មិលិន្ទប្បញ្ហា ភាគ១/កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៤ - និព្វានវគ្គ

ទំព័របន្ទាប់:កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៥ - ពុទ្ធវគ្គ

កណ្ឌទី ២

វគ្គទី ៤ - និព្វានវគ្គ

បញ្ហាទី ១ - ផស្សាទិវិព្ភុជនប្បញ្ហា

ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន អ្នកណាក៏អាចញែកធម៌ទាំងឡាយ ដែលដល់ភាពរួមគ្នា នៅក្នុងចិត្តដួងតែមួយទាំងនេះ ដើម្បីឱ្យដឹងដល់ភាពផ្សេងគ្នាថា “នេះផស្សៈ នេះវេទនា នេះសញ្ញា នេះចេតនា នេះវិញ្ញាណ នេះវិតក្ក នេះវិចារ ” ដូចនេះ បានឬទេ ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ អ្នកណាក៏មិនអាចញែកធម៌ទាំងឡាយ ដែលដល់ភាពរួមគ្នា នៅក្នុងចិត្តដួងតែមួយទាំងនេះ ដើម្បីឱ្យដឹងដល់ភាពផ្សេងគ្នាថា “នេះផស្សៈ នេះវេទនា នេះសញ្ញា នេះចេតនា នេះវិញ្ញាណ នេះវិតក្ក នេះវិចារ ”ដូចនេះ បានឡើយ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រៀបដូចជា នាយវិសេស(ចុងភៅ) ធ្វើក្រយាស្ងោយ ដែលមានរសមិនល្អខ្លះ ដែលមានរសល្អខ្លះ ថ្វាយដល់ព្រះរាជា ។ នាយវិសេសនោះបានដាក់ទឹកដោះគោជូរ ក្នុងក្រយាស្ងោយនោះខ្លះ បានដាក់អំបិលខ្លះ បានដាក់ខ្ញីស្រស់ខ្លះ បានដាក់ប៉ូចកាក់ខ្លះ បានដាក់ម្ទេសខ្លះ បានដាក់គ្រឿងផ្សំខ្លះៗ។ព្រះរាជាមានបន្ទូលទៅកាន់នាយវិសេសនេះយ៉ាងនេះថា ចូរឯងញែកយករសទឹកដោះគោជូរមកឱ្យយើង ចូរញែកយករសអំបិលមកឱ្យយើង ចូរញែកយករសខ្ញីស្រស់មកឱ្យយើង ចូរញែកយករសប៉ូចកាក់មកឱ្យយើង ចូរញែកយករសម្ទេសមកឱ្យយើង ចូរញែកយករសគ្រឿងផ្សំគ្រប់យ៉ាងដែលដាក់ចូលទៅ មកឱ្យយើង ដូចនេះ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ បណ្តារសទាំងឡាយដែលដល់ភាពរួមគ្នា នៅក្នុងក្រយាស្ងោយតែមួយទាំងនោះ នាយវិសេសអាចញែកចេញនាំមក ចំពោះតែរសជូរក៏ដោយ ប្រៃក៏ដោយ ល្វីងក៏ដោយ ស្កាតក៏ដោយ ហឹរក៏ដោយ ចត់ក៏ដោយ ផ្អែមក៏ដោយ (ថ្វាយដល់ព្រះរាជា) បានឬទេ?”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ បណ្តារសទាំងឡាយដែលដល់ភាពរួមគ្នានៅក្នុងក្រយាស្ងោយតែមួយទាំងនោះ នាយវិសេសមិនអាចញែកចេញនាំមក ចំពោះតែរសជូរក៏ដោយ ប្រៃក៏ដោយ ល្វីងក៏ដោយ ស្កាតក៏ដោយ ហឹរក៏ដោយ ចត់ក៏ដោយ ផ្អែមក៏ដោយ(ថ្វាយដល់ព្រះរាជា)បានទេ ប៉ុន្តែរសទាំងឡាយក៏បង្ហាញ (ឱ្យដឹងបាន) ដោយលក្ខណៈដោយឡែកៗ របស់ខ្លួននោះ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ អ្នកណាក៏មិនអាចញែកធម៌ទាំងឡាយ ដែលដល់ភាពរួមគ្នា នៅក្នុងចិត្តដួងតែមួយទាំងនេះ ដើម្បីឱ្យដឹងដល់ភាពផ្សេងគ្នាថា “នេះផស្សៈនេះវេទនា នេះសញ្ញា នេះ ចេតនា នេះវិញ្ញាណ នេះវិតក្ក នេះវិចារ” ដូចនេះបានឡើយ ប៉ុន្តែធម៌ទាំងនោះរមែងបង្ហាញ (ឱ្យដឹងបាន) ដោយលក្ខណៈដោយឡែកៗ របស់ខ្លួននោះ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕

ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១

ក្នុងនិព្វានវគ្គនេះ មានបញ្ហាមកហើយ ១០ បញ្ហា ។ ក្នុងបញ្ហាមានការសួរដល់ការញែកចេញនូវធម៌ទាំងឡាយ មានផស្សៈ ជាដើម ឈ្មោះថា ផស្សាទិវិនិព្ភុជនប្បញ្ហា។ ព្រះរាជាទ្រង់នឹកដល់ពាក្យ ដែលព្រះថេរៈបានពោលទុកមុននេះថា “មនោវិញ្ញាណកើតឡើងនៅទីណា ទោះជាផស្សៈក៏កើតឡើងនៅទីនោះ ទោះជាវេទនាក៏កើតឡើងនៅទីនោះ។ល។ ធម៌គ្រប់យ៉ាងដែលមានផស្សៈជាប្រមុខ រមែងកើតឡើងនៅទីនោះ ” ដូចនេះហើយ ទើបប្រារឰបញ្ហានេះ ដែលមានការសួរដល់ការញែកចេញនូវធម៌ទាំងនោះ ។

ពាក្យថា ភាពផ្សេងគ្នា គឺ ភាពជាដទៃផ្សេងៗគ្នា។ ក្នុងឧបមា ពាក្យថា រសទាំងឡាយក៏បង្ហាញបានដោយលក្ខណៈដោយឡែក ៗ ដែលជារបស់ខ្លួន បានសេចក្តីថា ក្នុងពេលដែលព្រះរាជាសោយនោះឯង បណ្តារសទាំងឡាយដែលដល់នូវភាពរួមគ្នា នៅក្នុងក្រយាស្ងោយតែមួយ រសជូរនេះរមែងបង្ហាញដោយលក្ខណៈជូររបស់ខ្លួន រសប្រៃនេះក៏រមែងបង្ហាញដោយលក្ខណៈប្រៃរបស់ខ្លួន។ រសផ្អែមនេះក៏រមែងបង្ហាញដោយលក្ខណៈផ្អែមរបស់ខ្លួន ។

ពាក្យថា ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ បានសេចក្តីថា រសនីមួយៗ រមែងបង្ហាញដោយលក្ខណៈរបស់ខ្លួននីមួយៗ មានលក្ខណៈជូរជាដើម ចំពោះព្រះរាជា ក្នុងពេលសោយ។ យ៉ាងណាមិញ ធម៌ទាំងឡាយមាន ផស្សៈ ជាដើម ដែលកើតរួមគ្នា ធម៌នីមួយ ៗ រមែងបង្ហាញដោយលក្ខណៈដោយឡែករបស់ខ្លួន មានលក្ខណៈទង្គិចអារម្មណ៍ ជាដើម។ ព្រះយោគាវចរ ដែលមានបំណងនឹងដឹងថាជាធម៌អ្វី ក្នុងខណៈដឹងនោះដែរ គឺ ផស្សៈនេះរមែងបង្ហាញដោយលក្ខណៈ ដែលទង្គិចអារម្មណ៍របស់ខ្លួន វេទនានេះរមែងបង្ហាញដោយលក្ខណៈ ដែលសោយអារម្មណ៍របស់ខ្លួន។ ល។ វិចារនេះរមែងបង្ហាញដោយលក្ខណៈ ដែលតាមត្រកងអារម្មណ៍របស់ខ្លួន៕

បញ្ហាទី ២ - នាគសេនប្បញ្ហា

ព្រះថេរៈ ថ្វាយព្រះពរសួរថា “ សូមថ្វាយព្រះពរ ភាពប្រៃជាអ្វីដែលដឹងបានដោយភ្នែកឬ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែនព្រះគុណម្ចាស់ ជាអ្វីដែលដឹងបានដោយភ្នែក ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គទ្រង់ដឹងត្រឹមត្រូវហើយឬ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ភាពប្រៃជាអ្វីដែលដឹងបាន ដោយអណ្តាត ឬ យ៉ាងណា ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ ត្រឹមត្រូវ មហាបពិត្រ ភាពប្រៃជាអ្វីដែលដឹងបានដោយអណ្តាត ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ មនុស្សយើងដឹងប្រៃបានដោយអណ្តាតទាំងអស់ឬ ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ ត្រឹមត្រូវ មហាបពិត្រ មនុស្សយើងដឹងប្រៃបានដោយអណ្តាតទាំងអស់ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ប្រសិនបើមនុស្សយើងដឹងប្រៃបានដោយអណ្តាតទាំងអស់នោះ ព្រោះហេតុអ្វីទើបប្រើគោអូសយកអំបិលនោះមក ជាច្រើនរទេះទៅ គួរតែយកមកចំពោះតែភាពប្រៃប៉ុណ្ណោះ មិនមែនទេឬ ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ អ្នកណាក៏មិនអាចញែកយកចំពោះតែភាពប្រៃប៉ុណ្ណោះបានទេ ធម៌ទាំងនេះរួមនៅក្នុងបណ្តុំតែមួយ ដល់ភាពជាអារម្មណ៍ដែលផ្សេងគ្នា, សូមថ្វាយព្រះពរ ភាពប្រៃមានទម្ងន់ដែរឬ? អ្នកណាក៏អាចប្រើជញ្ជីងថ្លឹងភាពប្រៃបានឬ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែនព្រះគុណម្ចាស់ អ្នកណាក៏អាចប្រើជញ្ជីងថ្លឹងភាពប្រៃបាន ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ អ្នកណាក៏មិនអាចប្រើជញ្ជីងថ្លឹងភាពប្រៃបានទេ ទម្ងន់របស់អំបិលប៉ុណ្ណោះ ដែលអ្នកណាក៏អាចប្រើជញ្ជីងថ្លឹងបាន ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ”៕

ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ២

បញ្ហានេះ ជាបញ្ហាដែលព្រះនាគសេនជាអ្នកចាប់ផ្តើមសួរ ទើបឈ្មោះថា នាគសេនប្បញ្ហា។

ពាក្យថា ដល់ភាពជាអារម្មណ៍ដែលផ្សេងគ្នា គឺជាអារម្មណ៍ផ្សេងគ្នា បានសេចក្តីថា ភាពប្រៃជារសារម្មណ៍ ( អារម្មណ៍គឺ រស ) ក្នុងបណ្តាអារម្មណ៍ ៦ ។ ដុំអំបិលជាបណ្តុំនៃធាតុ ៤ មានធាតុដីជាដើម ធាតុ៣ គឺ ធាតុដី ធាតុភ្លើង និងធាតុខ្យល់ ជាផោដ្ឋព្វារម្មណ៍ ចំណែកធាតុទឹកជាធម្មារម្មណ៍ រូបភាពដុំអំបិលជារូបារម្មណ៍ ក្លិនជាគន្ធារម្មណ៍ ទម្ងន់(ឬភាពធ្ងន់ស្រាល) ជាធម្មារម្មណ៍។ល។ ព្រះថេរៈមានបំណងនឹងបង្ហាញ នូវភាពជាអារម្មណ៍ផ្សេងគ្នា នៃធម៌ ដែលពាក់ព័ន្ធនៅក្នុងបណ្តុំតែមួយនោះ ទើបថ្វាយព្រះពរសួរថា“ អ្នកណាក៏អាចប្រើជញ្ជីងថ្លឹងភាពប្រៃបានឬ?”។ ព្រះរាជា ព្រោះទ្រង់យល់ថា ដុំអំបិលនិងភាពប្រៃជាធម្មជាតិតែមួយ ទើបទ្រង់ឆ្លើយទទួលថា “ពិតមែនព្រះគុណម្ចាស់ អ្នកណាក៏អាចប្រើជញ្ជីងថ្លឹងភាពប្រៃបាន” ដូចនេះ។ ព្រោះហេតុនោះ ទើបព្រះថេរៈបដិសេធការយល់ ខុសរបស់ព្រះរាជា រួចថ្វាយព្រះពរឱ្យទ្រង់ជ្រាបថា ជាអារម្មណ៍ផ្សេងគ្នា៕

បញ្ហាទី ៣ - បញ្ចាយតនកម្មនិពត្តប្បញ្ហា

ព្រះរាជា ទ្រង់មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន អាយតនៈ ៥ យ៉ាងទាំងនេះ កើតពីកម្មផ្សេង ៗ ឬក៏កើតពីកម្មតែមួយ ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ អាយតនៈ ៥ យ៉ាង កើតពីកម្មផ្សេង ៗ គ្នា ពុំមែនកើតពីកម្មតែមួយនោះទេ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ ធ្វើការឧបមា ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គនឹងទ្រង់យល់សេចក្តីនោះយ៉ាងដូចម្តេច អ្នកចម្ការបានព្រោះគ្រាប់រុក្ខជាតិប្រភេទផ្សេង ៗ គ្នា ក្នុងចម្ការមួយកន្លែង គ្រាប់រុក្ខជាតិមានប្រភេទផ្សេងៗ គ្នាទាំងនោះ នឹងហុចផលជាប្រភេទផ្សេង ៗ គ្នា មែនឬទេ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែនព្រះគុណម្ចាស់ នឹងហុចផលជាប្រភេទ ផ្សេងៗ គ្នា ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ ។ អាយតនៈ ៥ យ៉ាងក្រុមណា អាយតនៈ ៥ យ៉ាងក្រុមនោះ សុទ្ធតែកើតពីកម្មផ្សេង ៗ គ្នា ពុំមែនកើតពីកម្មតែមួយនោះទេ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ”៕

ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៣

បញ្ហាមានការសួរដល់អាយតនៈ ៥ យ៉ាង ដែលជារបស់កើតពីកម្ម ឈ្មោះថា បញ្ចាយតនកម្មនិពត្តប្បញ្ហា ។

ពាក្យថា អាយតនៈ ៥ យ៉ាង គឺ អាយតនៈដែលជាទ្វារ ៥ យ៉ាង គឺ ចក្ខ្វាយតនៈ សោតាយតនៈ ឃានាយតនៈ ជិវ្ហាយតនៈ និង កាយាយតនៈ ។

ពាក្យថា កើតពីកម្មផ្សេង ៗ គ្នា បានសេចក្តីថា ចក្ខ្វាយតនៈ គឺ ប្រសាទភ្នែក រមែងកើតពីកម្ម ដែលសម្រេចឡើងដោយសារ រូបតណ្ហា គឺ សេចក្តីរីករាយពេញចិត្តចំពោះរូប ។ សោតាយតនៈ គឺ ប្រសាទត្រចៀក រមែងកើតពីកម្ម ដែលសម្រេចឡើងដោយសារ សទ្ទតណ្ហា គឺ សេចក្តីរីករាយពេញចិត្ត ចំពោះសំឡេង ។ ឃានាយតនៈ គឺប្រសាទច្រមុះ រមែងកើតពីកម្ម ដែលសម្រេចឡើងដោយសារ គន្ធតណ្ហា គឺ ភាពរីករាយពេញចិត្តចំពោះក្លិន ។ ជិវ្ហាយតនៈរមែងកើតពីកម្ម ដែលសម្រេចឡើងដោយសារ រសតណ្ហា គឺ សេចក្តីរីករាយពេញចិត្ត ចំពោះរស ។ កាយាយតនៈរមែង កើតពីកម្ម ដែលសម្រេចឡើងដោយសារ ផោដ្ឋព្វតណ្ហា គឺ សេចក្តីរីករាយពេញចិត្តចំពោះភាពត្រជាក់ ក្តៅ ទន់ រឹង ដែលមកប៉ះកាយ ។ ម៉្យាងវិញទៀត អាយតនៈ ទោះជាទាំង៥ នោះ របស់សត្វដែលកើតក្នុងទុគ្គតិ រមែងកើតពីអកុសលកម្ម ចំណែករបស់សត្វដែលកើតក្នុងសុគតិ រមែងកើតពីកុសលកម្ម ដូចនេះ។ ក្នុងអដ្ឋកថា មិលិន្ទប្បញ្ហា លោកនៅបានចែកទៅតាមភាពផ្សេងគ្នានៃកម្ម ២ យ៉ាង គឺ កុសលកម្ម និងអកុសលកម្ម យ៉ាងនេះទៀតថា “ ក្នុងគ្រាណាដែលបុគ្គលកើតមានទស្សនកិច្ច ( កិច្ច គឺការឃើញរូប ) ឃើញរូបគួរឱ្យប្រាថ្នាដោយភ្នែក ក្នុងគ្រានោះ ចក្ខ្វាយតនៈរមែងកើតពីកុសលកម្មតែមួយមុខ។ល។ ក្នុងគ្រាណាដែលកើតមានទស្សនកិច្ចឃើញរូបមិនគួរឱ្យប្រាថ្នាដោយភ្នែក ក្នុងគ្រានោះ ចក្ខ្វាយតនៈរមែងកើតពីអកុសលកម្មតែមួយមុខ ” ដូចនេះ លោកមិនគួរពោលយ៉ាងនេះទេ ព្រោះថាអត្តភាពជាមនុស្ស ដោយរួមទាំងអាយតនៈ គឺ ប្រសាទរូប ៥ យ៉ាងនេះ កើតឡើងពីកុសលកម្ម ដែលបានធ្វើទុកក្នុងភពមុន តែមួយមុខប៉ុណ្ណោះ។ ក្នុងពេលឃើញរូបដោយភ្នែក រូបនោះទោះជាគួរឱ្យប្រាថ្នាក៏ដោយ មិនគួរឱ្យប្រាថ្នាក៏ដោយ ពុំមានអំណាចផ្លាស់ប្តូរប្រសាទរូប ៥ ដែលជារូបធម៌ទាំងនេះបានទេ គឺនៅតែជារូប ដែលកើតឡើងពីកុសលកម្ម តែមួយមុខ ព្រោះរូប ជាធម្មជាតិងងឹត មិនដឹងអារម្មណ៍ វិបាកគឺ ចក្ខុវិញ្ញាណដែលឃើញរូបប៉ុណ្ណោះ រមែងផ្លាស់ប្តូរទៅតាមអារម្មណ៍ គឺ ប្រសិនបើរូបដែលឃើញនោះ ជាឥដ្ឋារម្មណ៍គួរឱ្យប្រាថ្នា ចក្ខុវិញ្ញាណនោះគឺជាវិបាកដែលកើតពីកុសលកម្ម ប្រសិនបើរូបដែលឃើញនោះ ជាអនិដ្ឋារម្មណ៍មិនគួរឱ្យប្រាថ្នា ចក្ខុវិញ្ញាណនោះគឺជាវិបាកដែលកើតពីអកុសលកម្ម ព្រោះវិបាកជានាមធម៌ ជាធម្មជាតិដែលដឹងអារម្មណ៍ ទើបផ្លាស់ប្តូរទៅតាមអារម្មណ៍បាន ទោះជាអាយតនៈ ៥ ផ្សេងទៀត ក៏គួរជ្រាបដោយន័យនេះ ផងចុះ៕

បញ្ហាទី ៤ - កម្មនានាករណប្បញ្ហា

ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ព្រោះហេតុអ្វីបានជាមនុស្សគ្រប់រូប ទើបមានភាពមិនស្មើគ្នា គឺ ពួកខ្លះមានអាយុខ្លី ពួកខ្លះមានអាយុវែង ពួកខ្លះមានជំងឺឈឺថ្កាត់ច្រើន ពួកខ្លះមានជំងឺឈឺថ្កាត់តិច ពួកខ្លះមានពណ៌សម្បុរអាក្រក់ ពួកខ្លះមានពណ៌សម្បុរល្អស្អាត ពួកខ្លះមានយសសក្តិទាប ពួកខ្លះមានយសសក្តិខ្ពស់ ពួកខ្លះមានភោគទ្រព្យច្រើន ពួកខ្លះមានភោគទ្រព្យតិច ពួកខ្លះមានត្រកូលទាប ពួកខ្លះមានត្រកូលខ្ពស់ ពួកខ្លះមានបញ្ញាទាប ពួកខ្លះមានបញ្ញាខ្ពស់ ? ”

ព្រះថេរៈ ថ្វាយវិសជ្ជនាថា “សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ព្រោះហេតុអ្វីដើមឈើ គ្រប់ជំពូកមានភាពមិនស្មើគ្នា គឺ ពួកខ្លះជូរ ពួកខ្លះប្រៃ ពួកខ្លះហឹរ ពួកខ្លះល្វីង ពួកខ្លះចត់ ពួកខ្លះផ្អែម?”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ខ្ញុំព្រះករុណាយល់ថា ដើមឈើគ្រប់ជំពូកមានភាពមិនស្មើគ្នា ព្រោះហេតុមានភាពផ្សេងគ្នានៃពូជ(ប្រភេទ)រុក្ខជាតិ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ មនុស្សគ្រប់រូបមានភាពមិនស្មើគ្នា គឺ ពួកខ្លះអាយុខ្លី ពួកខ្លះអាយុវែង ពួកខ្លះមានជំងឺឈឺថ្កាត់ច្រើន ពួកខ្លះមានជំងឺឈឺថ្កាត់តិច ពួកខ្លះមានពណ៌សម្បុរអាក្រក់ ពួកខ្លះមានពណ៌សម្បុរល្អស្អាត ពួកខ្លះមានយសសក្តិតិច ពួកខ្លះមានយសសក្តិច្រើន ពួកខ្លះមានត្រកូលទាប ពួកខ្លះមានត្រកូលខ្ពស់ ពួកខ្លះមានបញ្ញាទាប ពួកខ្លះមានបញ្ញាខ្ពស់ ព្រោះហេតុគឺ ភាពផ្សេងគ្នានៃកម្ម ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់ភាសិតសេចក្តីនេះទុកថា “កម្មស្សកា មាណវ សត្តា កម្មទាយាទា កម្មយោនី កម្មពន្ធូ កម្មប្បដិសរណា កម្មំ សត្តេ វិភជតិ យទិទំ ហីនប្បណីតតាយ (១) ” ប្រែថា “ ម្នាលមាណព សត្វទាំងឡាយមានកម្មជារបស់ខ្លួន ជាទាយាទទទួលកម្ម មានកម្មជាកំណើត មានកម្មជាពូជពង្ស មានកម្មជាទីពឹងពាក់អាស្រ័យ កម្មរមែងបែងចែកសត្វ ដើម្បីឱ្យជាមនុស្សអាក្រក់និងប្រណីត ” ដូចនេះ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ”៕

ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៤

បញ្ហាមានការពោលដល់ហេតុ គឺភាពផ្សេងគ្នានៃកម្ម ឈ្មោះថា កម្ម-នានាករណប្បញ្ហា។

ពាក្យថា កម្មស្សកា - មានកម្មជារបស់ខ្លួន គឺ មានកម្មជាសម្បត្តិរបស់ខ្លួន ។

ពាក្យថា កម្មទាយាទា - ជាទាយាទទទួលកម្ម គឺ មានកម្មជាមរតក បានសេចក្តីថា អ្នកណាធ្វើកម្ម ទោះជាកុសលក៏ដោយ អកុសលក៏ដោយ តទៅអនាគត អ្នកនោះឯងជាអ្នកទទួលមរតក គឺកម្មនោះនឹងប្រគល់ឱ្យអ្នកដទៃទទួលជំនួសពុំបានឡើយ ពោលគឺ ត្រូវសោយវិបាកដែលគួរឱ្យប្រាថ្នាខ្លះ មិនគួរឱ្យប្រាថ្នាខ្លះ ដែលបណ្តាលមកពីកម្មនោះ ដោយខ្លួនឯង។

ពាក្យថា កម្មយោនី - មានកម្មជាកំណើត គឺ មានកម្មជាហេតុ បានសេចក្តីថា ការប្រព្រឹត្តទៅនៃសត្វទាំងឡាយ កម្មមានចំណែកជាហេតុយ៉ាងសំខាន់ ។

ពាក្យថា កម្មពន្ធូ - មានកម្មជាពូជពង្ស គឺមានកម្មជាសាច់ញាតិ បានសេចក្តីថា សត្វទាំងឡាយមានមាតាបិតា បងប្អូនប្រុស បងប្អូនស្រី ជាដើម ជាសាច់ញាតិឧបការៈខ្លះ បៀតបៀនខ្លះ យ៉ាងណាមិញ ក៏មានកម្មរបស់ខ្លួននេះឯង ជាសាច់ញាតិដែលមានឧបការៈខ្លះ បៀតបៀនខ្លះ ដូចនេះដែរ ។

ពាក្យថា កម្មប្បដិសរណា - មានកម្មជាទីពឹងពាក់អាស្រ័យ គឺមានកម្មជាទីពឹង មានកម្មជាទីតាំងអាស្រ័យដែលល្អខ្លះ មិនល្អខ្លះ ។

ពាក្យថា ដើម្បីឱ្យជាមនុស្សអាក្រក់ និងប្រណីត បានសេចក្តីថា ភាពជាមនុស្សមានអាយុខ្លី ឈ្មោះថាអាក្រក់ ភាពជាមនុស្សមានអាយុវែង ឈ្មោះថាប្រណីត(គឺល្អ) ។ ភាពជាមនុស្សមានជំងឺឈឺថ្កាត់ច្រើន ឈ្មោះថាអាក្រក់ ភាពជាមនុស្សមានជំងឺឈឺថ្កាត់តិច ឈ្មោះថាប្រណីត ។ ភាពជាមនុស្សមានពណ៌សម្បុរអាក្រក់ ឈ្មោះថាអាក្រក់ ភាពជាមនុស្សមានពណ៌សម្បុរល្អស្អាត ឈ្មោះថាប្រណីត។ ភាពជាមនុស្សមានយសសក្តិតិច ឈ្មោះថាអាក្រក់ ភាពជាមនុស្សមានយសសក្តិច្រើន ឈ្មោះថាប្រណីត ។ ភាពជាមនុស្សមានភោគទ្រព្យតិច ឈ្មោះថាអាក្រក់ ភាពជាមនុស្សមានភោគទ្រព្យច្រើន ឈ្មោះថាប្រណីត ។ ភាពជាមនុស្សមានត្រកូលទាប ឈ្មោះថាអាក្រក់ ភាពជាមនុស្សមានត្រកូលខ្ពស់ ឈ្មោះថាប្រណីត ។ ភាពជាមនុស្សមានបញ្ញាទាប ឈ្មោះថាអាក្រក់ ភាពជាមនុស្សមានបញ្ញាច្រើន ឈ្មោះថាប្រណីត ដូចនេះ ៕

បញ្ហាទី ៥ - វាយាមករណប្បញ្ហា

ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ពួកលោកម្ចាស់តែងតែពោលថា “ យ៉ាងដូចម្តេចទើបទុក្ខនេះរលត់ផុតទៅ ហើយទុក្ខផ្សេងក៏មិនកើតឡើង ” ដូចនេះ មិនមែនទេឬ ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ការបួសរបស់អាត្មាភាពមានប្រការដែលពោលមកនេះ ជាប្រយោជន៍ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ប្រយោជន៍អ្វីដោយការព្យាយាមពីចម្ងាយ គួរតែព្យាយាមពេលដែលវេលាមកដល់ មិនមែនទេឬ ? ”

ព្រះថេរៈ វិសជ្ជនាថា “ សូមថ្វាយព្រះពរ សេចក្តីព្យាយាមពេលដែលវេលាមកដល់ ជាសេចក្តីព្យាយាមដែលប្រើការមិនបាន សេចក្តីព្យាយាមពីចម្ងាយប៉ុណ្ណោះ ជាសេចក្តីព្យាយាមដែលប្រើការបាន”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ធ្វើការឧបមា ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គនឹងទ្រង់យល់សេចក្តីប្រការនោះយ៉ាងដូចម្តេច ព្រះអង្គមានបន្ទូលឱ្យគេជីកអណ្តូងទឹក មានបន្ទូលឱ្យគេជីកស្រះទឹក ក្នុងវេលាដែលព្រះអង្គទ្រង់ស្រេកទឹក រួចទ្រង់មានព្រះតម្រិះថា “ យើងនឹងសោយទឹក ” ដូចនេះ ឬយ៉ាងណា ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ សេចក្តីព្យាយាមពេលដែលវេលាមកដល់ ជាសេចក្តីព្យាយាមដែលប្រើការមិនបាន សេចក្តីព្យាយាមពីចម្ងាយប៉ុណ្ណោះ ជាសេចក្តីព្យាយាមដែលប្រើការបាន ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ ឧបមាបន្ថែមបន្តិចទៀតផងចុះ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គនឹងទ្រង់យល់សេចក្តីប្រការនោះយ៉ាងដូចម្តេច ព្រះអង្គមានបន្ទូលឱ្យគេភ្ជួរស្រែ មានបន្ទូលឱ្យគេព្រោះស្រូវសាលី មានបន្ទូលឱ្យគេប្រមូលផលស្រូវ ក្នុងវេលាដែលព្រះអង្គទ្រង់ឃ្លាន ហើយទ្រង់មានព្រះតម្រិះថា “យើងនឹងបរិភោគបាយ ” ដូចនេះ ឬយ៉ាងណា ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ សេចក្តីព្យាយាមពេលដែលវេលាមកដល់ ជាសេចក្តីព្យាយាម ដែលប្រើការមិនបាន សេចក្តីព្យាយាមពីចម្ងាយប៉ុណ្ណោះ ជាសេចក្តីព្យាយាម ដែលប្រើការបាន ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ ឧបមាបន្ថែមបន្តិចទៀតផងចុះ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គនឹងទ្រង់យល់សេចក្តីប្រការនោះយ៉ាងដូចម្តេច ព្រះអង្គមានបន្ទូលឱ្យគេជីកប្រឡាយជុំវិញក្រុង មានបន្ទូលឱ្យគេសាងកំពែង មានបន្ទូលឱ្យគេធ្វើខ្លោងទ្វារ មានបន្ទូលឱ្យគេសាងប៉មការពារ មានបន្ទូលឱ្យគេប្រមែប្រមូលធញ្ញាហារទុក ខ្លួនព្រះអង្គផ្ទាល់ក៏ទ្រង់នឹងសិក្សាក្នុងរឿងដំរី ទ្រង់នឹងសិក្សាក្នុងរឿងសេះ ទ្រង់នឹងសិក្សាក្នុងរឿងរថ ទ្រង់នឹងសិក្សាក្នុងរឿងធ្នូ ទ្រង់នឹងសិក្សាក្នុងរឿងដាវ ក្នុងវេលាដែលសង្គ្រាមកើតឡើង យ៉ាងនោះឬ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនមែនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ សេចក្តីព្យាយាមពេលដែលវេលាមកដល់ ជាសេចក្តីព្យាយាមដែលប្រើការមិនបាន សេចក្តីព្យាយាមពីចម្ងាយប៉ុណ្ណោះ ជាសេចក្តីព្យាយាមដែលប្រើការបាន។ សូមថ្វាយព្រះពរ ប្រការនេះ សមពិតដូចដែលព្រះដ៏មានព្រះភាគត្រាស់ទុកថា ៖ “ បុគ្គលដឹងថា ប្រការមួយជាប្រយោជន៍ចំពោះខ្លួន គួរធ្វើប្រការនោះពីចម្ងាយទៅចុះ បុគ្គលជាអ្នកប្រាជ្ញមិនគួរស្របតាមគំនិតរបស់ឈ្មួញរទេះ ដឹងហើយក៏ពុះពារអំពីចម្ងាយ ។ ប្រៀបដូចជាឈ្មួញរទេះ លះបង់ចោលផ្លូវធំដែលរាបស្មើ រួចទៅកាន់ផ្លូវដែលរដិបរដុប ភ្លៅរទេះបែកបាក់ទៅ ក៏រមែងសោកសៅដូចនេះ ” យ៉ាងនេះ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕

ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៥

បញ្ហាស្តីអំពីការធ្វើសេចក្តីព្យាយាម ឈ្មោះថា វាយាមករណប្បញ្ហា ។

ពាក្យថា ពេលដែលវេលាមកដល់ ព្រះរាជាទ្រង់សំដៅយកវេលាចាស់ជិតស្លាប់ ។ ពាក្យថា អ្វីជាប្រយោជន៍របស់ខ្លួន គឺ កិច្ចការណាដែលប្រព្រឹត្តទៅដើម្បីជាប្រយោជន៍ ជួយឧបត្ថម្ភចំពោះខ្លួន ទាំងក្នុងលោកនេះ និងលោកខាងមុខ និងដើម្បីប្រយោជន៍ដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់ គឺ ព្រះនិព្វាន ។

ពាក្យថា គេចចេញពីធម៌ គឺ គេចចេញ គឺ លះពីការធ្វើកុសល ។

ពាក្យថា ប្រព្រឹត្តតែអធម៌ គឺ ប្រព្រឹត្តជានិច្ចកាលនូវអកុសល ៕

បញ្ហាទី ៦ - នេរយិកគ្គិឧណ្ហភាវប្បញ្ហា

ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ពួកលោកម្ចាស់តែងតែពោលថា “ ភ្លើងនរកក្តៅខ្លាំងជាងភ្លើងធម្មតា ដុំថ្មទោះជាទំហំតូចមួយ ដាក់ចូលទៅក្នុងភ្លើងធម្មតា ត្រូវដុតពេញមួយថ្ងៃ ក៏រកភាពវិនាសគ្មាន ដុំថ្មទោះជាទំហំធំប៉ុនផ្ទះ ដាក់ចូលទៅក្នុងភ្លើងនរក តែមួយភ្លែតប៉ុណ្ណោះ ក៏ដល់ភាពវិនាសទៅ ” ដូចនេះ ។ ខ្ញុំព្រះករុណាមិនជឿពាក្យដែលពោលនេះទេ ហើយទោះជាពាក្យដែលពួកលោកម្ចាស់ពោលយ៉ាងនេះថា “ពួកសត្វនរកដែលឧប្បត្តិនៅក្នុងនរកនោះ ត្រូវភ្លើងឆេះនៅក្នុងនរក ទោះជាច្រើនពាន់ឆ្នាំ ក៏មិនដល់ភាពវិនាសឡើយ” ដូចនេះនោះ ខ្ញុំព្រះករុណាក៏មិនជឿដែរ ”

ព្រះនាគសេន ថ្វាយព្រះពរថា “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ព្រះអង្គនឹងទ្រង់យល់សេចក្តីប្រការនោះយ៉ាងដូចម្តេច សត្វពពួកនាគក្តី ពពួកក្រពើក្តី ពពួកអណ្តើកក្តី ពពួកក្ងោកក្តី ពពួកលលកក្តី រមែងស៊ីដុំថ្ម និងដុំក្រួសរឹង ៗ បាន មិនមែនទេឬ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន រមែងស៊ីបាន ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ ដុំថ្ម ដុំក្រួសទាំងនោះ ដែលនៅក្នុងពោះរបស់សត្វទាំងនោះ ដល់ភាពវិនាសទៅ ពិតមែនឬទេ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖“ ពិតមែន រមែងដល់ភាពវិនាសទៅ ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ ប៉ុន្តែកូនខ្ចីក្នុងពោះរបស់សត្វទាំងនោះ ដល់ភាពវិនាសទៅដែរឬ ទេ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ ព្រោះហេតុអ្វីឬ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ខ្ញុំព្រះករុណាយល់ថា រមែងមិនដល់ភាពវិនាសទៅទេ ពីព្រោះជាអ្វីដែលកម្មចាត់ចែង ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ ពួកសត្វទាំងឡាយត្រូវភ្លើងឆេះនៅក្នុងនរក ទោះជារហូតច្រើនពាន់ឆ្នាំ មិនដល់ភាពវិនាសទៅ ពីព្រោះជាអ្វីដែលកម្មចាត់ចែង។ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់ភាសិតសេចក្តីប្រការនេះទុកថា “សោ ន តាវ កាលំ ករោតិ, យាវ ន តំ បាបកម្មំ ពយន្តី ហោតិ (១) - សត្វនរកនោះ ដរាបណាកម្មអាក្រក់នៅមិនទាន់បញ្ចប់ ដរាបនោះនឹងមិនទាន់ស្លាប់ ” ដូចនេះ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ ឧបមាបន្ថែមបន្តិចទៀតផងចុះ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គនឹងទ្រង់យល់សេចក្តីប្រការនោះយ៉ាងដូចម្តេច សត្វពពួកសីហៈក្តី ពពួកខ្លាធំក្តី ពពួកខ្លាដំបងក្តី ពពួកសុនខក្តី រមែងស៊ីឆ្អឹង ឬ សាច់រឹង ៗ បាន មិនមែនទេឬ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន រមែងស៊ីបាន ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ ឆ្អឹងនិងសាច់រឹង ៗ ទាំងនោះ ដែលនៅក្នុងពោះរបស់សត្វទាំងនោះ រមែងដល់ភាពវិនាសទៅ ពិតមែនឬទេ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖“ ពិតមែន រមែងដល់ភាពវិនាសទៅ ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ ប៉ុន្តែកូនខ្ចីក្នុងពោះរបស់សត្វទាំងនោះដល់ភាពវិនាសទៅដែរឬទេ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ ព្រោះហេតុអ្វីឬ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ ខ្ញុំព្រះករុណាយល់ថា រមែងមិនដល់ភាពវិនាសទៅទេ ពីព្រោះជាអ្វីដែលកម្មចាត់ចែង ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ ពួកសត្វទាំងឡាយត្រូវភ្លើងឆេះនៅក្នុងនរក ទោះជារហូតច្រើនពាន់ឆ្នាំ មិនដល់ភាពវិនាសទៅ ពីព្រោះជាអ្វីដែលកម្មចាត់ចែង ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ សូមព្រះគុណម្ចាស់ ឧបមាបន្ថែមទៀតផងចុះ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គនឹងទ្រង់យល់សេចក្តីប្រការនោះយ៉ាងដូចម្តេច ពួកស្ត្រីជនជាតិយោនកដែលជាសុខុមាលជាតិក្តី ពួកក្សត្រីដែលជាសុខុមាលជាតិក្តី ពួកស្ត្រីព្រាហ្មណ៍ដែលជាសុខុមាលជាតិក្តី ពួកស្ត្រីគហបតី ដែលជាសុខុមាលជាតិក្តី រមែងបរិភោគនូវរបស់ទំពារឹង ៗ សាច់រឹង ៗ បាន មិនមែនទេឬ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ រមែងបរិភោគបាន ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ របស់ទំពារឹង ៗ សាច់រឹង ៗ ទាំងនោះ ដែលនៅក្នុងពោះរបស់ស្ត្រីទាំងនោះ រមែងដល់ភាពវិនាសទៅមែនឬទេ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖“ ពិតមែន រមែងដល់ភាពវិនាសទៅ ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ ប៉ុន្តែកូនខ្ចីក្នុងពោះរបស់ស្ត្រីទាំងនោះដល់ភាពវិនាសទៅដែរឬទេ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ មិនទេ ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ ពួកសត្វទាំងឡាយត្រូវភ្លើងឆេះនៅក្នុងនរក ទោះជារហូតច្រើនពាន់ឆ្នាំ មិនដល់ភាពវិនាសទៅ ពីព្រោះជាអ្វីដែលកម្មចាត់ចែង។ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់ភាសិតសេចក្តីប្រការនេះទុកថា “សត្វនរកនោះ ដរាបណាកម្មអាក្រក់នៅមិនទាន់បញ្ចប់ ដរាបនោះនឹងមិនទាន់ស្លាប់” ដូចនេះ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕

ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៦

បញ្ហាមានការសួរដល់កម្តៅនៃភ្លើងនរក ឈ្មោះថា នេរយិកគ្គិឧណ្ហភាវប្បញ្ហា ។

ពាក្យថា កម្មាធិកតេន ប្រែថា ព្រោះជាអ្វីដែលកម្មចាត់ចែងក៏បាន ប្រែថា ព្រោះកម្មដែលបានចាត់ចែងទុកក៏បាន ឬ ម៉្យាងវិញទៀត ប្រែថា ព្រោះកម្មដែលខ្លួនបានចាត់ចែងធ្វើរួចរាល់ ។

ពាក្យថា ដរាបណាកម្មអាក្រក់នោះនៅមិនទាន់បញ្ចប់ បានសេចក្តីថា ដរាបណា កម្មអាក្រក់ដែលបានចាត់ចែងធ្វើរួចរាល់ហើយនោះ នៅមិនទាន់បញ្ចប់ គឺ នៅហុចវិបាកមិនទាន់បញ្ចប់ នៅមិនទាន់អស់វិបាក ដរាបនោះ សត្វនរកនោះនឹងមិនទាន់ស្លាប់ គឺ នឹងមិនទាន់រំកិលចេញពីនរកនោះ ៕

បញ្ហាទី ៧ - បឋវិសណ្ឋារកប្បញ្ហា

ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ទាំងឡាយតែងតែពោលថា “ផែនដីដ៏ធំនេះ តម្កល់នៅលើទឹក ទឹកតម្កល់នៅលើខ្យល់ ខ្យល់តម្កល់នៅលើអាកាស ” ដូចនេះ សូម្បីពាក្យនេះ ខ្ញុំព្រះករុណាក៏មិនជឿដែរ ”

ព្រះថេរៈ ប្រើធមក្រកដួសទឹក ថ្វាយព្រះពរព្រះចៅមិលិន្ទឱ្យទ្រង់យល់ថា “ សូមថ្វាយព្រះពរ ទឹកនេះជាទឹកដែលខ្យល់ទ្រទុកយ៉ាងណា ទោះជាទឹកដែលទ្រផែនដីនោះ ក៏ជាទឹកដែលខ្យល់ទ្រទុក ដូចនោះដែរ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕

ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៧

បញ្ហាមានការសួរដល់ទឹកទ្រផែនដី ឈ្មោះថា បឋវិសណ្ឋារកប្បញ្ហា ៕

បញ្ហាទី ៨ - និរោធនិព្វានប្បញ្ហា

ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន និរោធឈ្មោះថា និព្វានឬ ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ត្រឹមត្រូវ និរោធឈ្មោះថា និព្វាន ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន និរោធឈ្មោះថា និព្វានយ៉ាងដូចម្តេច ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ ពួកពាលបុថុជ្ជនទាំងឡាយទាំងពួង រមែងភ្លើតភ្លើន រមែងត្រេកត្រអាល រមែងជាប់ចិត្តនឹងអាយតនៈខាងក្នុង និងអាយតនៈខាងក្រៅទាំងឡាយ។ ពួកពាលបុថុជ្ជនទាំងនោះ ទើបត្រូវចរន្ត(តណ្ហា)នោះ ផាត់នាំទៅ ទើបមិនរួចផុត ពីការកើត ពីការចាស់ ពីការស្លាប់ ពីការសោកសៅ ពីការយំខ្សឹកខ្សួល ពីសេចក្តីទុក្ខនៃកាយ ពីសេចក្តីទុក្ខនៃចិត្ត ពីសេចក្តីណែនតឹងទ្រូង អាត្មាភាពសូមពោលថា រមែងមិនរួចផុតពីទុក្ខ ។ សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអរិយសាវក អ្នកដែលមានធម៌បានស្តាប់រួចហើយ រមែងមិនភ្លើតភ្លើន មិនត្រេកត្រអាល រមែងមិនជាប់ចិត្តនឹងអាយតនៈខាងក្នុង និងអាយតនៈខាងក្រៅទាំងឡាយ។ ពេលព្រះអរិយសាវកនោះមិនភ្លើតភ្លើន មិនត្រេកត្រអាល មិនជាប់ចិត្តនឹងអាយតនៈខាងក្នុង និងអាយតនៈខាងក្រៅទាំងឡាយនោះ តណ្ហាក៏រមែងរលត់ទៅ ។ ព្រោះតណ្ហារលត់ទៅ ទើបឧបាទានរលត់ទៅ ។ ព្រោះឧបាទានរលត់ទៅ ទើបភពរលត់ទៅ ទើបការកើតរលត់ទៅ ការចាស់ ការស្លាប់ ការសោកសៅ ការយំខ្សឹកខ្សួល សេចក្តីទុក្ខនៃកាយ សេចក្តីទុក្ខនៃចិត្ត សេចក្តីណែនតឹងទ្រូង ទើបរលត់ទៅ និរោធ(ការរលត់)នៃគំនរទុក្ខទាំងអស់នេះ រមែងមានដោយប្រការដូចពោលមកនេះ។ សូមថ្វាយព្រះពរ និរោធឈ្មោះថា និព្វាន ដូចពោលខាងលើ មកនេះ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕

ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៨

បញ្ហាមានការសួរដល់និរោធ និង និព្វាន ឈ្មោះថា និរោធនិព្វាន-ប្បញ្ហា ។

ពាក្យថា ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន និរោធឈ្មោះថា និព្វានយ៉ាងដូចម្តេច ? មានអត្ថន័យថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន និរោធ(ការរលត់)របស់អ្នកណា ហៅនិរោធរបស់អ្នកនោះថានិព្វាន បានយ៉ាងដូចម្តេច ? ”

បទថា សុត្វា - អ្នកដែលមានធម៌បានស្តាប់រួចហើយ គឺ ព្រះអរិយសាវកអ្នកមានសុតៈ ដោយសុតៈ គឺព្រះអរិយមគ្គ ។ ប្រាកដណាស់ បុគ្គលជាក់ច្បាស់ធម៌ណា ធម៌នោះឈ្មោះថា សុតៈ ប្រែថា ធម៌ដែលខ្លួនបានស្តាប់ល្អហើយ ។ ព្រះអរិយមគ្គមានអង្គ ៨ ជាធម៌ដែលព្រះអរិយសាវកជាក់ច្បាស់រួចហើយ ព្រោះហេតុនោះ ទើបបានឈ្មោះថា សុតៈ - ធម៌ដែលបានស្តាប់រួចហើយ និង ព្រះអរិយបុគ្គលទាំងឡាយ ក៏ឈ្មោះថា សុត្វា - អ្នកដែលមានធម៌បានស្តាប់រួចហើយ ។

ពាក្យថា មិនភ្លើតភ្លើន មិនត្រេកត្រអាល មិនជាប់ចិត្ត គឺមិនភ្លើតភ្លើនថា “ ល្អ ” មិនត្រេកត្រអាលថា “ ល្អ ” មិនជាប់ចិត្តថា “ ល្អ ” ដោយអំណាចនៃបញ្ញា ដែលឃើញហើយថា មិនស្អាត មិនទៀង ជាទុក្ខ ជាអនត្តា ។

ដោយពាក្យថា តណ្ហានិរោធា - ព្រោះតណ្ហារលត់ទៅ ឧបាទាននិរោធា- ព្រោះឧបាទានរលត់ទៅ ភវនិរោធា - ព្រោះភពរលត់ទៅ ជាតិនិរោធា- ព្រោះជាតិរលត់ទៅ ដូចនេះ ជាពាក្យថ្លែងដល់ការរលត់ទៅនៃហេតុ លោកសម្តែងការរលត់ទៅនៃសមុទយសច្ចៈ ជាសច្ចៈដែលមគ្គអាចលះឱ្យអស់ទៅ ។ រីឯ ដោយពាក្យថា ឧបាទាននិរោធោ - ទើបឧបាទានរលត់ទៅ ភវនិរោធោ- ទើបភពរលត់ទៅ ជាតិនិរោធោ- ទើបការកើតរលត់ទៅ ជរាមរណ៘ ឧបាយាសា និរុជ្ឈន្តិ- ការចាស់ ការស្លាប់ ៘ ការណែនតឹងទ្រូងទើបរលត់ទៅ ជាពាក្យថ្លែងដល់ការរលត់ទៅនៃផល លោកសម្តែងការរលត់ទៅនៃទុក្ខសច្ចៈ ជាសច្ចៈដែលមគ្គកំណត់ដឹង ។ ការរលត់ទៅនៃហេតុឈ្មោះថា និរោធ ។ ព្រោះពាក្យ ថា “និរោធ” ត្រាស់សំដៅយកការរលត់ទៅព្រោះត្រូវលះរហូតអស់ទៅនៃហេតុ ពោលគឺសមុទ័យ។ ការរលត់ទៅនៃផលឈ្មោះថា និព្វាន ព្រោះពាក្យថា “និព្វាន” ត្រាស់សំដៅយកការរលត់ទៅ គឺ ការកើតឡើងតទៅទៀត មិនបាននៃផល ពោលគឺទុក្ខ។ ផលនឹងដល់ការរលត់ទៅ មិនកើតទៀត ព្រោះមានការរលត់ទៅនៃហេតុ ព្រោះហេតុនោះ ទើបនិរោធជាពាក្យតែមួយជាមួយនិព្វាន ដូចនេះ ៕

បញ្ហាទី ៩ - និព្វានលភនប្បញ្ហា

ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន បុគ្គលរមែងបានព្រះនិព្វានគ្រប់គ្នា ឬ ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ បុគ្គលនឹងបានព្រះនិព្វានគ្រប់គ្នា ក៏មិនមែន សូមថ្វាយព្រះពរ ប៉ុន្តែអ្នកឯណាជាអ្នកប្រតិបត្តិត្រឹមត្រូវ ដឹងប្រាកដនូវអភិញ្ញេយ្យធម៌ កំណត់ដឹងបរិញ្ញេយ្យធម៌ លះបហាតព្វធម៌ ចម្រើនភាវេតព្វធម៌ ធ្វើឱ្យជាក់ច្បាស់នូវសច្ឆិកាតព្វធម៌ អ្នកនោះរមែងបានព្រះនិព្វាន ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕

ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ៩

បញ្ហាមានការសួរដល់ការបានជាក់ព្រះនិព្វាន ឈ្មោះថា និព្វានលភន-ប្បញ្ហា ។

ពាក្យថា អភិញ្ញេយ្យធម៌ ប្រែថា ធម៌ដែលគួរដឹងជាខ្លាំង បានសេចក្តីថា ដឹងជ្រាលជ្រៅនូវធម៌ ដែលគួរដឹងជាខ្លាំង ។ ពីព្រោះជាការដឹងដល់លក្ខណៈនីមួយ ៗ របស់ធម៌ទាំងនោះ យ៉ាងនេះថា “ ធម្មជាតិដែលមានលក្ខណៈរឹង គឺ ធាតុដី ធម្មជាតិដែលមានលក្ខណៈផ្តុំ គឺ ធាតុទឹក ៘ ធម្មជាតិដែលមានលក្ខណៈទង្គិចអារម្មណ៍ គឺ ផស្សៈ ធម្មជាតិដែលមានលក្ខណៈសោយអារម្មណ៍ គឺ វេទនា ” ដូចនេះ ជាដើម ។

ពាក្យថា បរិញ្ញេយ្យធម៌ ប្រែថា ធម៌ដែលគួរកំណត់ដឹង បានសេចក្តីថា កំណត់ដឹង គឺ កំណត់កាន់យកដោយសតិ ហើយដឹងលក្ខណៈសាមញ្ញនៃធម៌នោះ ដោយអំណាចនៃវិបស្សនាបញ្ញា យ៉ាងនេះថា “ មិនទៀង ជាទុក្ខ ជាអនត្តា ” ដូចនេះ ។

ពាក្យថា បហាតព្វធម៌ ប្រែថា ធម៌ដែលគួរលះ បានសេចក្តីថា លះធម៌ដែលគួរលះ គឺ រាគៈ ទោសៈ មោហៈ ដោយការធ្វើឱ្យស្ងប់មិនអាចកញ្រ្ជោល ឡើងបាន ដោយអំណាចនៃញាណ ដែលតាមឃើញតែការរលត់ទៅ ការប្រាសចាកទៅ ការអស់ទៅនៃធម៌ទាំងឡាយ ជាបន្តបន្ទាប់ ។

ពាក្យថា ភាវេតព្វធម៌ ប្រែថា ធម៌ដែលគួរចម្រើន បានសេចក្តីថា រមែងចម្រើនធម៌ ដែលគួរចម្រើន គឺ កុសលធម៌ដែលជាផ្នែកមួយនៃការត្រាស់ដឹង គឺ សមថៈ និង វិបស្សនា ។

ពាក្យថា សច្ឆិកាតព្វធម៌ ប្រែថា ធម៌ដែលគួរធ្វើឱ្យជាក់ច្បាស់ បានសេចក្តីថា រមែងធ្វើឱ្យជាក់ច្បាស់នូវធម៌ដែលគួរធ្វើឱ្យជាក់ច្បាស់ គឺ ព្រះនិព្វាន ។ ន័យម៉្យាងទៀត អរិយសច្ច ៤ ឈ្មោះថា អភិញ្ញេយ្យធម៌ ព្រោះជាធម៌ដែលគួរដឹងជាខ្លាំង គឺ គួរដឹងដោយបញ្ញាដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់ជាងបញ្ញាប្រក្រតីធម្មតា គឺ វិបស្សនាបញ្ញា និងមគ្គបញ្ញា។

ទុក្ខអរិយសច្ច គឺ ឧបាទានខន្ធ ៥ ឈ្មោះថា បរិញ្ញេយ្យធម៌ ព្រោះជាធម៌ដែលគួរកំណត់ដឹងដោយសតិ និងបញ្ញា ។ ពីព្រោះជាការដឹងដល់លក្ខណៈនីមួយ ៗ របស់ធម៌ទាំងនោះ យ៉ាងនេះថា “ ធម្មជាតិដែលមានលក្ខណៈរឹង គឺ ធាតុដី ធម្មជាតិដែលមានលក្ខណៈទង្គិចអារម្មណ៍ គឺ ផស្សៈ ” ដូចនេះ ជាដើម និងពីព្រោះជាការដឹងដល់សាមញ្ញលក្ខណៈ យ៉ាងនេះថា “ មិនទៀង ជាទុក្ខ ជាអនត្តា”។

ទុក្ខសមុទយអរិយសច្ច គឺ តណ្ហា ឈ្មោះថា បហាតព្វធម៌ ព្រោះជាធម៌ដែលគួរលះឱ្យអស់ទៅ ។

ទុក្ខនិរោធអរិយសច្ច គឺ ព្រះនិព្វាន ឈ្មោះថា សច្ឆិកាតព្វធម៌ ព្រោះជាធម៌ដែលគួរធ្វើឱ្យជាក់ច្បាស់ គឺ គួរធ្វើឱ្យជាអារម្មណ៍ដោយប្រត្យក្សផ្ទាល់ ប្រៀបដូចសម្លឹងមើលផ្លែកន្ទួតព្រៃ លើបាតដៃ យ៉ាងដូចនេះ។

ទុក្ខនិរោធគាមិនីបដិបទាអរិយសច្ច គឺ អរិយមគ្គដែលមានអង្គ ៨ ឈ្មោះថា ភាវេតព្វធម៌ ព្រោះជាធម៌ដែលគួរចម្រើន គឺ គួរធ្វើឱ្យកើតឡើង និង កើតបន្ថែម ដូចនេះ ។

ពាក្យថា អ្នកនោះរមែងបានព្រះនិព្វាន គឺ អ្នកនោះរមែងបានជាក់ គឺ រមែងសម្រេចព្រះនិព្វាន ដែលជាធម៌រំលត់ទុក្ខ មានការកើតជាដើម បានសេចក្តីថា អ្នកនោះរមែងផុតពីការកើត ជាដើម៕

បញ្ហាទី ១០ - និព្វានសុខជាននប្បញ្ហា

ព្រះរាជា មានបន្ទូលសួរថា “ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន អ្នកដែលមិនបានជាក់ច្បាស់ព្រះនិព្វាន នឹងបានដឹងឬទេថា ព្រះនិព្វានជាសុខ ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “សូមថ្វាយព្រះពរ មហាបពិត្រ ពិតមែន អ្នកដែលមិនបានជាក់ច្បាស់ព្រះនិព្វាន ក៏អាចដឹងបានថា ព្រះនិព្វានជាសុខ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន ពេលមិនបានជាក់ច្បាស់ដូចនេះ នឹងដឹងថា ព្រះនិព្វានជាសុខ បានយ៉ាងដូចម្តេច ? ”

ព្រះនាគសេន ៖ “សូមថ្វាយព្រះពរ ព្រះអង្គនឹងទ្រង់យល់សេចក្តីប្រការនោះយ៉ាងដូចម្តេច អ្នកដែលមិនធ្លាប់ត្រូវកាត់ដៃកាត់ជើងពីមុនមក អាចដឹងបានឬទេថា ការត្រូវគេកាត់ដៃកាត់ជើង ជាទុក្ខ ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ពិតមែន អាចដឹងបាន ព្រះគុណម្ចាស់ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “ អាចដឹងបានយ៉ាងដូចម្តេច ? ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់ គេបានឮសូរសំឡេងថ្ងួចថ្ងូរឈឺចាប់របស់អ្នកដទៃដែលត្រូវគេកាត់ដៃឬកាត់ជើង ក៏រមែងដឹងថា ការត្រូវគេកាត់ដៃឬកាត់ជើង ជាទុក្ខ ”

ព្រះនាគសេន ៖ “សូមថ្វាយព្រះពរ ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ អ្នកទាំងឡាយបានស្តាប់សំឡេង(សរសើរ)របស់អ្នកដែលបានឃើញព្រះនិព្វាន ក៏រមែងដឹងថា ព្រះនិព្វានជាសុខ ”

ព្រះចៅមិលិន្ទ ៖ “ ព្រះគុណម្ចាស់នាគសេន លោកម្ចាស់ឆ្លើយសមគួរហើយ ” ៕

ពាក្យអធិប្បាយបញ្ហាទី ១០

បញ្ហាមានការសួរដល់ការដឹងថា ព្រះនិព្វានជាសុខ ឈ្មោះថា និព្វានសុខជាននប្បញ្ហា ។

ពាក្យថា ឧបមាយ៉ាងណា ឧបមេយ្យក៏យ៉ាងនោះដែរ បានសេចក្តីថា អ្នកដែលមិនធ្លាប់ ត្រូវកាត់ដៃកាត់ជើងពីមុនមក បានឮសូរសំឡេងថ្ងួចថ្ងូរឈឺចាប់របស់អ្នកដទៃ ដែលត្រូវគេកាត់ដៃឬកាត់ជើងហើយ ក៏រមែងដឹងថា ការត្រូវគេកាត់ដៃឬកាត់ជើង ជាទុក្ខយ៉ាងណា អ្នកដែលមិនធ្លាប់ធ្វើព្រះនិព្វានឱ្យជាក់ច្បាស់ពីមុនមក បានស្តាប់សំឡេងសរសើរគុណរបស់ព្រះនិព្វាន យ៉ាងនេះថា “ជាធម៌រំលត់ទុក្ខ ជាធម៌ស្ងប់ពីទុក្ខ ជាធម៌ដែលរំលត់ភ្លើង មានរាគៈ ជាដើម ” ដូចនេះហើយ ក៏រមែងដឹងថា ព្រះនិព្វានជាសុខ ដូចនេះដែរ ៕

ទំព័រមុន:កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៣ - វិចារវគ្គ

ទំព័របន្ទាប់:កណ្ឌទី២ - វគ្គទី៥ - ពុទ្ធវគ្គ