អ្នកប្រើប្រាស់:Kao bun song

បដិវត្តបារាំងឆ្នាំ ១៧៨៩

នៅឆ្នាំ១៧៨៩ បារាំង ដែលជាមហាអំណាចមួយនៅអឺរ៉ុប ត្រូវប្រឈមមុខនឹងហេតុការណ៍ដ៏ធំមួយ ដែលនឹងនាំមកនូវការផ្លាស់ប្តូរក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តបារាំងនិងអឺរ៉ុប នោះ គឺបដិវត្តន៍របស់ប្រជាជន ប្រឆាំងនឹងរបបរាជានិយម។

នៅក្នុងអំឡុងពេលនោះ បារាំងស្ថិតក្រោមការដឹកនាំរបស់ ព្រះបាទ ល្វីស ទី១៦ (Louis XVI) ដែលជាព្រះមហាក្សត្រគ្រងរាជ្យ ហើយកាន់អំណាច តាមបែបរាជានិយមផ្តាច់ការ។ របបរាជានិយមបារាំងពេលនោះ មានសភា ដែលចែកចេញជា ៣ផ្នែក គឺសភាតំណាងបុព្វជិតកាតូលិក (le clergé) សភាតំណាងអ្នកមានវណ្ណៈខ្ពង់ខ្ពស់ (la noblesse) និងសភាតំណាងប្រជាជនសាមញ្ញធម្មតា (tiers état) ដែលនេះជាការឆ្លុះបញ្ចាំងអំពីការបែងចែកវណ្ណៈ នៅក្នុងសង្គមបារាំង នាសម័យកាលនោះ។

នៅចុងសតវត្សរ៍ទី១៨ ដោយសារតែការចំណាយយ៉ាងច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ នៅក្នុងសង្រ្គាម ដើម្បីជួយសហរដ្ឋអាមេរិកទាមទារឯករាជ្យពីអង់គ្លេសផង និងដោយសារតែការចាយវាយខ្ជះខ្ជាយរបស់ព្រះបាទល្វីសទី១៦ផង បារាំងត្រូវប្រឈមមុខនឹងបញ្ហាថវិកាដ៏ធ្ងន់ធ្ងរ រហូតស្ទើរតែត្រូវក្ស័យធន។

នៅចុងឆ្នាំ១៧៨៦ រដ្ឋាភិបាលបារាំងបានរៀបចំគម្រោងធ្វើកំណែទម្រង់ផ្នែកសារពើពន្ធ ដោយដំឡើងពន្ធ និងបង្កើតពន្ធថ្មីៗ ដើម្បីបង្កើនចំណូលរដ្ឋ។ ព្រះបាទល្វីសទី១៦ ក៏បានកោះប្រជុំសភាទាំង៣ ដើម្បីអនុម័តគម្រោងដំឡើងពន្ធនេះ។

កិច្ចប្រជុំពេញអង្គនៃសភាទាំង៣ ដែលគេហៅថា “Les états-généraux” បានបើកធ្វើ នៅថ្ងៃទី៥ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៧៨៩ នៅព្រះបរមរាជវាំង Versailles ជាយក្រុងប៉ារីស។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលបើកកិច្ចប្រជុំ បញ្ហាដ៏ចម្រូងចម្រាសមួយបានកើតឡើង រវាងសភាទាំង៣។ សភាតំណាងប្រជាជនធម្មតាបានទាមទារឲ្យធ្វើការកែប្រែប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតជាមុន មុននឹងឈានទៅធ្វើការប្រជុំអនុម័តកំណែទម្រង់ស្នើឡើងដោយរដ្ឋាភិបាល។

តាមទម្លាប់ គិតមកទល់នឹងពេលនោះ សភានីមួយៗត្រូវធ្វើការបោះឆ្នោតដាច់ៗពីគ្នាជាមុន ទើបធ្វើការអនុម័ត នៅក្នុងកិច្ចប្រជុំពេញអង្គ (états généraux) ជាក្រោយ។ នៅក្នុងកិច្ចប្រជុំពេញអង្គនៃសភាទាំង៣នេះ សភានីមួយៗមានមួយសំឡេងស្មើៗគ្នា ដែលមានន័យថា សភាតំណាងប្រជាជនធម្មតា ដែលតំណាងប្រជាជនរហូតដល់ទៅប្រមាណជា ៩៨% នៅទូទាំងប្រទេស អាចនឹងក្លាយជាសំឡេងភាគតិច ប្រសិនបើសភាពីរផ្សេងទៀតរួបរួមគ្នា។

ដោយមើលឃើញថា របៀបបោះឆ្នោតបែបនេះមិនឆ្លុះបញ្ចាំងពីឆន្ទៈរាស្រ្តទូទៅ សមាជិកសភាតំណាងប្រជាជនក៏បានទាមទារឲ្យធ្វើការកែប្រែប្រព័ន្ធបោះឆ្នោត ពីការបោះឆ្នោតតាមសភា ទៅជាការបោះឆ្នោតដោយរាប់តាមចំនួនសមាជិកវិញ ពោលគឺ សមាជិកនីមួយៗត្រូវមានមួយសំឡេងស្មើៗគ្នា។ ក៏ប៉ុន្តែ សំណើនេះត្រូវបានច្រានចោលដោយសភាតំណាងវិហារកាតូលិក និងសភាតំណាងអ្នកមានវណ្ណៈខ្ពង់ខ្ពស់។

ភាពចម្រូងចម្រាសជុំវិញនីតិវិធីក្នុងការបោះឆ្នោតនេះបានធ្វើឲ្យកិច្ចប្រជុំពេញអង្គនៃសភាទាំង៣ត្រូវជាប់គាំង។ ជាងមួយខែក្រោយមក នៅថ្ងៃទី១៧ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៧៨៩ សភាតំណាងប្រជាជន (tiers état) ដោយមានការចូលរួមពីសំណាក់សមាជិកមួយចំនួននៃសភាពីរផ្សេងទៀត ក៏បានប្រកាសបង្កើតជា “រដ្ឋសភា” (Assemblée nationale) ដែលជាសភាតំណាងប្រជាជនទូទាំងប្រទេស។

ព្រះមហាក្សត្រល្វីសទី១៦ បានព្យាយាមរារាំងមិនឲ្យរដ្ឋសភាថ្មីនេះជួបប្រជុំគ្នា ដោយបានបិទសាលប្រជុំនៅក្នុងព្រះបរមរាជវាំង ក៏ប៉ុន្តែ សមាជិករដ្ឋសភាបានទៅជួបប្រជុំគ្នានៅទីលានវាយកូនបាល់។ ព្រះមហាក្សត្របិទទីលានវាយកូនបាល់ រដ្ឋសភាក៏នាំគ្នាទៅប្រជុំ នៅក្នុងវិហារកាតូលិក។ ព្រះមហាក្សត្រក៏បានប្រមូលកម្លាំងទ័ព ដើម្បីត្រៀមបំបែកកិច្ចប្រជុំរបស់រដ្ឋសភា ក៏ប៉ុន្តែ បានប្តូរព្រះទ័យឈប់ប្រើកម្លាំងទ័ពវិញ ក្រោយពីឃើញមានសមាជិកសភាតំណាងវិហារកាតូលិកកាន់តែច្រើន ចូលរួមក្នុងរដ្ឋសភាថ្មីនេះ។

នៅទីបំផុត ដោយមិនអាចរារាំងកិច្ចប្រជុំរបស់រដ្ឋសភាថ្មីនេះបាន ព្រះបាទល្វីសទី១៦ ក៏បានចេញបញ្ជាឲ្យសភាតំណាងវិហារកាតូលិក និងសភាតំណាងអ្នកមានវណ្ណៈខ្ពង់ខ្ពស់ចូលរួមប្រជុំក្នុងរដ្ឋសភាថ្មី ដើម្បីតាក់តែងរដ្ឋធម្មនុញ្ញថ្មី។ នៅថ្ងៃទី៩ ខែកក្កដា រដ្ឋសភាថ្មីនេះក៏បានប្រកាសខ្លួនទៅជាសភាធម្មនុញ្ញ ហើយចាប់ផ្តើមជជែកអំពីការបង្កើតរបបនយោបាយថ្មីមួយ គឺរបបរាជានិយមអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។

ព្រះបាទ ល្វីស ទី១៦ (Louis XVI) ព្រះមហាក្សត្រនៃរបបរាជានិយមបារាំង ដែលត្រូវចលនាបដិវត្តន៍ប្រជាជនផ្តួលរំលំ និងកាត់ក្បាលជាសាធារណៈ

នៅក្នុងពេលដែលសភាធម្មនុញ្ញកំពុងតែប្រជុំតាក់តែងរដ្ឋធម្មនុញ្ញថ្មី មានហេតុការណ៍មួយចំនួនបានកើតឡើង ដែលជាដើមហេតុជំរុញឲ្យស្ថានការណ៍កាន់តែធ្លាក់ដុនដាប រហូតបង្កើតទៅជាចលនាបដិវត្តន៍ប្រជាជន។

ទាហានប្រមាណជា ២ម៉ឺននាក់ ត្រូវបានព្រះបាទល្វីសទី១៦ចល័តចូលមកក្នុងក្រុងប៉ារីស ដែលជាហេតុធ្វើឲ្យបណ្តាជនមានការសង្ស័យខ្លាចព្រះអង្គប្រើកម្លាំងទ័ពបង្រ្កាបចលនាប្រឆាំងនៅរដ្ឋសភា។

ម្យ៉ាងទៀត នៅថ្ងៃទី១១ ខែកក្កដា ព្រះមហាក្សត្របានដកតំណែងរដ្ឋមន្រ្តីមួយចំនួន ដែលព្រះអង្គយល់ថា មានគំនិតគាំទ្របដិវត្តន៍។ ក្នុងចំណោមរដ្ឋមន្រ្តីដែលត្រូវដកតំណែងនោះ មានរដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងហិរញ្ញវត្ថុ ដែលប្រជាជនបារាំងស្រឡាញ់ចូលចិត្ត។ ដឹងពីដំណឹងនេះ បណ្តាជននៅក្នុងក្រុងប៉ារីសក៏បាននាំគ្នាងើបឡើងបះបោរប្រឆាំងនឹងព្រះបាទល្វីសទី១៦។ ចលនាបដិវត្តន៍ ដែលកើតឡើងនៅក្នុងរដ្ឋសភា ក៏បានរាលដាលទៅជាចលនាបដិវត្តន៍ប្រជាជន។

នៅថ្ងៃទី១៤ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៧៨៩ ចលនាបដិវត្តន៍ប្រជាជនបាននាំគ្នាវាយលុកទៅលើគុកមួយ ក្នុងក្រុងប៉ារីស គឺគុកឈ្មោះ Bastille ដែលក្រុមបដិវត្តន៍ចាត់ទុកថាជានិមិត្តរូបនៃអំណាចផ្តាច់ការរបស់ស្តេច។ គុក Bastille ត្រូវបានចលនាបដិវត្តន៍វាយដណ្តើមយកបាន ហើយថ្ងៃទី១៤ កក្កដា ត្រូវបានបារាំងចាត់ទុកជាថ្ងៃបុណ្យឯករាជ្យ រហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ។

ប្រឈមមុខនឹងចលនាបដិវត្តន៍របស់ប្រជារាស្រ្ត ព្រះបាទល្វីសទី១៦ ក៏បានសុខចិត្តដកកម្លាំងទ័ពចេញពីប៉ារីស ហើយតែងតាំងរដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងហិរញ្ញវត្ថុដ៏មានប្រជាប្រិយភាពឲ្យមកកាន់តំណែងវិញ។

នៅថ្ងៃទី២៦ ខែសីហា ឆ្នាំ១៧៨៩ សភាធម្មនុញ្ញបារាំងបានអនុម័តសេចក្តីថ្លែងការណ៍ ស្តីពីសិទ្ធិមនុស្ស និងសិទ្ធិពលរដ្ឋ ដែលមានចែងជាអាទិ៍ អំពីការមានសិទ្ធិស្មើគ្នារវាងប្រជាពលរដ្ឋ និងការលុបចោលនូវវណ្ណៈសក្តិភូមិពីសម័យបុរាណ។

របបរាជានិយមផ្តាច់ការត្រូវបិទបញ្ចប់ ជំនួសមកវិញដោយរបបរាជានិយមអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។ ព្រះបាទល្វីសទី១៦ នៅតែកាន់អំណាចនីតិប្រតិបត្តិ ក៏ប៉ុន្តែ អំណាចរបស់ព្រះអង្គត្រូវកាត់បន្ថយ ដោយបង្វែរទៅឲ្យរដ្ឋសភា ដែលជាសភាតែមួយ តំណាងប្រជាជនទូទៅ ហើយលែងមានការបែងចែកទៅតាមវណ្ណៈដូចពីមុន។

អ្នកខ្លះគិតថា នេះគឺជាការបិទបញ្ចប់នៃបដិវត្តន៍ ក៏ប៉ុន្តែ នៅទីបំផុតទៅ វាគ្រាន់តែជាការចាប់ផ្តើមប៉ុណ្ណោះ។ នៅក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំខាងមុខ របបរាជានិយមអាស្រ័យធម្មនុញ្ញ ដែលទើបនឹងបង្កើតថ្មីត្រូវប្រឈមមុខនឹងអស្ថិរភាពឥតឈប់ឈរ។ ចលនាបដិវត្តន៍របស់ប្រជាជនបារាំងក៏បានកើតឡើងសាជាថ្មី។ ចលនាបដិវត្តន៍នេះមានសន្ទុះកាន់តែខ្លាំង រហូតឈានទៅរំលាយរបបរាជានិយមចោលទាំងស្រុង។ របបសាធារណរដ្ឋបារាំងត្រូវបានបង្កើតឡើង ហើយព្រះបាទល្វីសទី១៦ ដែលជាអតីតព្រះមហាក្សត្រ ត្រូវបានតុលាការបដិវត្តន៍កាត់ទោសប្រហារជីវិត ដោយកាត់ក្បាលជាសាធារណៈ៕

យុគនៃពន្លឺនៅអឺរុប

សតវត្សរ៍ទី១៧... មហាអំណាចនៅអឺរ៉ុបបន្តវាតទីពង្រីកអាណានិគម នៅក្នុងទ្វីបអាមេរិក ដោយអេស្ប៉ាញ និងព័រទុយហ្កាល់គ្រប់គ្រងអាមេរិកខាងត្បូង ហើយបារាំង និងអង់គ្លេសគ្រប់គ្រងអាមេរិកខាងជើង ត្រង់ទឹកដីកាណាដា និងសហរដ្ឋអាមេរិកសព្វថ្ងៃ។

►សូមអាន ការរកឃើញទ្វីបអាមេរិកដោយគ្រីស្តូហ្វ កូឡុំ

នៅអាស៊ី រាជវង្សមីងរបស់ចិនត្រូវបានពួកម៉ាន់ជូផ្តួលរំលំ នៅឆ្នាំ១៦៤៤។ ពួកម៉ាន់ជូក៏បានបង្កើតជារាជវង្សថ្មីមួយទៀត គឺរាជវង្សឈីង ដែលគ្រប់គ្រងប្រទេសចិនរហូតដល់ឆ្នាំ១៩១២ ទើបត្រូវក្រុមបះបោរដឹកនាំដោយស៊ុនយ៉ាតសេនផ្តួលរំលំ ហើយបង្កើតរបបសាធារណរដ្ឋ។

នៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ អាណាចក្រខ្មែរនៅតែបន្តធ្លាក់ដុនដាប ដោយទឹកដីចេះតែរួញបន្តិចម្តងៗ ដោយការលេបត្របាក់ពីប្រទេសជិតខាង។ ក្រោយពីការដួលរលំអង្គរ និងបន្ទាយលង្វែកដោយសារដៃសៀម អាណាចក្រខ្មែរក៏ចាប់ផ្តើមបាត់បង់ទឹកដីកូស៊ាំងស៊ីន (កម្ពុជាក្រោម) ទៅក្នុងដៃអាណ្ណាម នៅក្នុងរាជព្រះបាទជ័យជេដ្ឋាទី២។ ព្រះបាទជ័យជេដ្ឋាទី២ ដែលបានឡើងគ្រងរាជ្យ នៅឆ្នាំ១៦១៨ បានយកក្សត្រិយអាណ្ណាមមកធ្វើជាព្រះរាជាយា រួចហើយអនុញ្ញាតឲ្យប្រជាជនអាណ្ណាមចូលមកតាំងទីលំនៅនៅក្បែរព្រៃនគរ។ ចាប់ពីពេលនោះហើយ ដែលពួកអាណ្ណាមចាប់ផ្តើមទន្រ្ទានដណ្តើមកាន់កាប់ទឹកដី ដែលយើងហៅថា កម្ពុជាក្រោមសព្វថ្ងៃនេះ។

►សូមអាន ភាពរុងរឿងនៃអាណាចក្រខ្មែរសម័យអង្គរ

នៅអឺរ៉ុបវិញ សង្រ្គាមដ៏ធំមួយបានផ្ទុះឡើង នៅឆ្នាំ១៦១៨ ហើយអូសបន្លាយរហូតដល់ឆ្នាំ១៦៤៨ ដែលគេឲ្យឈ្មោះថា “សង្រ្គាម ៣០ឆ្នាំ” (Guerre de Trente Ans)។ សង្រ្គាមនេះផ្ទុះឡើងពីដំបូងចេញពីជម្លោះសាសនា រវាងពួកកាតូលិក និងពួកប្រូតេស្តង់។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រោយមក សង្រ្គាមនេះក៏បានរាលដាលទៅជាសង្រ្គាមពេញក្នុងតំបន់អឺរ៉ុបទាំងមូល។ សង្រ្គាមនេះបានបិទបញ្ចប់ដោយសន្ធិសញ្ញាវេសហ្វាលី (Wesphalie) នៅឆ្នាំ១៦៤៨។ គឺសន្ធិសញ្ញាវេសហ្វាលីនេះហើយ ដែលត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិសម័យទំនើប ដោយបណ្តាប្រទេសអឺរ៉ុបបានព្រមព្រៀងគ្នាបង្កើតជាគោលការណ៍ដ៏សំខាន់មួយ គឺអធិបតេយ្យភាព និងបូរណភាពទឹកដីរបស់រដ្ឋ ពោលគឺ រដ្ឋនីមួយៗមានព្រំដែនដែលមិនអាចរំលោភបាន ហើយត្រូវដឹកនាំដោយអំណាចនយោបាយ ដែលមានអធិបតេយ្យភាពកំពូល ដែលប្រទេសផ្សេងទៀតមិនអាចលូកដៃចូលមកជ្រៀតជ្រែកបាន។

រូបគំនូរបង្ហាញពីពិធីជប់លៀងក្រោយការចុះសន្ធិសញ្ញាវេសហ្វាលី (អាល្លឺម៉ង់) បញ្ចប់សង្រ្គាម ៣០ឆ្នាំ នៅអឺរ៉ុប

ឆ្នាំ១៦៤៩ មួយឆ្នាំក្រោយការចុះកិច្ចព្រមព្រៀងវេសហ្វាលីបញ្ចប់សង្រ្គាម៣០ឆ្នាំ ហេតុការណ៍ដ៏សំខាន់មួយបានកើតឡើង នៅអង់គ្លេស។ បដិវត្តន៍ប្រឆាំងនឹងរាជានិយមអង់គ្លេស ដែលបានបង្កជាសង្រ្គាមស៊ីវិលតាំងពីឆ្នាំ១៦៤២មកនោះ បានទទួលជោគជ័យ ហើយក្រុមបដិវត្តន៍បានចាប់ខ្លួនស្តេចអង់គ្លេស គឺស្តេច Charles ទី១ យកមកកាត់ទោសប្រហារជីវិត ដោយកាត់ក្បាល។ របបរាជានិយមត្រូវដួលរលំ ជំនួសមកវិញដោយរបបសាធារណរដ្ឋ ក៏ប៉ុន្តែ ជារបបសាធារណរដ្ឋបែបផ្តាច់ការ ដឹកនាំដោយមេដឹកនាំយោធាឈ្មោះ Oliver Cromwell។ ក៏ប៉ុន្តែ របបសាធារណរដ្ឋអង់គ្លេសមានអាយុកាលតែ ១០ឆ្នាំប៉ុណ្ណោះ។ នៅឆ្នាំ១៦៥៩ មួយឆ្នាំក្រោយមរណភាពរបស់ Oliver Cromwell របបសាធារណរដ្ឋអង់គ្លេសត្រូវដួលរលំ ហើយអង់គ្លេសក៏វិលត្រឡប់ទៅរកការដឹកនាំតាមបែបរាជានិយមវិញ ក៏ប៉ុន្តែ របបរាជានិយមថ្មីនេះត្រូវបានគេធ្វើកំណែទម្រង់បន្តិចម្តងៗ ពីរាជានិយមផ្តាច់ការ រហូតឈានទៅបង្កើតជារបបរាជានិយមអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ នៅឆ្នាំ១៦៨៨។

នៅអឺរ៉ុប ក្នុងសតវត្សរ៍ទី១៧ ថ្វីដ្បិតតែមានភាពវឹកវរដោយសង្រ្គាមច្រើន ក៏ប៉ុន្តែ ចលនា Renaissance ពោលគឺការចាប់កំណើតឡើងវិញនៃអរិយធម៌អឺរ៉ុបសម័យបុរាណ នៅតែបន្តរីកសាយភាយកាន់តែធំឡើងៗ។ អ្នកប្រវត្តិសាស្រ្តជាទូទៅ ជាពិសេស អ្នកប្រវត្តិសាស្រ្តនៅតាមបណ្តាប្រទេសលោកខាងលិច ចាត់ទុកសម័យកាលពីពាក់កណ្តាលសតវត្សរ៍ទី១៧ ដល់ពាក់កណ្តាលសតវត្សរ៍ទី១៨ថា ជាយុគនៃពន្លឺ (Enlightenment/Siècle des Lumières) ពោលគឺ ជាសម័យកាលនៃចំណេះដឹង។

►សូមអាន ការរស់ឡើងវិញនៃអរិយធម៌រុងរឿងនៅអឺរ៉ុប (Renaissance)

Montesquieu, Voltaire និង Jean-Jacques Rousseau នៅបារាំង, John Locke និង Thomas Hobbes នៅអង់គ្លេស, Spinoza (១៦៣២-១៦៧៧) នៅហូឡង់... សុទ្ធសឹងជាទស្សនវិទូល្បីៗ នៅក្នុងចន្លោះសតវត្សរ៍ទី១៧ និងទី១៨។ គឺនៅក្នុងអំឡុងពេលនោះហើយ ដែលទ្រឹស្តីនៃទស្សនវិជ្ជានយោបាយដ៏សំខាន់មួយ ដែលគេឲ្យឈ្មោះថា “កិច្ចសន្យាសង្គម” (Contrat Social) បានចាប់កំណើតឡើង ហើយនៅតែបន្តមានឥទ្ធិពលមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន ជាពិសេស នៅក្នុងរបបដឹកនាំតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យ។ តាមរយៈទ្រឹស្តីនេះ រដ្ឋអាចមានអំណាចទៅលើពលរដ្ឋបាន ដោយសារតែពលរដ្ឋនីមួយៗព្រមព្រៀងសុខចិត្តដាក់ខ្លួនឲ្យស្ថិតក្រោមអំណាចរបស់រដ្ឋ។ ទំនាក់ទំនង រវាងរដ្ឋ និងប្រជាជន ត្រូវចងភ្ជាប់ដោយកិច្ចសន្យាមួយ ដែលគេហៅថា “កិច្ចសន្យាសង្គម” ដែលតាមរយៈកិច្ចសន្យានេះ ប្រជាជននីមួយៗសុខចិត្តបោះបង់សេរីភាពរបស់ខ្លួនមួយផ្នែក ហើយដាក់ខ្លួនឲ្យស្ថិតក្រោមអំណាចរបស់អ្នកដឹកនាំរដ្ឋ។ ជាថ្នូរមកវិញ អ្នកដឹកនាំរដ្ឋត្រូវតែធានានូវសន្តិសុខ និងសិទ្ធិសេរីភាពមួយផ្នែកទៀតដែលនៅសេសសល់សម្រាប់ប្រជាជនជាទូទៅ។

ទ្រឹស្តីនេះគឺជាគន្លឹះក្នុងការស្វែងយល់អំពីទំនាក់ទំនង រវាងរដ្ឋ និងប្រជាជនដែលនៅចំណុះរដ្ឋ ទាំងនៅក្នុងរចនាសម្ព័ន្ធរដ្ឋសម័យទំនើប និងទាំងនៅក្នុងពេលមនុស្សចាប់បង្កើតរដ្ឋជាដំបូង នៅក្នុងសម័យកាលបដិវត្តន៍កសិកម្ម។

ទស្សនវិជ្ជានយោបាយ ស្តីពីការ “ការបែងចែកអំណាចរដ្ឋ” របស់ Montesquieu និង John Locke ក៏ជាទ្រឹស្តីនយោបាយដ៏មានឥទ្ធិពលខ្លាំងមួយដែរ នៅអឺរ៉ុបនៅចន្លោះសតវត្សរ៍ទី១៧ និងទី១៨។ ទ្រឹស្តីនេះ គឺជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ហើយដែលមានឥទ្ធិពលនៅទូទាំងពិភពលោក រហូតមកទល់នឹងសព្វថ្ងៃនេះ។

រូបគំនូរបង្ហាញពីលោកអ៊ីសាក់ ញូតុន អ្នកប្រាជ្ញអង់គ្លេសដ៏ល្បីល្បាញខាងរូបវិទ្យា

និយាយខាងផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្តវិញ នៅចន្លោះសតវត្សរ៍ទី១៧ និងទី១៨ គេឃើញមានទ្រឹស្តីល្អៗជាច្រើនបានចាប់កំណើតឡើង ចេញពីអ្នកប្រាជ្ញល្បីៗជាច្រើន ដូចជា ខាងតារាស្រ្ត មាន Johannes Kepler នៅអាល្លឺម៉ង់, ខាងរូបវិទ្យា និងគណិតវិទ្យា មាន Blaise Pascal និង René Descartes នៅបារាំង និងជាពិសេស អ៊ីសាក់ ញូតុន Isacc Newton នៅអង់គ្លេស។ អ៊ីសាក់ ញូតុន ដែលកើតឆ្នាំ១៦៤២ ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តដ៏មានឥទ្ធិពលបំផុត នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តរបស់មនុស្សជាតិ។ ទ្រឹស្តីរបស់ញូតុន ដែលត្រូវបានគេស្គាល់ច្រើនជាងគេ គឺកម្លាំងនៃទំនាញផែនដី។

ចំណេះដឹងនៃអ្នកប្រាជ្ញអឺរ៉ុប ក្នុងចន្លោះសតវត្សរ៍ទី១៧ និងទី១៨នេះហើយ ដែលជាពន្លឺ បំភ្លឺផ្លូវ ឆ្ពោះទៅការធ្វើបដិវត្តន៍ធំៗជាច្រើន ទាំងបដិវត្តន៍ផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្តសម័យទំនើប និងទាំងបដិវត្តន៍ខាងសង្គមនិងនយោបាយ ដូចជា បដិវត្តន៍នៅអង់គ្លេស នៅឆ្នាំ១៦៨៨ ដែលឈានទៅបង្កើតរាជានិយមអាស្រ័យធម្មនុញ្ញ, បដិវត្តន៍នៅអាមេរិក ដែលឈានទៅបង្កើតសហរដ្ឋអាមេរិកឯករាជ្យពីអាណានិគមអឺរ៉ុប នៅឆ្នាំ១៧៧៦ និងបដិវត្តន៍បារាំង នៅឆ្នាំ១៧៨៩ ដែលផ្តួលរំលំរបបរាជានិយមផ្តាច់ការ បង្កើតទៅជារបបសាធារណរដ្ឋ រហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ៕

សករាជខ្មៅងងឹតនៅបារាំង

នៅឆ្នាំ១៧៨៩ ចលនាបដិវត្តន៍ប្រជាជនបានផ្តួលរំលំរបបរាជានិយមផ្តាច់ការ ហើយនាំប្រទេសបារាំង ទៅរករបបនយោបាយថ្មីមួយ គឺរបបរាជានិយមអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។ ព្រះមហាក្សត្របារាំង គឺព្រះបាទល្វីសទី១៦ បានបង្ខំចិត្តទទួលយករបបនយោបាយថ្មីនេះ ដោយសារតែមានសម្ពាធពីចលនាបដិវត្តន៍តែប៉ុណ្ណោះ។ រីឯក្នុងចិត្តវិញ ព្រះអង្គនៅតែចង់ឲ្យបារាំងវិលត្រឡប់ទៅរករបបរាជានិយមផ្តាច់ការ ដូចកាលពីសម័យដើម។

នៅយប់មួយ ក្នុងខែមិថុនា ឆ្នាំ១៧៩១ ព្រះបាទល្វីសទី១៦ ព្រមទាំងក្រុមគ្រួសារ ក៏បានលួចរត់ភៀសព្រះកាយចេញពីព្រះបរមរាជវាំង ដើម្បីទៅស្វះស្វែងរកជំនួយពីស្តេចអាល្លឺម៉ង់។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅតែប្រមាណជា ៣០គីឡូម៉ែត្រពីព្រំដែនអាល្លឺម៉ង់ ព្រះអង្គត្រូវគេចាប់ខ្លួនបាន រួចហើយបញ្ជូនឲ្យត្រឡប់មកកាន់ទីក្រុងប៉ារីសវិញ។

ចាប់ពីពេលនោះមក ប្រជាជនបារាំងបានបាត់បង់ទំនុកចិត្តលើព្រះមហាក្សត្រទាំងស្រុង ដោយពួកគេចាត់ទុកថា ការព្យាយាមរត់ភៀសព្រះកាយទៅរកជំនួយពីបរទេស គឺជាទង្វើក្បត់ជាតិ។ ចលនាបដិវត្តន៍ប្រជាជនក៏បានចាប់កក្រើកឡើងវិញ ហើយមានសន្ទុះកាន់តែខ្លាំងក្លាជាងមុន ដោយពេលនោះ ពួកគេទាមទារឲ្យរំលាយរបបរាជានិយមចោលទាំងស្រុង ដើម្បីបង្កើតជារបបសាធារណរដ្ឋជំនួសវិញ។

នៅព្រឹកព្រលឹមថ្ងៃទី១០ ខែសីហា ឆ្នាំ១៧៩២ ក្រុមបដិវត្តន៍បានបើកការវាយលុកចូលទៅដល់ក្នុងព្រះបរមរាជវាំង ក្នុងក្រុងប៉ារីស (Les Tuileries )។ របបរាជានិយមត្រូវគេលុបបំបាត់ចោលទាំងស្រុង ហើយរបបសាធារណរដ្ឋក៏ត្រូវបានបង្កើតឡើង។ ព្រះបាទល្វីសទី១៦ ត្រូវបានតុលាការបដិវត្តន៍កាត់ទោសប្រហារជីវិត ដោយកាត់ក្បាល នៅថ្ងៃទី២១ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៧៩៣។ ការប្រហារជីវិតព្រះបាទល្វីសទី១៦ ត្រូវបានធ្វើឡើងជាសាធារណៈ នៅកណ្តាលក្រុងប៉ារីស (នៅត្រង់ទីលានមួយ ដែលគេឲ្យឈ្មោះថា “ទីលានបដិវត្តន៍” ហើយបច្ចុប្បន្ន ត្រូវប្តូរឈ្មោះមកជា “Place de la Concorde”)។

►សូមអាន៖ បដិវត្តន៍ផ្តួលរំលំរបបរាជានិយមនៅបារាំងឆ្នាំ១៧៨៩

ការផ្តួលរំលំរបបរាជានិយម និងប្រហារជីវិតស្តេចនៅបារាំង បានធ្វើឲ្យព្រះមហាក្សត្រនៅតាមបណ្តាប្រទេសផ្សេងៗទៀតក្នុងតំបន់អឺរ៉ុបផ្ទុះកំហឹង ហើយនាំគ្នាលើកទ័ពវាយលុកមកលើរបបសាធារណរដ្ឋបារាំង។ ពីខាងក្រៅ របបសាធារណរដ្ឋដែលទើបនឹងបង្កើតថ្មីត្រូវប្រឈមមុខនឹងការឈ្លានពានពីគ្រប់ទិស គឺអង់គ្លេស និងប៊ែលហ្ស៊ិក ពីខាងជើង អាល្លឺម៉ង់ និងអូទ្រីសពីខាងកើត ហើយអេស្ប៉ាញ ពីខាងត្បូង។ ចំណែកនៅខាងក្នុងស្រុកវិញ សង្រ្គាមផ្ទៃក្នុងក៏បានឆាបឆេះយ៉ាងសន្ធោរសន្ធៅឡើងដែរ គឺសង្រ្គាមទល់នឹងក្រុមអ្នករាជានិយម។

ស្ថិតក្នុងស្ថានភាពចលាចលនេះ របបសាធារណរដ្ឋបារាំងបានដាក់ចេញនូវនយោបាយបែបផ្តាច់ការ និងឃោរឃៅមួយ ដែលនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តបារាំងគេបានដាក់ឈ្មោះថា « La Terreur »។ នៅក្នុងសម័យកាលនោះ រាល់អ្នកណាដែលប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាល ត្រូវគេចាប់ខ្លួន និងសម្លាប់ចោល ដោយចោទថាជាអ្នកប្រឆាំងនឹងបដិវត្តន៍។ អ្នកដែលត្រូវចាប់ខ្លួន និងសម្លាប់ ពីបទប្រឆាំងនឹងបដិវត្តន៍នេះ មានទាំងអតីតមន្រ្តីក្នុងរបបចាស់ ប្រជាជនធម្មតា រហូតដល់ជួរថ្នាក់ដឹកនាំនៃរបបសាធារណរដ្ឋគ្នាឯង។ របបសាធារណរដ្ឋ ដែលកើតចេញពីបដិវត្តន៍ប្រឆាំងនឹងរបបផ្តាច់ការរបស់ស្តេច ក៏បានក្លាយខ្លួនទៅជារបបផ្តាច់ការថ្មីមួយទៀត។

របបផ្តាច់ការ និងឃោរឃៅនេះបានបិទបញ្ចប់ នៅខែកក្កដា ឆ្នាំ១៧៩៤ នៅក្រោយពេលដែលមេដឹកនាំដ៏មានអំណាចម្នាក់ ឈ្មោះ Robespierre ត្រូវបានចាប់ខ្លួន និងកាត់ទោសប្រហារជីវិត ដោយត្រូវគេយកទៅកាត់ក្បាល នៅត្រង់កន្លែង ដែលគេធ្លាប់កាត់ក្បាលស្តេចល្វីសទី១៦ កាលពីជាង១ឆ្នាំមុន។ គិតជាសរុប មានមនុស្សប្រមាណជា ៥០ម៉ឺននាក់ត្រូវគេចាប់ដាក់ពន្ធនាគារ ហើយប្រមាណជា ១០ម៉ឺននាក់ត្រូវគេសម្លាប់ នៅក្រោមរបបសាធារណរដ្ឋផ្តាច់ការថ្មីនេះ។

►សូមអាន៖ Siècle des Lumières នៅអឺរ៉ុប ចន្លោះសតវត្សរ៍ទី១៧ និងទី១៨

ក្រោយពេលដែល Robespierre ត្រូវបានចាប់ខ្លួន និងប្រហារជីវិត បិទបញ្ចប់របបឃោរឃៅ ដែលគេហៅថា “La Terreur” រដ្ឋធម្មនុញ្ញថ្មីមួយត្រូវបានគេតាក់តែងឡើង ដើម្បីបង្កើតរបបដឹកនាំថ្មីមួយទៀត។ ក៏ប៉ុន្តែ ជម្លោះផ្ទៃក្នុង រវាងក្រុមអ្នកសាធារណរដ្ឋ និងអ្នករាជានិយម នៅតែបន្តកើតមាន ដែលជាហេតុបង្កឲ្យមានអស្ថិរភាពនយោបាយជាប្រចាំ។ ទិដ្ឋភាពនយោបាយបារាំង នៅពេលនោះ តែងតែប្រែប្រួលឥតឈប់ រវាងការបោះឆ្នោត និងរដ្ឋប្រហារយោធា ដែលតែងតែកើតមានជារឿយៗ។

ស្ថិតនៅក្នុងភាពច្របូកច្របល់នេះ គេឃើញមានឥស្សរជនម្នាក់ចាប់ផ្តើមលេចមុខឡើង ហើយដែលក្រោយមកនឹងនាំមកនូវការផ្លាស់ប្តូរដ៏ធំមួយ នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តបារាំង ក៏ដូចជា ប្រវត្តិសាស្រ្តអឺរ៉ុប។ ឥស្សរជននោះ គឺណាប៉ូឡេអុង បូណាប៉ាត (Napoléon Bonaparte)។

ណាប៉ូឡេអុង កើតថ្ងៃទី១៥ ខែសីហា ឆ្នាំ១៧៦៩ នៅកោះ Corse ដែលជាអតីតកោះរបស់អ៊ីតាលី។ នៅឆ្នាំដែលណាប៉ូឡេអុងកើត កោះ Corse ទើបនឹងត្រូវបានអ៊ីតាលីកាត់មកឲ្យប្រទេសបារាំង។

នៅពេលដែលបដិវត្តន៍បារាំងផ្ទុះឡើង នៅឆ្នាំ១៧៨៩ ណាប៉ូឡេអុងទើបនឹងមានអាយុ ២០ឆ្នាំ ហើយគ្រាន់តែជានាយទាហានថ្នាក់ទាបម្នាក់ ដែលទើបនឹងបញ្ចប់សាលានាយទាហាន នៅប៉ារីស។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្រោមរបបសាធារណរដ្ឋ ណាប៉ូឡេអុង ដែលមានស្នាដៃច្រើនក្នុងសមរភូមិ ក៏បានឡើងបុណ្យស័ក្តិជាបន្តបន្ទាប់។ នៅឆ្នាំ១៧៩៦ នៅពេលដែលរបបសាធារណរដ្ឋបារាំងកំពុងប្រឈមមុខនឹងការឈ្លានពានពីសំណាក់កងទ័ពស្តេចនៃបណ្តាប្រទេស ដែលនៅជុំវិញ ណាប៉ូឡេអុងត្រូវបានគេតែងតាំងជាឧត្តមសេនីយ៍ ហើយបានដឹកនាំទ័ពយកជ័យជម្នះ នៅតាមបណ្តាសមរភូមិសំខាន់ៗជាច្រើន ជាពិសេស នៅប៉ែកខាងអ៊ីតាលី ដែលកងទ័ពរបស់ណាប៉ូឡេអុងវាយបំបាក់កងទ័ពអូទ្រីស រហូតធ្វើឲ្យអូទ្រីសត្រូវបង្ខំចិត្តចុះកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពជាមួយបារាំង។

នៅឆ្នាំ១៧៩៩ នៅពេលដែលកងទ័ពបារាំងបានបង្ហាញនូវកម្លាំងគួរឲ្យស្ញប់ស្ញែងចំពោះសត្រូវពីខាងក្រៅ នៅផ្ទៃក្នុងប្រទេសបារាំងឯណេះវិញ វិបត្តិនយោបាយតែងតែកើតមានជាអចិន្រ្តៃយ៍។ ស្ថិតក្នុងស្ថានភាពបែបនេះ ណាប៉ូឡេអុង ដែលកំពុងគ្រប់គ្រងទ័ព ក្នុងប្រទេសអេហ្ស៊ីប ក៏បានធ្វើដំណើរវិលត្រឡប់មកកាន់ទីក្រុងប៉ារីសវិញ។ នៅខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៧៩៩ ណាប៉ូឡេអុងបានរៀបចំធ្វើរដ្ឋប្រហារទម្លាក់រដ្ឋាភិបាល ដណ្តើមអំណាចយកមកកាន់កាប់។

របបដឹកនាំថ្មីនេះ មានរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដែលមានរូបភាពខាងក្រៅជារបបប្រជាធិបតេយ្យ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងការអនុវត្តជាក់ស្តែង អំណាចទាំងអស់ស្ថិតក្នុងដៃរដ្ឋាភិបាល ក្រោមការដឹកនាំរបស់ណាប៉ូឡេអុង។ ជាថ្មីម្តងទៀត ប្រជាជនបារាំង ដែលខិតខំរើខ្លួនចេញពីរបបផ្តាច់ការមួយ ប៉ុន្តែ តែងតែត្រូវធ្លាក់ចូលទៅក្នុងរបបផ្តាច់ការថ្មីជាបន្តបន្ទាប់។ លើសពីនេះទៅទៀត នៅឆ្នាំ១៨០៤ ណាប៉ូឡេអុង បូណាប៉ាត ដែលអះអាងថាជាអ្នកការពាររបបសាធារណរដ្ឋ ក៏ប៉ុន្តែ ស្រាប់តែបានប្រកាសខ្លួនជាអធិរាជ។ ១៥ឆ្នាំ ក្រោយបដិវត្តន៍ទម្លាក់របបរាជានិយមផ្តាច់ការ បារាំងបានវិលត្រឡប់ទៅរកការដឹកនាំតាមបែបរាជានិយមផ្តាច់ការដូចពីមុនវិញ គឺចក្រភពបារាំង ក្រោមអំណាចរបស់អធិរាជណាប៉ូឡេអុង៕