ការពិភាក្សារបស់អ្នកប្រើប្រាស់:Kao bun song
តើអាមេរិកដែលជារដ្ឌអធិបតេយ្យមួយអាចក្ស័យធនយ៉ាងដូចម្តេច
ផ្ងៃច័ន្ទទី ១៤ខែតុលាឆ្នាំ២០១៣ រដ្ឌាភិបាលសហព័ន្ធអាេមរិកនៅតែបន្តរបិទទ្វាមួយផ្នែក ដោយសារតែវិបត្តិថវិការ។ក្នុងពេលជាមួយគ្នាពេលកំណត់ដែលសភាអាមេរិកត្រូវប្រឈមនឹងការក្ស័យធន ក៏កាន់តែខិតជិតចូលមកដល់។លោកអូបាម៉ា និងសមាជិកសភាមកពីគណបក្សសាធារណរដ្ឌមានពេលតែ៤ផ្ងៃទេៀតប៉ុណេ្ណាះេដីម្បីចរចាគ្នាលើការអនុម័តច្បាប់ឲ្យរដ្ឌាភិបាលអាចខ្ចីលុយមកបង្គ្រប់ការចំណាយ និងចេៀសពីការ
ក្ស័យធន។ «សំណួរ» អាេមរិកដូចជាចម្លែកពីប្រទេសផ្សេងទេៀត ព្រេាះមុននឹងរដ្ឌាភិបាលខ្ចីលុយគេបាន ទាល់តែទៅសំុការអនុញ្ាតពីសភាជាមុន‽ តាមពិត រដ្ឌាភិបាលអាមេរិកអាចខ្ចីលុយគេបាន ដោយមិនចាំបាច់សំុការអនុញ្ញាតពីសភាទេ ក៏ប៉ុន្តែធ្វើម៉េចកំុឲ្យតែបំណុលសរុប កើនឡើងហួសពីកម្រិតអតិបរមាមួយដែលកំណត់ដោយច្បាប់«បំណុលដល់តំបូល»។ បពា្ហាាដែលចោទឡើងនៅពេលនេះ គឺថវិការអាមេរិកចេះតែមានឧនភាពជាប្រចាំ។មុខចំណាយមានច្រើន ចំណែកចំណូលមានតិចធ្វើឲ្យរដ្ឌាភិបាលត្រូវខ្ចីបំណុលគេច្រើនដេីម្បីមកបង្រ្គប់ចំណាយ។ បំណុលផ្មីចេះតែបន្តរខ្ចី ច្រើនឡើង ចំណែកឯបំណុលចាស់សងរំលោះមិនទាន់ ធ្វើឲ្យបំណុលចេះតែគរឡើងដល់កំតិតអតិបរមា ទើបរដ្ឌាភិបាលរបស់លោក អូបាម៉ាលែងអាចខ្ចីបំណុលគេបន្ដែមទៀត ហេីយត្រូវសំុឲ្យសភាអនុម័តច្បាប់ផ្មី ដំឡើង កម្រិតអតិបរមានៃបំណុល ទើបន្តខ្ចីបំណុលគេតទៅទៀត។ ″ សំណួរ” កន្លងមកតើសភាអាមេរិកធ្លាប់បានតម្លើងកម្រិតបំណុអតិបរមានេះប៉ុន្មានលើកមកហើយ‽
តាំងពីមានច្បាប់កំណត់អំពីកម្រិតបំណុលអតិបរមា កាលពីឆ្នាំ១៩១៧ សភាអាមេរិកធ្លាប់បានដំឡើងកម្រិតបំណុលអតិបរមាចំនួន ៧៧ លើករួចមកហើយ ដោយមិនសូវមានបពា្ហាចោទខ្លាំងប៉ុន្មានទេ។ ការដំឡើងកម្រិត
បំណុលអតិបរមាបានក្លាយជារឿងស្មុគស្មាញ ចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០១០មក នៅពេលដៃលគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យបាត់បង់សំលេងភាគច្រើននៅក្នុងរដ្ឌសភា។ដោយសារតែការអនុម័តច្បាប់ដំឡើងកម្រិតបំណុលអតិបរមា ត្រូវឲ្យមានសំឡេងគាំទ្រសភាទាំងពីរ ់ ៉ព្រឹទ្ធសភា និងរដ្ឌសភា ៉ គណបក្សសាធារណរដ្ឌតែងតែរារាំងមិនឲ្យអនុម័តច្បាប់នេះដេីម្បីដាក់សម្ពាធ ទាមទារឲ្យលោក អូបាម៉ាផ្លាស់ប្តូរនយោបាយ ជាពិេសសដេម្បីប្រឆាំងនឹងច្បាប់ ស្តីពីកំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធធានារ៉ាប់រងសុខភាពរបស់លោក អូបាម៉ា។ «សំណួរ» នៅពេលនេះគេនាំគ្នាបារម្ភផា ប្រសិនបើសភាអាមេរិកមិនអនុម័តច្បាប់ តើអាមេរិកក្ស័យធនដូចម្តេច‽
ក្ស័យធនត្រង់ចំណុចនេះមិនមែនសំដៅលើការក្ស័យធនរហូតបិទទ្វារដូចជាករណីក្រុមហ៊ុនទ ឬសហគ្រាសទេ ប៉ុន្តែសំដៅទៅលើស្ដានភាពមួយដែលបំណុលត្រូវសងមានចំនួនច្រើនជាងលុយដែលមានសម្រាប់សងបំណុល
ត្រង់កន្លែងនេះចង់បពា្ជាក់ផា បំណុលត្រូវសងមិនមែនបំណុលដែលជំពាក់ទេ។ជួនកាលបំណុលដែលជំពាក់មានច្រើនដែរ ក៏ប៉ុន្តែមិនទាន់ដល់ពេលកំណត់ត្រូវសង។ក្នុងករណីក្ស័យធន បំណុលដែលជំពាក់គេហើយដល់ពេល កំណត់ត្រូវសង ប៉ុន្តែមិនមានលុយក្នុងដៃគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីសងបំណុលទៅតាមពេលកំណត់។
ករណីក្ស័យធននេះធ្លាប់កើតមានកន្លងមកដូចជានៅ មុិចសុិក នៅឆ្នាំ១៩៨២ និងនៅ អាហ្យង់ទីនឆ្នាំ ២០០១។ ការក្ស័យធនរបស់រដ្ឌ ខុសពីការក្ស័យធនរបស់ក្រុមហ៊ុន ឬសហគ្រាស។ ក្រុមហ៊ុន សហគ្រាសដែលក្ស័យធន ម្ចាស់បំណុលអាចប្តឹងទៅតុលាការឲ្យលក់ឡាយឡុងទ្រព្យក្រុមហ៊ុន ដើម្បីសងបំណុល ហើយក្រុមហ៊ុន
ដែលក្ស័យធននេះអាចនឹងបិទទ្វារលែងតំណើរការទាំងស្រុង។
ចំពេាះរដ្ឌវិញ ដែលអធិបតេយ្យភាព គេមិនអាចទៅចាប់បង្ខំរដ្ឌមួយឲ្យសងបំណុលដូចជាក្រុមហ៊ុនឯកជណទេ(លើកលែងតែម្ចាស់បំណុលនោះជារដ្ឌមួយដែរ ហើមានកម្លាំងទ័ពខ្ាំាលាំង ដែលអាចប្រកាសសង្គ្រាម េដីម្បី
ទារបំណុល)។ ជាទូទៅក្នុងករណីរដ្ឌក្ស័យធន រដ្ឌច្រើនចរចាចាមួយម្ចាស់បំណុល ដើម្បីកាត់បន្ដយបំណុលមួយផ្នែក ឬពន្យាពេលសងបំណុល។ << សំណួរ>> ក្នុងករណីដែលភាពជាប់គាំងនៅសភាអាមេរិកអូសបន្លាយរហូតដល់មានការក្ស័យធនមែន តើវាអាចនឹងបង្កផលប៉ះពាល់អ្វីខ្លះ?
ប្រសិនបើអាមេរិកខកខានមិនបានសងបំណុលគេទៅតាមពេលកំណត់ទេ ទោះបីជាមិនសងទាំងអស់ ឬសងមិនទាន់ពេលក៏ដោយ បពា្ហាាដែលចោទឡើងគឺអត្រាការប្រាក់បំណុលរដ្ឌប្រាកដកើនឡើងខ្ពស់។ នេះជារឿង
ធម្មតា កាលណាខ្ចីលុយគេហើយមិនសងគ្រប់តាមកាលកំណត់ ពេលក្រោយចង់ខ្ចីគេទៀត គេប្រាកដជាមិនចង់ឲ្យខ្ចី ឬក៏ឲ្យខ្ចីដែរប៉ុន្តែទារការប្រាក់ខ្ពស់ ដើម្បីឲ្យសមនិងហានិភ័យនៃបំណុល។ អត្រាការប្រាក់ខ្ពស់គឺជា បន្ទុកធ្ងន់មួយ ដល់ហិរញ្ញាវត្ដុរបស់រដ្ឌ ហើយអាចនាំឲ្យអត្រាការប្រាក់នៅក្នុងទីផ្សាឥណទានឯកជនកើនឡើងខ្ពស់ដែរ ដែលជាបន្ទុកផ្ងន់សម្រាប់ក្រុមហ៊ុន ក៏ដូចជាប្រជាជនទូទៅ។ ទាំងអស់នេះវាអាចនឹងនាំទៅបង្កើត ជាវិបត្តិសេដ្ឌកិច្ចធ្ងន់ធ្ងរ។
ទីផ្សាមូលប័ត្រអាមេរិកជាទីផ្សារដែលមានទំហំនៃការជួញដូរធំ វិបត្តិនៅអាមេរិកនឹងធ្វើឲ្យមានការចលាចលនៅទីផ្សារមូលបត្រនៅទូទាំងពិភពលោក។ អ្នកសេដ្ផកិច្ច ក៏ដូចជាប្រមុខដឹកនាំស្ដាប័នហិរញ្ញវត្ដុសំខាន់ៗដូចជា មូលនិធិរូបិយវត្ដុអន្តរជាតិ(IMF) និងធនាគាពិភពលោក ជាដើម សុទ្ទតែព្រមានទុកជាមុនរួចហើយផា ប្រសិនបើអាមេរិកក្ស័យធនមែន ពិភពលោក
ទាំងមូលនឹងត្រូវធ្លាក់តៅក្នុងវិបត្តិសេដ្ឌកិច្ច ដែលធ្ងន់ផ្ងរជាងវិបត្តិកាលពីឆ្នាំ ២០០៨ទៅទៀត៕ រដ្ឌាភិបាលអាមេរិក អូបាម៉ា លែងខ្ចីលុយបានទេៀតហេីយ
គឺលោករដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងសេដ្ឋកិច្ចផ្ទាល់ខ្លួន Jack Lew ដែលបានថ្លែងជាសាធារណៈទៅកាន់ក្រុមសមាជិកសភាដែលគណបក្សប្រឆំាង គឺគណបក្សសាធារណរដ្ឋមានសម្លេងភាគច្រើន។ « ខ្ញុំស្នើឲ្យសភាចាត់វិធានការជាបន្ទាន់ » នេះជាការថ្លែងរបស់លោក Jack Lew។ លោក Lew ដែលបាននិយាយសារចុះ សារឡើងថា ចាប់ពីថ្ងៃសៅរិ៍ ទី៨ កុម្ភៈទៅ អាមេរិកមិនអាចខ្ចីលុយគេបានទៀតឡើយ ព្រោះលទ្ធភាពខ្ចីប្រាក់បានឡើងដល់កម្រិតអតិបរមាហើយ។ យោងតាមលោក Lew អាមេរិកកំពុងរស់នៅជាមួយនឹងលទ្ធភាពអប្បបរិមា ដោយផ្អែកលើស្ថានភាពជាក់ស្តែង និងបន្ទាន់ និងថា អាមេរិកមានលុយសម្រាប់ចំណាយផ្សេងៗត្រឹមដំណាច់ខែកុម្ភៈនេះប៉ុណ្ណោះ។ ទន្ទឹមគ្នានេះ លោករដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងពាណិជ្ជកម្មក៏មិនចង់ទម្លាក់កំហុសចំៗទៅលើក្រុមណាមួយទេ តែគ្រាន់តែបានបញ្ជាក់ដោយសាមញ្ញថា ការដំឡើងកម្រិតបរិមាណប្រាក់បំណុលវាជាបុព្វសិទ្ធិរបស់រដ្ឋសភា។
គួរជម្រាបជូនថា នៅសហរដ្ឋអាមេរិក សភាជាអ្នកកំណត់កម្រិតអតិបរមានៃបំណុលសាធារណៈ។ ប្រសិនបើបំណុលសាធារណៈនៅទាបជាងដែនកំណត់ រដ្ឋាភិបាលអាចខ្ចីលុយគេបន្ថែមដោយមិនចាំបាច់សុំការអនុញ្ញាតពីរដ្ឋសភាទេ។ តែសព្វថ្ងៃនេះ បំណុលសាធារណៈរបស់អាមេរិកបានកើនឡើងដល់កម្រិតអតិបរមាដែលរដ្ឋាភិបាលរបស់លោកអូបាម៉ាមិនអាចខ្ចីបំណុលគេបន្ថែមទៀតបានទៀតឡើយ វាលើកលែងតែសភាអនុម័តច្បាប់ថ្មីដើម្បីដំឡើងកម្រិតបរិមាណបំណុលអតិបរមានេះ។ អ្វីដែលបាន និងកំពុងបន្តចោទចំពោះលោកអូបាម៉ានៅត្រង់ថា គណបក្សរបស់លោកមិនមានសម្លេងភាគច្រើននៅក្នុងរដ្ឋសភាទេ។
ដូច្នេះ អ្នកដែលកំពុងមានសន្លឹកបៀរចុងក្រោយនៅក្នុងដៃ គឺគណបក្សសាធារណរដ្ឋដែលជាបក្សប្រឆំាង។ តែយ៉ាងណាក៏ដោយ ទោះបីជាបញ្ហាថវិកានៅអាមេរិកនៅមិនទាន់មានស្ថានភាពធ្ងន់ធ្ងរដូចពេលកន្លងមកក៏ដោយ ក៏អង្គការរូបិយវត្ថុអន្តរជាតិបានព្រមានក្រុមតំណាងរាស្រ្តទំាងពីរបក្សរួចជាស្រេចថា គេគួរតែមានគតិបណ្ឌិតបញ្ជៀសកុំឲ្យវិបត្តិច្រំដែលវិលត្រលប់ជាថ្មីម្តងទៀត៕ អាមេរិករួចផុតពីក្ស័យធនប្រផិតប្រផើយ
សម្រាប់ពលរដ្ឋអាមេរិកាំង និងជាពិសេសសម្រាប់បុគ្គលិកដែលរដ្ឋសហព័ន្ធបានផ្អាកការងារអស់ពីរសប្តាហ៍មកហើយ ដោយសារតែវិបត្តិជាប់គាំងថវិកា នះជាដំណឹងល្អមួយ។ ចាប់តាំងពីព្រឹកថ្ងៃព្រហស្បតិ៍នេះ ពួកគេអាចត្រលប់ចូលធ្វើការងារវិញ។ ហើយច្បាប់ថវិកាដែលសភាបោះឆ្នោតកាលពីយប់ថ្ងៃពុធម្សិលមិញ បានចែងពីការធានាបើកសងប្រាក់ខែ ក្នុងពេលពួកគេត្រូវបញ្ឈប់ពីការងារពីរសប្តាហ៍ កន្លងមក។
ដំណឹងល្អមួយទៀត សម្រាប់សេដ្ឋកិច្ចអាមេរិក គឺច្បាប់ថវិកា ដែកសភាអាមេរិកបោះឆ្នោតយ៉ាងប្រថុចញ៉ុច កាលពីយប់ថ្ងៃពុធ នឹងធ្វើឲ្យអាមេរិកជៀសផុតពីគ្រោះថា្នក់ក្ស័យធន។ ក៏ប៉ុន្តែ គេក៏មិនត្រូវអរពេកដែរ ព្រោះថា ច្បាប់នេះគ្រាន់តែបញ្ជៀសអាមេរិកឲ្យរួចផុតពីការក្ស័យធន ជាបណ្តោះអាសន្ន ប៉ុន្តែ មិនរហូតទេ។ ច្បាប់នេះបានសម្រេចផ្គត់ផ្គង់ថវិកាដល់សេវាសាធារណៈរបស់រដ្ឋាភិបាល រហូតត្រឹមថ្ងៃ ទី១៥ខែមករា ចំណែកក្នុងរឿងប្រាក់បំណុលវិញ ច្បាប់បើកផ្លូវឲ្យរដ្ឋាភិបាលអាចខ្ចីប្រាក់បំណុលបន្ថែម រហូតត្រឹមថ្ងៃទី ៧កុម្ភៈ។
វិបត្តិជាប់គាំងថវិកា និងគ្រោះថ្នាក់រដ្ឋអាមេរិកក្ស័យធន នឹងអាចកើតមានជាថ្មី នៅដើមឆ្នាំក្រោយ ប្រសិនបើសភាមកពីគណបក្សទាំងពីរមិនយល់ស្របគ្នា បោះឆ្នោតទេ។ នៅពេលនេះ គេបានបោះឆ្នោត ដើម្បីគ្រាន់តែអាចជៀសផុតពីវិបត្តិក្ស័យធន តែមួយគ្រា និងដើម្បីលើកទឹកចិត្តប្រជាជនអាមេរិកាំងឲ្យចូលរួមសប្បាយ នៅក្នុងពេលបុណ្យដាច់ឆ្នាំតែប៉ុណ្ណោះ។ ម្យ៉ាងទៀត ការចំណាយរបស់មេផ្ទះ ក្នុងពេលបុណ្យទាន សំខាន់ណាស់សម្រាប់កំណើនសេដ្ឋកិច្ចអាមេរិក។
មន្រ្តីបុគ្គលិករបស់រដ្ឋសហព័ន្ធតវ៉ានៅមុខកាពីតូល បន្ទាប់ពីពួកគេត្រូវបញ្ឈប់ពីការងារដោយសាររដ្ឋជួបវិបត្តិថវិកា REUTERS/Jonathan Ernst
អាមេរិកបានរួចផុតពីវិបត្តិក្ស័យធន ប៉ុន្តែ អាមេរិកបានខូចកេរ្តិ៍ឈ្មោះ វិបត្តិថវិកា លើលោក និងល្បែងរបស់អ្នកនយោបាយដែលយកសេដ្ឋកិច្ចអាមេរិកធ្វើជាចំណាប់ខ្មាំង បានធ្វើឲ្យគេចោទសួរទៅលើសមត្ថភាពដឹកនាំរបស់អាមេរិក ដែលជាមហាអំណាចសេដ្ឋកិច្ចទីមួយលើលោក។ អ្នកសេដ្ឋកិច្ចមួយចំនួនចោទសួររួចទៅហើយថា តើគេអាចជឿជាក់បានប៉ុណ្ណាលើសេដ្ឋកិច្ចរបស់អាមេរិក។
នេះមិនមែនជាលើកទីមួយទេ ដែលអាមេរិកខូចកេរ្តិ៍ឈ្មោះ ដោយសារតែអ្នកនយោបាយអាមេរិកចូលចិត្តយកវិបត្តិថវិកាមកលេង ធ្វើជាចំណាប់ខ្មាំង ដើម្បីចរចា តថ្លៃគ្នា សម្រាប់ប្រយោជន៍នយោបាយរបស់បក្ស។ កាលពីឆ្នាំ២០១១ ក្រុមសាធារណរដ្ឋនៅរដ្ឋសភាបានអូសត្រាំត្រែងវិបត្តិប្រាក់បំណុល រហូតនៅតែប៉ុន្មានម៉ោងមុន ពេល ដែលអាមេរិកត្រូវជួបគ្រោះថ្នាក់ក្ស័យធន ទើបពួកអ្នកធ្វើច្បាប់ បក្សសាធារណរដ្ឋ យល់ព្រមបោះឆ្នោតច្បាប់ ឲ្យរដ្ឋាភិបាលខ្ចីប្រាក់បំណុលបន្ថែម។ បើសិនរដ្ឋាភិបាលមិនអាចខ្ចីប្រាក់បំណុលបន្ថែម នោះអាមេរិក នឹងក្ស័យធនគ្មានលុយសងគេ និងគ្មានលុយសម្រាប់ចំណាយសាធារណៈ ដើម្បីជំរុញសេដ្ឋកិច្ច។ អាមេរិកដួល នោះសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោកទាំងមូលដែលពឹងអាស្រ័យលើលុយដុល្លារ ក៏នឹងដួលដែឬ។
ដូច្នេះ នៅឆ្នាំនោះ វិបត្តិប្រាក់បំណុល បានធ្វើឲ្យអាមេរិកខាតបង់មិនតិចទេ។ ប្រជាជនបានបាក់ទឹកចិត្ត ខ្លាចសេដ្ឋកិច្ចមិនសូវស្រួល និងមិនឲ្យហ៊ានចំណាយ ដែលតាមពិតជាប្រភពនៃកំណើនសេដ្ឋកិច្ច។ លើសពីនោះ វិបត្តិលើកនោះបានធ្វើឲ្យអត្រាការប្រាក់បំណុលរបស់អាមេរិកបានកើនឡើងដែរ។ ជាធម្មតា ម្ចាស់បំណុល តែងតែដំឡើងការប្រាក់ហើយ បើសិនជាគេឃើញ កូនបំណុលមានស្ថានភាពសេដ្ឋកិច្ចផុយស្រួយ និងមិនសូវធានា។
សម្រាប់វិបត្តិលើកនេះ គេបានប៉ាន់ស្មានឃើញថា ទំហំខូចខាតនឹងអាចធ្ងន់ធ្ងរជាងមុន។ ទីភ្នាក់ងារវាយតម្លៃហានិភ័យ Standard and Poors បានបង្ហាញថា វិបត្តិជាប់គាំងថវិកាបានធ្វើឲ្យសេដ្ឋកិច្ចអាមេរិកខាតបង់ទឹកប្រាក់ប្រមាណ ២៤ពាន់លានដុល្លារ។ កំណើនសេដ្ឋកិច្ចរបស់អាមេរិកដែលត្រូវរំពឹងថា នឹងមានប្រមាណ៣ភាគរយ ក៏នឹងត្រូវធ្លាក់ចុះ០,៦ភាគរយ ដែរ នៅក្នុងត្រីមាសទីបួន ឆ្នាំនេះ។
សមាជិកព្រឹទ្ធសភាមកពីក្រុមTea Party របស់បក្សសាធារណរដ្ឋ លោកTed Cruz ដែលជាសរសរប្រឆាំងច្បាប់សុខភាពរបស់លោកអូបាម៉ា REUTERS/Jason Reed
ក្រុមសាធារណរដ្ឋចាញ់យ៉ាងអាម៉ាស់មុខ
ក្រុមសាធារណរដ្ឋ ជាប្រភពដែលនាំឲ្យមានវិបត្តិជាប់គាំងថវិកាផង និងវិបត្តិប្រាក់បំណុលផង។ ក្រុមសាធារណរដ្ឋ ដែលមាននិន្នាការអភិរក្សជ្រុលនិយម ឬក្រុមTea Party នៅរដ្ឋសភា បានតស៊ូ ក្រាញននៀល ប្រឆាំងឲ្យខាងតែបានរាល់នយោបាយរបស់រដ្ឋាភិបាល ជាពិសេសច្បាប់សុខភាពរបស់លោកអូបាម៉ា។
ប៉ុន្តែ នៅទីបំផុត ក្រុមនេះ បានយល់ព្រម ចុះចាញ់ ដោយធ្វើសម្បទាន បោះឆ្នោតច្បាប់ដែលព្រឹទ្ធសភាបានចងក្រង កាលពីយប់ថ្ងៃពុធ។ សម្រាប់រដ្ឋាភិបាល គ្មានអ្នកចាញ់ និងអ្នកឈ្នះទេ។ ប៉ុន្តែ អ្នកនយោបាយជាទូទៅបានវាយតម្លៃថា គឺ ក្រុមសាធារណរដ្ឋដែលចាញ់ អាម៉ាស់មុខ យ៉ាងច្បាស់ក្រឡែត លើកនេះ។ ក្រុមនេះ ដែលខ្ទាស់ជើង ជាងពីរសប្តាហ៍មកហើយ មិនឲ្យចេញច្បាប់ថវិកាសម្រាប់រដ្ឋាភិបាល មិនបានទទួលសម្បទានអ្វីពីលោកអូបាម៉ា ក្នុងរឿងច្បាប់សុខភាព។ លោកអូបាម៉ានៅតែអនុវត្តច្បាប់សុខភាពរបស់លោក ចំណែកក្រុមសាធារណរដ្ឋត្រូវបង្ខំចិត្តបោះឆ្នោត កាលពីយប់មិញ ដើម្បីអាចឲ្យអាមេរិកជៀសផុតពីវិបត្តិក្ស័យធន។ សម្រាប់ក្រុមប្រឆាំង ពួកគេមិនចាញ់ទាំងស្រុងទេ។ ទីមួយ គេបានទាមទារបានសម្រេច ឲ្យរដ្ឋាភិបាលកាត់បន្ថយការខ្ចីប្រាក់ឥណទាន។ ទីពីរទៀត ច្បាប់នេះនឹងសុពលភាពក្នុងរយៈពេលខ្លីតែប៉ុណ្ណោះ។ ពួកគេប្តេជ្ញាហើយថា នឹងប្រឆាំងជាថ្មី នៅ ដើមឆ្នាំក្រោយ នៅពេលដែលសភាចាប់ផ្តើមនិយាយពីច្បាប់ថវិកា ពោលគឺធ្វើយ៉ាងម៉េចឲ្យរដ្ឋាភិបាលលះបង់ចោលច្បាប់សុខភាព ដែលពួកគេចោទថា ជាប្រភពចំណាយច្រើនរបស់រដ្ឋ។
នៅមុនពេលរដ្ឋសភាបោះឆ្នោត កាលពីយប់ថ្ងៃពុធ លោកអូបាម៉ាបានអំពាវនាវដល់ក្រុមសាធារណរដ្ឋឲ្យឈប់លេងល្បែងថវិកា និងត្រូវធ្វើការដើម្បីឲ្យប្រជាជនអាមេរិកាំងមានជំនឿទុកចិត្តឡើងវិញ។ ច្បាប់ថវិកា ដែលសភាបោះឆ្នោតកាលពីយប់មិញ បានចែងផងដែរពីការបង្កើតគណៈកម្មការរួម ដើម្បីពិភាក្សាលើច្បាប់ប្រាក់បំណុលសម្រាប់រយៈពេលវែង។
បើទោះបីជាច្បាប់មានប្រសិទ្ធិភាព តែ ក្នុងមួយរយៈពេលខ្លីមួយ តែលោកអូបាម៉ា និងបក្សប្រជាធិបតេយ្យរបស់លោកបានឡើងកូដខ្លាំង។ ចំណែកប្រជាប្រិយភាពរបស់បក្សសាធារណដ្ឋវិញ បានធ្លាក់ចុះយ៉ាងខ្លាំងមិនធ្លាប់មានពីមុនមក។ តាមការស្ទង់មតិ ប្រជាប្រិយភាពរបស់បក្សប្រឆាំងបានធ្លាក់ចុះ មកនៅត្រឹម ២៤ភាគរយ។ ប្រជាជនអាមេរិកាំងកាន់តែច្រើន បានបន្ទោស ទម្លាក់កំហុសលើបក្សសាធារណរដ្ឋថា ជាអ្នកទទួលខុសត្រូវទៅលើវិបត្តិថវិកា ដែលវិះតែធ្វើឲ្យអាមេរិកក្ស័យធន។
ក្នុងផ្នែកនយោបាយ វិបត្តិប្រាក់បំណុលលើកនេះ មិនត្រឹមតែធ្វើឲ្យចោទសួរឡើងវិញ ពីលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យរបស់អាមេរិក តែប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែ គេកំពុងចាប់សង្ស័យផងដែរទៅលើជោគវាសនាអនាគតរបស់គណបក្សដ៏មានវ័យចំណាស់ គឺបក្សសាធារណរដ្ឋ៕ អូបាម៉ាលប់ចេាលទស្សនកិច្ចនៅអាសុីមូលហេតុបំណុល
លុបចោលទស្សនកិច្ច នៅ អាស៊ី មានន័យថា លោកអូបាម៉ានឹងមិនទៅចូលរួមនៅក្នុងកិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិក (APEC) កិច្ចប្រជុំអាស៊ាន និង កិច្ចប្រជុំអាស៊ីបូព៌ា។
តាមសេតវិមាន ស្ថានភាពវឹកវរនៅអាមេរិក ដោយសារវិបត្តិជាប់គាំងថវិកាបានតម្រូវឲ្យលោកប្រធានាធិបតី លុបចោលទស្សនកិច្ចដ៏សំខាន់របស់លោកទៅអាស៊ី។ លោកJay Carney អ្នកនាំពាក្យរបស់លោកអូបាម៉ា បានចោទក្រុមសាធារណរដ្ឋថា អ្នកទទួលខុសត្រូវ និងបានរារាំងលោកអូបាម៉ា មិនឲ្យទៅចូលរួម នៅក្នុងកិច្ចប្រជុំ ដែលតាមពិតនឹងផ្តល់ប្រយោជន៍ដល់សេដ្ឋកិច្ច។ មានន័យថា នយោបាយខ្ទាស់ជើងរបស់ក្រុមសាធារណរដ្ឋមិនត្រឹមតែធ្វើឲ្យរដ្ឋាភិបាលជួបវិបត្តិថវិកា បិទស្ថាប័ន និងបញ្ឈប់បុគ្គលិកប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែ វាថែមទាំងរារាំងមិនឲ្យលោកអូបាម៉ាចេញទៅអាស៊ី ជាទីដែលលោកអូបាម៉ាអាចពិភាក្សាជាមួយដៃគូអាស៊ី ដើម្បីជំរុញការនាំចេញផលិតផលអាមេរិក និងការបង្កើនការងារសម្រាប់ពលរដ្ឋអាមេរិកាំង។
អាមេរិកក្រោមការដឹកនាំរបស់លោកអូបាម៉ា បានពង្រឹងវត្តមានរបស់ខ្លួន ទាំងក្នុងវិស័យសេដ្ឋកិច្ច និងយោធា នៅអាស៊ី។ ដូច្នេះ អវត្តមានរបស់លោកអូបាម៉ានៅអាស៊ី មិនត្រឹមតែប៉ះពាល់ដល់សហប្រតិបត្តិការសេដ្ឋកិច្ចរវាងអាមេរិក និងអាស៊ីតែប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែ វានឹងឥទ្ធិពលមិនល្អទៅលើនយោបាយអន្តរជាតិរបស់អាមេរិក។ តាមគម្រោង នៅក្នុងទស្សនកិច្ចរបស់លោកនៅអាស៊ី លោកអូបាម៉ា គ្រោងនឹងជជែកពីវិបត្តិនុយក្លេអ៊ែររបស់កូរ៉េខាងជើង។ គេរំពឹងដែរថា លោកអូបាម៉ា នឹងធ្វើដំណើរទៅហ្វីលីពីន ដែលកំពុងត្រូវការជំនួយរបស់អាមេរិកដើម្បីទប់ទល់នឹងមហាអំណាចចិន នៅសមុទ្រចិនខាងត្បូង។ ចុងក្រោយ លោកអូបាម៉ានឹងខកខានមិនបានជួបលោកប្រធានាធិបតីរុស្ស៊ី ដែលតាមគម្រោង ប្រមុខរដ្ឋទាំងពីរត្រូវជួបគ្នានិយាយពីវិបត្តិនៅស៊ីរី។
សូមរំលឹកថា វិបត្តិជាប់គាំងថវិកា បានឈានចូលមកដល់ថ្ងៃទីបួនហើយ នៅអាមេរិក។ គឺអស់ពេលបួនថ្ងៃហើយ ដែលរដ្ឋសហព័ន្ធបិទទ្វារស្ថាប័នមួយចំនួន និងបញ្ឈប់ការងារបុគ្គលិកបណ្តោះអាសន្នប្រមាណ៩សែននាក់។ អ្នកសេដ្ឋកិច្ចវិទូបានវាយតម្លៃថា សហរដ្ឋអាមេរិកខាតបង់ថវិកាប្រមាណ ២០០លានដុល្លារក្នុងមួយថ្ងៃ ហើយចំនួននេះនឹងកើនឡើង នៅសប្តាហ៍ក្រោយៗទៀត ព្រោះថា កន្លែងទេសចរណ៍ ដូចជាអគារ និងសួនច្បារសាធារណៈ ដែលត្រូវបិទទ្វារយូរ នឹងប៉ះពាល់ដល់វិស័យឯកជន។
តាមអ្នកនាំពាក្យប្រធានាធិបតី លោកអូបាម៉ាដែលពេលនេះលុបចោលទស្សនកិច្ចរបស់លោកនៅអាស៊ីកំពុងដាក់គំនាបលើក្រុមសាធារណរដ្ឋ ឲ្យបោះឆ្នោតផ្តល់ថវិកាដល់រដ្ឋាភិបាលដើម្បីបញ្ចប់ភាពជាប់គាំងតទៅទៀត៕ ជប៉ុននិងចិនជាអ្នករងគ្រោះពីបំណុលអាមេរិក
កាលពីឆ្នាំ២០០៨ ពិភពលោកទាំងមូលត្រូវធ្លាក់ក្នុងវិបត្តិ ដែលមានឫសគល់ចេញពីវិបត្តិហិរញ្ញវត្ថុ នៅអាមេរិក។ ៥ឆ្នាំក្រោយមក អាមេរិកកំពុងតែធ្វើឲ្យពិភពលោកព្រួយបារម្ភសាជាថ្មីម្តងទៀត។ ខុសពីវិបត្តិកាលពីឆ្នាំ២០០៨ ដែលមានឫសគល់ចេញពីការធ្វេសប្រហែស និងទង្វើខ្វះការទទួលខុសត្រូវក្នុងមជ្ឈដ្ឋានធនាគារ និងផ្សារមូលបត្រអាមេរិក វិបត្តិលើកនេះ គឺកើតចេញពីអ្នកនយោបាយអាមេរិក។
អស់រយៈពេល ៩ថ្ងៃមកហើយ ដែលរដ្ឋាភិបាលសហព័ន្ធអាមេរិកត្រូវបិទទ្វារមួយផ្នែក ដោយសារតែសភាមិនព្រមអនុម័តថវិកាជាតិថ្មី។ វិបត្តិនេះមិនមែនបង្កបញ្ហាតែត្រឹមអាមេរិកខ្លួនឯងនោះទេ ប៉ុន្តែ វាបានប៉ះពាល់ផងដែរទៅដល់ស្ថិរភាពនៃទីផ្សារមូលបត្រនៅស្ទើរតែពាសពេញពិភពលោក ជាពិសេស នៅអាស៊ី។
រហូតមកទល់នឹងពេលនេះ គេនៅតែមិនឃើញមានពន្លឺណាមួយ ដែលអាចឈានទៅបញ្ចប់ភាពជាប់គាំងនយោបាយនៅសភាអាមេរិកនេះបាននៅឡើយ ហើយលើសពីនេះទៅទៀត បញ្ហាថ្មីមួយទៀត និងកាន់តែធ្ងន់ធ្ងរមួយទៀត កំពុងតែខិតជិតចូលមកដល់។
នៅថ្ងៃទី១៧ខែតុលាខាងមុខ រតនាគារជាតិអាមេរិកនឹងត្រូវអស់លុយ ហើយចាំបាច់ត្រូវខ្ចីបំណុលបន្ថែម។ ប្រសិនបើសភាអាមេរិកនៅតែជាប់គាំង ហើយមិនព្រមអនុម័តច្បាប់អនុញ្ញាតឲ្យរដ្ឋាភិបាលបង្កើនកម្រិតបំណុលសាធារណៈទេនោះ រដ្ឋការរបស់លោកអូបាម៉ានឹងត្រូវប្រឈមមុខនឹងបញ្ហាដ៏ធំមួយ គឺបំណុលថ្មីក៏ខ្ចីមិនបាន ចំណែកឯបំណុលចាស់ក៏គ្មានលុយសង។ តាមលក្ខណៈបច្ចេកទេស អាមេរិកនឹងត្រូវក្ស័យធន។ ការក្ស័យធននៃមហាអំណាចសេដ្ឋកិច្ចពិភពលោកមួយនេះ អាចនឹងរាលដាល បង្កភាពចលាចល នៅលើប្រព័ន្ធហិរញ្ញវត្ថុទូទាំងពិភពលោក។
ក៏ប៉ុន្តែ មានប្រទេសពីរនៅអាស៊ី ដែលអាចជាអ្នករងគ្រោះខ្លាំងជាងគេ ក្នុងករណីអាមេរិកក្ស័យធន គឺចិន និងជប៉ុន ដែលជាម្ចាស់បំណុលដ៏ធំបំផុតរបស់អាមេរិក។ យោងតាមតួលេខក្រសួងហិរញ្ញវត្ថុអាមេរិក គិតមកត្រឹមថ្ងៃទី៣១កក្កដា ឆ្នាំ២០១៣នេះ បំណុលដែលអាមេរិកជំពាក់ចិន មានរហូតដល់ទៅ ១ ២៨០ពាន់លានដុល្លារ ហើយបំណុលដែលជំពាក់ជប៉ុន មាន ១ ១៤០ពាន់លានដុល្លារ។
ចិន និងជប៉ុនបានសុទ្ធតែបានបង្ហាញ នូវក្តីបារម្ភរបស់ខ្លួន ហើយបានអំពាវនាវជាសាធារណៈឲ្យរដ្ឋាភិបាល និងសភាអាមេរិកដោះស្រាយជម្លោះ ដើម្បីបញ្ចៀសការក្ស័យធន។
អនុរដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងសេដ្ឋកិច្ចចិនបានថ្លែងកាលពីថ្ងៃចន្ទថា វាជារឿងធម្មតា ដែលចិនត្រូវព្រួយបារម្ភអំពីស្ថានភាពវិបត្តិនយោបាយនៅសហរដ្ឋអាមេរិក ហើយថា វាជាការទទួលខុសត្រូវរបស់រដ្ឋាភិបាលអាមេរិក ក្នុងការបញ្ចៀសវិបត្តិបំណុល និងធានាសុវត្ថិភាពនៃលុយវិនិយោគរបស់ចិន នៅអាមេរិក។
កាសែតជប៉ុនវិញ បានចុះផ្សាយថា មន្រ្តីជាន់ខ្ពស់ជប៉ុនបានជួបជជែកតាមទូរស័ព្ទជាច្រើនលើក ជាមួយនឹងមន្រ្តីក្រសួងហិរញ្ញវត្ថុអាមេរិក កាលពីថ្ងៃចន្ទ ដើម្បីជជែកអំពីវិបត្តិបំណុល។ កាលពីថ្ងៃអង្គារនេះ លោកតារ៉ូ អាសូ រដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងសេដ្ឋកិច្ចជប៉ុនបានថ្លែងរំឭកថា ភាពជាប់គាំងនយោបាយនៅអាមេរិកជុំវិញរឿងថវិកា និងបំណុលសាធារណៈ អាចនឹងបង្កជាបញ្ហាចោទចំពោះតម្លៃមូលបត្របំណុលរដ្ឋអាមេរិក។
គួរបញ្ជាក់ថា លុយ ដែលចិន និងជប៉ុន ឲ្យអាមេរិកខ្ចី គឺធ្វើឡើងតាមរយៈការទិញមូលបត្របំណុលរបស់រដ្ឋ។ ប្រសិនបើតម្លៃមូលបត្របំណុលរដ្ឋអាមេរិកធ្លាក់ចុះ ចិន និងជប៉ុន ដែលមានមូលបត្របំណុលអាមេរិកក្នុងដៃច្រើន គឺជាអ្នកដែលត្រូវប្រឈមមុខនឹងការខាតបង់ច្រើន។
បញ្ហាមួយទៀត ដែលចិន និងជប៉ុនត្រូវប្រឈមមុខ គឺតម្លៃលុយដុល្លារអាមេរិក។ វិបត្តិបំណុលអាមេរិក អាចនឹងធ្វើឲ្យលុយដុល្លារអាមេរិកធ្លាក់ថ្លៃខ្លាំង ធៀបនឹងលុយយេនរបស់ជប៉ុន និងលុយយ័នរបស់ចិន ហើយនេះ គឺជាបញ្ហាចោទធំមួយ សម្រាប់សេដ្ឋកិច្ចរបស់ប្រទេសទាំងពីរ ដែលពឹងផ្អែកខ្លាំងលើការនាំចេញ។
គេនៅចាំបានថា កាលពីខែសីហា ឆ្នាំ២០១១ អាមេរិកធ្លាប់បានប្រឈមមុខនឹងវិបត្តិបំណុលនេះម្តងរួចមកហើយ។ នៅពេលនោះ ភាពជាប់គាំងនៅក្នុងសភាអាមេរិក ក៏បានបណ្តាលឲ្យទីផ្សារមូលបត្រពិភពលោករង្គោះរង្គើមិនតិចដែរ។ រហូតដល់នាទីចុងក្រោយ ទើបសភាអាមេរិកសុខចិត្តអនុម័តច្បាប់អនុញ្ញាតឲ្យរដ្ឋាភិបាលលោកអូបាម៉ាខ្ចីបំណុលបន្ថែម ហើយអាចបញ្ចៀសការក្ស័យធនបាន។
នៅលើកនេះ គេមិនដឹងថា តើអាមេរិកនឹងអាចបញ្ចៀសការក្ស័យធនបាន ដូចកាលពីឆ្នាំ២០១១ទៀតដែរឬទេ? អ្វីដែលគេសង្កើតឃើញ ហើយដែលគួរឲ្យមានការព្រួយបារម្ភ គឺមានសមាជិកសភាមកពីគណបក្សសាធារណរដ្ឋមួយចំនួនហាក់ដូចជាយល់ថា ការណ៍ដែលអាមេរិកក្ស័យធននឹងមិនបង្កផលវិបាកអ្វីធ្ងន់ធ្ងរដូចដែលគេធ្លាប់គិត។ ការយល់ឃើញបែបនេះ អាចនឹងធ្វើឲ្យពួកគេមិនចង់ធ្វើសម្បទាន ដើម្បីសម្រុះសម្រួលបញ្ចប់វិបត្តិ ហើយសុខចិត្តទុកបណ្តោយឲ្យអាមេរិកក្ស័យធន៕
[កែប្រែ]
Hello! The Wikimedia Foundation is asking for your feedback in a survey. We want to know how well we are supporting your work on and off wiki, and how we can change or improve things in the future.[survey ១] The opinions you share will directly affect the current and future work of the Wikimedia Foundation. You have been randomly selected to take this survey as we would like to hear from your Wikimedia community. To say thank you for your time, we are giving away 20 Wikimedia T-shirts to randomly selected people who take the survey.[survey ២] The survey is available in various languages and will take between 20 and 40 minutes.
You can find more information about this project. This survey is hosted by a third-party service and governed by this privacy statement. Please visit our frequently asked questions page to find more information about this survey. If you need additional help, or if you wish to opt-out of future communications about this survey, send an email to surveys@wikimedia.org.
Thank you! --EGalvez (WMF) (talk) ម៉ោង២១:២៦ ថ្ងៃសុក្រ ទី១៣ ខែមករា ឆ្នាំ២០១៧ (UTC)
- ↑ This survey is primarily meant to get feedback on the Wikimedia Foundation's current work, not long-term strategy.
- ↑ Legal stuff: No purchase necessary. Must be the age of majority to participate. Sponsored by the Wikimedia Foundation located at 149 New Montgomery, San Francisco, CA, USA, 94105. Ends January 31, 2017. Void where prohibited. Click here for contest rules.
Your feedback matters: Final reminder to take the global Wikimedia survey[កែប្រែ]
(Sorry to write in Engilsh)
Hello! This is a final reminder that the Wikimedia Foundation survey will close on 28 February, 2017 (23:59 UTC). The survey is available in various languages and will take between 20 and 40 minutes. Take the survey now.
If you already took the survey - thank you! We won't bother you again.
About this survey: You can find more information about this project here or you can read the frequently asked questions. This survey is hosted by a third-party service and governed by this privacy statement. If you need additional help, or if you wish to opt-out of future communications about this survey, send an email through EmailUser function to User:EGalvez (WMF) or surveys@wikimedia.org. About the Wikimedia Foundation: The Wikimedia Foundation supports you by working on the software and technology to keep the sites fast, secure, and accessible, as well as supports Wikimedia programs and initiatives to expand access and support free knowledge globally. Thank you! --EGalvez (WMF) (talk) ម៉ោង០៨:២៣ ថ្ងៃសុក្រ ទី២៤ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០១៧ (UTC)
ភូមិសាស្រ្តនយោបាយ[កែប្រែ]
ជម្លោះជុំវិញកោះសេនកាគុផ្ទុះឡើងជាថ្មីរវាងជប៉ុន និងចិន[កែប្រែ]
ក្រសួងការបរទេសជប៉ុនបានកោះហៅឯកអគ្គរដ្ឋទូតចិនប្រចាំនៅទីក្រុងតូក្យូ(Tokyo)មកស្តីបន្ទោស។
មូលហេតុគឺមកពីនៅព្រឹកថ្ងៃពុធទី១១កក្កដានេះនាវាយាមល្បាតរបស់ចិនចំនួនបីគ្រឿងបានចូលទៅក្នុងដែនទឹករបស់ជប៉ុនក្បែរទីប្រជុំកោះសេនកាគុ(Senkaku)។ មិនមែនជាលើកទីមួយទេដែលប្រទេសជិតខាងទាំងពីរមើលមុខគ្នាមិនចំដោយហេតុតែបញ្ហាទីប្រជុំកោះសេនកាគុ។
នាវាយាមល្បាតទាំងបីគ្រឿងរបស់ចិន បានចូលមកក្បែរទីប្រជុំកោះសេនកាគុនៅពេលព្រលឹមភ្លឺស្រាងៗ ហើយបាននៅទ្រេលទ្រលក្នុងដែនទឹករបស់ជប៉ុនមួយសន្ទុះធំ មុននិងបានចាកចេញទៅវិញនៅទីបំផុត។ នេះបើយោងទៅតាមប្រភពព័ត៌មានខាងប្រទេសជប៉ុន។
ប៉ុន្មានម៉ោងក្រោយឧប្បត្តិហេតុនេះ ក្រសួងការបរទេសជប៉ុនបានកោះហៅឯកអគ្គរដ្ឋទូតចិនមកស្តីបន្ទោសនិងមកនិយាយប្រាប់ជាថ្មីនិងជាផ្លូវការថា សេនកាគូជាទឹកដីរបស់ជប៉ុន។
យ៉ាងណាក៏ដោយ នាវាយាមល្បាតរបស់ចិនបានចូលមកក្នុងដែនទឹករបស់ជប៉ុន ជួនចំពេលមួយដែលទីក្រុងតូក្យូ បាននិងកំពុងបន្តចរចាជាមួយម្ចាស់កម្មសិទ្ធិឯកជន ជនជាតិជប៉ុនម្នាក់ ដើម្បីទិញកោះតូចៗចំនួនបីនៃទីប្រជុំកោះសេនកាគុ មកធ្វើជាសម្បត្តិរដ្ឋ។ ហើយគម្រោងការទិញកោះតូចៗទាំងបីនេះកំពុងធ្វើឱ្យចិនខឹងសម្បារដ្បិតចិនយល់ឃើញថា ធ្វើបែបនេះ រដ្ឋាភិបាលជប៉ុនចង់បង្កើនការត្រួតពិនិត្យទៅលើកោះសេនកាគុ។
សូមជម្រាបថា ជប៉ុនបានឈ្លានពានយកទីប្រជុំកោះសេនកាគុ ពីចិននៅឆ្នាំ១៨៩៥។ ថ្នាក់ដឹកនាំចិនចេះតែទាមទារចង់បានសេនកាគុមកវិញ។ ក៏ប៉ុន្តែ ជប៉ុនមិនព្រម ហើយគ្មានបំណងចង់ដោះស្រាយបញ្ហានេះទេ ពីព្រោះទីប្រជុំកោះសេនកាគុនេះ អាចមានប្រេងកាត ឧស្ម័នធម្មជាតិ និងជាតំបន់សម្បូរទៅដោយត្រី៕
អាស៊ីបូព៌ា ផ្តើមផុងខ្លួន ក្នុងអស្ថិរភាព ដោយហេតុតែជម្លោះ នៅក្នុងសមុទ្រចិន[កែប្រែ]
ចុងក្រោយនេះ ជម្លោះនៅសមុទ្រចិនខាងកើត និងនៅសមុទ្រចិនខាងត្បូងបាននិងកំពុងបន្តធ្វើឱ្យភាពតានតឹងកើតឡើងរវាងចិននិងជប៉ុន រវាងចិននិងវៀតណាមនិងរវាងចិន និងហ្វីលីពីន។ ទោះបីជាវាមិនទាន់អាចនាំទៅដល់សង្គ្រាមដោយចំពោះរវាងបណ្តាភាគីជម្លោះក៏ដោយក្តី ក៏អធិករណ៍ដ៏ស្រួចស្រាល់នេះនៅក្នុងសមុទ្រចិនកំពុងរុញច្រានបន្តិចម្តងៗតំបន់អាស៊ីបូព៌ាទៅក្នុងអស្ថិរភាពដែរ។
ក្នុងរយៈពេលជាងមួយខែកន្លងទៅនេះ តំបន់អាស៊ីបូព៌ាផុងខ្លួនកាន់តែជ្រៅទៅក្នុងស្ថានភាពមួយតានតឹងនិងពុះកញ្ជ្រោលខ្លាំង ដោយហេតុតែជម្លោះទឹកដីនៅក្នុងសមុទ្រចិនខាងត្បូង និងនៅក្នុងសមុទ្រចិនខាងកើត។ នៅវៀតណាម បាតុករបានវាយកំទេចរោងចក្រចិន ប៉ុន្មានថ្ងៃប៉ុណ្ណោះក្រោយពីចិនបានចូលមកខួងរកប្រេងក្រោមបាតសមុទ្រម្តុំប្រជុំកោះParacel ដែលប៉េកាំងនិងហាណូយដណ្តើមគ្នាកាន់កាប់។ ប៉ុន្មានថ្ងៃក្រោយមកទៀតទូកនេសាទវៀតណាមមួយគ្រឿងបានលិចនៅម្តុំតំបន់ជម្លោះ បន្ទាប់ពីបានប៉ះទង្គិចគ្នាជាមួយទូកចិន។
ទន្ទឹមនេះ នៅសមុទ្រចិនខាងកើត ភាពតានតឹងកំពុងឡើងដល់កម្រិតកំពូលនៅក្នុងជម្លោះប្រជុំកោះSenkaku ដោយហេតុតែកាលពីប៉ុន្មានថ្ងៃមុននេះ យន្តហោះប្រដេញរបស់ចិននិងយន្តហោះចម្បាំងរបស់ជប៉ុនប៊ិសតែបានហោះឆាបគ្នា។
ជាការពិត ចម្បាំងមិនទាន់ផ្ទុះទេ។ តែសង្គ្រាមពាក្យសំដីបានកើតឡើងហើយ។ ជាក់ស្តែង នាឱកាសវេទិកាអាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិកនៅសិង្ហបុរីកាលពីថ្ងៃទី១មិថុនាកន្លងទៅនេះ ចិនបានដំឡើងសម្លេងដាក់អាមេរិកនិងជប៉ុនបន្ទាប់ពីប្រទេសសម្ពន្ធមិត្តទាំងពីរនេះបាននិយាយឌឺចិន បានចោទប្រកាន់ចិនថាជាអ្នកទទួលខុសត្រូវចំពោះភាពតានតឹងបច្ចុប្បន្ននៅអាស៊ីបូព៌ា។
ចម្បាំងមិនទាន់ផ្ទុះមែនពិត តែតំបន់អាស៊ីបូព៌ាកំពុងតែដើរទៅរកអស្ថិរភាពហើយ ពីពេលនេះតទៅ ដ្បិតភាគីជម្លោះសុទ្ធតែបាននិងកំពុងបន្តបង្ហាញចង្កូមដាក់គ្នា។
នៅខាងចិន គេបានផ្លាស់ប្តូរនយោបាយ ប្តូរពីអំណាចស្រទន់Soft Power មកជាអំណាចកាចវិញម្តងHard Power។ រហូតមកទល់ពេលថ្មីៗនេះ ប្រទេសចិនបានអនុវត្តនយោបាយសម្រួលទំនាក់ទំនងជាមួយបណ្តាប្រទេសក្នុងតំបន់ នយោបាយដែលលោកតេង សៀវប៉េងបានបន្សល់ទុកឱ្យថ្នាក់ដឹកនាំចិនតាំងពីចុងទសវត្សរ៍ទី៧០មកម្ល៉េះ។ គោលដៅនៃនយោបាយនេះ គឺកាត់បន្ថយភាពតានតឹងនិងអស្ថិរភាពគ្រប់បែបយ៉ាងនៅក្នុងតំបន់ ជាអាទិ៍តាមរយៈនយោបាយឈ្នះឈ្នះនៅចំពោះមុខអាស៊ីអាគ្នេយ៍ដើម្បីទុកលទ្ធភាពឱ្យប្រទេសចិនបោះជំហានទៅរកភាពរុងរឿងសេដ្ឋកិច្ច និងលេចត្រដែតឡើងក្នុងនាមជាមហាយក្ស ដោយសន្តិវិធី។ ផ្ទុយទៅវិញ តាំងពីពាក់កណ្តាលអាណត្តិគ្រប់គ្រងរដ្ឋរបស់លោកហ៊ូ ជីនតាវ រហូតមកទល់ពេលនេះដែលជាអាណត្តិគ្រប់គ្រងរដ្ឋរបស់លោក ស៊ី ជីនពីង ចិនមានឥរិយាបថកាចជាងមុនឆ្ងាយ។ បានន័យថា ប៉េកាំងសាកល្បងធ្វើឱ្យប្រែប្រួលស្ថានភាពstatu quo ជាពិសេស នៅក្នុងជម្លោះទឹកដីនៅសមុទ្រចិនខាងកើតនិងនៅសមុទ្រចិនខាងត្បូង រហូតដល់ទៅជួនកាលបង្កដោយចេតនាឱ្យមានឧប្បត្តិហេតុកើតឡើងទៀតផង។
និយាយពីភាគីជម្លោះរបស់ចិនក្នុងសមុទ្រចិនខាងត្បូងវិញ ជាពិសេសវៀតណាម និង ហ្វីលីពីន។ ប្រទេសអាស៊ីអាគ្នេយ៍ទាំងពីរនេះហ៊ានចេញមុខប្រឆាំងនឹងចិនកាន់តែខ្លាំង។ ជាក់ស្តែង ក្នុងឆ្នាំ២០១២ វៀតណាមបានអនុម័តច្បាប់មួយដែលកំណត់ជាឯកតោភាគីរបៀបរបបថ្មីនៃការធ្វើចរាចរណ៍ក្នុងដែនទឹកម្តុំប្រជុំកោះSpratlyនិងParacel ជាហេតុបានធ្វើឱ្យចិនខឹងសម្បារខ្លាំង។ នៅសមុទ្រចិនខាងកើតវិញ និងក្នុងឆ្នាំ២០១២ដដែល រដ្ឋាភិបាលជប៉ុនបានទិញកោះពីរចុងក្រោយនៃកោះទាំងប្រាំរបស់ប្រជុំកោះSenkaku ពីសេដ្ឋីជប៉ុនម្នាក់ ដើម្បីធ្វើឱ្យប្រជុំកោះទាំងមូលក្លាយជាសម្បត្តិរដ្ឋ។ សេចក្តីសម្រេចចិត្តនេះ គឺជាការផ្គើនបញ្ឈឺចិត្តរដ្ឋាភិបាលចិន។
បណ្តាភាគីបដិបក្ខរបស់ចិន ហ៊ានចេញមុខប្រឆាំងនឹងចិនកាន់តែខ្លាំង ក៏ដោយសារតែមានសហរដ្ឋអាមេរិកនៅពីក្រោយ។
ជាការពិតណាស់ដែលថា អាមេរិកជាប់កាតព្វកិច្ចត្រូវជួយការពារជប៉ុន។ នេះបើយោងទៅតាមសន្ធិសញ្ញាការពារសន្តិសុខគ្នាទៅវិញទៅមករវាងប្រទេសទាំងពីរ ដូចដែលលោកប្រធានាធិបតីអូបាម៉ាបានបញ្ជាក់ថ្មីៗកន្លងទៅនេះថា អាមេរិកនឹងធ្វើអន្តរាគមន៍យោធាជួយការពារជប៉ុន ក្នុងករណីមានការវាយប្រហារពីសំណាក់ប្រទេសទីបីទៅលើប្រជុំកោះSenkakuដែលកំពុងឋិតនៅក្រោមការកាន់កាប់របស់ជប៉ុន។
ផ្ទុយទៅវិញ ជាគោលការណ៍ អាមេរិកគ្មានជាប់ទាក់ទិនអ្វីទាំងអស់ទៅនឹងជម្លោះនៅសមុទ្រចិនខាងត្បូង។ អធិករណ៍ដ៏ស្រួចស្រាល់នេះ គ្រាន់តែជាឱកាសសម្រាប់ឱ្យកំពូលមហាអំណាចមួយនេះពង្រឹងនិងពង្រីកវត្តមានយុទ្ធសាស្រ្ត នយោបាយនិងយោធារបស់ខ្លួននៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍តែប៉ុណ្ណោះ។
ម្ល៉ោះហើយ គេអាចនិយាយបានថា ការលូកដៃរបស់អាមេរិកក្នុងជម្លោះសមុទ្រចិន ជាប្រភពសំខាន់មួយនៃអស្ថិរភាពបច្ចុប្បន្ននៅក្នុងតំបន់អាស៊ីបូព៌ា ដ្បិតជប៉ុន វៀតណាម និងហ្វីលីពីនដែលអាងលើបង្អែកនយោបាយនិងយោធារបស់អាមេរិកហ៊ានចេញមុខតតាំងនឹងមហាយក្សចិនកាន់តែខ្លាំង។
ជាការពិត វត្តមានរបស់អាមេរិកអាចជួយបញ្ចៀសសង្គ្រាមដោយចំពោះរវាងចិននិងជប៉ុន ឬក៏រវាងចិននិងវៀតណាម នៅក្នុងជម្លោះសមុទ្រចិន។ ផ្ទុយទៅវិញ វានឹងបង្កឱ្យមានអស្ថិរភាពកាន់តែខ្លាំងនៅក្នុងតំបន់ តាមរយៈការប៉ះទង្គិចគ្នាជាយថាហេតុ ដោយចៃដន្យនិងដោយអចេតនា រវាងកងទ័ពជើងអាកាសឬជើងទឹកនៃបណ្តាប្រទេសភាគីជម្លោះ។ អស្ថិរភាពក្នុងតំបន់ក៏នឹងច្បាស់ជាមានលក្ខណៈកាន់តែស្រួចស្រាល់ដែរដោយហេតុតែបាតុកម្ម អំពើហិង្សា និងការប្រកាន់ពូជសាសន៍ពីសំណាក់ពួកអ្នកជាតិនិយមជ្រុល នៅប្រទេសនេះឬប្រទេសនោះក្នុងតំបន់៕
អានុតរភាពរបស់ឥណ្ឌាទៅលើបណ្តាប្រទេសជិតខាងតូចៗ[កែប្រែ]
ឥណ្ឌាដែលតាំងខ្លួនជាកំពូលមហាអំណាចប្រចាំនៅអាស៊ីខាងត្បូង តែងតែលាតសន្ធឹងឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួនទៅលើបណ្តាប្រទេសជិតខាងតូចៗ។
តាំងខ្លួនជាមហាអំណាចតំបន់អាស៊ីខាងត្បូង ឥណ្ឌាត្រូវតែលាតសន្ធឹងអានុតរភាពនិងឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួនទៅលើបណ្តាប្រទេសតូចៗនៅជុំវិញខ្លួន។ ប្រទេសជិតខាងទាំងនោះដែលអ្នកសង្កេតការណ៍ខ្លះប្រសិទ្ធនាមថាជាបណ្តាប្រទេសរណបឥណ្ឌា រួមមានសេរីលង្កា(Sri Lanka) ម៉ាលឌីហ្វ(Maldives) បាំងក្លាដែស(Bangladesh) និងប៊ូតង់(Bhoutan)។
ទំនាក់ទំនងរវាងឥណ្ឌានិងSri Lanka ជាភស្តុតាងមួយជាក់ស្តែងជាងគេនៃមហិច្ឆតារបស់ ឥណ្ឌានៅក្នុងតំបន់អាស៊ីខាងត្បូង។ វាក៏ជាភស្តុតាងនៃនយោបាយការបរទេសរេដូចចុងស្រល់របស់ទីក្រុងញូដេលី(New Delhi)ដែរ។ ដើមដំបូង នៅពេលដែលពួកជនជាតិភាគតិចតាមូល(Tamoul) ចាប់អាវុធតទល់នឹង រដ្ឋាភិបាលសេរីលង្កា នៅឆ្នាំ១៩៧២ ក្នុងគោលដៅ ទាមទារបង្កើតរដ្ឋឯករាជ្យមួយនៅប៉ែក ឥ្ឍាននៃប្រទេស ឥណ្ឌាចេញមុខគាំទ្រពួកទ័ពព្រៃផ្តាច់ទឹកដីនិយម។ មូលហេតុកាលណោះ គឺមកពីឥណ្ឌាមិនត្រូវរ៉ូវគ្នាជាមួយរដ្ឋអំណាចសេរីលង្កា ម្ល៉ោះហើយ ឥណ្ឌាចង់ធ្វើឱ្យទីក្រុង កូឡុំបូ(Colombo)ទន់ខ្សោយ ដើម្បីងាយនឹងពង្រីកឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួនចូលទៅក្នុងប្រទេសមួយនេះ។
ក៏ប៉ុន្តែក្រោយមក គឺនៅឆ្នាំ១៩៨៧ ឥណ្ឌាបែរជាសម្រេចចិត្តងាកទៅគាំទ្ររដ្ឋាភិបាលទីក្រុងColomboទៅវិញ ដ្បិតសង្គ្រាមនៅSri Lankaបានផ្តើមរីករាលដាលចូលមកដល់តំបន់ប៉ែកចុងខាងត្បូងនៃប្រទេសឥណ្ឌា ជាពិសេសនៅក្នុងរដ្ឋតាមីល ណាឌូ (Tamil Nadu) ជាទីដែលពលរដ្ឋឥណ្ឌាមួយភាគធំជាជនជាតិតាមូល។ ម្ល៉ោះហើយ ដើម្បីជៀសវាងអស្ថិរភាពនៅក្នុងតំបន់ប៉ែកខាងត្បូងនៃប្រទេសខ្លួន នៅក្នុងខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៨៧ ទីក្រុងញូដេលីបានបញ្ជូនទ័ពរាប់ម៉ឺននាក់ទៅកាន់ប៉ែកឥ្ឍាននៃប្រទេសSri Lanka ដើម្បីកាត់បន្ថយកម្លាំង និងរំសាយអាវុធរបស់ពួកទ័ពព្រៃតាមូល។
គឺអន្តរាគមន៏យោធារបស់ឥណ្ឌានេះហើយ ដែលជាមូលហេតុនៃភេរវកម្មអត្តឃាតបង្កឡើងដោយពួកតាមូលទៅលើនាយករដ្ឋមន្រ្តីឥណ្ឌារ៉ាជីវ ហ្កាន់ឌី(Rajiv Ganghi)នៅថ្ងៃ២១ឧសភា១៩៩១។
ក្រោយមរណភាពរបស់Rajiv Gandhi ឥណ្ឌាឈប់លូកដៃក្នុងសង្គ្រាម Sri Lanka តែតាមឃ្លាំមើលស្ថានភាពយ៉ាងល្អិតល្អន់ ពីព្រោះឥណ្ឌាបារម្ភ បារម្ភខ្លាចរដ្ឋាភិបាលSri Lanka ងាកទៅពឹងពាក់ចិន និងបារម្ភខ្លាចចិនយកSri Lanka មកធ្វើជាមូលដ្ឋានយោធាជើងទឹករបស់ខ្លួន។
ហើយនៅចុងបញ្ចប់ តាំងពីឆ្នាំ២០០៩មក ពោលគឺតាំងពីរដ្ឋាភិបាលSri Lankaបានបញ្ចប់ សង្គ្រាមស៊ីវិលបន្ទាប់ពីបានវាយបង្ក្រាបពួកតាមូលរាបដូចកន្ទេល ស្រាប់តែឥណ្ឌាចេញមុខចោទប្រកាន់ទីក្រុងColomboថាបានប្រព្រឹត្តឧក្រិដ្ឋកម្មសង្គ្រាមទៅលើពួកទ័ពព្រៃតាមូល។
មូលហេតុចម្បងនៃការផ្លាស់ប្តូរឥរិយាបថបៃបនេះរបស់ទីក្រុងNew Delhiគឺមកពីរដ្ឋាភិបាលSri Lanka នៅទីបំផុតបានងាកទៅពឹងពាក់ចិន ដើម្បីរៀបចំអភិវឌ្ឍប្រទេស ក្រោយសករាជសង្គ្រាមស៊ីវិល។
ដោយឡែកនៅក្នុងទំនាក់ទំនងជាមួយNépalវិញ នយោបាយការបរទេសរបស់ឥណ្ឌាក៏គ្មានមូលដ្ឋាននិងទិសដៅជាក់ច្បាស់ដូចគ្នា និយាយបែបផ្សេង គឺវារេដូចចុងស្រល់។
Népal ជាប្រទេសទ្រនាប់មួយនៅចន្លោះប្រទេសឥណ្ឌានិងប្រទេសចិន។ ម្ល៉ោះហើយវាជាទីតាំងនៃការប្រជែងឥទ្ធិពលគ្នាខ្លាំងរវាងឥណ្ឌានិងចិន។ នៅឆ្នាំ១៩៥០ ទីក្រុងNew Delhiនិងទីក្រុងKatmandouបានចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពនិងមិត្តភាពមួយដែលធ្វើឱ្យNépal ក្លាយជាប្រទេសរណបឥណ្ឌា។ ស្របទៅតាមកិច្ចព្រមព្រៀងនេះ ឥណ្ឌាត្រូវជួយខ្ទប់កុំឱ្យមនោគមវិជ្ជាកុម្មុយនិស្តម៉ៅនិយមដែលហូរចេញពីប្រទេសចិន ជ្រាបចូលមកក្នុងប្រទេសNépalបាន។
ក៏ប៉ុន្តែ បន្តិចម្តងៗ ជាពិសេសចាប់ពីពាក់កណ្តាលទសវត្សរ៍ទី៩០ទៅ Népalបានសាកល្បងរើបម្រះខ្លួនចេញពីឥទ្ធិពលខ្លាំងជ្រុលរបស់ទីក្រុងNew Delhi ដោយបានបែរទៅត្រូវរ៉ូវគ្នា ជាមួយចិនវិញ។ នេះគឺមកពីចិនបានជួយNépalសាងសង់ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ រួមមានផ្លូវថ្នល់និងស្ពានជាដើម ហើយទន្ទឹមនេះ ចិនក៏បានផ្តល់អាវុធដល់Népal ដើម្បីទប់ទល់នឹងពួកកុម្មុយនិស្តម៉ៅនិយមដែលនៅឆ្នាំ១៩៩៦បានចាប់អាវុធធ្វើសង្គ្រាមស៊ីវិលក្នុងគោលដៅរំលំលទ្ធិរាជានិយមនិងកសាងសង្គមកុម្មុយនិស្តមួយនៅក្នុងប្រទេស។
នៅចំពោះមុខបរិបទបែបនេះ ឥណ្ឌាក៏បានបែរទៅគាំទ្រពួកម៉ៅនិយមNépalវិញ គាំទ្ររហូតដល់ឆ្នាំ២០០១ ទើបឈប់។ ឥណ្ឌាឈប់ទុកចិត្តពួកកុម្មុយនិស្តNépal ណាមួយពួកម៉ៅនិយមNépalមានទំនាក់ទំនងជាមួយពួកកុម្មុយនិស្តឥណ្ឌា ជាអាទិ៍នៅក្នុងរដ្ឋBihar និងAndra Pradesh។ ណាមួយទៀត ទាហានឥណ្ឌារាប់ម៉ឺននាក់ដែលមានដើមកំណើតជាជនជាតិNépal ចង់ឃើញរដ្ឋាភិបាលឥណ្ឌាជួយរដ្ឋាភិបាលNépalវិញ។
យ៉ាងណាក៏ដោយ ទំនាក់ទំនងរវាងឥណ្ឌានិងNépal បាននិងកំពុងបន្តប្រែប្រួលខ្លាំង តាំងពី ឆ្នាំ២០០៦មក។ នេះគឺមកពីនយោបាយផ្ទៃក្នុងរបស់Népalបានប្រែប្រួលខ្លាំង។ ពួកម៉ៅនិយមបានរួបរួមគ្នាជាមួយអ្នកប្រជាធិបតេយ្យនៅក្នុងប្រទេស ដើម្បីដកអំណាចពីដៃស្តេច ផ្តាច់ការ និងបានផ្លាស់ប្តូររបបនយោបាយ ពីរាជានិយម មកជាសាធារណដ្ឋនៅក្នុងឆ្នាំ២០០៨។ ក៏ប៉ុន្តែ រហូតមកទល់ពេលនេះ ទោះជាសង្គ្រាមស៊ីវិលបានចប់ក៏ដោយក្តី ក៏អស្ថិរភាពនយោបាយនៅតែមានជាបន្តនៅNépal។ វាអាចជាផលវិបាកអវិជ្ជមាន ដែលហូរចេញពីការប្រជែងឥទ្ធិពលគ្នារវាងឥណ្ឌានិងចិន។
ដូចគ្នាអ៊ីចឹងដែរ ឥណ្ឌាក៏បានលូកដៃមិនស្វាងក្នុងបញ្ហាផ្ទៃក្នុងរបស់កោះMaldives។ នៅខែធ្នូឆ្នាំ១៩៨៨ កងទ័ពឥណ្ឌាបានធ្វើអន្តរាគមន៍ខ្ទប់កុំឱ្យមានរដ្ឋប្រហាប្រឆាំងនឹងប្រធានាធិបតីMaldivesកើតឡើងបាន។ ម្ល៉ោះហើយ ក្រោយមក ពីឆ្នាំ១៩៨៨រហូតដល់ឆ្នាំ២០១៣ថ្មីៗកន្លងទៅនេះ Maldivesឋិតនៅក្រោមឥទ្ធិពលទាំងស្រុងរបស់ឥណ្ឌាដែលតាំងខ្លួនជារៀមច្បង។ ប៉ុន្តែ នៅខែវិច្ឆិកាឆ្នាំ២០១៣ ស្រាប់តែប្រមុខបក្សប្រឆាំងនៅMaldives អាប់ឌូឡា យ៉ាមីន(Abdulla Yameen) ដែលជាអ្នកជំទាស់នឹងអានុត្តរភាពឥណ្ឌា បានជាប់ឆ្នោតជាប្រធានាធិបតី។ នៅក្នុងបរិបទនយោបាយថ្មីបែបនេះ ឥទ្ធិពលឥណ្ឌាទៅលើកូនកោះក្នុង សមុទ្រឥណ្ឌាមួយនេះ អាចនឹងចុះខ្សោយតទៅថ្ងៃមុខ។
ដោយឡែក Bangladeshដែលដំបូងឡើយជាប្រទេសរណបឥណ្ឌាខ្លាំងមែនទែន បាននិងកំពុងបន្តរើបម្រះខ្លួនចេញពីឥទ្ធិពលខ្លាំងជ្រុលពេករបស់ឥណ្ឌា។
គួររំឭកឡើងវិញថា ដំបូងឡើយ Bangladeshដែលមានឈ្មោះដើមជាប៉ាគីស្ថានខាងកើត ជាដែនដីរបស់Pakistan។ តែ នៅឆ្នាំ១៩៧១ ប្រជាជននៅទីនោះបានធ្វើអបគមន៍ផ្តាច់ទឹកដីចេញពីPakistan ដោយមានការជួយជ្រោមជ្រែងពីសំណាក់ឥណ្ឌា។
ប៉ុន្តែ ក្រោយមក ទំនាក់ទំនងរវាងឥណ្ឌានិងBangladesh ផ្តើមរអាក់រអួលខ្លាំង។ ពីព្រោះទីមួយ ប្រជាជនBangladeshដែលជាអ្នកកាន់សាសនាអ៊ីស្លាមចេះតែនាំគ្នាចូលមករស់នៅដោយខុសច្បាប់ក្នុងទឹកដីឥណ្ឌា ជាពិសេសនៅក្នុងរដ្ឋអាស្សាំ(Assam)។ ទីពីរ ពីព្រោះឥណ្ឌាចេះតែសង្ស័យថា Bangladeshបានទទួលឱ្យជ្រកនៅក្នុងទឹកដីរបស់ខ្លួនពួកភេរវជនអ៊ីស្លាមជ្រុលនិយមមកពីPakistan ជាពិសេសនៅក្រោយមហាភេរវកម្មថ្ងៃ១១កញ្ញា២០០១។ ទីបី ពីព្រោះប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ Bangladesh បានងាកទៅត្រូវគ្នានឹងចិនវិញម្តង។
នៅក្នុងចំណោមបណ្តាប្រទេសតូចៗនៅអាស៊ីខាងត្បូងដែលរណបឥណ្ឌាខ្លាំងជាងគេគឺBhoutan។ ចំពោះBhoutan ឥណ្ឌាជាប្រភពនៃជំនួយសេដ្ឋកិច្ចជាប្រទេសដែលជួយខ្លួនបង្ក្រាបចលនាបះបោរ។ រីឯចំពោះឥណ្ឌាវិញ Bhoutanជាប្រទេសមិត្តដែលអាចទុកចិត្តបាន ជាទីតាំងយុទ្ធសាស្រ្តមួយសំខាន់ ដ្បិតវាជាដែនដីទ្រនាប់នៅចន្លោះប្រទេសឥណ្ឌានិងប្រទេសចិន៕
print
ប្រវត្តិសាស្រ្តពិភពលោក[កែប្រែ]
បុរេប្រវត្តិ៖ ដំណើររឿងមនុស្សជាតិនៅមុនប្រវត្តិជាសំណេរ ការសិក្សាប្រវត្តិសាស្រ្ត មិនថា ប្រវត្តិសាស្រ្តជាតិ ឬជាប្រវត្តិសាស្រ្តពិភពលោក គឺជារឿងដ៏សំខាន់មួយ ដើម្បីស្វែងយល់អំពីដំណើរដើមទង និងការវិវឌ្ឍរបស់យើងជាមនុស្សជាតិ អំពីហេតុការណ៍សំខាន់ៗ ដែលជាធាតុផ្សំចម្បងសម្រាប់យល់ពីព្រឹត្តិការណ៍នាពេលបច្ចុប្បន្ន ព្រមទាំងជាមេរៀន និងបទពិសោធន៍សម្រាប់ថ្ងៃអនាគត។
ផ្សាយពាណិជ្ជកម្ម
ប្រវត្តិសាស្រ្តពិភពលោកចាប់ផ្តើមឡើង កាលពីប្រមាណជា ៦ពាន់ឆ្នាំមុន ជាមួយនឹងការបង្កើតសំណេរ ដើម្បីកត់ត្រាហេតុការណ៍ប្រវត្តិសាស្រ្ត ក៏ប៉ុន្តែ ដំណើររឿងរបស់មនុស្សជាតិយើង បានចាប់ផ្តើមឡើងតាំងពីយូរយារ មុនប្រវត្តិជាសំណេរនេះទៅទៀត ដែលគេហៅថាជាសម័យកាលបុរេប្រវត្តិ។
នៅមុនពេលមានការបង្កើតអក្សរ យើងមានត្រឹមតែឯកសារបែបបុរាណវិទ្យាប៉ុណ្ណោះ ដើម្បីសិក្សាស្វែងយល់អំពីដំណើររឿងបុព្វបុរសដើមរបស់យើង ដូចជា ឆ្អឹង ឧបករណ៍ប្រើប្រាស់ ឬរូបគំនូរ ជាដើម ដែលគេរកឃើញតាមរយៈកំណាយបុរាណវិទ្យា។ តាមរយៈឯកសារបុរាណវិទ្យាអស់ទាំងនេះ គេអាចរកឃើញថា តាមការពិត សម័យកាលបុរេប្រវត្តិមានរយៈពេលវែងជាងប្រវត្តិសាស្រ្តជាសំណេរឆ្ងាយណាស់។
បើនិយាយអំពីប្រវត្តិនៃភពផែនដីយើងទាំងមូលយើងឃើញថា ភពផែនដីបានចាប់កំណើតឡើង តាំងពីប្រមាណជាជាង ៤ពាន់លានឆ្នាំមុន។ គឺជាភពមួយ ក្នុងចំណោមភពទាំង ៨ នៅក្នុងប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ ក៏ប៉ុន្តែ ផែនដី គឺជាភព ដែលមិនស្ថិតនៅជិតព្រះអាទិត្យពេក ដែលនាំឲ្យមានកម្តៅខ្លាំងជ្រុល ហើយក៏មិននៅឆ្ងាយពីព្រះអាទិត្យពេក ដែលនាំឲ្យមានត្រជាក់ខ្លាំង ប៉ុន្តែ ស្ថិតនៅក្នុងរយៈចម្ងាយដ៏សមស្របមួយ ប្រកបដោយអំណោយផលដល់ការចម្រើនលូតលាស់នៃជីវចម្រុះ ដែលក្នុងនោះក៏រួមទាំងមនុស្សជាតិយើងផងដែរ។
តាមរយៈការសិក្សាទៅលើតម្រ៉ុយបុរាណវិទ្យា គេរកឃើញថា មនុស្សដើមដំបូងបានចាប់ផ្តើមមានវត្តមាននៅលើភពផែនដី នៅក្នុងតំបន់អាហ្វ្រិកប៉ែកខាងកើត ក្បែរតំបន់ដើមបូព៌ាបច្ចុប្បន្ន។ ក៏ប៉ុន្តែ ចំពោះសំណួរថា តើមនុស្សចាប់ផ្តើមមានវត្តមាន នៅលើផែនដី ជាដំបូង នៅពេលណា? ចម្លើយអាចមានខុសៗគ្នា ដោយខ្លះថា រហូតដល់ទៅរាប់លានឆ្នាំមុន ខ្លះថា ២០ម៉ឺនឆ្នាំមុន ឬក៏ ៥ម៉ឺនឆ្នាំមុន អាស្រ័យទៅតាមទ្រឹស្តីខុសៗគ្នា។
ទោះជាយ៉ាងណា អ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវផ្នែកបុរាណវិទ្យា និងនរវិទ្យាបានព្រមព្រៀងគ្នាជាទូទៅថា មនុស្សដើមដំបូង ដែលមានលក្ខណៈជាមនុស្ស ពិសេសខុសប្លែកពីសត្វ មានវត្តមាន នៅលើផែនដី កាលពីប្រមាណ ៥ម៉ឺនឆ្នាំមុន។ ហើយលក្ខណៈពិសេស ដែលបែងចែកខុសគ្នាស្រឡះរវាងមនុស្ស និងសត្វ គឺមិនមានស្ថិតនៅត្រង់ការដើរជើងពីរ ការចេះយកវត្ថុមកប្រើជាឧបករណ៍ប្រើប្រាស់ ឬការមានមនោសញ្ចេតនានោះទេ។ លក្ខណៈពិសេសរបស់មនុស្ស គឺភាសា។
សត្វ ថ្វីដ្បិតតែមានសំឡេង មានសម្រែកខុសៗគ្នា ដែលអាចឲ្យពួកគេយល់គ្នាបានខ្លះៗ ក៏ប៉ុន្តែ វាមិនមែនជាភាសា ដែលមានលក្ខណៈជឿនលឿន អាចឲ្យមានការនិយាយយល់គ្នាបានដូចជាភាសារបស់មនុស្សនោះទេ។ ការដែលមិនមានភាសានិយាយគ្នាបាននេះ ធ្វើឲ្យសត្វ មានការវិវឌ្ឍជឿនលឿនទៅមុខយ៉ាងយឺតបំផុត។
ឆ្កែ សេះ ខ្លា ឬតោចំណាស់ មានបទពិសោធន៍ច្រើន ពីមេរៀនក្នុងជីវិត ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលសត្វទាំងនេះស្លាប់ទៅ បទពិសោធន៍ទាំងនេះនឹងត្រូវបាត់បង់ទៅជាមួយទាំងអស់ ដោយសារតែគ្មានភាសា ដើម្បីអាចនិយាយពន្យល់ ផ្ទេរបទពិសោធន៍នេះបាន ហើយសត្វជំនាន់ថ្មីត្រូវចាប់ផ្តើមរៀនសូត្រពីជីវិតសាជាថ្មី ពីចំណុចសូន្យសុទ្ធសាធ។
មនុស្សវិញ គឺផ្ទុយពីនេះ! ដោយសារតែមនុស្សមានភាសា ដែលអាចនិយាយរ៉ាយរ៉ាប់រឿងប្រាប់គ្នាបាន មនុស្សចាស់ ដែលមានបទពិសោធន៍ក្នុងជីវិត អាចរៀបរាប់ពីបទពិសោធន៍របស់ខ្លួន ទៅឲ្យក្មេងៗជំនាន់ក្រោយអាចរៀនសូត្រពីបទពិសោធន៍នេះបាន។ ផ្អែកលើមេរៀន និងបទពិសោធន៍ ដែលទទួលបានពីមនុស្សចាស់ជំនាន់មុន ក្មេងជំនាន់ក្រោយអាចសិក្សាស្វែងយល់និងរកឃើញនូវបទពិសោធន៍កាន់តែថ្មីៗ និងកាន់តែជឿនលឿនជាងមនុស្សជំនាន់មុន រួចហើយផ្ទេរបទពិសោធន៍អស់ទាំងនេះទៅឲ្យក្មេងជំនាន់ក្រោយៗជាបន្តទៅទៀត។
ដូច្នេះ ភាសា, ការប្រាស្រ័យទាក់ទង, ចែកចាយ និងផ្ទេរបទពិសោធន៍, ទំនាក់ទំនងគ្រូ និងសិស្ស គឺជាលក្ខណៈពិសេសរបស់មនុស្ស ដែលគេមិនឃើញមាន នៅក្នុងចំណោមពពួកសត្វ។ ដោយសារតែភាសានេះហើយ ដែលជួយឲ្យមនុស្សមានការវិវឌ្ឍទៅមុខយ៉ាងលឿនបំផុត បើធៀបនឹងការវិវឌ្ឍរបស់សត្វ។ ការវិវឌ្ឍរបស់សត្វ គឺជាការវិវឌ្ឍតាមបែប “ធម្មជាតិ”។ ចំណែកការវិវឌ្ឍរបស់មនុស្ស គឺជាការវិវឌ្ឍតាមបែប “វប្បធម៌” ពោលគឺ ការវិវឌ្ឍ តាមរយៈចំណេះដឹង, បទពិសោធន៍, វិទ្យាសាស្រ្ត, សិល្បៈ និងបច្ចេកវិទ្យា។ កសិកម្ម៖ បដិវត្តន៍ដ៏សំខាន់នៃមនុស្សជាតិដែលនាំទៅរកការបង្កើតរដ្ឋដំបូង មនុស្សសម័យបុរេប្រវត្តិ ដែលបានចាប់វត្តមានដំបូងនៅលើភពផែនដី ក្នុងតំបន់អាហ្រ្វិកខាងកើត បានចាប់ផ្តើមផ្លាស់ទី រីកសាយភាយបន្តិចម្តងៗ ទៅកាន់តំបន់ដើមបូព៌ា អាស៊ី និងអឺរ៉ុប ហើយនៅចុងយុគសម័យទឹកកក (Ice Age) ប្រមាណជា ១ម៉ឺន ២ពាន់ឆ្នាំមុន វត្តមានរបស់មនុស្សជាតិបានរីកសាយភាយទៅស្ទើរតែគ្រប់ទីកន្លែង នៅទូទាំងពិភពលោក។
នៅក្នុងអំឡុងយុគសម័យទឹកកក ទឹកសមុទ្រនៅលើភពផែនដីមានកម្រិតកម្ពស់ទាបជាងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ ពោលគឺ ជាកម្រិតទាបបំផុតដែលនៅកន្លែងខ្លះ ដូចជា ច្រកសមុទ្ររវាងរុស្ស៊ី និងរដ្ឋអាឡាស្កាសហរដ្ឋអាមេរិក (Bering Sea) ជាដើម តាមពិត គឺជាដីគោក ដែលអាចឲ្យមនុស្សធ្វើដំណើរឆ្លងកាត់ដោយថ្មើជើងបាន។ គឺនៅត្រង់កន្លែងនេះហើយ ដែលកាលពីប្រមាណជា ២ម៉ឺនឆ្នាំមុន មនុស្សបានធ្វើដំណើរដោយថ្មើរជើង ចេញពីតំបន់អាស៊ី ឆ្ពោះទៅកាន់ទ្វីបអាមេរិក។
ដូច្នេះ ជនជាតិដើមនៅអាមេរិក ដែលបច្ចុបន្នយើងច្រើនហៅថាជាជនជាតិឥណ្ឌាស្បែកក្រហម តាមការពិត គឺជាមនុស្ស ដែលមានដើមកំណើតមកពីអាស៊ី។ បុគ្គលិកលក្ខណៈជាប្រជាជនមកពីអាស៊ី ទាំងខាងរូបរាងកាយ និងទាំងឫសគល់នៃភាសា ដែលគេនៅតែអាចមើលឃើញនៅក្នុងចំណោមជនជាតិឥណ្ឌាអាមេរិក នាពេលបច្ចុប្បន្ន។
នៅក្នុងមួយផ្នែកដំបូងនៃសម័យកាលបុរេប្រវត្តិ ដែលគេឲ្យឈ្មោះថា “យុគថ្មបំបែក” (Paléolitique) មនុស្សដើមដំបូងចេះប្រើឈើ និងថ្ម ជាឧបករណ៍ ហើយបរិភោគសាច់ឆៅ។ ក៏ប៉ុន្តែ បន្តិចម្តងៗ មនុស្សចាប់ផ្តើមចេះច្នៃឧបករណ៍ប្រើប្រាស់ ដែលមានលក្ខណៈកាន់តែទំនើបជាងមុន ហើយចាប់ផ្តើមចេះប្រើភ្លើង ដើម្បីចម្អិនអាហារ។
មនុស្ស នៅក្នុង “យុគថ្មបំបែក” រស់នៅដោយពឹងផ្អែកទាំងស្រុងទៅលើការបរបាញ់ និងការបេះផ្លែឈើព្រៃជាអាហារ។ នៅពេលនោះ មនុស្សមានកន្លែងច្រើនក្នុងការបរបាញ់។ តំបន់សាហារ៉ា នៅទ្វីបអាហ្វ្រិក ដែលជាចំណុចចាប់ផ្តើមដំបូង នៃវត្តមានរបស់មនុស្សជាតិ នៅជាតំបន់សម្បូរស្មៅ និងព្រៃ ហើយមិនទាន់ក្លាយជាវាលខ្សាច់ខ្សោះហួតហែងដូចជាពេលបច្ចុប្បន្ននេះនៅឡើយទេ។
ក៏ប៉ុន្តែ ការប្រែប្រួលនៃអាកាសធាតុ បានធ្វើឲ្យតំបន់ដែលធ្លាប់តែសម្បូរព្រៃ ត្រូវក្លាយជាវាលខ្សាច់។ មនុស្សត្រូវជួបនឹងគ្រោះអត់ឃ្លាន ហើយត្រូវបង្ខំចិត្តរត់ទៅរកកន្លែងដែលមានព្រៃ ជាពិសេស ទៅនៅតាមដងទន្លេធំៗមួយចំនួន ដែលជាប្រភពទឹក ដូចជា ដងទន្លេនីល (Nile) នៅអាហ្វ្រិក, ទន្លេអឺហ្វ្រាត (Euphrates) និងទន្លេទីហ្រ្គីស (Tigris/Tigre) នៅក្នុងតំបន់មេសូប៉ូតាមី (Mesopotamie) ពោលគឺ នៅប្រទេសអ៊ីរ៉ាក់បច្ចុប្បន្ន, ទន្លេសិន្ធុ (ឬ Indus) នៅប៉ាគីស្ថាន និងឥណ្ឌាបច្ចុប្បន្ន និងទន្លេហ៊័ងហេ ឬទន្លេលឿង នៅក្នុងប្រទេសចិន។
ហេតុដូច្នេះហើយបានជាគេសង្កេតឃើញថា អរិយធម៌ធំៗដំបូងបង្អស់នៃមនុស្សជាតិ គឺចាប់កំណើត នៅក្នុងតំបន់ជាប់នឹងដងទន្លេទាំងនេះ គឺ អេហ្ស៊ីប មេសូប៉ូតាមី ឥណ្ឌា និងចិន។
ចំនួនមនុស្សដែលគេចេញពីតំបន់វាលខ្សាច់ មកប្រមូលផ្តុំគ្នា នៅតាមតំបន់ជាប់នឹងដងទន្លេធំៗទាំងនេះ មានកាន់តែច្រើនឡើងៗ រហូតដល់ពេលមួយ កន្លែងដ៏តូចចង្អៀតនេះ ក៏លែងអាចទ្រទ្រង់ជីវភាពរបស់មនុស្សទាំងនេះបាន ដោយសារតែកន្លែងបរបាញ់មានតិចជាងមាត់ដែលត្រូវចិញ្ចឹម។
ប្រឈមមុខនឹងបញ្ហានេះ នៅប្រមាណជា ៨ពាន់ឆ្នាំមុនគ្រឹស្តសករាជ ពោលគឺ ប្រមាណជា ១ម៉ឺនឆ្នាំមុន មនុស្សក៏ចាប់ផ្តើមបែកគំនិតបង្កើតរបៀបរស់នៅថ្មីស្រឡាងមួយទៀត ដែលជាបដិវត្តន៍ដ៏សំខាន់បំផុតរបស់មនុស្សជាតិ ហើយដែលគេឲ្យឈ្មោះថាជា “បដិវត្តន៍នៃយុគថ្មរំលីង” (Néolitique) នោះ គឺការបង្កើតរបរកសិកម្ម។
នៅក្នុងតំបន់វាលទំនាបតាមដងទន្លេ គេឃើញមានប្រភេទធញ្ញជាតិ ដែលដុះតាមលក្ខណៈជាស្មៅព្រៃ ហើយដែលមនុស្សយើងធ្លាប់តែទៅបេះបោច យកមកធ្វើជាអាហារ ទៅតាមលក្ខណៈធម្មជាតិ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយមក មនុស្សបានបែកគំនិតដ៏អស្ចារ្យមួយ ដែលមិនធ្លាប់មានពីមុន គឺមនុស្សទៅបេះសម្រាំងគ្រាប់ធញ្ញជាតិដែលល្អៗ ហើយយកវាទៅដាំបន្ត ដើម្បីរង់ចាំប្រមូលផល។ ក្នុងពេលជាមួយគ្នា មនុស្សក៏បានចាប់ផ្តើមបង្វែពីការបរបាញ់ ទៅជាការចាប់សត្វព្រៃមកចិញ្ចឹម។
ការដាំដុះ និងការចិញ្ចឹមសត្វនេះ គឺជាការវិវឌ្ឍដ៏សំខាន់បំផុតរបស់មនុស្សជាតិ ពីព្រោះថា នៅក្នុងផ្ទៃដី ដែលមានទំហំដូចគ្នា ការប្រកបរបរកសិកម្មអាចចិញ្ចឹមមនុស្សបានច្រើនជាងការបរបាញ់ រហូតដល់ទៅ ១រយដង មានន័យថា បើកាលពីមុន ដែលមនុស្សពឹងផ្អែកលើការបរបាញ់ ផ្ទៃដីដ៏តូចចង្អៀតមួយ អាចចិញ្ចឹមជីវិតបានត្រឹមតែ ១ម៉ឺននាក់ ការបង្កើតរបរកសិកម្មអាចផ្តល់ផល សម្រាប់ចិញ្ចឹមមនុស្សរហូតដល់ទៅ ១លាននាក់។
ក្រោយពីមនុស្សចេះប្រកបរបរកសិកម្ម ចំនួនប្រជាជនសរុបនៅលើភពផែនដី បានកើនឡើង ពីរាប់លាននាក់ ទៅរាប់រយលាននាក់ ក្នុងរយៈពេលដ៏ខ្លី។ មនុស្សជាតិ ដែលពីមុនទទួលរងនូវការគំរាមកំហែងពីធម្មជាតិ ក៏បានប្រែក្លាយទៅជាការគំរាមកំហែងដល់ធម្មជាតិវិញ ពីព្រោះថា ការដាំដុះ និងចិញ្ចឹមសត្វ គឺជាសកម្មភាព ដែលមានការបំពុលបរិយាកាសខ្លាំងបំផុត ជាពិសេស គឺការបញ្ចេញឧស្ម័នមេតាន (CH4) ដែលជាដើមហេតុដ៏សំខាន់មួយ ដែលបង្កឲ្យផែនដីឡើងកម្តៅ។