ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ/ផែនដីព្រះបាទពញាញាតិ

ពីWikibooks

ផែនដីព្រះបាទពញាញាតិ


សម្ដេចព្រះពញាញាតិ ឡើងសោយរាជសម្បត្តិ ក្នុងឆ្នាំច ចត្វាស័ក ព.ស. ១៩២៦-គ.ស.១៣៨២ ម.ស. ១៣០៤ - ច.ស. ៧៤៤ ក្នុងព្រះជន្មាយុ ៥១ វស្សា ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះនាមជា ព្រះបាទសម្ដេចព្រះរាជឱង្ការ ព្រះបរមញាតិ រាជាធិរាជ ព្រះអង្គទ្រង់ទសពិធរាជធម៌ ទំនុកបម្រុងព្រះពុទ្ធសាសនាណាស់។ អាណាប្រជានុរាស្ត្រ បានសេចក្ដីសុខឥតសឹកសត្រូវរៀងមក។

លុះដល់មកឆ្នាំថោះ នពស័ក ព.ស. ១៩៣១ - គ.ស. ១៣៨៧ - ម.ស. ១៣០៩- ច.ស. ៧៤៩ ព្រះអង្គឋិតនៅក្នុងសុវណ្ណរតន៍ សិលាមហាប្រាសាទ គិតតាំងពីព្រះអង្គគ្រងរាជ្យ ២ឆ្នាំ សោយរាជ្យ ៥ឆ្នាំត្រូវជា៧ឆ្នាំ។ សម័យថ្ងៃមួយ ព្រះអង្គចេញគង់ក្នុងព្រះរាជរោងរម្យ ព្រមទាំងព្រះបរមរាជវង្សានុវង្ស សេវកាមាត្យ សេនាបតី មន្ត្រីតូច - ធំ ខ្ញុំរាជការ ក្រាបបង្គំគាល់ត្រៀបត្រា ទើបព្រះអង្គ មានព្រះរាជឱង្ការ ត្រាស់ថា៖

ក្រុងកម្ពុជាមហានគរ ជាគូសត្រូវនឹងក្រុងទេពនគរ តាំងពីដើមរៀងមក មិនមានស្រុះស្រួលគ្នាឲ្យបានមាំមួនសោះ។ ក្រោយមក សៀមកៀរយកគ្រួខ្មែរទៅជាច្រើនខែត្រ ខែត្រដែលនៅជាផែនដីរបស់យើង ក៏វាផាត់កៀរគ្រួយកអស់ទៅជាច្រើនដែរ អាណាប្រជានុរាស្ត្រដែលសល់នៅ ក៏ពុំធួនល្មមនឹងភូមិស្រុកសោះ ប្រជាជន ក្នុងមហានគរ ក៏មានចំនួនតិច។ បើយើងនឹងគិតលើកទ័ពទៅវាយយកខែត្រទាំងនោះមកវិញ ក៏ពុំបាន ដ្បិតគេតែងតាំង រក្សាបន្ទាយមាំមួនណាស់ ជាយូរមកហើយ។ ខាងយើងទៀត ក៏យើងទើបនឹងរួចពីធ្វើសឹកសង្គ្រាម សេនាទាហានក៍កំពុងនឿយហត់។ ស្បៀងអាហារ ក៏ពុំទាន់មានបរិបូរណ៍។ បើសៀមលើកមក យើងនឹងយកខែត្រណាជារបាំងខាងក្រៅ ក៏គ្មានដែរ។ នៅក្នុងក្រុងនេះ កំពែងក៏មាននាទីធំទូលាយ តែប្រជារាស្ត្រ ស្ដើងស្ដួច ពុំធួននឹងការរាជការ នៃព្រះមហានគរលួងឡើយ។ បើសៀមដឹងហើយ នឹងលើកមកយាយីយើង ក៏យើងពិបាកនឹងទប់ទល់ដែរ ដែលជាទីលំបាកដល់សមណៈ ជីព្រាហ្មណ៍។ ដូច្នេះ គួរតែយើងនឹងថយពីទីនេះ ទៅតាំងព្រះនគរ នៅខែត្របាសានវិញ ទើបគួរ។ បើសៀមវាលើកមក យើងនឹងបានទ័ពចេញទៅទទួល តាមរយៈ តាមវត្តដោយខែត្រ ទម្រាំតែដល់ទៅទីក្រុង យើងក៏ល្មមប្រុងប្រៀបសេនាទាហានចេញទាន់ មិនបង់ការទេ។

សេចក្ដីនេះ តើអស់អ្នករាល់គ្នា យល់ថាដូចម្ដេច?

អស់ខ្ញុំរាជការធំ - តូច ក្រាបថ្វាយបង្គំទូលថា : បពិត្រព្រះសម្មតិទេវាវង្ស សេចក្ដីដែលទ្រង់ព្រះតម្រិះនេះ ឃើញថា គួរដូចព្រះរាជបរិហារណាស់។

ព្រះបរមបពិត្រ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ អស់មុខមន្ត្រី យកសេចក្ដីក្រាបបង្គំទូលយ៉ាងនេះហើយទើបមានព្រះរាជឱង្ការ ព្រះរាជទាន ព្រះរាជកំណត់ឲ្យអស់សេនាបតី មន្ត្រីគ្រប់ក្រសួង កេណ្ឌពួកពល កសិករ ទាំងជើងទឹក ទាំងជើងគោក ទៅរៀបចំនាំព្រះរាជទ្រព្យ នូវអស់គ្រួប្រជានុរាស្ត្រ ទាសកម្មករទាំងអស់។ លុះដល់មកឆ្នាំថោះ នពស័ក ព.ស. ១៩២៦ គ.ស. ១៣៨២ កាលបានឫក្សមង្គលល្អហើយ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះបរមបពិត្រ ស្ដេចចេញចាកព្រះមហាប្រាសាទ រតនសីលាមហាឋាន ស្ដេចចុះទៅប្រថាប់លើព្រះទីនាំងនាវា រាជពាហនៈ។ ព្រះហោរាធិបតី គោះគងទូងរាជភីរី ថ្វាយបង្គំឫករាជព្យូហៈអគ្គមហានោនិករ ទូកយោង ទូកបោ ពលជើងទឹក ជើងគោក ក៏ស្រែកព្យោមា តាំងហ៊ោយកជ័យ លើកចេញចាកមហានគរ ភ្នាក់ងារក៏បើកបាំងមហា ស្វេតច្ឆ័ត្រ អភិរមរាជ (អភិរម ឬ អភិរំ = ឆត្ររួតមានរំភាយដូចក្លស់ សម្រាប់ប្រើជាគ្រឿងរុងរឿង ក្នុងក្បួនហែនៃព្រះរាជពិធីណាមួយ) សម្រាប់ព្រះមហាក្សត្រ កំចាត់ព្រះសូរ្យឆាន ឧត្តមពណ្ណរាយ ព្រមដោយនូវទូកយោង ទូកព្រះសង្ឃ ទូកព្រះរាជវង្ស និង ទូកព្រះទីនាំងអគ្គមហេសីស្រីស្នំ ព្រហ្មចារី សេនាបតី មន្ត្រីតូច - ធំ ខ្ញុំព្រះរាជការ អាមាត្យ សេវកា ព្រាហ្មណ៍ព្រឹទ្ធ បណ្ឌិត កវី និង ទូកជំទាវ នាងខុនណាង ហែបណ្ដោយក្រោយតាមលំដាប់ ទៅដោយវិថី លុះទៅដល់ខែត្របាសានហើយ ស្ដេចទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឲ្យបោះយុថ្កា គង់នៅកោះបាសាន ឲ្យខ្ញុំព្រះរាជការ តាំងកសាង ព្រះរាជនិវេសន៍ ព្រះរាជរោង ព្រះរាជមន្ទីរ និង រោងព្រះរាជរថ រោង សេះ ដំរី និង កំផែងខ្វាត់ខ្វែង បែរមុខព្រះរាជវាំងទៅខាងកើត យកទន្លេធំមុខព្រះរាជវាំង ទុកជាកំពង់មួយ។

អស់នាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រី អាណាប្រជានុរាស្ត្រ ទាសកម្មករ ក៏តាំងសង់រោង សង់ផ្ទះ នៅទីនោះតែរាល់ខ្លួន លុះរួចស្រេចហើយ ស្ដេចឡើងគង់ក្នុងព្រះរាជវាំងថ្មី តាំងនាមព្រះនគរ ហៅថា ព្រះវាំងថ្ម។

នេះនឹងនិយាយពីក្រុងលាវវិញ៖

ក្នុងឆ្នាំមមី សំរិទ្ធិស័ក ព.ស. ១៩២២ - គ.ស. ១៣៧៨-ម.ស. ១៣០០ - ច.ស. ៧៤០ មានទឹកជោរជន់ នៅប្រទេសលាវជាធំ។ ទឹកហូរខ្លាំងរបេះមាត់ច្រាំង បាក់ដើមគគីរ មួយធំក្រៃលែង និងដើមគគីរទាំងពួងជាច្រើន។ ក្នុងដើមគគីរធំនោះ មានព្រះពីរព្រះអង្គ មានព្រះភក្ដ្រឈមជាបួនទិស ជាប់នឹងដើមគគីរនោះ ហូរចុះមកទន្ទឹមនឹងព្រែកពាក់ព្រ័ត្រ (ព្រែកពាក់ព្រ័ត្រ គឺព្រែកលាភសព្វថ្ងៃនេះ) រសាត់ច្រាសទឹកទៅលើរួចរសាត់បណ្ដោយទៅក្រោមវិញ។ រសាត់ទៅរសាត់មក ៧ថ្ងៃ។ ក្នុងគ្រានោះមានស្ត្រីម្នាក់ ជាអ្នកមានធំ ជាឧបាសិកា ក្នុងវត្តលង្កា ឈ្មោះដូនពេញ។ កាលដឹងសេចក្ដីនេះហើយ ដូនពេញក៏ហៅបរិវារចុះទូក ឆ្លងទៅពិនិត្យមើល។ លុះពិនិត្យទៅឃើញដូចថ្មកែវពរ មានព្រះពីរព្រះអង្គជាប់នឹងដើមនោះ។ ដូនពេញ និង បរិវារ នាំគ្នាលើកថ្មកែវនោះ​ចេញពីដើមគគីរ តែលើកមិនរួចទើបនាំគ្នាអន្ទងយកដើមគគីរនោះ ឲ្យមកចតភ្ជាប់នឹងមាត់ច្រាំង រួចបបួលគ្នា លើកថ្មកែវនោះទៀត តែលើកនៅតែពុំបាន។ ដូនពេញ និងបរិវារ ចង់បានព្រះទាំងពីរព្រះអង្គនោះណាស់ តែលើកអស់ចំណេះ អស់កម្លាំងហើយ ទាំងបរិវារ នឹងធ្វើការនោះក៏ពុំកើត ទើបទៅពិទូលព្រះថេរ វត្តព្រះធម្មលង្កា។ ព្រះចៅអធិការអង្គនេះ ក៏ទទួលយកអាសា ហើយទៅតាំងពិធី៧ថ្ងៃ យកសរសៃអម្បោះ អន្ទង ដើមគគីរនោះ យោងទៅជាប់នឹងព្រែកបង្កង។ ខណៈនោះ លោកព្រះធម្មលង្កា យកព្រះពុទ្ធ រូបនោះបានហើយ លោកឲ្យព្រះដែលមានព្រះភក្ដ្របួននោះ មួយព្រះអង្គទៅ ដូនពេញ ឲ្យនាំមកកោះឫស្សីកែវ (គឺក្រុងភ្នំពេញយើងសព្វថ្ងៃនេះ)។ លោកព្រះធម្មលង្កា ទុកមួយព្រះអង្គ ដើម្បីសាងព្រះអារាមមួយនៅព្រែកបង្កង។ ព្រះបួនមុខដែលបានមកដូនពេញនោះ ហៅថា ព្រះបង ព្រះដែលតម្កល់នៅព្រែកបង្កង ហៅថា ព្រះប្អូន។

ដូនពេញ តាំងតែពីបានព្រះបួនមុខនោះមក ក៏តាំងនាំស្ម័គ្រប័ក្សពួកជិតឆ្ងាយ ជញ្ជូនដីលើកជាភ្នំកជាព្រះអារាមមួយ តម្កល់ព្រះចតុមុខនោះ អស់រាស្ត្រទាំងពួងដឹងឮហើយ ក៏ចុះចូលមកជួយជញ្ជូនដីនោះជាអចិន្ត្រៃយ៍។

ព្រះបាទបរមបពិត្រ ពញាញាតិ ព្រះអង្គគង់នៅព្រះរាជវាំងថ្ម។ ក្នុងគ្រានោះទឹកលិចរាជធានីជ្រៅក្រៃលែង។ អស់ខ្ញុំរាជការ និង ព្រះបរមរាជវង្សានុវង្ស មានក្ដីលំបាកជាច្រើន នឹងសាងជាព្រះនគរពុំបាន។ លុះទឹកស្រកក្នុងឆ្នាំនោះអស់ ព្រះបរមបពិត្រ ព្រះអង្គនាំរាជសេវកាមាត្យ មកសាងព្រះរាជវាំង នៅភូមិឫស្សីកែវ។ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ ចៅពញាតេជោ ចៅហ្វាយស្រុកខេត្តសំរោងទង ឲ្យកេណ្ឌរាស្ត្រលើកដី ទៅចាក់បំពេញក្នុងរាជវាំង។ ទីដែលចៅពញាតេជោ ឲ្យរាស្ត្រជីកដីនោះ ធំជ្រៅទូលាយណាស់ ទើបបានជាមានឈ្មោះ ហៅបឹងតេជោ រៀងមក។ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ ចៅពញារាជាមេត្រីផ្លុង ចៅហ្វាយស្រុកកោះឫស្សីកែវ (តាមព្រះរាជពង្សាវតារ ដែលតម្កល់ទុកនឹងព្រះរាជបណ្ណាល័យក្រុងភ្នំពេញ​ មានសេចក្ដីថា : ឧកញ៉ាផ្លុង នេះជាចៅហ្វាយស្រុកខេត្តបាទី ដែលមានងារជាឧកញ៉ាវង្សាអនុជិត ទៅវិញទេ) ឲ្យជីកព្រែកទម្លាយទឹក ពីបឹងពោងពាយមក កុំឲ្យនៅឆ្អេះឆ្អាបស្អុយល្អក់។ ព្រោះហេតុនេះហើយ បានជាមានពាក្យ ហៅថា ព្រែកពាមផ្លុង រៀងមក។ រួចហើយទ្រង់ត្រាស់ឲ្យធ្វើស្ពាន រៀបផ្លូវក្រាលថ្មល្អស្រេច ទើបទ្រង់តាំងព្រះរាជពិធី ស្ថាបនាព្រះរាជវាំង សង់ប្រាសាទ ព្រះរាជមន្ទីរត្រឡែងកែង ខ្វាត់ខ្វែងទាំងក្នុងក្រៅ ព្រមទាំងដំណាក់តូចធំ សម្រាប់ស្នំស្រឹង្ការស្រាប់ស្រេច។ ទ្រង់ឲ្យតាំងមុខ ព្រះរាជវាំង បែរទៅបូព៌ាទិស ហើយទ្រង់ឲ្យលើកដីទប់ តាំងជាសើនជាបន្ទាយក្រៅទៅទិសឧត្តរ តាំងពីមាត់ទន្លេនៅខាងលិច។ ទ្រង់ឲ្យជីកជាអូ ជាអូអមប៉មកំពែង ហើយឲ្យលើកបន្ទាយព័ទ្ធជាវង់ ខាងទិសបស្ចិម ត្រឹមតែទិសទក្សិណ។ ទ្រង់ឲ្យទុកបឹងតេជោជាទីធ្វើស្រែ ក្នុងព្រះនគរ តទៅដល់ទិសនិរតី ហើយកាត់ត្រង់ទៅឯកើតដល់មាត់ទន្លេ ត្រឹមព្រែកតាកែវ។ ទ្រង់ឲ្យលើកដីជាបន្ទាយ តាមឆ្នេរមាត់ទន្លេ ជាកំពែងព្រះនគរជុំវិញទល់នឹងមុខព្រះលាន។

ឯទីព្រះវិហារទាំងប៉ុន្មាន ទ្រង់ឲ្យបូកកំបោររៀបឥដ្ឋ ព្រមទាំងសាងព្រះវិហារ ចេតិយ កុដិ សាលា បានជាច្រើន ទ្រង់ឲ្យកសាងខ្លោងមឿងមួយ (ខ្លោងមឿង គឺអ្នកតាចាំស្រុក។ យើងសព្វថ្ងៃច្រើននិយាយថា ឃ្លាំងមឿង) ឈ្មោះអ្នកតាប្រាជ្ញ តាំងនៅជាអគ្នេយ៍ព្រះរាជវាំង ខាងវត្តពាមផ្លុង។ លុះស្រេចការហើយ ស្ដេចឡើងគង់លើព្រះរាជនិវេសន៍ថ្មី តាំងនាមទន្លេបួនមុខ ហៅថា ទន្លេចតុមុខ។ លុះសម្រេចការកសាងហើយ ទ្រង់តាំងប្រទាននាមព្រះនគរ ជាក្រុងចតុមុខសកលកម្ពុជាធិបតី ជាខត្តិយាមហានគរ។ អស់សមណជីព្រាហ្មណ៍ព្រឹទ្ធាចារ្យ សេនាបតី មន្ត្រីប្រជានុរាស្ត្រ និង ឈ្មួញជួញប្រែក្នុង ក្រៅប្រទេស ក៏ចូលមកជាក្រាស់ក្រួន មួនមាំសមដោយភោគសម្ប័ទ ជាសុខសប្បាយ ទាំងស្បៀងអាហារសព្វសារពើ ក៏បរិបូរណ៍ មិនអត់ឃ្លាន។ ព្រះពុទ្ធសាសនាក៏រុងរឿង ដោយព្រះបរមពោធិសម្ភារព្រះបារមី ដែលស្ដេចទ្រង់ នូវព្រះមហាសុចរិត ទសពិធរាជធម៌ មហាប្រសើរ។ អស់អរិន្ទរាជសត្រូវពាលោចោរកំណាច ក៏កោតក្រែងស្ញប់ស្ញែងខ្លាចព្រះបារមី ឥតបីនឹងកម្រើកឡើយ។ ប្រទេសចិន យួន ​ចាម ជ្វា ក៏នាំគ្រឿងបណ្ណាការ មកក្រាបទូលថ្វាយ សូមពឹងព្រះបុណ្យបារមីជាច្រើន។

ព្រះបាទ សម្ដេចព្រះបរមរាជាពញាញាតិ រាជាធិរាជ មានព្រះរាជបុត្រ បី ព្រះអង្គ សម្ភពនឹងអ្នកម្នាងទេវី ទ្រង់ព្រះនាមនារាយណ៍រាជា សម្ភពនឹងអ្នកម្នាងបទុមកេសរ ទ្រង់ព្រះនាមព្រះសេរីរាជា សម្ភពនឹងព្រះមេនាង ស៊ីសាងាម ទ្រង់ព្រះនាមព្រះធម្មរាជា។ ព្រះអង្គទ្រង់ព្រះករុណាប្រោស ព្រះរាជទាន ព្រះរាជឥស្សរិយយស ដល់ព្រះរាជបុត្រទាំង បី ព្រះអង្គ ស្មើគ្នា តាមលំដាប់ បង និងប្អូន។

ព្រះអង្គគ្រងរាជ្យ ក្នុងពេលធ្វើសង្គ្រាម មួយឆ្នាំ ទ្រង់សោយរាជ្យក្នុងព្រះមហានគរ ១៥ឆ្នាំ ទ្រង់ចតគង់ក្នុងព្រះរាជវាំងបាសាន មួយឆ្នាំ ទ្រង់មកគង់ក្នុងព្រះនគរដែលសាងថ្មី៣០ឆ្នាំ បូករួមទាំងអស់ត្រូវជា ៤៧ឆ្នាំ ព្រះជន្ម ៧៨ឆ្នាំ ក៏ទ្រង់ដល់នូវជរារោគ ហើយសុគតទៅ។ ព្រះរាជបុត្រ និង មន្ត្រីលើកព្រះសពតម្កល់ក្នុងព្រះកោដ្ឋស្រេចហើយ ទើបអញ្ជើញព្រះនារាយណ៍រាជា ជាព្រះរាជបុត្រច្បង ឲ្យសោយរាជសម្បត្តិ ជាតំណព្រះរាជវង្សមក។