្រឆាំង​ច្បាប់​សុខភាព​របស់​លោក​អូបាម៉ា REUTERS/Jason Reed

ក្រុមសាធារណរដ្ឋ​ចាញ់​យ៉ាងអាម៉ាស់មុខ

ក្រុម​សាធារណរដ្ឋ ជា​ប្រភព​ដែល​នាំឲ្យ​មាន​វិបត្តិ​ជាប់គាំង​ថវិកា​ផង និង​វិបត្តិ​ប្រាក់បំណុលផង។ ក្រុម​សាធារណរដ្ឋ ដែល​មាន​និន្នាការ​អភិរក្ស​ជ្រុលនិយម ឬ​ក្រុម​Tea Party នៅ​រដ្ឋសភា បាន​តស៊ូ ក្រាញននៀល ប្រឆាំង​ឲ្យ​ខាងតែបាន​រាល់​នយោបាយ​របស់​រដ្ឋាភិបាល​ ជាពិសេស​ច្បាប់សុខភាព​របស់​លោកអូបាម៉ា។

ប៉ុន្តែ នៅទីបំផុត ក្រុមនេះ បាន​យល់ព្រម ចុះចាញ់ ដោយ​ធ្វើ​សម្បទាន បោះឆ្នោត​ច្បាប់​ដែល​ព្រឹទ្ធសភា​បាន​ចងក្រង កាលពី​យប់​ថ្ងៃ​ពុធ។ សម្រាប់​រដ្ឋាភិបាល គ្មានអ្នកចាញ់ និង​អ្នកឈ្នះ​ទេ។ ប៉ុន្តែ អ្នកនយោបាយ​ជាទូទៅ​បាន​វាយតម្លៃថា គឺ ក្រុមសាធារណរដ្ឋ​ដែល​ចាញ់ អាម៉ាស់មុខ យ៉ាងច្បាស់​ក្រឡែត លើកនេះ។ ក្រុមនេះ ដែល​ខ្ទាស់ជើង ​ជាងពីរ​សប្តាហ៍​មកហើយ មិន​ឲ្យ​ចេញច្បាប់​ថវិកា​សម្រាប់រដ្ឋាភិបាល មិន​បាន​ទទួល​សម្បទាន​អ្វី​ពីលោក​អូបាម៉ា ក្នុង​រឿង​ច្បាប់​សុខភាព។ លោកអូបាម៉ា​នៅ​តែ​អនុវត្ត​ច្បាប់​សុខភាព​របស់លោក ចំណែក​ក្រុមសាធារណរដ្ឋ​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​បោះឆ្នោត កាលពីយប់មិញ ដើម្បី​អាច​ឲ្យ​អាមេរិក​ជៀសផុត​ពី​វិបត្តិក្ស័យធន។ សម្រាប់ក្រុមប្រឆាំង ពួកគេ​មិន​ចាញ់​ទាំងស្រុងទេ។ ទីមួយ គេបាន​ទាមទារ​បានសម្រេច​ ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​កាត់បន្ថយ​ការខ្ចីប្រាក់​ឥណទាន។ ទីពីរទៀត ច្បាប់​នេះ​នឹងសុពលភាព​ក្នុង​រយៈពេល​ខ្លីតែប៉ុណ្ណោះ។ ពួក​គេប្តេជ្ញា​ហើយថា នឹង​ប្រឆាំង​ជាថ្មី នៅ ដើម​ឆ្នាំក្រោយ នៅពេល​ដែល​សភា​ចាប់ផ្តើម​និយាយ​ពី​ច្បាប់ថវិកា ពោលគឺ​ធ្វើយ៉ាងម៉េច​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​លះបង់​ចោល​ច្បាប់​សុខភាព ដែល​ពួកគេ​ចោទថា ជាប្រភព​ចំណាយ​ច្រើន​របស់​រដ្ឋ។

នៅមុន​ពេល​រដ្ឋសភា​បោះឆ្នោត កាលពី​យប់ថ្ងៃពុធ លោកអូបាម៉ា​បាន​អំពាវនាវ​ដល់​ក្រុមសាធារណរដ្ឋ​ឲ្យឈប់លេងល្បែង​ថវិកា និង​ត្រូវ​ធ្វើការ​ដើម្បី​ឲ្យ​ប្រជាជន​អាមេរិកាំង​មាន​ជំនឿ​ទុកចិត្ត​ឡើងវិញ។ ច្បាប់​ថវិកា ដែល​សភា​បោះឆ្នោត​កាលពី​យប់មិញ បាន​ចែង​ផងដែរ​ពីការបង្កើត​គណៈកម្មការ​រួម ដើម្បី​ពិភាក្សា​លើ​ច្បាប់​ប្រាក់បំណុល​សម្រាប់​រយៈពេល​វែង។

បើទោះបី​ជា​ច្បាប់​មាន​ប្រសិទ្ធិភាព តែ ក្នុង​មួយ​រយៈពេល​ខ្លីមួយ តែលោកអូបាម៉ា និង​បក្ស​ប្រជាធិបតេយ្យ​របស់លោក​បាន​ឡើង​កូដខ្លាំង។ ចំណែក​ប្រជាប្រិយភាព​របស់​បក្ស​សាធារណដ្ឋ​វិញ បាន​ធ្លាក់​ចុះ​យ៉ាងខ្លាំង​មិនធ្លាប់​មាន​ពីមុនមក។ តាមការស្ទង់មតិ ប្រជាប្រិយភាព​របស់​បក្ស​ប្រឆាំង​បាន​ធ្លាក់​ចុះ មកនៅ​ត្រឹម ២៤​ភាគរយ។ ប្រជាជន​អាមេរិកាំង​កាន់តែច្រើន បាន​បន្ទោស ទម្លាក់កំហុស​លើ​បក្ស​សាធារណរដ្ឋ​ថា ជាអ្នកទទួលខុសត្រូវ​ទៅលើ​វិបត្តិថវិកា ដែល​វិះ​តែ​ធ្វើ​ឲ្យ​អាមេរិកក្ស័យធន។

ក្នុង​ផ្នែកនយោបាយ វិបត្តិ​ប្រាក់បំណុល​លើកនេះ មិនត្រឹម​តែ​ធ្វើ​ឲ្យ​ចោទ​សួរឡើងវិញ ពី​លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ​របស់​អាមេរិក តែប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែ គេ​កំពុង​ចាប់សង្ស័យផងដែរ​ទៅលើ​ជោគវាសនា​អនាគត​របស់​គណបក្ស​ដ៏មាន​វ័យចំណាស់ គឺ​បក្ស​សាធារណរដ្ឋ៕ អូបាម៉ាលប់ចេាលទស្សនកិច្ចនៅអាសុីមូលហេតុបំណុល

លុប​ចោល​ទស្សនកិច្ច​ នៅ អាស៊ី មាន​ន័យថា លោក​អូបាម៉ា​នឹង​មិន​ទៅ​ចូល​រួម​នៅក្នុង​កិច្ចប្រជុំ​កំពូល​អាស៊ី​ប៉ាស៊ីហ្វិក (APEC) កិច្ចប្រជុំ​​អាស៊ាន និង​ កិច្ចប្រជុំ​អាស៊ី​បូព៌ា។


តាម​សេតវិមាន ស្ថានភាព​វឹកវរ​នៅ​អាមេរិក ដោយសារ​វិបត្តិ​ជាប់​គាំង​ថវិកា​បាន​តម្រូវ​ឲ្យ​លោកប្រធានាធិបតី​ លុប​ចោល​ទស្សនកិច្ច​ដ៏​សំខាន់​របស់​លោក​ទៅ​អាស៊ី។ លោក​Jay Carney អ្នកនាំពាក្យ​របស់​លោកអូបាម៉ា បាន​ចោទ​​ក្រុម​សាធារណរដ្ឋ​ថា អ្នកទទួល​ខុសត្រូវ​ និង​បាន​​​រារាំង​លោក​អូបាម៉ា​ មិន​ឲ្យ​​ទៅ​ចូលរួម នៅក្នុង​កិច្ចប្រជុំ​ ដែល​តាមពិត​នឹង​​​​ផ្តល់​ប្រយោជន៍​ដល់​សេដ្ឋកិច្ច។ មាន​ន័យថា នយោបាយ​ខ្ទាស់ជើង​របស់​ក្រុម​សាធារណរដ្ឋ​​មិន​ត្រឹមតែ​ធ្វើ​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​ជួប​វិបត្តិ​ថវិកា បិទ​ស្ថាប័ន និង​បញ្ឈប់​បុគ្គលិក​ប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែ វា​ថែម​ទាំង​រារាំង​មិន​ឲ្យ​លោក​អូបាម៉ា​ចេញ​ទៅ​អាស៊ី ជាទី​ដែល​លោក​អូបាម៉ា​អាច​ពិភាក្សា​ជាមួយ​ដៃគូ​អាស៊ី ដើម្បី​ជំរុញ​ការនាំចេញ​ផលិត​ផល​អាមេរិក និង​ការ​បង្កើន​ការងារ​សម្រាប់​ពលរដ្ឋ​អាមេរិកាំង។

អាមេរិក​ក្រោម​ការដឹកនាំ​របស់លោក​អូបាម៉ា បាន​ពង្រឹង​វត្តមាន​របស់ខ្លួន ទាំង​ក្នុង​វិស័យ​សេដ្ឋកិច្ច និង​យោធា នៅ​អាស៊ី។ ដូច្នេះ ​អវត្តមាន​របស់​លោកអូបាម៉ា​នៅ​អាស៊ី មិន​ត្រឹម​តែ​ប៉ះពាល់​ដល់​សហប្រតិបត្តិការ​សេដ្ឋកិច្ច​រវាង​អាមេរិក និង​អាស៊ី​តែ​​ប៉ុណ្ណោះទេ​ ប៉ុន្តែ ​វា​នឹង​ឥទ្ធិពល​មិន​ល្អ​ទៅលើ​នយោបាយ​អន្តរជាតិ​របស់​អាមេរិក។ តាម​គម្រោង នៅក្នុង​ទស្សនកិច្ច​របស់​លោកនៅ​អាស៊ី លោកអូបាម៉ា គ្រោង​នឹង​ជជែក​​ពី​វិបត្តិ​នុយក្លេអ៊ែរ​របស់​កូរ៉េខាងជើង។ គេ​រំពឹង​ដែរថា លោកអូបាម៉ា​ នឹង​ធ្វើ​ដំណើរ​ទៅ​ហ្វីលីពីន ដែល​កំពុង​ត្រូវ​ការ​ជំនួយ​របស់​អាមេរិក​ដើម្បី​ទប់ទល់​នឹង​មហាអំណាច​ចិន នៅ​សមុទ្រ​ចិន​ខាងត្បូង។ ចុងក្រោយ លោក​អូបាម៉ា​នឹង​ខកខាន​មិន​បាន​ជួប​លោក​ប្រធានាធិបតី​រុស្ស៊ី ដែល​តាម​គម្រោង ប្រមុខ​រដ្ឋ​ទាំងពីរ​ត្រូវ​ជួប​គ្នា​និយាយ​ពី​វិបត្តិ​នៅ​ស៊ីរី។

សូម​រំលឹកថា ​វិបត្តិ​ជាប់​គាំង​ថវិកា​ បាន​ឈាន​ចូល​មក​ដល់​ថ្ងៃ​ទីបួន​ហើយ នៅ​អាមេរិក។ គឺ​អស់​ពេល​បួនថ្ងៃ​ហើយ ដែល​​រដ្ឋ​សហព័ន្ធ​បិទ​ទ្វារ​ស្ថាប័ន​​មួយ​ចំនួន និង​បញ្ឈប់​ការងារ​បុគ្គលិក​បណ្តោះអាសន្ន​​ប្រមាណ​៩​សែននាក់។ អ្នកសេដ្ឋកិច្ច​វិទូ​បាន​វាយតម្លៃថា ​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​ខាតបង់​ថវិកា​ប្រមាណ ២០០​លាន​ដុល្លារ​ក្នុង​មួយថ្ងៃ ហើយ​ចំនួន​នេះ​នឹង​កើន​ឡើង នៅ​សប្តាហ៍​ក្រោយ​ៗ​ទៀត ព្រោះថា កន្លែង​ទេសចរណ៍ ​ដូចជា​អគារ​ និង​សួនច្បារ​សាធារណៈ ដែល​ត្រូវ​បិទទ្វារ​យូរ​ នឹង​ប៉ះពាល់​ដល់​វិស័យ​ឯកជន។

តាម​អ្នកនាំពាក្យ​ប្រធានាធិបតី លោកអូបាម៉ា​ដែលពេលនេះ​​លុប​ចោល​ទស្សនកិច្ច​របស់​លោកនៅ​អាស៊ី​កំពុង​ដាក់​គំនាប​លើ​​ក្រុម​សាធារណរដ្ឋ ឲ្យ​​បោះឆ្នោត​ផ្តល់​ថវិកា​ដល់​រដ្ឋាភិបាល​ដើម្បី​បញ្ចប់​ភាព​ជាប់គាំង​តទៅទៀត៕ ជប៉ុននិងចិនជាអ្នករងគ្រោះពីបំណុលអាមេរិក

កាលពីឆ្នាំ​២០០៨ ពិភពលោក​ទាំងមូល​ត្រូវ​ធ្លាក់​ក្នុង​វិបត្តិ ដែល​មាន​ឫសគល់​ចេញ​ពី​វិបត្តិ​ហិរញ្ញវត្ថុ នៅ​អាមេរិក។ ៥ឆ្នាំ​ក្រោយ​មក អាមេរិក​កំពុង​តែ​ធ្វើ​ឲ្យ​ពិភពលោក​ព្រួយបារម្ភ​សាជាថ្មី​ម្តងទៀត។ ខុសពី​​វិបត្តិ​កាល​ពីឆ្នាំ​២០០៨ ដែល​មាន​ឫសគល់​ចេញ​ពី​ការ​ធ្វេសប្រហែស និង​ទង្វើ​ខ្វះ​ការ​ទទួលខុសត្រូវ​ក្នុង​មជ្ឈដ្ឋាន​ធនាគារ និង​ផ្សារ​មូលបត្រ​អាមេរិក វិបត្តិ​លើកនេះ គឺ​កើតចេញ​ពី​អ្នក​នយោបាយអាមេរិក។

អស់រយៈពេល ៩ថ្ងៃ​មកហើយ ដែល​​រដ្ឋាភិបាល​សហព័ន្ធអាមេរិក​ត្រូវបិទទ្វា​រ​មួយផ្នែក ដោយសារ​តែ​សភា​មិនព្រម​អនុម័ត​ថវិកា​ជាតិ​ថ្មី។ វិបត្តិ​នេះ​​មិនមែន​បង្ក​បញ្ហា​តែ​ត្រឹម​អាមេរិក​ខ្លួនឯង​នោះទេ ប៉ុន្តែ វាបាន​ប៉ះពាល់​ផងដែរ​​ទៅដល់​ស្ថិរភាព​នៃ​​ទីផ្សារ​មូលបត្រ​នៅ​ស្ទើរតែ​ពាសពេញពិភពលោក ជាពិសេស នៅ​អាស៊ី។

រហូតមកទល់នឹង​ពេលនេះ គេ​នៅតែ​មិន​ឃើញ​មាន​ពន្លឺ​ណាមួយ ដែល​អាច​ឈាន​ទៅ​បញ្ចប់​ភាព​ជាប់គាំង​នយោបាយ​នៅ​សភា​អាមេរិក​នេះ​បាន​នៅឡើយ ហើយ​លើសពីនេះ​ទៅទៀត បញ្ហា​ថ្មីមួយទៀត និង​កាន់តែ​ធ្ងន់ធ្ងរ​មួយទៀត កំពុង​តែ​ខិតជិត​ចូល​មកដល់។

នៅថ្ងៃទី១៧​ខែ​តុលា​ខាងមុខ រតនាគារ​ជាតិ​អាមេរិក​នឹង​ត្រូវ​អស់លុយ ហើយ​ចាំបាច់​ត្រូវ​ខ្ចីបំណុល​បន្ថែម។ ប្រសិនបើ​​សភាអាមេរិក​នៅតែ​ជាប់គាំង ហើយ​មិន​ព្រម​​អនុម័ត​ច្បាប់​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​បង្កើន​កម្រិត​បំណុល​សាធារណៈ​ទេ​នោះ រដ្ឋការ​របស់​លោក​អូបាម៉ា​នឹង​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​ដ៏ធំមួយ គឺ​បំណុល​ថ្មី​ក៏​ខ្ចីមិនបាន ចំណែក​ឯ​បំណុល​ចាស់​ក៏​គ្មានលុយសង។ តាមលក្ខណៈ​បច្ចេកទេស អាមេរិក​នឹង​ត្រូវ​ក្ស័យធន។ ការក្ស័យធន​នៃ​មហាអំណាច​សេដ្ឋកិច្ច​ពិភពលោក​មួយនេះ អាច​នឹង​រាលដាល​ ​បង្ក​ភាព​ចលាចល នៅលើ​ប្រព័ន្ធ​ហិរញ្ញវត្ថុ​ទូទាំង​ពិភពលោក។

ក៏ប៉ុន្តែ មាន​ប្រទេស​ពីរ​នៅ​អាស៊ី ដែល​អាច​ជា​អ្នក​រងគ្រោះ​ខ្លាំង​ជាងគេ ក្នុង​ករណីអាមេរិក​ក្ស័យធន គឺ​ចិន និង​ជប៉ុន ដែល​ជា​ម្ចាស់​បំណុល​ដ៏ធំបំផុត​របស់​អាមេរិក។ យោងតាម​តួលេខ​ក្រសួង​ហិរញ្ញវត្ថុ​អាមេរិក គិត​មក​ត្រឹម​ថ្ងៃទី៣១​កក្កដា ឆ្នាំ​២០១៣​នេះ បំណុល​ដែល​អាមេរិក​ជំពាក់​​ចិន មាន​រហូតដល់ទៅ ១ ២៨០​ពាន់​លាន​ដុល្លារ ហើយ​បំណុល​ដែល​ជំពាក់​ជប៉ុន មាន​ ១ ១៤០ពាន់លាន​ដុល្លារ។

ចិន និង​ជប៉ុន​បាន​សុទ្ធតែ​បាន​បង្ហាញ​ នូវ​ក្តី​បារម្ភ​របស់​ខ្លួន ហើយ​បាន​អំពាវនាវ​ជា​សាធារណៈ​​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល និង​​សភា​អាមេរិកដោះស្រាយ​ជម្លោះ ដើម្បី​បញ្ចៀស​ការ​ក្ស័យធន។

អនុរដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​សេដ្ឋកិច្ច​ចិន​បាន​ថ្លែង​កាលពីថ្ងៃ​ចន្ទ​​ថា វាជារឿង​ធម្មតា ដែលចិនត្រូវ​ព្រួយបារម្ភ​អំពី​ស្ថានភាព​វិបត្តិ​នយោបាយ​នៅ​​សហរដ្ឋ​អាមេរិក ហើយ​ថា វា​ជា​ការ​ទទួលខុសត្រូវ​របស់​រដ្ឋាភិបាល​អាមេរិក ក្នុងការ​បញ្ចៀស​វិបត្តិ​បំណុល និង​ធានា​សុវត្ថិភាព​នៃ​លុយវិនិយោគ​របស់​ចិន នៅ​អាមេរិក។

កាសែត​ជប៉ុនវិញ បាន​ចុះផ្សាយ​ថា មន្រ្តី​ជាន់ខ្ពស់​ជប៉ុន​បាន​ជួប​ជជែក​តាមទូរស័ព្ទ​ជាច្រើនលើក​ ​ជាមួយ​នឹង​មន្រ្តី​ក្រសួង​ហិរញ្ញវត្ថុ​អាមេរិក កាលពីថ្ងៃ​ចន្ទ ដើម្បីជជែក​អំពី​វិបត្តិ​បំណុល។ កាលពីថ្ងៃ​អង្គារ​នេះ លោក​តារ៉ូ អាសូ រដ្ឋមន្រ្តីក្រសួង​សេដ្ឋកិច្ច​ជប៉ុន​បាន​ថ្លែង​រំឭក​ថា ភាព​ជាប់គាំង​នយោបាយ​នៅ​អាមេរិក​ជុំវិញ​រឿង​ថវិកា និង​បំណុល​សាធារណៈ អាចនឹង​បង្ក​ជា​បញ្ហា​ចោទ​ចំពោះ​តម្លៃ​មូលបត្រ​បំណុលរដ្ឋ​អាមេរិក។

គួរបញ្ជាក់ថា លុយ ដែល​ចិន និង​ជប៉ុន ឲ្យ​អាមេរិក​ខ្ចី គឺ​ធ្វើឡើង​តាម​រយៈ​ការ​ទិញ​មូលបត្រ​បំណុល​​របស់​រដ្ឋ។ ប្រសិនបើ​​តម្លៃ​មូលបត្រ​បំណុលរដ្ឋ​អាមេរិក​ធ្លាក់ចុះ ​ចិន និង​ជប៉ុន ដែល​មាន​មូលបត្រ​បំណុល​អាមេរិក​ក្នុង​ដៃ​ច្រើន គឺ​ជា​អ្នក​ដែល​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ​នឹង​ការ​ខាតបង់​ច្រើន។

បញ្ហាមួយទៀត ដែល​ចិន និង​ជប៉ុន​ត្រូវ​ប្រឈមមុខ គឺ​តម្លៃ​លុយ​ដុល្លារ​អាមេរិក។ វិបត្តិ​បំណុល​អាមេរិក អាច​នឹង​​ធ្វើ​ឲ្យ​លុយដុល្លារ​អាមេរិក​ធ្លាក់ថ្លៃ​ខ្លាំង​ ធៀប​នឹង​លុយ​យេន​របស់​ជប៉ុន និង​លុយ​យ័ន​របស់​ចិន ហើយ​នេះ គឺ​ជា​បញ្ហា​ចោទ​ធំមួយ សម្រាប់​សេដ្ឋកិច្ច​របស់ប្រទេស​ទាំងពីរ ដែល​ពឹងផ្អែក​ខ្លាំង​លើ​ការ​នាំចេញ។

គេ​នៅចាំបាន​ថា កាល​ពី​ខែ​សីហា ឆ្នាំ​២០១១ អាមេរិក​ធ្លាប់​បាន​ប្រឈមមុខ​នឹង​វិបត្តិ​បំណុល​នេះ​ម្តងរួចមកហើយ។ នៅពេលនោះ ភាព​ជាប់គាំង​នៅ​ក្នុង​សភា​អាមេរិក ក៏​បាន​បណ្តាល​ឲ្យ​ទីផ្សារ​មូលបត្រ​ពិភពលោក​​រង្គោះរង្គើ​មិនតិច​ដែរ។ រហូតដល់​នាទី​ចុងក្រោយ ទើប​សភា​អាមេរិក​សុខចិត្ត​អនុម័ត​ច្បាប់​អនុញ្ញាត​ឲ្យ​រដ្ឋាភិបាល​លោក​អូបាម៉ា​ខ្ចីបំណុល​បន្ថែម ហើយ​អាច​បញ្ចៀស​ការក្ស័យធន​បាន។

នៅ​លើកនេះ គេមិនដឹង​ថា តើ​អាមេរិក​នឹង​អាច​បញ្ចៀស​ការ​ក្ស័យធន​បាន ដូចកាល​ពី​ឆ្នាំ​២០១១​ទៀត​ដែរ​ឬទេ? អ្វី​ដែល​គេ​សង្កើតឃើញ ហើយ​ដែល​គួរ​ឲ្យ​មាន​ការព្រួយបារម្ភ គឺ​មាន​សមាជិក​សភា​មក​ពី​គណបក្ស​សាធារណរដ្ឋ​មួយចំនួន​ហាក់ដូចជា​​​យល់ថា ការណ៍​ដែល​អាមេរិក​ក្ស័យធន​នឹង​មិន​បង្ក​ផលវិបាក​អ្វី​ធ្ងន់ធ្ងរ​ដូច​ដែល​គេ​ធ្លាប់គិត។ ការយល់ឃើញ​បែបនេះ អាច​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​ពួកគេ​មិន​ចង់​ធ្វើ​សម្បទាន​ ដើម្បីសម្រុះសម្រួល​​បញ្ចប់​វិបត្តិ ហើយ​​សុខចិត្ត​ទុក​បណ្តោយ​ឲ្យ​អាមេរិក​ក្ស័យធន៕

Share your experience and feedback as a Wikimedian in this global survey

[កែប្រែ]
  1. This survey is primarily meant to get feedback on the Wikimedia Foundation's current work, not long-term strategy.
  2. Legal stuff: No purchase necessary. Must be the age of majority to participate. Sponsored by the Wikimedia Foundation located at 149 New Montgomery, San Francisco, CA, USA, 94105. Ends January 31, 2017. Void where prohibited. Click here for contest rules.

Your feedback matters: Final reminder to take the global Wikimedia survey

[កែប្រែ]

(Sorry to write in Engilsh)

ភូមិសាស្រ្តនយោបាយ

[កែប្រែ]

ជម្លោះ​ជុំវិញ​កោះ​សេនកាគុ​ផ្ទុះ​ឡើង​ជា​ថ្មី​រវាង​ជប៉ុន និង​ចិន

[កែប្រែ]

ក្រសួង​ការ​បរទេស​ជប៉ុន​បាន​កោះ​ហៅ​ឯក​អគ្គរដ្ឋទូត​ចិន​ប្រចាំ​នៅ​ទីក្រុង​តូក្យូ(Tokyo)មក​ស្តី​បន្ទោស។

​មូលហេតុ​គឺ​មក​ពី​នៅ​ព្រឹក​ថ្ងៃ​ពុធ​ទី​១១​កក្កដា​នេះ​នាវា​យាម​ល្បាត​របស់​ចិន​ចំនួន​បី​គ្រឿង​បាន​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ដែន​ទឹក​របស់​ជប៉ុន​ក្បែរ​ទីប្រជុំ​កោះ​សេនកាគុ(Senkaku)។ មិនមែន​ជា​លើក​ទី​មួយ​ទេ​ដែល​ប្រទេស​ជិត​ខាង​ទាំង​ពីរ​មើល​មុខ​គ្នា​មិន​ចំ​ដោយហេតុ​តែ​បញ្ហា​ទីប្រជុំកោះ​សេនកាគុ។

នាវា​យាម​ល្បាត​ទាំង​បី​គ្រឿង​របស់​ចិន បាន​ចូល​មក​ក្បែរ​ទីប្រជុំ​កោះ​សេនកាគុ​នៅ​ពេល​ព្រលឹម​ភ្លឺ​ស្រាងៗ ហើយ​បាន​នៅ​ទ្រេលទ្រល​ក្នុង​ដែនទឹក​របស់​ជប៉ុន​មួយ​សន្ទុះ​ធំ មុន​និង​បាន​ចាក​ចេញ​ទៅ​វិញ​នៅ​ទី​បំផុត។ នេះ​បើ​យោង​ទៅ​តាម​ប្រភព​ព័ត៌មាន​ខាង​ប្រទេស​ជប៉ុន។


ប៉ុន្មាន​ម៉ោង​ក្រោយ​ឧប្បត្តិហេតុ​នេះ ក្រសួង​ការ​បរទេស​ជប៉ុន​បាន​កោះ​ហៅ​ឯកអគ្គ​រដ្ឋទូត​ចិន​មក​ស្តី​បន្ទោស​និង​មក​និយាយ​ប្រាប់​ជា​ថ្មី​និង​ជា​ផ្លូវការ​ថា សេនកាគូ​ជា​ទឹកដី​របស់​ជប៉ុន។

យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ នាវា​យាម​ល្បាត​របស់​ចិន​បាន​ចូល​មក​ក្នុង​ដែន​ទឹក​របស់​ជប៉ុន ជួន​ចំ​ពេល​មួយ​ដែល​ទីក្រុង​តូក្យូ បាន​និង​កំពុង​បន្ត​ចរចា​ជាមួយ​ម្ចាស់​កម្មសិទ្ធិ​ឯកជន ជនជាតិ​ជប៉ុន​ម្នាក់ ដើម្បី​ទិញ​កោះ​តូចៗ​ចំនួន​បី​នៃ​ទី​ប្រជុំ​កោះ​សេនកាគុ មក​ធ្វើ​ជា​សម្បត្តិ​រដ្ឋ។ ហើយ​គម្រោង​ការ​ទិញ​កោះ​តូចៗ​ទាំង​បី​នេះ​កំពុង​ធ្វើ​ឱ្យ​ចិន​ខឹង​សម្បារ​ដ្បិត​ចិន​យល់​ឃើញ​ថា ធ្វើ​បែប​នេះ រដ្ឋាភិបាល​ជប៉ុន​ចង់​បង្កើន​ការ​ត្រួត​ពិនិត្យ​ទៅ​លើ​កោះ​សេនកាគុ។

សូម​ជម្រាប​ថា ​​ជប៉ុន​បាន​ឈ្លានពាន​យកទី​ប្រជុំ​កោះ​សេនកាគុ ​ពី​ចិន​នៅ​ឆ្នាំ​១៨៩៥។ ថ្នាក់ដឹកនាំ​ចិន​ចេះ​តែ​ទាមទារ​ចង់​បាន​សេនកាគុ​មក​វិញ។ ក៏ប៉ុន្តែ ជប៉ុន​មិន​ព្រម ហើយ​គ្មាន​បំណង​ចង់​ដោះ​ស្រាយ​បញ្ហា​នេះ​ទេ ពីព្រោះ​ទីប្រជុំ​កោះ​សេនកាគុ​នេះ អាច​មាន​ប្រេងកាត ឧស្ម័ន​ធម្មជាតិ​ និងជាតំបន់សម្បូរទៅដោយត្រី៕

អាស៊ី​បូព៌ា ផ្តើម​ផុង​ខ្លួន ក្នុង​អស្ថិរភាព ដោយ​ហេតុ​តែ​ជម្លោះ នៅ​ក្នុង​សមុទ្រ​ចិន​

[កែប្រែ]

ចុង​ក្រោយ​នេះ ជម្លោះ​នៅ​សមុទ្រ​ចិន​ខាង​កើត និង​នៅ​សមុទ្រ​ចិន​ខាង​ត្បូង​បាន​និង​កំពុង​បន្ត​ធ្វើ​ឱ្យ​ភាព​តានតឹង​កើត​ឡើង​រវាង​ចិន​និង​ជប៉ុន រវាង​ចិន​និង​វៀតណាម​និង​រវាង​ចិន​ និង​ហ្វីលីពីន​។ ទោះ​បី​ជា​វា​មិន​ទាន់​អាច​នាំ​ទៅ​ដល់​សង្គ្រាម​ដោយ​ចំពោះ​រវាង​បណ្តា​ភាគី​ជម្លោះ​ក៏​ដោយ​ក្តី ក៏​អធិករណ៍​ដ៏​ស្រួច​ស្រាល់​នេះ​នៅ​ក្នុង​សមុទ្រ​ចិន​កំពុង​រុញ​ច្រាន​បន្តិច​ម្តងៗ​តំបន់​អាស៊ី​បូព៌ា​ទៅ​ក្នុង​អស្ថិរភាព​ដែរ។


ក្នុង​រយៈ​ពេល​ជាង​មួយ​ខែ​កន្លង​ទៅ​នេះ តំបន់​អាស៊ី​បូព៌ា​ផុង​ខ្លួន​កាន់​តែ​ជ្រៅ​ទៅ​ក្នុង​ស្ថានភាព​មួយ​តាន​តឹង​និង​ពុះ​កញ្ជ្រោល​ខ្លាំង ដោយហេតុតែ​ជម្លោះ​ទឹក​ដី​នៅ​ក្នុង​សមុទ្រ​ចិន​ខាង​ត្បូង និង​​នៅ​ក្នុង​សមុទ្រ​ចិន​ខាង​កើត។ នៅ​វៀតណាម បាតុករ​បាន​វាយ​កំទេច​រោងចក្រ​ចិន ប៉ុន្មាន​ថ្ងៃ​ប៉ុណ្ណោះ​ក្រោយ​ពី​ចិន​បាន​ចូល​មក​ខួង​រក​ប្រេង​ក្រោម​បាត​សមុទ្រ​ម្តុំ​ប្រជុំ​កោះ​Paracel ដែល​ប៉េកាំង​និង​ហាណូយ​ដណ្តើម​គ្នា​កាន់​កាប់។ ប៉ុន្មាន​ថ្ងៃ​ក្រោយ​មក​ទៀត​ទូក​នេសាទ​វៀតណាម​មួយ​គ្រឿង​បាន​លិច​នៅ​ម្តុំ​តំបន់​ជម្លោះ បន្ទាប់​ពី​បាន​ប៉ះ​ទង្គិច​គ្នា​ជាមួយ​ទូក​ចិន។


ទន្ទឹម​នេះ នៅ​សមុទ្រ​ចិន​ខាង​កើត ភាព​តានតឹង​កំពុង​ឡើង​ដល់​កម្រិត​កំពូល​នៅ​ក្នុង​ជម្លោះ​ប្រជុំកោះ​Senkaku ដោយហេតុ​តែ​កាល​ពី​ប៉ុន្មាន​ថ្ងៃ​មុន​នេះ យន្តហោះ​ប្រដេញ​របស់​ចិន​និង​យន្តហោះ​ចម្បាំង​របស់​ជប៉ុន​ប៊ិស​តែ​បាន​ហោះ​ឆាប​គ្នា។

ជា​ការ​ពិត ចម្បាំង​មិន​ទាន់​ផ្ទុះ​ទេ។ តែ​សង្គ្រាម​ពាក្យ​សំដី​បាន​កើត​ឡើង​ហើយ។ ជាក់​ស្តែង នាឱកាស​វេទិកា​អាស៊ី​ប៉ាស៊ីហ្វិក​នៅ​សិង្ហបុរី​កាល​ពី​ថ្ងៃ​ទី​១​មិថុនា​កន្លង​ទៅ​នេះ ចិន​បានដំឡើង​សម្លេង​ដាក់​អាមេរិក​និង​ជប៉ុន​បន្ទាប់​ពី​ប្រទេស​សម្ពន្ធមិត្ត​ទាំង​ពីរ​នេះបាន​និយាយ​ឌឺ​ចិន បាន​ចោទ​ប្រកាន់​ចិន​ថា​ជា​អ្នក​ទទួល​ខុស​ត្រូវ​ចំពោះ​ភាព​តានតឹង​បច្ចុប្បន្ន​នៅ​អាស៊ី​បូព៌ា។

ចម្បាំង​មិន​ទាន់​ផ្ទុះ​មែន​ពិត តែ​តំបន់​អាស៊ី​បូព៌ា​កំពុង​តែ​ដើរ​ទៅ​រក​អស្ថិរភាព​ហើយ ពី​ពេល​នេះ​ត​ទៅ ដ្បិត​ភាគី​ជម្លោះ​សុទ្ធ​តែ​បាន​និង​កំពុង​បន្ត​បង្ហាញ​ចង្កូម​ដាក់​គ្នា។

នៅ​ខាង​ចិន គេ​បាន​ផ្លាស់​ប្តូរ​នយោបាយ ប្តូរ​ពី​អំណាច​ស្រទន់​Soft Power មក​ជា​អំណាច​កាច​វិញ​ម្តង​Hard Power។ រហូត​មក​ទល់​ពេល​ថ្មីៗ​នេះ ប្រទេស​ចិន​បាន​អនុវត្ត​នយោបាយ​សម្រួល​​​​​ទំនាក់​ទំនង​ជាមួយ​បណ្តា​ប្រទេស​ក្នុង​តំបន់ នយោបាយ​ដែល​លោក​តេង សៀវប៉េង​បាន​បន្សល់​ទុក​ឱ្យ​ថ្នាក់​ដឹក​នាំ​ចិន​តាំង​ពី​ចុង​ទសវត្សរ៍​ទី​៧០​មក​ម្ល៉េះ។ គោលដៅ​នៃ​នយោបាយ​នេះ គឺ​កាត់​បន្ថយ​ភាព​តានតឹង​និង​អស្ថិរភាព​គ្រប់​បែប​យ៉ាង​នៅ​ក្នុង​តំបន់ ជា​អាទិ៍​តាម​រយៈ​នយោបាយ​ឈ្នះ​ឈ្នះ​នៅ​ចំពោះមុខ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ដើម្បី​ទុក​លទ្ធភាព​ឱ្យ​ប្រទេស​ចិន​បោះ​ជំហាន​​ទៅ​រក​ភាព​រុងរឿង​សេដ្ឋកិច្ច និង​លេច​ត្រដែត​ឡើង​ក្នុង​នាម​ជា​មហា​យក្ស ដោយ​សន្តិវិធី។ ផ្ទុយ​ទៅ​វិញ តាំង​ពី​ពាក់​កណ្តាល​អាណត្តិ​គ្រប់គ្រង​រដ្ឋ​របស់​លោក​ហ៊ូ ជីនតាវ រហូត​មក​ទល់​ពេល​នេះ​ដែល​ជា​អាណត្តិ​គ្រប់គ្រង​រដ្ឋ​របស់​លោក ស៊ី ជីនពីង ចិន​មាន​ឥរិយាបថ​កាច​ជាង​មុន​ឆ្ងាយ។ បាន​ន័យ​ថា ប៉េកាំង​សាកល្បង​ធ្វើ​ឱ្យ​ប្រែប្រួល​ស្ថានភាព​statu quo ជា​ពិសេស​​ នៅ​ក្នុង​ជម្លោះ​ទឹក​ដី​នៅ​សមុទ្រ​ចិន​ខាង​កើត​និង​នៅ​សមុទ្រ​ចិន​ខាង​ត្បូង រហូត​ដល់​ទៅ​ជួន​កាល​បង្ក​ដោយ​ចេតនា​ឱ្យ​មាន​ឧប្បត្តិហេតុ​កើត​ឡើង​ទៀត​ផង។

និយាយ​ពី​ភាគី​ជម្លោះ​របស់​ចិន​ក្នុង​សមុទ្រ​ចិន​ខាង​ត្បូង​វិញ ជាពិសេស​វៀតណាម​ និង​ ហ្វីលីពីន។ ប្រទេស​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​ទាំង​ពីរ​នេះ​ហ៊ាន​ចេញ​មុខ​ប្រឆាំង​នឹង​ចិន​កាន់​តែ​​ខ្លាំង​។ ជាក់​ស្តែង ក្នុង​ឆ្នាំ​២០១២ វៀតណាម​បាន​អនុម័ត​ច្បាប់​មួយ​ដែល​កំណត់​ជា​ឯកតោ​ភាគី​របៀប​របប​ថ្មី​នៃ​ការ​ធ្វើ​ចរាចរណ៍​ក្នុង​ដែន​ទឹក​ម្តុំ​ប្រជុំកោះ​Spratly​និង​Paracel ជាហេតុ​បាន​ធ្វើ​ឱ្យ​ចិន​ខឹង​សម្បារ​ខ្លាំង។ នៅ​សមុទ្រ​ចិន​ខាង​កើត​វិញ និង​ក្នុង​ឆ្នាំ​២០១២​ដដែល រដ្ឋាភិបាល​ជប៉ុន​បាន​ទិញ​កោះ​ពីរ​ចុង​ក្រោយ​នៃ​កោះ​ទាំង​ប្រាំ​របស់​ប្រជុំ​កោះSenkaku ពី​សេដ្ឋី​ជប៉ុន​ម្នាក់ ដើម្បី​ធ្វើ​ឱ្យ​ប្រជុំ​កោះ​ទាំង​មូល​ក្លាយ​ជា​សម្បត្តិ​រដ្ឋ។ សេចក្តី​សម្រេច​ចិត្ត​នេះ គឺ​ជា​ការ​ផ្គើន​បញ្ឈឺ​ចិត្ត​រដ្ឋាភិបាល​ចិន។

បណ្តា​ភាគី​បដិបក្ខ​របស់​ចិន ហ៊ាន​ចេញ​មុខ​ប្រឆាំង​នឹង​ចិន​កាន់​តែ​ខ្លាំង ក៏​ដោយសារ​តែ​មាន​សហរដ្ឋ​អាមេរិក​នៅ​ពី​ក្រោយ។

ជា​ការ​ពិត​ណាស់​ដែល​ថា អាមេរិក​ជាប់​កាតព្វកិច្ច​ត្រូវ​ជួយ​ការពារ​ជប៉ុន។ នេះ​បើ​យោង​ទៅ​តាម​សន្ធិសញ្ញា​ការពារ​សន្តិសុខ​គ្នា​ទៅ​វិញ​ទៅ​មក​រវាង​ប្រទេស​ទាំង​ពីរ ដូច​ដែល​លោក​ប្រធានាធិបតី​​អូបាម៉ា​បាន​បញ្ជាក់​ថ្មីៗ​កន្លង​ទៅ​នេះ​ថា អាមេរិក​នឹង​ធ្វើ​អន្តរាគមន៍​យោធា​ជួយ​ការពារ​ជប៉ុន ក្នុង​ករណី​មាន​ការ​វាយ​ប្រហារ​ពី​សំណាក់​ប្រទេស​ទី​បី​ទៅ​លើ​ប្រជុំ​កោះSenkaku​ដែល​កំពុង​ឋិត​នៅ​ក្រោម​ការ​កាន់​កាប់​របស់​ជប៉ុន។

ផ្ទុយ​ទៅ​វិញ ជាគោលការណ៍ អាមេរិក​គ្មាន​ជាប់​ទាក់ទិន​អ្វី​ទាំង​អស់​ទៅ​នឹង​ជម្លោះ​នៅ​​សមុទ្រ​ចិន​​ខាង​ត្បូង។ អធិករណ៍​ដ៏​ស្រួច​ស្រាល់​នេះ គ្រាន់​តែ​ជា​ឱកាស​សម្រាប់​ឱ្យ​កំពូល​មហា​អំណាច​​មួយ​នេះ​ពង្រឹង​និង​ពង្រីក​វត្តមាន​យុទ្ធសាស្រ្ត នយោបាយ​និង​យោធា​របស់​ខ្លួន​នៅ​អាស៊ី​អាគ្នេយ៍​តែ​ប៉ុណ្ណោះ។

ម្ល៉ោះ​ហើយ គេ​អាច​និយាយ​បាន​ថា ការ​លូក​ដៃ​របស់​អាមេរិក​ក្នុង​ជម្លោះ​សមុទ្រ​ចិន ជា​ប្រភព​សំខាន់​មួយ​នៃ​អស្ថិរភាព​បច្ចុប្បន្ន​នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាស៊ី​បូព៌ា ដ្បិត​ជប៉ុន វៀតណាម និង​ហ្វីលីពីន​ដែល​អាង​លើ​បង្អែក​នយោបាយ​និង​យោធា​របស់​អាមេរិក​ហ៊ាន​ចេញ​មុខ​តតាំង​នឹង​មហាយក្ស​ចិន​កាន់​តែ​ខ្លាំង។

ជា​ការ​ពិត វត្តមាន​របស់​អាមេរិក​អាច​ជួយ​បញ្ចៀស​សង្គ្រាម​ដោយ​ចំពោះ​រវាង​ចិន​និងជប៉ុន ឬ​ក៏​រវាង​ចិន​និង​វៀតណាម នៅ​ក្នុង​ជម្លោះ​សមុទ្រ​ចិន។ ផ្ទុយ​ទៅ​វិញ វា​នឹង​បង្ក​ឱ្យ​មាន​អស្ថិរភាព​កាន់​តែ​ខ្លាំង​នៅ​ក្នុង​តំបន់ តាម​រយៈ​ការ​ប៉ះ​ទង្គិច​គ្នា​ជាយថាហេតុ ដោយ​ចៃដន្យ​និង​ដោយ​អចេតនា ​​រវាង​​កង​ទ័ព​ជើង​អាកាស​ឬ​ជើង​ទឹក​នៃ​បណ្តា​ប្រទេស​ភាគី​​ជម្លោះ។ អស្ថិរភាព​ក្នុង​តំបន់​ក៏​នឹង​ច្បាស់​ជា​មាន​លក្ខណៈ​កាន់​តែ​ស្រួច​ស្រាល់​ដែរដោយហេតុតែ​បាតុកម្ម អំពើហិង្សា និង​ការ​ប្រកាន់​ពូជសាសន៍​ពី​សំណាក់​ពួក​អ្នក​ជាតិ​និយម​ជ្រុល នៅ​ប្រទេស​នេះ​ឬ​ប្រទេស​នោះ​ក្នុង​តំបន់៕

អានុតរភាព​របស់​ឥណ្ឌា​ទៅ​លើ​បណ្តា​ប្រទេស​ជិត​ខាង​តូចៗ

[កែប្រែ]

ឥណ្ឌា​ដែល​តាំង​ខ្លួន​ជា​កំពូល​មហា​អំណាច​ប្រចាំ​នៅ​អាស៊ី​ខាង​ត្បូង តែងតែ​លាត​សន្ធឹង​ឥទ្ធិ​ពល​របស់​ខ្លួន​ទៅ​លើ​បណ្តា​ប្រទេស​ជិត​ខាង​តូចៗ។


តាំង​​ខ្លួន​​ជា​​មហា​​អំណាច​​តំបន់​​អាស៊ី​​ខាង​​ត្បូង​ ឥណ្ឌា​​ត្រូវ​​តែ​​លាត​​សន្ធឹង​​អានុតរភាព​​និង​​ឥទ្ធិពល​​របស់​​ខ្លួន​​ទៅ​​លើ​​បណ្តា​​ប្រទេស​​តូច​ៗ​​នៅ​​ជុំវិញ​​ខ្លួន។ ប្រទេស​​ជិត​​ខាង​​ទាំង​​នោះ​ដែល​​អ្នក​​សង្កេត​ការណ៍​​ខ្លះ​​ប្រសិទ្ធ​នាម​​​ថា​​ជា​​បណ្តា​​ប្រទេស​​រណប​​ឥណ្ឌា ​រួម​​មាន​​សេរីលង្កា​(Sri Lanka)​ ម៉ាលឌីហ្វ​(Maldives) បាំងក្លាដែស​(Bangladesh) និង​​ប៊ូតង់​(Bhoutan)។

ទំនាក់​​ទំនង​​រវាង​​ឥណ្ឌា​​និង​​Sri Lanka ជា​​ភស្តុតាង​​មួយ​​ជាក់​​ស្តែង​​ជាង​គេ​​នៃ​​មហិច្ឆតា​​របស់​​ ឥណ្ឌា​​នៅ​​ក្នុង​​តំបន់​​អាស៊ី​​ខាង​​ត្បូង។ វា​​ក៏​​ជា​​ភស្តុតាង​​នៃ​​នយោបាយ​​ការ​​បរទេស​រេ​​ដូច​​ចុង​​ស្រល់​​របស់​​ទីក្រុង​​ញូដេលី​​(New Delhi)​ដែរ។ ​ ដើម​​ដំបូង​ នៅ​​ពេល​​ដែល​​ពួក​​ជនជាតិ​​ភាគ​​តិច​​តា​មូល​​(Tamoul) ចាប់​​អាវុធ​​ត​ទល់​​នឹង​ រដ្ឋាភិបាល​​សេរីលង្កា​​ នៅ​​ឆ្នាំ​​១៩៧២​​ ក្នុង​​គោលដៅ​​ ទាមទារ​​បង្កើត​​រដ្ឋ​​ឯករាជ្យ​​មួយ​​នៅ​​ប៉ែក​​ ឥ្ឍាន​​នៃ​​ប្រទេស​ ​ឥណ្ឌា​​ចេញ​​មុខ​​គាំទ្រ​​ពួក​​ទ័ព​​ព្រៃ​ផ្តាច់​ទឹកដី​និយម។ មូលហេតុ​​កាល​​ណោះ​ គឺ​​មក​​ពី​​ឥណ្ឌា​​មិន​​ត្រូវ​រ៉ូវ​​គ្នា​​ជាមួយ​​រដ្ឋ​​អំណាច​​សេរីលង្កា ម្ល៉ោះ​​ហើយ​​ ឥណ្ឌា​​ចង់​​ធ្វើ​​ឱ្យ​​ទី​ក្រុង​​ កូឡុំបូ​​(Colombo)​ទន់​ខ្សោយ ​ដើម្បី​​ងាយ​​នឹង​​ពង្រីក​​ឥទ្ធិពល​​របស់​​ខ្លួន​​ចូល​​ទៅ​​ក្នុង​​ប្រទេស​​មួយ​​នេះ។

ក៏​​ប៉ុន្តែ​​ក្រោយ​​មក ​គឺ​​នៅ​​ឆ្នាំ​​១៩៨៧ ឥណ្ឌា​​បែរ​​ជា​​សម្រេច​​ចិត្ត​​ងាក​​ទៅ​​គាំទ្រ​​រដ្ឋាភិបាល​​ទីក្រុង​​Colombo​ទៅ​វិញ​ ដ្បិត​​សង្គ្រាម​​នៅ​​Sri Lanka​បាន​​ផ្តើម​​រីក​រា​ល​​ដាល​​ចូល​​មក​​ដល់​​តំបន់​​ប៉ែក​​ចុង​​​ខាង​​ត្បូ​ង​​នៃ​​ប្រទេស​​ឥណ្ឌា ​ជា​ពិសេស​​នៅ​​ក្នុង​​រដ្ឋ​​តាមីល ណាឌូ (Tamil Nadu) ជា​ទី​​ដែល​​ពលរដ្ឋ​​ឥណ្ឌា​​មួយ​​ភាគ​​ធំ​​ជា​​ជនជាតិ​​តាមូល។ ម្ល៉ោះ​ហើយ ដើម្បី​​ជៀស​វាង​​អស្ថិរភាព​​នៅ​​ក្នុង​​តំបន់​​ប៉ែក​​ខាង​​ត្បូង​​នៃ​​ប្រទេស​​ខ្លួន​ នៅ​​ក្នុង​​ខែ​​កក្កដា​​ ឆ្នាំ​​១៩៨៧ ទីក្រុង​​ញូដេលី​​បាន​​បញ្ជូន​​ទ័ព​​រាប់​​​ម៉ឺន​​នាក់​​ទៅ​​កាន់​​ប៉ែក​​ឥ្ឍាន​​នៃ​​ប្រទេស​​Sri Lanka ដើម្បី​​កាត់​​បន្ថយ​​កម្លាំង​ និង​រំសាយ​អាវុធ​របស់​ពួក​ទ័ព​ព្រៃ​តាមូល។

គឺ​អន្តរាគមន៏​យោធា​របស់​ឥណ្ឌា​នេះ​ហើយ ដែល​ជា​មូលហេតុ​នៃ​ភេរវកម្ម​អត្តឃាត​បង្ក​ឡើង​ដោយ​ពួក​តាមូល​ទៅ​លើ​នាយក​រដ្ឋមន្រ្តី​ឥណ្ឌា​រ៉ាជីវ ហ្កាន់ឌី(Rajiv Ganghi)នៅ​ថ្ងៃ​២១​ឧសភា​១៩៩១។

ក្រោយ​មរណភាព​របស់​Rajiv Gandhi ឥណ្ឌា​ឈប់​លូក​ដៃ​ក្នុង​សង្គ្រាម Sri Lanka តែ​តាម​ឃ្លាំ​មើល​ស្ថានភាព​យ៉ាង​ល្អិត​ល្អន់ ពីព្រោះ​ឥណ្ឌា​បារម្ភ​ បារម្ភខ្លាច​រដ្ឋាភិបាល​Sri Lanka ងាក​ទៅ​ពឹង​ពាក់​ចិន​ និង​បារម្ភ​ខ្លាច​ចិន​យក​Sri Lanka មក​ធ្វើ​ជា​មូលដ្ឋាន​យោធា​ជើង​ទឹក​របស់​ខ្លួន។

ហើយ​នៅ​ចុង​បញ្ចប់ តាំង​ពី​ឆ្នាំ​២០០៩​មក ពោល​គឺ​តាំង​ពី​រដ្ឋាភិបាល​Sri Lanka​បាន​បញ្ចប់​ សង្គ្រាម​ស៊ីវិល​បន្ទាប់​ពី​បាន​វាយ​បង្ក្រាប​ពួក​តាមូល​រាប​ដូច​កន្ទេល ស្រាប់​តែ​ឥណ្ឌា​ចេញ​មុខ​ចោទ​ប្រកាន់​ទីក្រុង​Colombo​ថា​បាន​ប្រព្រឹត្ត​ឧក្រិដ្ឋកម្ម​សង្គ្រាម​ទៅ​លើ​ពួក​ទ័ព​ព្រៃ​តាមូល។

មូលហេតុ​ចម្បង​នៃ​ការ​ផ្លាស់​ប្តូរ​ឥរិយាបថ​បៃប​នេះ​របស់​ទីក្រុង​New Delhiគឺ​មក​ពី​រដ្ឋាភិបាល​Sri Lanka នៅ​ទី​បំផុតបាន​ងាក​ទៅ​ពឹង​ពាក់​ចិន ដើម្បី​រៀបចំ​អភិវឌ្ឍ​ប្រទេស ក្រោយ​សករាជ​សង្គ្រាម​ស៊ីវិល។

ដោយ​ឡែក​នៅ​ក្នុង​ទំនាក់​ទំនង​ជាមួយ​Népal​វិញ នយោបាយ​ការ​បរទេស​របស់​ឥណ្ឌា​ក៏​គ្មាន​មូលដ្ឋាន​និង​ទិស​ដៅ​ជាក់​ច្បាស់​ដូច​គ្នា និយាយ​បែប​ផ្សេង គឺ​វា​រេ​ដូច​ចុង​ស្រល់។

Népal ជា​ប្រទេស​ទ្រនាប់​មួយ​នៅ​ចន្លោះ​ប្រទេស​ឥណ្ឌា​និង​ប្រទេស​ចិន។ ម្ល៉ោះ​ហើយ​វា​ជា​ទីតាំង​នៃ​ការ​ប្រជែង​ឥទ្ធិពល​គ្នា​ខ្លាំង​រវាង​ឥណ្ឌា​និង​ចិន។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥០ ទីក្រុងNew Delhi​និងទីក្រុងKatmandou​បាន​ចុះ​ហត្ថលេខា​លើ​កិច្ច​ព្រម​ព្រៀង​សន្តិភាព​និង​មិត្តភាព​មួយ​ដែល​ធ្វើ​ឱ្យ​Népal ក្លាយ​ជា​ប្រទេស​រណប​ឥណ្ឌា។ ស្រប​ទៅ​តាម​កិច្ច​ព្រមព្រៀង​នេះ ឥណ្ឌា​ត្រូវ​ជួយ​ខ្ទប់​កុំ​ឱ្យ​មនោគមវិជ្ជា​កុម្មុយនិស្ត​ម៉ៅ​និយម​ដែល​ហូរ​ចេញ​ពី​ប្រទេស​ចិន ជ្រាប​ចូល​មក​ក្នុង​ប្រទេស​Népal​បាន។

ក៏​ប៉ុន្តែ បន្តិច​ម្តងៗ ជា​ពិសេស​ចាប់​ពី​ពាក់​កណ្តាល​ទសវត្សរ៍​ទី​៩០​ទៅ Népal​បាន​សាក​ល្បង​រើ​បម្រះ​ខ្លួន​ចេញ​ពី​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង​ជ្រុល​របស់​ទីក្រុង​New Delhi ដោយ​បាន​បែរ​ទៅ​ត្រូវ​រ៉ូវ​គ្នា​ ជាមួយ​ចិន​វិញ។ នេះ​គឺ​មក​ពី​ចិន​បាន​ជួយ​Népal​សាង​សង់​ហេដ្ឋា​រចនា​សម្ព័ន្ធ រួម​មាន​ផ្លូវ​ថ្នល់​និង​ស្ពាន​ជា​ដើម ហើយ​ទន្ទឹម​នេះ ចិន​ក៏​បាន​ផ្តល់​អាវុធ​ដល់​Népal ដើម្បី​ទប់​ទល់​នឹង​ពួក​កុម្មុយនិស្ត​ម៉ៅ​និយម​ដែល​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៩៦​បាន​ចាប់​អាវុធ​ធ្វើ​សង្គ្រាម​ស៊ីវិល​ក្នុង​គោលដៅ​រំលំ​លទ្ធិ​រាជា​និយម​និង​កសាង​សង្គម​កុម្មុយនិស្ត​មួយ​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស។

នៅ​ចំពោះ​មុខ​បរិបទ​បែប​នេះ ឥណ្ឌា​ក៏​បាន​បែរ​ទៅ​គាំទ្រ​ពួក​ម៉ៅនិយម​Népal​វិញ គាំទ្រ​រហូត​ដល់​ឆ្នាំ​២០០១ ទើប​ឈប់។ ឥណ្ឌា​ឈប់​ទុក​ចិត្ត​ពួក​កុម្មុយនិស្ត​Népal ណា​មួយ​ពួក​ម៉ៅនិយម​Népal​មាន​ទំនាក់​ទំនង​ជាមួយ​ពួក​កុម្មុយនិស្ត​ឥណ្ឌា ជាអាទិ៍​នៅ​ក្នុង​រដ្ឋ​Bihar និង​Andra Pradesh។ ណា​មួយ​ទៀត ទាហាន​ឥណ្ឌា​រាប់​ម៉ឺន​នាក់​ដែល​មាន​ដើម​កំណើត​ជា​ជន​ជាតិ​Népal ចង់​ឃើញ​រដ្ឋាភិបាល​ឥណ្ឌា​ជួយ​រដ្ឋាភិបាល​Népal​វិញ។

យ៉ាង​ណា​ក៏​ដោយ ទំនាក់​ទំនង​រវាង​ឥណ្ឌា​និង​Népal បាន​និង​កំពុង​បន្ត​ប្រែ​ប្រួល​ខ្លាំង តាំង​ពី​ ឆ្នាំ​២០០៦​មក។ នេះ​គឺ​មក​ពី​នយោបាយ​ផ្ទៃ​ក្នុង​របស់​Népal​បាន​ប្រែប្រួល​ខ្លាំង។ ពួក​ម៉ៅ​និយម​បាន​រួប​រួម​គ្នា​ជាមួយ​អ្នក​ប្រជាធិបតេយ្យ​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស ដើម្បី​ដក​អំណាច​ពី​ដៃ​ស្តេច​ ផ្តាច់​ការ និង​បាន​ផ្លាស់​ប្តូរ​របប​នយោបាយ ពី​រាជា​និយម មក​ជា​សាធារណដ្ឋ​នៅ​ក្នុង​ឆ្នាំ​២០០៨។ ក៏​ប៉ុន្តែ រហូត​មក​ទល់​ពេល​នេះ ទោះ​ជា​សង្គ្រាម​ស៊ីវិល​បាន​ចប់​ក៏​ដោយ​ក្តី ក៏​អស្ថិរភាព​នយោបាយ​នៅ​តែ​មាន​ជា​បន្ត​នៅ​Népal។ វា​អាច​ជា​ផលវិបាក​អវិជ្ជមាន ដែល​ហូរ​ចេញ​ពី​ការ​ប្រជែង​ឥទ្ធិពល​គ្នា​រវាង​ឥណ្ឌា​និង​ចិន។

ដូច​គ្នា​អ៊ីចឹង​ដែរ ឥណ្ឌា​ក៏បាន​លូក​ដៃមិនស្វាង​ក្នុង​បញ្ហា​ផ្ទៃ​ក្នុង​របស់​កោះ​Maldives។ នៅ​ខែ​ធ្នូ​ឆ្នាំ​១៩៨៨ កងទ័ព​ឥណ្ឌា​បាន​ធ្វើ​អន្តរាគមន៍​ខ្ទប់​កុំ​ឱ្យ​មាន​រដ្ឋប្រហា​ប្រឆាំង​នឹង​ប្រធានាធិបតី​Maldives​កើត​ឡើង​បាន។ ម្ល៉ោះ​ហើយ ក្រោយ​មក ពី​ឆ្នាំ​១៩៨៨​រហូត​ដល់​ឆ្នាំ​២០១៣​ថ្មីៗ​កន្លង​ទៅ​នេះ Maldives​ឋិត​នៅ​ក្រោម​ឥទ្ធិពល​ទាំង​ស្រុង​របស់​ឥណ្ឌា​ដែល​តាំង​ខ្លួន​ជា​រៀម​ច្បង​​។ ប៉ុន្តែ នៅ​ខែ​វិច្ឆិកា​ឆ្នាំ​២០១៣ ស្រាប់​តែ​ប្រមុខ​បក្ស​ប្រឆាំង​នៅ​Maldives អាប់ឌូឡា យ៉ាមីន(Abdulla Yameen) ដែល​ជា​អ្នក​ជំទាស់​នឹង​អានុត្តរភាព​ឥណ្ឌា បាន​ជាប់​ឆ្នោត​ជា​ប្រធានាធិបតី។ នៅ​ក្នុង​បរិបទ​នយោបាយ​ថ្មី​បែប​នេះ ឥទ្ធិពល​ឥណ្ឌា​ទៅ​លើ​កូន​កោះ​ក្នុង ​សមុទ្រ​ឥណ្ឌា​មួយ​នេះ អាច​នឹង​ចុះ​ខ្សោយ​ត​ទៅ​ថ្ងៃ​មុខ។

ដោយ​ឡែក Bangladesh​ដែល​ដំបូង​ឡើយ​ជា​ប្រទេស​រណប​ឥណ្ឌា​ខ្លាំង​មែន​ទែន បាន​និង​កំពុង​បន្ត​រើ​បម្រះ​ខ្លួន​ចេញ​ពី​ឥទ្ធិពល​ខ្លាំង​ជ្រុល​ពេក​របស់​ឥណ្ឌា។

គួរ​រំឭក​ឡើង​វិញ​ថា ដំបូង​ឡើយ Bangladesh​ដែល​មាន​ឈ្មោះ​ដើម​ជា​ប៉ាគីស្ថាន​ខាង​កើត ជា​ដែន​ដី​របស់​Pakistan។ តែ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧១ ប្រជាជន​នៅ​ទីនោះ​បាន​ធ្វើ​អបគមន៍​ផ្តាច់​ទឹក​ដី​ចេញ​ពី​Pakistan ដោយ​មាន​ការ​ជួយ​ជ្រោមជ្រែង​ពី​សំណាក់​ឥណ្ឌា។

ប៉ុន្តែ ក្រោយ​មក ទំនាក់​ទំនង​រវាង​ឥណ្ឌា​និង​Bangladesh ផ្តើម​រអាក់​រអួល​ខ្លាំង។ ពីព្រោះ​ទី​មួយ ប្រជាជន​Bangladesh​ដែល​ជា​អ្នក​កាន់​សាសនា​អ៊ីស្លាម​ចេះ​តែ​នាំ​គ្នា​ចូល​មក​រស់​នៅ​ដោយ​ខុស​ច្បាប់​ក្នុង​ទឹក​ដី​ឥណ្ឌា ជាពិសេស​នៅ​ក្នុង​រដ្ឋ​អាស្សាំ​(Assam)។ ទី​ពីរ ពីព្រោះ​ឥណ្ឌា​ចេះ​តែ​សង្ស័យ​ថា Bangladesh​បាន​ទទួល​ឱ្យ​ជ្រក​នៅ​ក្នុង​ទឹក​ដី​របស់​ខ្លួន​ពួក​​ភេរវជន​​អ៊ីស្លាម​ជ្រុល​និយម​មក​ពី​Pakistan ជាពិសេស​នៅ​ក្រោយ​មហា​ភេរវកម្ម​ថ្ងៃ​១១​កញ្ញា​២០០១។ ទី​បី ពីព្រោះ​ប៉ុន្មាន​ឆ្នាំ​ចុង​ក្រោយ​នេះ Bangladesh បាន​ងាក​ទៅ​ត្រូវ​គ្នា​នឹងចិន​វិញ​ម្តង។

នៅ​ក្នុង​ចំណោម​បណ្តា​ប្រទេស​តូចៗ​នៅ​អាស៊ី​ខាង​ត្បូង​ដែល​រណប​ឥណ្ឌា​ខ្លាំង​ជាង​គេ​គឺ​Bhoutan។ ចំពោះ​Bhoutan ឥណ្ឌា​ជា​ប្រភព​នៃ​ជំនួយ​សេដ្ឋកិច្ច​ជា​ប្រទេស​ដែល​ជួយ​ខ្លួន​បង្ក្រាប​ចលនា​បះបោរ។ រី​ឯ​ចំពោះ​ឥណ្ឌា​វិញ Bhoutan​ជា​ប្រទេស​មិត្ត​ដែល​អាច​ទុក​ចិត្ត​បាន ជា​ទីតាំង​យុទ្ធសាស្រ្ត​មួយ​សំខាន់ ដ្បិត​វា​ជា​ដែន​ដី​ទ្រនាប់​នៅ​ចន្លោះ​ប្រទេស​ឥណ្ឌា​និង​ប្រទេស​ចិន៕


print

ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ពិភពលោក

[កែប្រែ]

បុរេប្រវត្តិ៖ ដំណើររឿង​មនុស្សជាតិ​នៅមុន​ប្រវត្តិ​ជា​សំណេរ ការសិក្សា​ប្រវត្តិសាស្រ្ត មិនថា ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ជាតិ ឬ​ជា​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ពិភពលោក គឺ​ជា​រឿង​ដ៏​សំខាន់​មួយ ដើម្បី​ស្វែងយល់​អំពី​ដំណើរដើមទង និង​ការ​វិវឌ្ឍ​របស់​យើង​ជា​មនុស្សជាតិ អំពី​ហេតុការណ៍​សំខាន់ៗ ដែល​ជា​ធាតុផ្សំ​ចម្បង​សម្រាប់​យល់​ពី​ព្រឹត្តិការណ៍​នាពេល​បច្ចុប្បន្ន ព្រមទាំង​​ជា​​មេរៀន និង​បទពិសោធន៍​សម្រាប់​ថ្ងៃ​អនាគត។

ផ្សាយពាណិជ្ជកម្ម

ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ពិភពលោក​​ចាប់ផ្តើម​​ឡើង​ កាលពី​ប្រមាណ​ជា ៦ពាន់​ឆ្នាំមុន ជាមួយ​នឹង​ការ​​បង្កើត​សំណេរ ដើម្បី​កត់ត្រា​ហេតុការណ៍​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ ក៏ប៉ុន្តែ ដំណើររឿង​របស់​មនុស្សជាតិ​យើង​ បាន​ចាប់ផ្តើម​ឡើង​តាំងពី​យូរយារ​ ​មុន​ប្រវត្តិ​ជា​សំណេរ​នេះ​ទៅទៀត ដែល​គេ​ហៅថា​ជា​សម័យកាល​បុរេប្រវត្តិ។

នៅមុនពេល​មាន​ការ​បង្កើត​អក្សរ យើង​​មាន​ត្រឹមតែ​ឯកសារ​បែបបុរាណវិទ្យាប៉ុណ្ណោះ ដើម្បី​សិក្សា​ស្វែងយល់​អំពី​ដំណើររឿង​បុព្វបុរស​ដើម​​របស់​យើង ដូចជា ឆ្អឹង ឧបករណ៍ប្រើប្រាស់ ឬ​រូបគំនូរ​ ជាដើម ដែល​គេ​រក​ឃើញ​តាមរយៈ​កំណាយ​បុរាណវិទ្យា។ តាមរយៈ​ឯកសារ​បុរាណវិទ្យាអស់ទាំងនេះ គេ​អាច​រកឃើញ​ថា តាមការពិត សម័យកាល​បុរេប្រវត្តិ​មាន​រយៈពេល​វែង​ជាង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​ជា​សំណេរ​ឆ្ងាយ​ណាស់។

បើ​និយាយ​អំពី​ប្រវត្តិ​នៃ​ភពផែនដី​យើង​ទាំងមូល​យើង​ឃើញ​ថា ភពផែនដី​បាន​ចាប់កំណើត​ឡើង តាំងពី​ប្រមាណ​ជា​ជាង ៤ពាន់​លាន​ឆ្នាំមុន។ គឺ​ជា​ភពមួយ ក្នុង​ចំណោម​ភពទាំង ៨ នៅ​ក្នុង​ប្រព័ន្ធ​ព្រះអាទិត្យ ក៏ប៉ុន្តែ ផែនដី គឺ​ជា​ភព​ ដែល​មិនស្ថិត​នៅ​​ជិត​ព្រះអាទិត្យ​​ពេក ដែល​នាំ​ឲ្យ​មានកម្តៅខ្លាំងជ្រុល ហើយ​ក៏​មិននៅ​ឆ្ងាយ​ពីព្រះអាទិត្យ​ពេក ដែល​នាំ​ឲ្យ​មាន​ត្រជាក់ខ្លាំង ប៉ុន្តែ ស្ថិត​​នៅ​ក្នុងរយៈចម្ងាយ​ដ៏​សមស្របមួយ ប្រកបដោយ​​អំណោយផល​ដល់​ការ​ចម្រើន​លូតលាស់​នៃ​ជីវចម្រុះ ដែល​ក្នុង​នោះ​ក៏​រួមទាំង​មនុស្ស​ជាតិ​យើង​ផងដែរ។

តាមរយៈការសិក្សា​ទៅលើ​តម្រ៉ុយ​បុរាណវិទ្យា គេ​រកឃើញ​ថា មនុស្ស​ដើមដំបូង​​បាន​ចាប់ផ្តើម​មាន​វត្តមាន​នៅលើ​ភពផែនដី នៅ​ក្នុង​តំបន់​អាហ្វ្រិក​ប៉ែក​ខាង​កើត ក្បែរ​តំបន់​ដើមបូព៌ា​បច្ចុប្បន្ន។ ក៏ប៉ុន្តែ ចំពោះ​សំណួរ​ថា តើ​មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​មាន​វត្តមាន នៅលើ​ផែនដី ជាដំបូង នៅពេលណា? ចម្លើយ​អាច​មាន​ខុសៗគ្នា ដោយ​ខ្លះ​ថា រហូតដល់​ទៅ​រាប់លាន​ឆ្នាំ​មុន ខ្លះ​ថា ២០ម៉ឺន​ឆ្នាំមុន ឬ​ក៏ ៥ម៉ឺន​ឆ្នាំ​មុន អាស្រ័យ​ទៅ​តាម​ទ្រឹស្តី​ខុសៗគ្នា។

ទោះជាយ៉ាងណា អ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវ​ផ្នែក​បុរាណវិទ្យា និង​នរវិទ្យា​បាន​ព្រមព្រៀង​គ្នា​ជាទូទៅ​ថា មនុស្ស​ដើមដំបូង ដែល​មាន​លក្ខណៈ​ជាមនុស្ស ពិសេស​ខុសប្លែក​ពីសត្វ​ មាន​វត្តមាន នៅលើ​ផែនដី កាល​ពី​ប្រមាណ ៥ម៉ឺន​ឆ្នាំមុន។ ហើយ​​លក្ខណៈពិសេស​ ដែល​បែងចែក​ខុសគ្នា​ស្រឡះ​រវាង​មនុស្ស និង​សត្វ គឺ​មិនមាន​ស្ថិត​នៅ​ត្រង់​ការ​ដើរជើងពីរ ការ​ចេះយក​វត្ថុ​មក​ប្រើ​ជាឧបករណ៍​ប្រើប្រាស់ ឬ​ការ​មាន​មនោសញ្ចេតនា​នោះទេ។ លក្ខណៈពិសេស​របស់​មនុស្ស គឺ​ភាសា។

សត្វ​ ថ្វីដ្បិត​តែ​មាន​សំឡេង មាន​សម្រែក​ខុសៗគ្នា ដែល​អាច​ឲ្យ​ពួកគេ​យល់គ្នា​បាន​ខ្លះៗ ក៏ប៉ុន្តែ វា​មិនមែន​ជា​ភាសា​ ដែល​មាន​លក្ខណៈ​ជឿនលឿន ​អាច​ឲ្យ​មាន​ការ​និយាយ​យល់គ្នា​បាន​ដូចជា​ភាសា​របស់​មនុស្ស​នោះទេ។ ការ​ដែល​មិនមាន​ភាសា​និយាយ​គ្នា​បាន​នេះ​ ធ្វើ​ឲ្យ​សត្វ មាន​ការវិវឌ្ឍ​ជឿនលឿន​ទៅមុខ​យ៉ាង​យឺតបំផុត។

ឆ្កែ សេះ ខ្លា ឬ​តោ​ចំណាស់ មាន​បទពិសោធន៍​ច្រើន​ ពី​មេរៀន​ក្នុង​ជីវិត ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេល​សត្វ​ទាំងនេះ​ស្លាប់ទៅ បទពិសោធន៍​ទាំងនេះ​នឹង​ត្រូវ​បាត់បង់​ទៅ​ជាមួយទាំងអស់ ដោយសារ​តែ​គ្មាន​ភាសា ដើម្បី​អាច​និយាយ​ពន្យល់ ផ្ទេរ​បទពិសោធន៍​នេះ​បាន​ ហើយ​សត្វ​ជំនាន់ថ្មី​ត្រូវ​ចាប់ផ្តើម​រៀនសូត្រ​ពីជីវិត​សាជាថ្មី​ ពីចំណុច​សូន្យ​សុទ្ធសាធ។

មនុស្សវិញ គឺ​ផ្ទុយ​ពីនេះ! ដោយសារ​តែមនុស្ស​មាន​ភាសា ដែល​អាច​និយាយ​រ៉ាយរ៉ាប់​រឿង​ប្រាប់គ្នា​បាន មនុស្ស​ចាស់ ដែល​មាន​បទពិសោធន៍​ក្នុង​ជីវិត អាច​រៀបរាប់​ពីបទ​ពិសោធន៍​របស់​ខ្លួន ទៅ​ឲ្យ​ក្មេងៗ​ជំនាន់ក្រោយ​អាច​រៀនសូត្រ​ពីបទពិសោធន៍​នេះ​បាន។ ​ផ្អែក​លើ​មេរៀន និង​បទពិសោធន៍ ដែល​ទទួលបាន​ពី​មនុស្ស​ចាស់​ជំនាន់មុន ក្មេងជំនាន់ក្រោយ​អាច​សិក្សា​ស្វែងយល់​និង​រកឃើញ​នូវ​បទពិសោធន៍​កាន់តែ​ថ្មីៗ និង​កាន់តែ​​ជឿនលឿន​ជាង​មនុស្ស​ជំនាន់មុន​ រួចហើយ​​​ផ្ទេរ​បទពិសោធន៍​អស់ទាំងនេះ​​ទៅ​ឲ្យ​ក្មេង​ជំនាន់ក្រោយៗ​ជា​បន្ត​ទៅទៀត។

ដូច្នេះ ភាសា, ការប្រាស្រ័យទាក់ទង, ​ចែកចាយ និង​ផ្ទេរបទពិសោធន៍, ទំនាក់ទំនង​គ្រូ និង​សិស្ស គឺ​ជា​លក្ខណៈ​ពិសេស​​របស់​មនុស្ស ដែល​គេ​មិនឃើញ​មាន នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ពពួកសត្វ។ ដោយសារ​​តែ​ភាសានេះ​ហើយ ដែល​ជួយ​ឲ្យ​​មនុស្ស​មាន​ការ​វិវឌ្ឍ​ទៅមុខ​យ៉ាងលឿន​បំផុត បើ​ធៀប​នឹង​ការ​វិវឌ្ឍ​របស់​សត្វ។ ការវិវឌ្ឍ​របស់​សត្វ គឺ​ជា​ការ​វិវឌ្ឍ​តាមបែប “ធម្មជាតិ”។ ចំណែក​ការវិវឌ្ឍ​របស់​មនុស្ស គឺ​ជា​ការ​វិវឌ្ឍ​តាមបែប “វប្បធម៌” ពោលគឺ ការ​វិវឌ្ឍ​ តាមរយៈ​ចំណេះដឹង, បទពិសោធន៍, វិទ្យាសាស្រ្ត, សិល្បៈ និង​បច្ចេកវិទ្យា។ កសិកម្ម៖ បដិវត្តន៍​ដ៏សំខាន់​នៃ​មនុស្សជាតិ​ដែល​នាំ​ទៅរក​ការ​បង្កើត​រដ្ឋ​ដំបូង មនុស្ស​សម័យ​បុរេប្រវត្តិ ដែល​បាន​ចាប់វត្តមាន​ដំបូងនៅ​លើ​ភពផែនដី ក្នុង​តំបន់​អាហ្រ្វិក​ខាង​កើត បាន​ចាប់ផ្តើម​ផ្លាស់ទី រីកសាយភាយ​បន្តិចម្តងៗ ទៅកាន់​តំបន់​ដើមបូព៌ា អាស៊ី និង​អឺរ៉ុប ហើយ​នៅ​ចុងយុគសម័យទឹកកក (Ice Age) ប្រមាណ​ជា ១ម៉ឺន ២ពាន់​ឆ្នាំមុន វត្តមាន​របស់​មនុស្ស​ជាតិ​បាន​រីកសាយភាយ​ទៅ​ស្ទើរតែ​គ្រប់​ទីកន្លែង នៅ​​ទូទាំង​ពិភពលោក។

នៅ​ក្នុង​អំឡុង​យុគសម័យទឹកកក ​ទឹកសមុទ្រ​នៅលើ​ភពផែនដី​មាន​កម្រិតកម្ពស់​ទាប​ជាង​ពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ​ ពោលគឺ ជា​កម្រិត​ទាបបំផុត​ដែល​នៅ​​កន្លែង​ខ្លះ​​ ដូចជា ច្រក​សមុទ្រ​រវាង​រុស្ស៊ី និង​រដ្ឋ​អាឡាស្កា​សហរដ្ឋ​អាមេរិក (Bering Sea) ជាដើម តាមពិត ​គឺ​ជា​ដីគោក ដែល​អាច​ឲ្យ​មនុស្ស​ធ្វើ​ដំណើរ​ឆ្លងកាត់​ដោយ​ថ្មើ​ជើងបាន។ គឺ​នៅត្រង់​កន្លែង​នេះ​ហើយ ដែល​កាល​ពី​ប្រមាណ​ជា ២ម៉ឺន​ឆ្នាំមុន មនុស្ស​បាន​ធ្វើ​ដំណើរ​ដោយ​ថ្មើរ​ជើង​ ចេញ​​ពី​តំបន់​អាស៊ី​ ឆ្ពោះ​ទៅកាន់​ទ្វីបអាមេរិក។

ដូច្នេះ ជនជាតិ​ដើម​នៅ​អាមេរិក ដែល​បច្ចុបន្ន​យើង​ច្រើន​ហៅថា​ជា​ជនជាតិ​ឥណ្ឌា​ស្បែកក្រហម តាមការ​ពិត គឺ​ជា​មនុស្ស ដែល​មាន​ដើមកំណើត​មក​ពី​អាស៊ី។ បុគ្គលិក​លក្ខណៈ​ជា​ប្រជាជន​មក​ពី​អាស៊ី ទាំង​ខាង​រូបរាងកាយ និង​ទាំង​ឫសគល់​នៃ​ភាសា ដែល​គេ​នៅតែ​អាច​មើល​ឃើញ​នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ជនជាតិ​ឥណ្ឌា​អាមេរិក នាពេល​បច្ចុប្បន្ន។

នៅ​ក្នុង​មួយផ្នែក​ដំបូង​នៃ​សម័យកាលបុរេប្រវត្តិ ដែល​គេ​ឲ្យឈ្មោះ​ថា “យុគថ្មបំបែក” (Paléolitique) មនុស្ស​ដើមដំបូង​ចេះ​ប្រើ​ឈើ និង​ថ្ម ជា​ឧបករណ៍ ហើយ​បរិភោគ​សាច់ឆៅ។ ក៏ប៉ុន្តែ បន្តិចម្តងៗ មនុស្ស​ចាប់ផ្តើម​ចេះច្នៃ​ឧបករណ៍​ប្រើប្រាស់ ដែល​មាន​លក្ខណៈ​កាន់តែ​ទំនើប​ជាងមុន ហើយ​ចាប់ផ្តើម​ចេះ​ប្រើ​ភ្លើង ដើម្បី​ចម្អិន​អាហារ។

មនុស្ស​ នៅ​ក្នុង “យុគថ្មបំបែក” រស់នៅ​ដោយ​ពឹងផ្អែក​ទាំងស្រុង​ទៅលើ​ការ​បរបាញ់ និង​ការ​បេះផ្លែឈើព្រៃ​ជា​អាហារ។ នៅពេលនោះ មនុស្ស​មាន​កន្លែង​ច្រើន​ក្នុង​ការ​បរបាញ់។ តំបន់​សាហារ៉ា នៅ​ទ្វីបអាហ្វ្រិក ដែល​ជា​ចំណុច​ចាប់ផ្តើម​ដំបូង នៃ​វត្តមាន​របស់​មនុស្ស​ជាតិ​ នៅ​ជា​តំបន់សម្បូរ​ស្មៅ និង​ព្រៃ ហើយ​​មិនទាន់​ក្លាយ​ជា​វាលខ្សាច់​ខ្សោះហួតហែង​ដូច​ជាពេល​បច្ចុប្បន្ន​នេះ​នៅឡើយទេ។

ក៏ប៉ុន្តែ ការ​ប្រែប្រួល​នៃ​អាកាសធាតុ បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​តំបន់​ដែល​ធ្លាប់​តែ​សម្បូរព្រៃ ត្រូវ​ក្លាយ​ជា​វាលខ្សាច់។ ​មនុស្ស​ត្រូវ​ជួប​នឹង​គ្រោះ​អត់ឃ្លាន ហើយ​ត្រូវ​បង្ខំចិត្ត​រត់ទៅ​រក​កន្លែង​ដែល​មាន​ព្រៃ ជាពិសេស ទៅនៅ​តាម​ដងទន្លេ​ធំៗ​មួយចំនួន ដែល​ជា​ប្រភព​ទឹក ដូចជា ដងទន្លេ​នីល (Nile) នៅ​អាហ្វ្រិក, ទន្លេ​អឺហ្វ្រាត (Euphrates) និង​ទន្លេ​ទីហ្រ្គីស (Tigris/Tigre) នៅ​ក្នុង​តំបន់​មេសូប៉ូតាមី (Mesopotamie) ពោលគឺ នៅ​ប្រទេស​អ៊ីរ៉ាក់​បច្ចុប្បន្ន, ទន្លេ​សិន្ធុ (ឬ Indus) នៅ​ប៉ាគីស្ថាន និង​ឥណ្ឌា​បច្ចុប្បន្ន និង​ទន្លេ​ហ៊័ងហេ ឬ​ទន្លេលឿង នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ចិន។

ហេតុដូច្នេះ​ហើយ​បាន​ជា​គេ​សង្កេតឃើញ​ថា អរិយធម៌​ធំៗ​ដំបូង​បង្អស់​នៃ​មនុស្ស​ជាតិ គឺ​ចាប់កំណើត​ នៅ​ក្នុង​តំបន់​ជាប់​នឹង​ដងទន្លេ​ទាំងនេះ គឺ​ អេហ្ស៊ីប មេសូប៉ូតាមី ឥណ្ឌា និង​ចិន។

ចំនួន​មនុស្ស​ដែល​គេ​ចេញ​ពី​តំបន់​វាលខ្សាច់ ​មក​ប្រមូលផ្តុំគ្នា នៅ​តាម​តំបន់​ជាប់​នឹង​ដង​ទន្លេធំៗ​ទាំងនេះ ​មាន​កាន់តែច្រើន​ឡើងៗ រហូត​​ដល់​ពេលមួយ ​កន្លែង​ដ៏តូចចង្អៀត​នេះ ក៏​លែង​អាច​ទ្រទ្រង់​​ជីវភាព​របស់​មនុស្ស​ទាំងនេះ​បាន ដោយសារ​តែ​កន្លែង​បរបាញ់​មាន​តិច​ជាង​មាត់​ដែល​ត្រូវ​ចិញ្ចឹម។

ប្រឈមមុខ​នឹង​បញ្ហា​នេះ នៅ​ប្រមាណ​ជា ៨ពាន់​ឆ្នាំ​មុន​គ្រឹស្ត​សករាជ ពោលគឺ ប្រមាណ​ជា ១ម៉ឺន​ឆ្នាំមុន មនុស្ស​ក៏​ចាប់ផ្តើម​បែក​គំនិត​បង្កើត​​របៀបរស់​នៅ​ថ្មី​ស្រឡាង​មួយទៀត ដែល​ជា​បដិវត្តន៍​ដ៏​សំខាន់​បំផុត​របស់​មនុស្ស​ជាតិ ហើយ​ដែល​គេឲ្យឈ្មោះ​ថា​ជា​ “បដិវត្តន៍​នៃ​យុគថ្មរំលីង” (Néolitique) នោះ​ គឺ​ការ​បង្កើត​របរ​កសិកម្ម។

នៅ​ក្នុង​តំបន់​វាលទំនាប​តាម​ដងទន្លេ គេ​ឃើញ​មាន​ប្រភេទ​ធញ្ញជាតិ​ ដែល​ដុះ​តាម​​លក្ខណៈ​ជា​ស្មៅព្រៃ ហើយ​ដែល​មនុស្ស​យើង​ធ្លាប់​​តែ​​ទៅបេះបោច យក​​មក​ធ្វើ​ជា​អាហារ ទៅតាម​លក្ខណៈ​ធម្មជាតិ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយ​មក​ មនុស្ស​បាន​បែក​គំនិត​ដ៏​អស្ចារ្យ​មួយ ដែល​មិន​ធ្លាប់មាន​ពីមុន គឺ​មនុស្ស​ទៅ​បេះ​សម្រាំង​គ្រាប់​ធញ្ញជាតិ​ដែល​ល្អៗ ហើយ​យក​វា​ទៅ​ដាំ​បន្ត ដើម្បី​រង់ចាំ​ប្រមូលផល​។ ក្នុងពេល​ជាមួយគ្នា មនុស្ស​ក៏​បាន​ចាប់ផ្តើម​បង្វែ​ពីការ​បរបាញ់ ទៅ​ជា​ការ​ចាប់សត្វព្រៃ​មក​ចិញ្ចឹម។

ការ​ដាំដុះ និង​ការ​ចិញ្ចឹមសត្វ​នេះ​ គឺ​ជា​ការ​វិវឌ្ឍ​ដ៏​សំខាន់​បំផុត​របស់​មនុស្សជាតិ ពីព្រោះ​ថា នៅ​ក្នុង​ផ្ទៃដី ដែល​មាន​ទំហំ​ដូចគ្នា ការប្រកប​របរ​កសិកម្ម​អាច​ចិញ្ចឹម​មនុស្ស​បាន​ច្រើន​ជាង​ការ​បរបាញ់ ​រហូតដល់​ទៅ ១រយដង មានន័យថា បើ​កាលពីមុន ដែល​មនុស្ស​ពឹងផ្អែក​លើ​ការបរបាញ់ ផ្ទៃដី​ដ៏តូចចង្អៀត​មួយ អាច​ចិញ្ចឹម​ជីវិត​បាន​ត្រឹមតែ ១ម៉ឺននាក់ ការ​បង្កើត​របរ​កសិកម្ម​អាចផ្តល់​ផល សម្រាប់​ចិញ្ចឹម​​មនុស្ស​រហូតដល់​ទៅ ១លាននាក់។

ក្រោយ​ពី​មនុស្ស​ចេះ​ប្រកប​របរ​កសិកម្ម ចំនួន​ប្រជាជន​សរុប​នៅលើ​ភពផែនដី បាន​កើនឡើង ពី​រាប់លាន​នាក់ ទៅ​រាប់រយលាននាក់ ក្នុងរយៈពេល​ដ៏ខ្លី។ មនុស្សជាតិ ដែល​ពីមុន​ទទួលរង​នូវ​ការ​គំរាមកំហែង​ពី​ធម្មជាតិ ក៏បាន​ប្រែក្លាយ​ទៅ​ជា​ការ​គំរាម​កំហែង​ដល់​ធម្មជាតិ​វិញ ពីព្រោះ​ថា ការ​ដាំដុះ និង​ចិញ្ចឹម​សត្វ គឺ​ជា​សកម្មភាព ដែល​មាន​ការបំពុល​បរិយាកាស​ខ្លាំង​បំផុត ជាពិសេស គឺ​ការ​បញ្ចេញ​ឧស្ម័ន​មេតាន (CH4) ដែល​ជា​ដើមហេតុ​ដ៏​សំខាន់មួយ ដែល​បង្ក​ឲ្យ​ផែនដី​ឡើងកម្តៅ។